پرسش

چه فرقی بین عرفان عراقی وخواجو است

پاسخ

خواجو و عراقی كه البته دومی بر اولی مقدم است،هر دو از پیوستگان رسمی صوفیان زمان خود بوده اند. خواجو اصلا به طریقت مرشدیه كه نسب به شیخ ابو اسحاق كازرونی میرساند تعلق داشت و از مشایخ عصر خویش با شیخ امین الدین بلیانی ارادت می ورزید.همین شیخ امین الدین را حافظ نیز در اشعار خویش ستوده بود و گذشته از اینها خواجو به خانقاه شیخ علاالدوله سمنانی هم رفت و آمد داشت. تمام این مشایخ نهایتا از متشرع ترین و میانه رو ترین صوفیان زمان خویش به شمار می آمدند.همین خصایص در دیدگاه عرفانی-ادبی خواجو ماندگار شد. او نیز چونان حافظ شعر و عرفان را دو ساحت تخصصی هم دوش اما قابل تفكیك می دانست و بیشتر حامل صلاحیت عمومی تصوف زمان خود بود:دنیای شیرین،آرام و محترم كه در شور انگیز ترین مراحل خویش رندانه و بی آن كه هنجارهای اجتماعی را بیاشوبد ،خلوت عارف را درخشان می ساخت.
عراقی اما عالمی مدرسی بود كه به تاثیز جماعتی از قلندران كه اساسا به شوریدگی،خرق عادت و آداب و بی توجهی به ظواهر شرعی و قضاوت عمومی مشهور بودند،ترك درس و بحث و فقه و حدیث كرد و به مولتان هند رسید و ارادت به شاخه هندی سهروردیه ورزید.این شاخه بر خلاف تنه اصلی خود كه جریانی زاهدانه بود بعدها زمینه ظهور پردامنه قلندران هند را فراهم ساخت.
عراقی تصوف را و شعر را (به عنوان ظهور طبیعی عوارض تصوف و قسمتی از فرایند دگر دیسی صوفی)پس از آن شو ریدگی، آغاز نمود. جهان گردی پیشه كرد و در آسیای صغیر تحت تاثیز تند نظریات ابن عربی قرار گرفت كه در زمان خود و حتی امروز نیز دیدگاهی انقلابی است. همین نظریات را شیخ علاالدوله سمنانی كه از جمله مشایخ طرف ارادت خواجو بود هرگز بر نمی تابید و آن را خارج از طریقت میانه روی خویش می یافت. باری شور و یگانگی از اختصاصات فكری و طریقتی عراقی است.
شاید اختلاف مشرب عراقی و خواجو را بتوان نمونه رقیقتری از اختلاف سیاق حافظ و مولانا جلال الدین رومی دانست.