پرسش

مفهوم شكر نعمت در قران و سنت وآثار پیامدهای فردی و اجتماعی آن

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
"شكر" رضایتمندی و تواضعی است كه از سوی كسی كه به او احسان شده، با زبان و عمل، در مقابل احسان كننده انجام می شود؛ مثل این كه در مقابل نعمتی شروع به ثناء و مدح نعمت دهنده كند یا آن را در راستای میل و رضایت او صرف نماید.(ر.ك. به ترجمه المیزان، ج1، ص581)
مرحوم علامه طباطبائی(قده) درباره شكر كردن بنده می فرماید: كلمه شكر به معنای این است كه نعمت را طوری آشكار به كار ببری كه به همه بفهمانی این نعمت را فلان منعم به من داده... حقیقت شاكر بودن برای خدا این است كه بنده خالص برای پروردگارش باشد؛ و در مقابل، كفران نعمت به معنای استعمال آن به نحوی است كه از خلق بپوشانی كه این نعمت از منعم است.(همان، ج20، ص195)
همین معنا در روایات زیادی بیان شده است.(ر.ك. به میزان الحكمة، ج5، ص147ـ146)
از آثار فردی آن این كه به تصریح قرآن شكر نعمت موجب ازدیاد آن می شود.«لئن شكرتم لأزیدنّكم»(ابراهیم/7)
از رسول گرامی اسلام(ص) نقل است كه فرمودند: «به كسی توفیق شكر ندادند كه از زیادی نعمتش دریغ كرده باشند؛ زیرا خدای متعال فرمود: "لئن شكرتم لأزیدنّكم"»(ر.ك. به ترجمه المیزان، ج12، ص49)
حضرت علی(ع) نیز می فرمایند: «شكرالنعمة امان من حلول النقمة» یعنی شكر نعمت موجب امان یافتن از افتادن در عذاب است.(میزان الحكمة، ج5، ص138)
لكن لازمه این كه كسی خدا را شكرگزاری كند این است كه نعمت را در جای خود بكار برد، به طوری كه ولی نعمت را بهتر وانمود نماید؛ به كار بردن نعمت به این نحو محتاج است به این كه اول منعم، و سپس نعمتهایش، از آن جهت كه نعمت اوست شناخته شوند؛ سپس كیفیت به كار بردن در محلش، آن طور كه لطف و انعام او را بهتر نشان دهد، شناخته گردد.(ر.ك. به ترجمه المیزان، ج16، ص321)
تأثیر اجتماعی آن این است كه فایده شكر نعمت فقط عاید خود شاكر نمی شود، چنانچه كفران آن نیز آثارش به دیگران می رسد. برای نمونه اگر شكر نعمت باعث ازدیاد نعمت شود، چون انسان در تعامل مداوم با دیگران است، از زیادی نعمت او دیگران هم مستقیم یا غیرمستقیم بهره مند می شوندإ به خصوص اگر این نعمت مضاعف هم در راستای خواست خداوند بكارگرفته شود. شاكر از آنجا كه یاد گرفته كه نعمت را در موارد رضای الهی صرف كند، از این رو از نعمت او دیگران نیز منتفع خواهند شد؛ و به حق اگر همه، آداب شكر را پاس بدارند نیاز مستمندان، مسكینان و زمین افتادگان رفع، و روابط اجتماعی اصلاح خواهد شد.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.