پرسش

با سلام و خسته نباشید خدمت شما عزیران
سوالی از محضرتان داشتم كه در حكمتی از نهچ البلاغه آمده است كه اوقات شبانه روز خود را به چهار قسمت تقسیم كنید قسمتی برای عبادت خداوند قسمتی برای كار و تلاش قسمتی برای استراحت و قسمتی هم برای لذت های مشروع
البته مضمون آن این است می خواستم كاملا آن را شرح داده و بفرمایید كه آیا باید به چهار قسمت مساوی تقسیم كرد و اینكه قسمتی برای عبادت آیا فقط نماز خواندن و دعا كردن مقصود می باشد و یا مثلا خدمت به مردم هم جزء این عبادت محسوب می شود .خواهشا به طور مفصل شرح دهید.
متشكرم.

پاسخ

با سلام و عرض تحیت؛
آنچه ما در حكمتهای نهج البلاغه از علی (علیه السلام) یافتیم چنین است:
«مؤمن باید شبانه روز خود را سه قسم كند: زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، زمانی برای تأمین هزینه زندگی، زمانی برای واداشتن نفس به لذتهایی كه حلال و مایه زیبائی است. خردمند را نشاید جز آنكه در پی سه چیز حركت كند. كسب حلال برای تأمین زندگی، یا گام نهادن در راه آخرت، یا بدست آوردن لذتهای حلال.»(نهج البلاغة، حكمت 390)
1- به حسب آنچه از ظاهر كلام حضرت بر می آید این سه وقت مساوی است. یعنی 8 ساعت برای معاش، 8 ساعت برای عبادت ومعاد، و 8 ساعت برای حلال از لذتها و …
اما پر واضح است این در حال عادی و حكم اولی است و در فرض حوادث یا مشكلاتی، بسا این تقسیم به هم بخورد.
برای مثال، اگر مشكلات معیشتی خاصی پیش آمد كه صرف 8 ساعت از روز هزینه لازم زندگی را كفایت نكند، همانطور جائز است انسان از استراحت و لذت های خود بكاهد، جائز است از عبادات مستحبی خود هم بكاهد. بخصوص اگر نفقه واجب با 8 ساعت تهیه نشود كه امر دائر بین واجب و مستحب است، و البته واجب ترجیح دارد.
آنچه امام در این روایت ارده كرده اند آن است كه زندگی بهتر در سایه اجرای این دستورالعمل حاصل می شود. در چنین مواردی می توان گفت از وظائف دولت اسلامی بردن جامعه به سمتی و حدی از رفاه است كه بتواند به این حدیث عمل كند.
2- اما اینكه آیا عبادت صرف مناسك عبادی مشخص است یا خدمت به مردم و امثال آن (مثل فراگیری علوم نافع و عقاید و احكام دین و…) را هم شامل می شود یا نه؟ از ذیل حدیث می توان كمك گرفت كه منظور حضرت مطلق عبادت است؛ یعنی هر آنچیزی كه موجب تقرب به خدای متعال می شود اعم از نماز و اذكار یا خدمت به محرومان و... چون حضرت در ذیل روایت باز همین سه وقت را می شمارد. و به جای عبارت "نیایش و عبادت پروردگار" _ "یناجی فیها ربه" _ عبارت "گام نهادن در راه آخرت" _ "خطوة فی معاد" را به كار می برد كه اعمیت آن از عبادت خاص روشن می باشد.
واضح است تعلیم علم دین، كمك به مستضعفان و … جزء كسب حلال و یا لذتهای حلال نیست؛ پس حتما داخل در گام برداشتن در راه آخرت می باشد.
اما فراموش نكنید عبادات خاص مثل نمازهای واجب و مستحب و اذكار از اهمیت بالایی برخوردار است كه در روایات بسیاری بر آن تاكید شده است؛ از جمله در نامه امام علی (علیه السلام) به مالك اشتر _ نامه 53. (مراجعه شود)
برای توضیح بیشتر می توانید كتاب "زادالسالك" از ملا محسن فیض كاشانی را بخوانید.
با التماس دعا.