پرسش

با عرض سلام وخسته نباشید از شما اساتید ارجمند
پیرامون اسلام ومقتضیات زمان ونظر سایت در مورد كتاب اسلام ومقتضیات زمان استاد مطهری تحقیقی را باید ارئه دهم لذا اینجانب را در این امر مساعت نمایید.
لطفا پاسخ آن را هر چه سریعتر برای اینجانب بفرستید
والسلام علیكم ورحمه ا... وبركاته

پاسخ

برادر عزیز!
از این كتاب به خوبی می توان برای تحقیق پیرامون موضوع "اسلام و مقتضیات زمان" بهره گرفت. در این نوشته روی سخن با «افراد و طبقاتی است كه مسأله اسلام و مقتضیات زمان را واقعا یك معمای لاینحل و به صورت یك تضاد آشتی ناپذیر می نگرند … و معتقدند از این دو حتماً باید یكی را پذیرفت، یا اسلام و یا مقتضیات زمان را.»
شهید مطهری برای اثبات سازگاری اسلام و مقتضیات زمان موضوعات گوناگونی را در این نوشتار مطرح كرده است كه همه آنها به نحوی با موضوع اصلی كتاب ارتباط دارند و در یك اظهار نظر كلی پیرامون سازگاری اسلام و مقتضیات زمان می گویند: «قدرت شگرف جوابگوئی فقه اسلامی به مسائل جدید هر دوره ای، نكته ای است كه اعجاب جهانیان را برانگیخته است. تنها در زمان ما مسائل جدید رخ ننموده است؛ از آغاز طلوع اسلام تا قرن 7 و 8 كه تمدن اسلامی در حال توسعه بود و هر روز مسائل جدید خلق می كرد، فقه اسلامی بدون استمداد از هیچ منبع دیگر وظیفه خطیر خویش را انجام داده است.»
استاد بر این عقیده است كه نسبت به مقتضیات زمان مغالطه ای به كار رفته است؛ «چون فرض شده كه خاصیت زمان این است كه همه چیز، حتی حقایق جهان، را نیز فرسوده و كهنه می كند در حالی كه آنچه در زمان كهنه و نو می شود، ماده و تركیبات مادی است . . . اما حقایق جهان ثابت و تغییر ناپذیرند. آیا قضیه فیثاغورس به حكم این كه بیش از دو هزار سال از عمرش می گذرد كهنه شده است!؟ آیا گفته سعدی كه "بنی آدم اعضای یك پیكرند"، چون هفتصد سال از عمرش می گذرد منسوخ و غیرقابل عمل است!؟ آیا به دلیل اینكه عدالت و مروت و نیكی چندین هزار سال است كه دهان بدهان می گردد، كهنه شده است!؟ …
می گویند قوانین عصر برق و هواپیما نمی تواند عیناً همان قوانین عصر چراغ نفتی و اسب و قاطر باشد؛ جواب این است كه شكی نیست كه در عصر برق و هواپیما مسائل جدید رخ می نماید، اما چه ضرورتی دارد كه مسائل حقوقی اینها از قبیل خرید، فروش، غصب، ضمان، وكالت و رهن و … نیز تغییر كند!؟»
استاد مطهری برای اثبات سازگاری اسلام و مقتضیات زمان، موضوعاتی را عنوان كرده است كه فهرست وار به آن اشاره می شود.
1- خداوند به انسان قوه انتخاب و كشف و ابتكار داده است ، از این رو انسان قادر است شكل تولید و توزیع مایحتاج خود را عوض كند.
2- با توجه به قدرت انسان بر تغییر زمان به این نكته نیز باید توجه داشت كه انسان سرشت مركبی دارد، كه گاهی پیش می رود و گاهی عقب می ماند.به دیگر سخن، هر چند انسان بر خلاف حیوانات خالق زمان خویش است، اما گاهی زمان را خوب می كند و گاهی خراب، و ما باید زمان خوب و بد را بشناسیم و با تغییرات خوب موافقت، و با تغییرات بد مخالفت كنیم.
3- در اصل سازگاری اسلام با مقتضیات زمان باید از افراط و تفریط پرهیز كرد، و راه میانه را با استفاده از قرآن، و سخنان و سیره پیامبر و اهل بیت مورد توجه قرار داد.
4- معنای مقتضیات زمان چیست؟
در این بحث دو معنا برای مقتضای زمان ارائه شده است:
الف: پیروی از پدیده های زمان و به اصطلاح متجدد شدن كه عقیده استاد این است كه «پدیده های هر زمان نو، دو قسم است یا ناشی از ترقی و پیشرفت است و یا ناشی از یك انحراف و عقب گرد.» و ما باید از آنچه كه ناشی از پیشرفت بشر است پیروی كنیم نه از هر چیز نو.
ب: «ولی یك تفسیر دیگر از مقضیات زمان هست، كه باید روی آن فكر كرد، و آن حاجت های زمان است؛ این را باید پذیرفت.»
5- معنای اینكه دنیا دنیای تغییر است چیست؟
استاد با اثبات مردود بودن این جمله نسبت به حقایق عالم می گوید: «اینكه هر چیز در دنیا متغیر و كهنه شدنی است به معنای این است كه هر امر مادی این طور است … اما این چه ربطی به حقایق عالم دارد؛ مثلاً این كه می گوییم راستی موجب رضای خداست … این تغییر پذیر نیست.» چون این یك حقیقت است.
و در زمینه حاجت های بشر نیز، حاجت های اصلی انسان هیچگاه تغییر نمی كند و «از خصوصیات دین مقدس اسلام این است كه همیشه روی حاجت های ثابت انسان مهر ثابت زده است، و حاجت های متغییر انسان را تابع حاجت های ثابت قرار داده است و این به عقیده شخصی من اعجازی است كه در ساختمان این دین بكار رفته است.»
استاد برای روشن شدن سازگاری اسلام و مقتضیات زمان به طرح موضوع اجتهاد، خاتمیت و … پرداخته است.
با طرح دورنمایی از كتاب شما را به خواندن دقیق كتاب دعوت می كنیم.
توصیه ما این است كه در كنار این كتاب كتاب اقتصاد اسلامی ایشان را نیز مطالعه كنید. در حقیقت كتاب مبانی اقتصاد اسلامی شهید تطبیقی از مطالبی است كه در كتاب "اسلام و مقتضیات زمان" فرموده اند، آن هم در مسئله مهمی مثل مسائل اقتصادی.
خدا نگهدار شما.