پرسش

می خواستم بدانم كه وضعیت ظاهری زنان در جامعه (حجاب) در زمان پیامبر و حكومت حضرت علی (ع) چگونه بوده است؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
این مسأله را در دو مقطع زمانی بررسی می كنیم:
1. دوره قبل از نزول آیات مربوط به حجاب: آن گونه كه در تاریخ آمده است، در زمان جاهلیت كه مقارن عصر پیامبر(ص) بوده، زنان حجاب درستی نداشتند و دنباله روسری های خود را به پشت سر می انداختند به طوری كه گلو و قسمتی از سینه و گردن بند و گوشواره آنان نمایان بوده است. حتی در جاهلیت بعضی از مردم ـ چه زن و چه مرد ـ به صورت عریان كعبه را طواف می كردند كه این مسأله تا زمان نزول سوره برائت در بین مشركین مكه رائج بود.(بحارالانوار، ج21، ص267)
ویل دورانت در توصیف زنان عرب می گوید: "همه طبقات زیورهایی داشتند. زنان پیكر خود را به نیم تنه و كمربند براق و جامه گشاد و رنگارنگ می آراستند، موهای خود را به زیبایی دسته می كردند یا به دو طرف سر می ریختند... غالباً خود را به جواهر و گل می آراستند."(تاریخ تمدن، ج11، ص112) البته ویل دورانت زنان مسلمان را نیز از این سخن بركنار نمی دارد؛ و البته طبعا مراد او زنان مسلمان قبل از نزول آیات حجاب است؛ چنانكه سخن عایشه، كه در ادامه می آید، دلالت بر همین امر دارد. البته این سخن به آن معنا نیست كه سابقه حجاب به دوران اسلامی بازمی گردد، بلكه در بسیاری از تمدن های پیش از اسلام نیز بسته به محیط فرهنگی آن ها رعایت حجاب امری ضروری بوده است. به طور خاص نقل می كنند كه زنان اشراف و متشخصین عرب سر و گردن و بدن خود را می پوشانده اند.
2. دوران بعد از نزول آیات مربوط به حجاب: بعد از نزول این آیات زنان مسلمان موظف به پوشیده نگاه داشتن خود از دید نامحرمان شدند. از عایشه نقل است كه می گفت: "مرحبا به زنان انصار! همین كه آیات سوره نور نازل شد یك نفر از آنان دیده نشد كه مانند سابق بیرون بیاید. سر خود را با روسری های مشكی می پوشاندند، گویی كلاغ روی سرشان نشسته است.(تفسیر كشاف، تفسیر آیه31، سوره مباركه نور)
در این كه حدود پوشیدگی به چه میزان است میان فقها اختلاف زیادی نیست؛ تنها در این مسأله اختلاف وجود دارد كه آیا حكم حجاب صورت و دست ها حتی از مچ به پایین را شامل می شود یا نه؟ بسیاری عقیده دارند كه پوشاندن این دو(وجه و كفین) از حكم حجاب مستثنی است، در حالی كه جمع دیگری فتوا به وجوب پوشاندن داده یا حداقل احتیاط كرده اند.
البته آن دسته كه پوشاندن این دو را واجب نمی دانند، آن را نیز مقید به صورتی می دانند كه موجب فساد نشود، وگرنه واجب است كه آن را بپوشانند.
در بیان چگونگی و نوع حجاب در صدر اسلام، و این كه آیا چادر به صورت امروزی در جامعه آن روز عرب نیز وجود داشته است، باید بگوییم نوع پوشش مردم، بسته به منطقه زندگی و آداب و رسوم اجتماعی آنان متفاوت است و نیز حتی در یك قوم واحد، گذشت ایام در تغییر این پوشش نقش دارد. تصور این كه من و شما امروزه همان لباس های اشكانیان را بپوشیم شاید مضحك به نظر برسد؛ با این حال تعبیراتی همچون چادر و روسری(جلباب و خمار) ـ كه نمونه ای از آن را در سخن عایشه می بینید ـ در روایات اسلامی وجود دارد. هر چند در این كه این چادرها همانند چادرهای امروزی است یا نه، باید در زمینه های دیگر مورد بررسی قرارگیرد. در مورد وضع حجاب در زمان امیرالمؤمنین(ع)، در مقایسه با زمان پیامبر(ص) ـ كه در سطور قبلی مورد بررسی قرار گرفت ـ در كتاب های تاریخی مطلبی نگاشته نشده است و به نظر می رسد تغییر چندانی صورت نگرفته است. ویل دورانت نیز آغاز تغییر در وضع حجاب را به سال 97 هـ.ق نگاشته است.(تاریخ تمدن، ج11، ص112)
برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانید به كتاب "مسأله حجاب"، شهید مطهری و كتاب "زن"، نوشته مهدی مهریزی مراجعه كنید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.