پرسش

با عرض سلام و تبریك جهت راه اندازی بخش پاسخ به "سوالات شرعی" لطفا فتوای همه مراجع عظام تقلید درباره رایت، تكثیر و احكام مربوط به سی دی را بیان فرمایید.
با تشكر و سپاس.

پاسخ

برادر بزرگوار!
احكام شرعی مربوط به لوح فشرده (CD) به شرح ذیل به استحضارتان می رسد:
1. آیا اصولاً تولید نرم افزار حقی برای تولید كننده ایجاد می كند؟
آیات عظام امام، سیستانی، تبریزی و صافی:
خیر، حقی برای آنان ایجاد نمی كند. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث، تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706؛ سیستانی، sistani.org، حق چاپ، ش 1؛ دفتر صافی)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری:
بنابر احتیاط واجب، برای آنان حق ایجاد می كند. (خامنه ای، اجوبه، س 1341 و 1342، دفتر وحید و بهجت)
آیات عظام مكارم، فاضل، نوری و صانعی:
آری، از حقوق عقلایی به شمار می آید و برای آنان حق ایجاد می كند. (مكارم، استفتاءات، ج 1، س 1697 و 1624؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1419؛ نوری، استفاتاءات، ج 1، س 504 و 510)
2. كپی و تكثیر نرم افزار بدون اجازه تولید كنند، چه حكمی دارد؟
آیات عظام امام، سیستانی، صافی، تبریزی و بهجت:
چنانچه در ضمن معامله، فروشنده (تولید كننده) با خریدار شریط عدم تكثیر و كپی نماید یا عقد مبتنی به آن انجام گیرد، خریدار باید به این شرط عمل نماید و در غیر این صورت اشكال ندارد. ولی سزاوار است مؤمن زحمت و تلاش مؤمن دیگر را از بین نبرد. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث و ج 2، خیار الشرط، م 2؛ دفتر صافی و سیستانی؛ تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706 و التعلیقه علی منهاج الصالحین؛ دفتر بهجت)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری:
بنابر احتیاط واجب بدون اجازه و رضایت تولید كننده اصلی جایز نیست. (خامنه ای، اجوبه، س 1341 و 1342، دفتر وحید و بهجت)
آیات عظام مكارم، فاضل، نوری و صانعی:
این كار بدون اجازه و رضایت تولید كننده اصلی جایز نیست. (مكارم، استفتاءات، ج 1، س 1697 و 1624؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1419، نوری، استفتاءات، ج 1، س 501 و 504)
3. اگر در ضمن معامله نرم افزار، فروشنده (تولیدكننده اصلی) عدم تكثیر و كپی را شرط نماید یا عقد را مبتنی به آن قرار دهد. حكم تكثیر آن چیست؟
همه آیات عظام:
در این صورت، تكثیر آن جایز نیست. (دفتر همه مراجع)
4. تكثیر نرم افزار بدون اجازه تولید كننده در صورتی كه از نظر قانون ممنوع باشد حكم آن چیست؟
همه آیات عظام:
اگر در این زمینه قانونی باشد، باید رعایت شود. (دفتر همه مراجع)
5. اگر از راه كپی یا تكثیر نرم افزار خسارتی به تولید كننده وارد آید، آیا موجب ضمان است؟
آیات عظام امام، سیستانی و تبریزی:
خیر، ضمان نمی آورد. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث، تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706؛ سیستانی، sistani.org، حق چاپ، ش 1)
آیات عظام مكارم، فاضل، نوری، صانعی و بهجت و مقام معظم رهبری:
آری، باید خسارت جبران شود، (دفتر مكارم، فاضل، خامنه ای، بهجت)
آیت الله وحید:
بنابر احتیاط واجب، ضمان می آورد ولی باید توجه داشت كه سود نبردن، خسارت و ضرر شمرده نمی شود. (دفتر وحید)
آیت الله صافی:
اگر خسارتی وارد اید ضمان می آورد ولی باید توجه داشت كه سود نبردن، خسارت و ضرر شمرده نمی شود. (دفتر صافی)
6. تكثیر نرم افزارهایی كه قبلاً توسط فرد یا افراد دیگری قفل آنها شكسته شده و در بازار به صورت معمول رایت و توزیع می شوند، در این صورت حكم تكثیر آن چیست؟
آیات عظام امام، سیستانی، تبریزی و صافی:
تفاوتی بین آن دو در حكم نیست، و در هر صورت اشكالی ندارد. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث؛ تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706؛ سیستانی، sistani.org، حق چاپ، ش 1؛ دفتر صافی)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری:
تفاوتی بین شكستن قفل نرم افزار و تكثیر نرم افزار كه قفل آن توسط دیگران شكسته شده نیست، و در هر دو صورت بنابر احتیاط واجب تصرف و تكثیر آن جایز نیست، (خامنه ای، اجوبه، س 1341 و 1342؛ دفتر وحید)
آیات عظام مكارم، نوری، فاضل، صانعی و نوری:
تفاوتی بین شكستن قفل نرم افزار و تكثیر نرم افزاری كه قفل آن توسط دیگران شكسته شده نیست و در هر صورت، تصرف و تكثیر آن جایز نیست، (مكارم، استفتاءات، ج 1، س 1697 و 1624؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1419؛ نوری، استفتاءات، ج 1، س 501 و 504)
7. آیا نرم افزارهایی كه قفل آن توسط دیگران شكسته شده و یا آن را تكثیر نموده اند، استفاده از تكثیر شده آن به صورت امانت و عاریه (بدون آن كه كپی شود)، جایز است؟
آیات عظام امام، سیستانی، تبریزی، صافی و فاضل:
استفاده از آن، به صورت امانت و خرید، اشكال ندارد. (امام، تحریرالوسیله، فروع متفرقه، الثالث، تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706؛ سیستانی، sistani.org، حق چاپ، ش 1؛ دفتر صافی؛ فاضل، دفتر استفتائات)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری:
بنابر احتیاط واجب استفاده از آن نیز جایز نیست، (خامنه ای، اجوبه، س 1341 و 1342؛ دفتر وحید و بهجت)
آیات عظام مكارم، نوری و صانعی:
استفاده از آن نیز جایز نیست، (مكارم، استفتاءات، ج 1، س 1697، فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1419؛ نوری، استفتاءات، ج 1، س 501، 504)
تبصره: باید توجه داشت كه هر چند پاسخ ها به طور صریح در منابع ذیل ذكر نشده است ولی فتوا به وجود حق و عدم آن، به همان مفهومی است كه گذشت. اگر بر این باور بودیم كه كپی رایت برای تولید كننده حق ایجاد می كند، تكثیر و استفاده از آن ـ هرچند به طور امانت و مانند آن ـ بدون اجازه تولید كننده جایز نیست؛ ولی اگر گفتیم برای تولید كننده حق ایجاد نمی كند، در این صورت تكثیر و استفاده از آن اشكال ندارد، مگر آن كه قانونی در این زمینه رسیده باشد.
8. آیا در حكم تكثیر نرم افزار تفاوتی بین تولید داخل و خارج وجود دارد؟
آیات عظام امام، سیستانی، تبریزی، صافی و وحید:
تفاوتی بین تولید داخل و خارج در حكم نیست. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث، تبریی، صراط النجاه، ج 5، س 706؛ سیستانی، sistani.org، حق چاپ، ش 1؛ دفتر صافی)
مقام معظم رهبری:
اگر تولید داخل باشد، بنابر احتیاط واجب اجازه تولید كننده شرط است و اگر تولید خارج باشد، تابع قرارداد است. (خامنه ای ، اجوبه، س 1343)
آیت الله مكارم:
تفاوتی بین تولید داخل و خارج نمی كند مگر آن كه تولید آمریكا یا اسرائیل باشد. (دفتر مكارم)
آیت الله وحید:
تفاوتی بین تولید داخل و خارج در حكم نمی كند. (دفتر وحید)
9. اگر ندانیم كه تولید كننده نرم افزار به كپی و تكثیر و استفاده آن رضایت ندارد، تكلیف چیست؟
آیات عظام امام، سیستانی، صافی و تبریزی:
تكثیر و استفاده از آن اشكال ندارد. (امام، تحریرالوسیله، ج 2، فروع متفرقه، الثالث، دفتر صافی، تبریزی، صراط النجاه، ج 5، س 706، دفتر سیستانی)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری:
بنابر احتیاط واجب باید رضایت و اجازه تولید كننده احراز و كسب گردد. (خامنه ای، اجوبه، س 1341 و 1342؛ دفتر وحید و بهجت)
آیات عظام مكارم، فاضل، نوری و صانعی:
حق نشر و كپی رایت برای مؤلف و تولید كننده است، و باید رضایت و اجازه تولید كننده احراز و كسب گردد. (مكارم، استفتاءات، ج 1، س 1697 و 1624؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1419؛ نوری، استفتاءات، ج 1، س 501 و 504)
10. آیا خرید و فروش CD قفل شكسته جایز است؟
آیات عظام امام، تبریزی، صافی، فاضل و سیستانی: جایز است.
مقام معظم رهبری: خرید و فروش CDهای تكثیر شده از قبل اشكال ندارد اما اگر خرید CD موجب تكثیر مجدد شود بنابراحتیاط واجب اشكال دارد. (دفتر استفتائات)
آیات عظام مكارم، نوری و صانعی: جایز نیست.
آیات عظام وحید و بهجت: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
موفق باشید.
مشاوره مذهبی_قم.