پرسش

محبت و مودت چیست؟ كدام یك را ما باید داشته باشیم؟ ذوالقربی كیست؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
از نظر لغت بین محبت و مودت فرق گذاشته شده است. در تعریف حب می گویند: در جایی كه هم طبع انسان به چیزی میل دارد و هم حكمت اقتضاء می كند كه انسان به آن شیئ علاقمند باشد، "حبّ" می گویند. ولی اگر طبع انسان به چیزی مایل باشد، ولو حكمت هم اقتضای آن را نكند، "ودّ" و "مودت" اطلاق می شود.(ر.ك. به "الفروق اللغویة"، ابی هلال العسكری، ص98)
ولی ظاهراً همیشه بدین صورت نباشد. بلكه گاهی مودت گفته می شود مراد از آن محبت است، مانند همین آیه ای كه اجر رسالت را بیان می كند ـ «لاأسئلكم علیه أجرا إلا المودة فی القربی»؛ زیرا در بعضی روایات مراد تفسیری، معصوم(ع) مودت را به محبت تفسیر كرده است.
پیامبر(صلی الله علیه وآله) در حدیثی فرمود: اگركسی خدا را در میان صفا و مروه هزار سال، و سپس هزار سال، و بعد از آن نیز هزار سال عبادت كند، تا همچون مشك كهنه شود، اما "محبت" ما را نداشته باشد، خداوند او را به صورت در آتش می افكند؛ و سپس این آیه را تلاوت نمود: «قل لاأسئلكم علیه اجراً...» (تفسیر طبری، ج5، ص16)
طبق تعریف اول، اگر محبت وجود داشته باشد مودت نیز درون آن هست؛ لذا بر ماست كه محبت به اهل بیت داشته باشیم.
اما طبق تفسیری كه روایت فوق از مودت نموده است، فرقی بین آن دو نمی باشد، پس هر كدام را داشته باشیم كفایت می كند.
و اینكه "ذوی القربی" كیانند؟ احتمالات متعددی توسط اهل سنت داده شده است؛ این در حالی است كه بنا به مذهب اهل بیت، و در میان شیعیان یك تفسیر مسلم و قطعی است.
با دقت در آراء مختلف معلوم می شود كه صاحبان بسیاری از آنها بر اثر انگیزه های مختلف از مفهوم اصلی آن دور گشته اند، و لذا نظریاتی داده اند كه نه با محتوای آیه سازگار است، و نه با شان نزول، و نه با قرائن تاریخی و روائی.
روی هم رفته چند تفسیر معروف برای آیه وجود دارد:
1- منظور از "ذوی القربی" نزدیكان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است كه محبت آنها وسیله ای است برای قبول امامت و رهبری ائمه معصومین علیه السلام از دودمان آن حضرت و پشتوانه ای بر ادای رسالت.
جمعی از مفسران نخستین و تمام مفسران شیعه این معنا را برگزیده اند و روایات فراوانی كه هم از شیعه و هم از اهل سنت نقل شده است، این معنی را تایید می كند.
2- منظور این است كه اجر و پاداش رسالت دوست داشتن اموری است كه شما را به قرب الهی دعوت می كند.
این تفسیر، كه جمعی از مفسران اهل سنت برگزیده اند، به هیچ وجه با ظاهر آیه سازگار نیست، زیرا در این صورت معنی آیه چنین می شود كه از شما می خواهم كه اطاعت الهی را دوست بدارید و مودت آن را به دل بسپارید در حالی كه باید گفته شود من از شما اطاعت الهی را می خواهم ـ نه مودت اطاعت الهی.
علاوه بر آن كه، غیر از این آیه، در پانزده مورد دیگر كلمه "القربی" در قرآن بكار رفته، كه در تمام آنها معنی خویشاوندان و نزدیكان اراده شده است.
3- منظور این است كه شما بستگان خودتان را به عنوان پاداش رسالت دوست بدارید و صله رحم بجا آورید. با این تفسیر هیچ تناسبی در میان رسالت و پاداش آن وجود ندارد، زیرا دوست داشتن بستگان خود چه خدمتی می تواند به پیامبر(صل الله علیه وآله وسلم) باشد، و یا از چه اهمیت ویژه ای برخوردار است كه اجر رسالت شود؟
در آخر به حدیثی از اهل سنت كه "ذوی القربی" را نزدیكان پیامبر دانسته اند، توجه فرمایید: در كتاب "فضائل الصحابة" چنین آمده است: «لما نزلت "قل لاأسئلكم علیه أجراً إلا المودة فی القربی" قالوا: یا رسول الله! من قرابتك؟ من هولاء الذین وجبت علینا مودّتهم؟ قال: علی و فاطمة و ابناهما؛ و قالها ثلاثاً» یعنی هنگامی كه آیه "قل لا أسئلكم علیه أجراً إلا المودة فی القربی" نازل شد، اصحاب عرض كردند: ای رسول خدا! خویشاوندان تو كه مودّت آنها بر ما واجب است كیانند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند آنها؛ و این سخن را سه بار تكرار فرمود.
برای توضیح بیشتر به تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج18، ص42 و تفسیر نمونه، آیت الله مكارم شیرازی، ج2، ص407.
با تشكر.