تعداد همسران پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ كه مورخین در آنها اتفاق نظر دارند و به عنوان همسران عقدى كه به خانه نبى مكرم آمدند و حضرت با آنها عروسى نمود 11 زن مى باشد كه فهرست اجمالى[1] آن عبارت است از:
1ـ حضرت خدیجه بنت خویلد؛ 2ـ سوده بنت زمعة؛ 3ـ عائشه بنت ابى بكر؛ 4ـ حفصه بنت عمر؛ 5ـ زینب بنت خزیمه (ام المساكین)؛ 6ـ اُمّ سلمة (هند) بنت بنت أبى اُمیّة؛ 7ـ زینب بنت حجش؛ 8 ـ اُمّ جیبه (رملة) بنت أبى سفیان؛ 9ـ جویریة بنت الحارث؛ 10ـ میمونه بنت الحارث؛ 11ـ صفیة بنت حىّ.
البته سعى شده است این فهرست بر حسب و ترتیب ازدواج ثبت گردد. ضمناً علاوه بر این همسران عقدى كه جزء زنان آزاد بوده اند، حضرت همسران دیگرى از كنیزكان داشته اند و نیز در تاریخ آمده است كه آن حضرت خواستگارى نسبت به برخى زنان دیگر نمودند و یا حتّى علاوه بر خواستگارى، عقد نیز نمودند لكن منتهى به عروسى و رابطه زناشویى نگردید و یا این كه بودند زنانى كه خودشان را به نبى مكرم اسلام ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ هبه كردند و فهرست اجمالی[2] آنها عبارت اند از: 1ـ عالیة بنت ظبیان؛ 2ـ اسماء (اُمیّة) بنت نعمان؛ 3ـ المستعیذه (یا اُمیّة یا فاطمة یا ملیكة یا بنت ضحاك، نام هاى متفاوتى كه از این زن آمده است)؛ 4ـ الغّفاریة؛ 5 ـ اُمّ شریك؛ 6ـ اسما بنت صلت؛ 7ـ لیلى بنت خطیم انصارى؛ 8ـ ماریه قبطیة (از كنیزكان و مادر حضرت ابراهیم ابن محمد ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ ؛ 9ـ ریحانه بنت عمر (از كنیزكان)؛ 10ـ قرظیّة (از كنیزكان).
توضیح مختصر راجع به همسران یازده گانه:
1ـ حضرت خدیجه دختر خویلد، قریشى و از خاندان بنى اسد و اولین همسر و اوّل مسلمان زن و مادر زهراى مرضیه و دیگر فرزندان رسول گرامى ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ (غیر از جناب ابراهیم كه مادرش ماریه قبطیّة بود) و سیّده زنان بهشت است.[3]
2ـ سودة دختر زمعة قریشى و از خاندان بنى اسد، دومین همسر نبى گرامى و اولین زنى كه بعد از وفات حضرت خدیجه به عقد و به همسرى نبى مكرم در آمد. و او تنها زنى است كه بعد از رحلت خدیجه در سرزمین مكه به خانه پیامبر اكرم آمده بود، زیرا بقیه همسران در مدینه به خانه پیامبر آمده بودند.[4]
3ـ عایشه دختر ابى بكر خلیفه اول و از خاندان تیمى ها، سومین همسر كه به خانه پیامبر آمد. اولین همسر ایشان در مدینه بعد از هجرت و جوان ترین و تنها دختر باكره اى كه پیامبر با او ازدواج نمودند.[5]
4ـ زینب دختر خُزیمة مشهور به ام المساكین، كه همسر قبلى او شهید شده بود و او چهارمین همسر و دومین همسر در مدینه براى نبى مكرم مى باشند، ظاهراً در سال دوّم هجرى به عقد رسول ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ در آمد.[6]
5ـ حفصة دختر عمر خلیفه دوّم از خاندان عدىّ، ایشان وقتى شوهرشان فوت كرد پدرش خلیفه دوّم از خلیفه اول و سوم تقاضاى ازدواج با حضور را نمود لكن آنها نپذیرفتند و لذا از روى ناراحتى خدمت نبى مكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ رفت اینجا بود كه حضرت او را به همسرى انتخاب كرد.[7]
6ـ هند دختر أبى اُمیة مشهور به اُم سلمه از قبیله مخزومى و از اندك زنان مهاجر به حبشه بود آنگاه به مكه برگشتند ولى وقتى مواجه با مهاجرت نبى مكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ به مدینه شده بودند آنها نیز به مدینه هجرت نمودند تا این كه همسر ایشان شهید شدند، آنگاه در سال چهارم به عقد پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ در آمد.[8]
7ـ زینب دختر جحش از خاندان نوفل دختر عمه رسول اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ و شوهر اول او زید بن حارثه پسر خوانده رسول گرامى بود بعد از طلاق و جدایى به همسرى پیامبر در آمد كه داستان آن در قرآن كریم نیز آمده است.[9]
8ـ اُمّ حبیة (رملة) دختر ابوسفیان و خواهر معاویه و از خاندان بنى امیة، او بر خلاف خانواده اش در همان مكه اسلام آورد و جزء زنان مهاجر به حبشه، قبل از هجرت پیامبر اكرم است، لكن شوهر ایشان در سال ششم هجرى در حبشه رحلت نمود در همین زمان پیامبر توسط پیكى از او خواستگارى و او را عقد نمود و در سال هفتم هجرى او به مدینه برگشت و به خانه پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ آمد.[10]
9ـ جویریة دختر حارث از رؤساى یهود بنى مصطلق و همسر یك مرد یهود بود كه در جنگ مسلمین با بنى مصطلق شوهرش كشته و خود اسیر شد و به كنیزى یكى از سپاهیان اسلام در آمد، ولى پیامبر بهاى او را پرداخت و آزادش نمود در ازاى ازدواج با او، و جویریة این شرط را پذیرفت و به خانه پیامبر آمد.[11]
10ـ میمونه دختر حارث هلالیة در سال هفتم هجرى وقتى شوهرش فوت نمود، به خانه پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ و به عقد ایشان در آمدند.[12]
11ـ آخرین همسر نبى مكرم یك دختر یهودى از قوم بنى نظیر است كه قبل از اسارتش در جنگ مسلمین خواب پیامبر را دیده بود و شدیداً ارادتمند به حضرت بود او صفیّة دختر حىّ از بزرگان بنى نظیر بود البته ایشان نیز شوهر یهودى داشت كه در جنگ مسلمین كشته شده بود.[13]
امّا فرزندان پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ[14]
اگر چه در تعداد پسران آن حضرت اختلاف است ولى همگى اتفاق دارند كه غیر از ابراهیم كه در مدینه از ناحیه ماریه قبطیه براى پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ به دنیا آمده همه فرزندان آن بزرگوار در مكه و تنها از ناحیه حضرت خدیجه نصیب پیامبر اكرم گردید و همگى آنها در زمان حیات پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ از دنیا رفتند و فقط حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ بعد از رحلت پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ به شهادت رسید و براى آن حضرت هیچ نوه اى باقى نمانده است جز از ناحیه حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ. امّا نام فرزندان آن حضرت «1ـ رقیه؛ 2ـ زینب؛ 3ـ اُم كلثوم؛ 4ـ فاطمه ـ سلام الله علیه ـ ؛ 5ـ قاسم (كه اولین فرزند آن حضرت و كنیه اش از همین بابت ابوالقاسم است)؛ 6ـ عبدالله. لكن در این كه آیا «طیب و طاهر» پسران سوم و چهارم حضرت بودند یا اسم هاى دیگر عبدالله مى باشند، اختلاف است» و آخرین فرزند ایشان «ابراهیم»[15] است كه در مدینه از ناحیه ماریه به دنیا آمد ولى در همان حیات پدر بزرگوار از دنیا رفت.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ابن هشام، السیرة النبویّة، با تصحیح و تعلیق چند نفر، قم، انتشارات ایران، 1363ش، ج4، ص293 تا 298؛ ابن أثیر، عزالدین ابوالحسین على بن ابى الكرم الشیبانى، اسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت، دارالحیاء التراث العربى، ج1، ص32ـ33؛ ابن أثیر، الكامل فى التاریخ، تحقیق مكتب التراث، بیروت، دارالاحیاء التراث العربى، چاپ چهارم، 1414ق. ج1، ص655 تا 657؛ ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبّر، الإستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق: محمد على البجاوى، قاهره، دار نهضة مصر للطبع و النشر، الفجالة، ج1، ص44ـ46؛ یعقوبى، تاریخ الیعقوبى، قم، مؤسسه و نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ج2، ص84ـ86؛ عسكرى، سید مرتضى، نقش عایشه در تاریخ اسلام، مترجمین دارنیا، نجمى و هریسى، تهران، مجمع علمى اسلامى، چاپ چهارم، 1368، ج1، ص54ـ67.
[2]. همان.
[3]. طبرى، تاریخ طبرى، بیروت، دارالكتب العلمیّة، الطبعة الثانیة 1408ق، ج1، ص521ـ522؛ ابن اثیر، اسد الغابة، همان، ج5، ص434ـ439؛ الاستیعاب، همان، ص16؛ الانوسى، ابى محمد على بن احمد بن سعید بن خرم الاندسى، جمهرة أنساب العرب، قاهره، دارالمعارف، الطبعة الرابعة، ص16.
[4]. اسد الغابة، همان، (صفحات به ترتیب معرفى اشخاص با توجه به ردیف متن) ج5، ص4ـ501 و 466 و 6ـ525 و 560 همراه ص9ـ588 و 5ـ463 و 4ـ573 و 2ـ419 و 1ـ550 و 1ـ490؛ و الاستیعاب، همان، (صفحات به ترتیب معرفى اشخاص با توجه به ردیف متن) 1867 و 5ـ1881 و 1853 و 12ـ1811 و 1ـ1920 و 1843 همراه 1929 و 5ـ1804 و 18ـ1914و 3ـ1871.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. همان.
[9]. همان.
[10]. همان.
[11]. همان.
[12]. همان.
[13]. همان.
[14]. تاریخ طبرى، همان، ج1، ص2ـ521؛ و جمبهرة النساب العرب، همان، ص16ـ15؛ الاستیعاب، همان، ج4، ص19ـ18؛ اسد الغابة، همان، ج5، ص6ـ435؛ الكامل فى التاریخ، همان، ج1، ص7ـ655؛ نقش عایشه در تاریخ اسلام، همان ج1، ص67ـ54.
[15]. تاریخ طبرى، همان، ج1، 2ـ521؛ تاریخ یعقوبى، همان، ج2، ص9ـ87.

دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام، كلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته برخی مفسرین آخرین سوره قرآن در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد و پیغمبر آنرا به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود.

 رسول گرامی اسلام (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماع عظیم و با شكوه حجاج بیان داشت:

... ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این مکان ملاقات نكنم. شما به زودی بسوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیك و بد شما رسیدگی می شود. به شما توصیه می كنم هركس امانتی نزد اوست به صاحبش برگرداند. 

ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام ، حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش می كنم كه به زنان نیكی كنید زیرا آنها امانتهای الهی در دست شما هستند و با قوانین الهی بر شما حلال شده اند.

... من در میان شما دو چیز به یادگار می گذارم كه اگر به آن دو چنگ زنید گمراه نمی شوید، یكی كتاب خدا و دیگری سنت و (عترت) من است.

هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و همه مسلمانان جهان با یكدیگر برادرند و چیزی از اموال مسلمانان بر مسلمانی حلال نیست مگر اینكه آنرا به رضایت به  دست آورده باشد..

هرزه گویی سندی بر تب هذیان زده هاست
زاده ی ذهن عقب مانده ی شیطان زده هاست

چاله ای در بغل چاه ندانم کاری ست
راه بیراهه و مسدود بیابان زده هاست

مثل هر بار دگر تکیه به هر پرده دری
آخرین حربه ی بی پوشش عریان زده هاست

ما که آسوده تر از قبل به دریا زده ایم
وحشت از غرق شدن لنگر طوفان زده هاست

ما به چاقوی خودی ، ناخودی عادت داریم
تیغ ما تیزتر از فتنه ی عصیان زده هاست

ریشه در قمصر کاشان زده آب رُختان
سعی بر بردن آن خواب پریشان زده هاست

شأن ما نیست در این عرصه كه پا پس بكشیم
این فقط چاره ی آن تازه به دوران زده هاست

ما به معراج تو در اوج ترین پروازیم
خار این است که در خاطر نسیان زده هاست

شاعر : شکیبا غفاریان