پرسش

آیا عقلدر مرحله ای بالاتر از عشق قرار دارد

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
در مورد عقل و عشق رسالات و كتب گوناگونی به زبانهای مختلف تألیف و تدوین شده است، و اندیشمندان گران قدری همانند ابن تركه، سعدی و... به انحاء مختلف ـ عرفانی، فلسفی، حدیثی و … ـ به مقایسه بین این دو پرداخته‌اند. ولی باید بگوئیم اظهارنظر در مورد دو امری كه حقیقت هیچ یك برای ما به درستی روشن نیست، كار آسانی نیست. تعریف های متفاوت از مفهوم هر یك نیز نقش عمده‌ای در این سردرگمی دارد. حتی در روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ نیز گاه مطالبی هست كه جمع آن برای انسان عادی مشكل می نُماید.
در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ عشق مورد مذمت واقع شده است. حضرتش می فرمایند: «قلوب خلت عن ذكرالله فأذاقها الله حب غیره» یعنی(عشق) در قلوبی است كه از محبت خدا خالی شده است، پس خداوند مزه محبت دیگران را به او می‌چشاند.(میزان الحكمة، ماده عشق)
در حالی كه در روایاتی دیگر عشق مترادف با محبت ذكر شده، و مورد مدح قرار گرفته است.
در روایات اسلامی در مورد عقل نیز احادیث فراوانی وجود دارد. در روایتی از امام كاظم ـ علیه السلام ـ آمده است: «ما قسم بین العباد أفضل من العقل» یعنی هیچ چیزی به گران قدری عقل در بین بندگان تقسیم نشده است.(میزان الحكمة، ماده عقل)
و در روایت دیگری آمده است: «العقل أقوی أساس»(میزان الحكمة، ماده عقل)
ولی این نكته را باید مدّنظر داشت كه منظور از عقل و تعقل در تفكر حسابگرانه و مصلحت اندیشانه دنیایی نیست، كه درك بسیاری از مسائل با این تفكر ناممكن است.
از سوی دیگر، مفهوم عشق، پشت پازدن به تمام اصول عقلانی و روی كرد به جهالت و عقل گریزی نیست. آن گاه كه انسان در درك بعضی از مفاهیم درمی‌ماند و قوه تفكر و تعقل او از اندیشه بازمی‌ایستد، این جا نیازمند به نیرو و حسی فراتر است كه بعضی از این نیرو تعبیر به عشق كرده‌اند.
عقل در دیدگاه با عشق به این معنا قابل جمع است، بلكه اقتضای عقل در انسان گاهی تصمیم گیری بر اساس عشق است. بعضی دوراهی های زندگی جز با سرپنجه عشق حل نمی شود. گاهی ایمان را مقتضای عشق درونی انسان به ماوراء طبیعت و نیرویی لایزال تعریف می كنند؛ عشقی كه به اقتضای عقل در نهاد انسان آمیخته شده است.
خلاصه آن كه دوئیتی بین عقل و عشق نیست، تا یكی برتر و دیگری كهتر باشد. عقل بدون عشق عقل كامل نیست، كما این كه عشق منهای عقل معنای مقدسی ندارد.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.