پرسش

با سلام و عرض خسته نباشید خدمت شما:
به نظر من قوانین اسلام در بسیاری از موارد قدیمی بوده و این قوانین با عوض شدن شرایط اجتماعی تغییر نكرده اند و مخصوص دوران جاهلیت اعراب است . یك نمونه بارز آن مسئله بازی كردن با آلات قمار مثل پاسور است كه حتی اگر هم شرط بندی در آن مطرح نباشد حرام است در صورتی كه هیچ دلیل منطقی وجود ندارد .
نمونه جالبتر آن این است كه در حال حاضر علما دین تیر اندازی را با وجود شرط بندی كردن بر سر آن حرام نمی دانند در صورتی این حكم در زمان پیامبر برای تشویق مسلمانان برای دفاع از دین اسلام وضع شده بود . مسئله اصلی جایز نبودن شرط بندی است .
فقط خواهشمندم جواب كاملا منطقی و معقولانه باشد.
با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
به طور كلی بحث از سازگاری اصول ثابت و جاویدان دین با مقتضیات و متغیرات زمانه بحث پردامنه، و البته بسیار دقیقی است كه مجال واسعی طلب می‌كند. از متأخرین، علامه طباطبایی و شهید مطهری به این مسئله پرداخته اند، كه برای توضیح بیشتر به نوشته های آنها رجوع نمائید.
اما در پاسخ شما باید گفت عوض شدن شرائط اجتماعی الزاماً موجب عوض شدن احكام ـ حتی احكام اجتماعی ـ نمی‌شود، بلكه حداكثر مقتضی تغییر برخی احكام است. مثال ملموس برای آن تغییر حكم وقتی است كه موضوع حكم تغییر كند. بدین بیان كه هر حكمی برای موضوعی اقامه شده است؛ حال اگر در بسته تاریخ یكی از مصادیق موضوع از تحت عنوان آن موضوع بیرون آمد، پرواضح است دیگر حكم هم بر آن جاری نخواهد بود.
برای نمونه همین آلات قمار را می‌توان مثال زد: چیزی كه آلت قمار باشد بازی كردن با آن ـ چه با شرط بندی و چه بدون ـ آن حرام است. یكی از مصادیق این آلت قمار شطرنج بوده است، كه هم متدینین و هم عرف قماربازان آن را آلت قمار دانسته‌اند. اگر به مرور آن، از آلت قماربازی بیرون آمد ـ به طوری كه مثلاً در قمارخانه‌ها كسی با آن قمار نكند(ولو نادراً‌ افرادی انجام دهند) ـ و از سوی دیگر یك غرض عقلایی و فكری هم این بازی داشته باشد، پرواضح است بازی با آن بدون شرط بندی حلال می‌گردد؛ البته بدون شرط بندی، كه هر بازی با شرط بندی حرام می‌باشد.
این را می‌گویند تغییر موضوع یا خروج از عنوان حكم ـ كه در اینجا، بازی با آلت قمار بود. حال اگر پاسور هم همین روند را طی كند، همان حكم را خواهد یافت. پس می‌بینید كاملاً یك معیار و مناط منطقی جاری است.
در خصوص امثال اسب سواری و تیراندازی هم اگر ملاك حكم به طور قطع مشخص شد و در موارد دیگر هم وجود داشت، نظر غالب آن است كه حكم به موارد جدید هم سرایت می كند. مرحوم مطهری در خصوص همین مسئله به صراحت می گوید: امروز مثلا، تانك سواری با شرط بندی جائز است.
بله، اگر معیار و ملاك حكم را نیافتیم، می بایست به همان بسنده می‌كنیم، چون چنین جوازی شرعاً و عقلاً نداریم كه از جانب خود چیزی بر دین خدا بیفزائیم یا بكاهیم.
در خصوص بازی با آلات قمار بدون شرط بندی، اولا، عرض می كنیم با معیار شما، در زمان نزول وحی و تشریع این حكم هم نباید وجه درستی برای این حكم باشد!
ثانیا، به نظر می رسد شما توجه به یك نكته در ملاكات احكام نكرده اید. قرار نیست همه مصلحت حكم واجب یا مفسده عمل به یك حرام، مستقیما به شخص عامل بازگردد؛ در بسیاری از موارد مصلحت یك قانون ـ چه قانون شرع و چه قانون عادی ـ به كل اجتماع بازمی گردد.
مثلا در همین مورد پاسور و سایر آلات قمار، گمان نمی كنید رواج بازی با وسیله ای كه قمار با آن رواج دارد در میان مردم، به نوعی ترویج قمار كردن است؟! وقتی وسیله قمار در دسترس بود، بالاخره بسیاری وسوسه می شوند و قمار می كنند. اسلام برای آن آن كه ماده فساد را نابود كند گفته است با این ابزار بازی نكنید، بلكه هر جا یافتید نابودش كنید. با این حكم كم كم ألت قماری نخواهد بود تا قمار رواج یابد. تبدیل وسیله دیگری به وسیله قمار نیز، هم زمان می برد و هم معمولا رواج وسیله سنتی قمار را نخواهد یافت.
بیش از این وقت ما اجازه نداد كه به مسئله بپردازیم؛ اگر باز در این باره، سؤالی باقی ماند با ما تماس بگیرید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.