پرسش

آیه 124 سوره طه "من اعرض عن ذكری فان له معیشه ضنكا"
آیه 178 سوره آل عمران در مورد سنت املاء و استدراج . یعنی زندگی راحت و گاهی با آرامش
فكری غافلان و كافران.
این دو آیه چگونه باهم مقایسه میشوند؟ و آیا با هم تضاد ندارند؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
در بین آیات الهی هیچ گونه تضاد و تعارضی نیست، لذا آیات الهی باید تفسیر شوند تا معلوم شود كه معنای آن به درستی فهم شود.
بین دو آیه ای كه ذكر كرده اید هم تضاد و تعارضی نیست. بیان مطلب آن كه لغت استدراج و املاء بیشتر در امور مادی می باشد، یعنی افراد گنهكار و عاصی كه دیگر نافرمانی را به مرحله نهایی رسانده اند و امیدی به هدایت آنان نیست، در مورد آنان سنت استدراج اعمال می شود و در زندگی مادی آنان به گونه ای آسایش و راحتی ایجاد می شود كه به فكر توبه و یاد الهی نمی افتند.
اما معیشت "ضنك"، هم می تواند مادیات زندگی را دربرگیرد، و هم از لحاظ روحی و معنوی مورد نظر باشد. یعنی اگر كسی از یاد خداوند غافل شد و از خداوند و تعالیم او روی گرداند، زندگی دنیوی و مادی او سخت و تنگ می شود و از لحاظ مادی در مضیقه و فشار قرار می گیرد، به گونه ای كه آرامش و آسایش از او سلب می شود.
و از طرفی این معیشت ضنك می تواند از جهت روحی و معنوی باشد، یعنی یك انسان گنهكار و عاصی كه نافرمانی را به حد نهایی رسانده است و خداوند در مورد او سنت استدراج را به اجرا نهاده است، اگر چه در زندگی مادی و دنیوی خود اموال و ثروت زیادی دارد، ولی از نظر روحی آرامشی ندارد، چرا كه بخل و حرص و طمع نمی گذارد او از این اموال و ثروت خود، برای رفاه و آسایش خود و خانواده اش واقعا استفاده كند. او از ترس این كه دارایی ها و اموالش تمام شود از آنان استفاده نمی كند و به فكر جمع نمودن آنان است؛ علاوه بر این كه میل ندارد به این وسیله كمكی به دیگران كند بلكه گویی نمی خواهد خودش نیز در رفاه باشد. چنین شخصی مشمول آن فرمایش امام علی(ع) است كه فرمود: "همچون فقیران زندگی می كند، و همانند اغنیاء و ثروتمندان حساب پس می دهد." راستی چرا انسان گرفتار این حالت می شود و زندگی بر او تنگ می شود؟ قرآن می گوید: عامل اصلی، اعراض از یاد خداوند است.
خلاصه مطلب آن كه معیشت ضنك اعم از دنیا و آخرت است و استدراج خصوص دنیا را شامل است. لذا می شود كسی مشمول استدراج باشد ولی معیشت ضنك معنوی داشته باشد.
از طرفی استدراج خصوص كسانی را شامل است كه متوغل در بدی شده اند و جز با انقلابی در خود هدایت نمی شوند، ولی معیشت ضنك به نسبت اعراض انسان از یاد خدا می تواند گریبان او را بگیرد؛ هر كس به حسب خود معیشت ضنك خواهد داشت.
در روایات اسلامی می خوانیم كه از امام صادق(ع) پرسیدند: منظور از آیه «من اعرض عن ذكری...» چیست؟ حضرت فرمودند: "اعراض از ولایت امیرمؤمنان(ع) است.(نورالثقلین، ج3، ص405)
و در روایات متعددی اعراض از یاد حق درآیه شریفه، به "ترك حج" برای كسانی كه استطاعت حج دارند تفسیر شده است.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب تفسیری، ذیل آیه 124 سوره شریفه"طه"، به ویژه "تفسیرنمونه"، ج13، ص325 به بعد، مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.