تبیان، دستیار زندگی

خلخال و شهرهای تابعه آن با مکان های سیاحتی و زیارتی، فرهنگی و باستانی و جاذبه گردشگری فراوانی که در دل خود جای داده است، همواره در دید و نظر تمامی سیاحان هموطن و حتی خارجیان مقیم ایران بوده و با کمی همت و پشتکار توانایی جذب توریت انبوه را نیز داراست.
منطقه ای بسیار سرسبز و تقریبا" سردسیر در استان اردبیل و در دامنه کوه هایی با جنگلهایی بسیار زیبا و طبیعی واقع شده است که در اطراف آن شهرهای هروآباد، گیوی، هشتجین، سنجبد، باجیلار داغی و خوجین مرکزیت خاصی به این شهر زیبا داده است. این منطقه جذاب و دلنشین که هر بیننده ای را ناخودآگاه به طرف خود جلب می کند، شهرستان خلخال است.
خلخال و شهرهای تابعه آن با مکان های سیاحتی و زیارتی، فرهنگی و باستانی و جاذبه گردشگری فراوانی که در دل خود جای داده است، همواره در دید و نظر تمامی سیاحان هموطن و حتی خارجیان مقیم ایران بوده و با کمی همت و پشتکار توانایی جذب توریت انبوه را نیز داراست. از مشاغل عمده در این شهرستان می توان از باغداری، کشاورزی و دامداری نام برد که در کنار صنایع به وجود آمده جدیدالتاسیس در این شهرستان همواره بافت محلی این منطقه از کشور ار حفظ کرده و با حفظ طبیعت توسط اهالی بومی منطقه و تولید باغ های سرسبز و زمین های پربار و دام های پروار شهرت فراوانی در این زمینه کسب کرده است. از مکان های بسیار دیدنی خلخال می توان از خوجین، شهرک کوچکی که در میان باغ های بسیار بزرگ و سرسبز و چشمه ای بسیار زیبا که از دل کوه های خلخال سرچشمه گرفته و نام «ازنوبلاغی» را همراه خود دارد، نام برد. «ازنوبلاغی» یکی از چشمه های پرآبی است که تمامی باغات و زمین های خوجین و هروآباد و روستاهای اطراف آن را آبیاری کرده و به رودخانه خلخال، فیروزآباد ریخته و در نهایت به رود زیبای قزل اوزن متصل می شود. زیارتگاه بزرگی نیز در دل کوه سید دانیال و در قریه خانگاه وجود دارد که به گفته اهالی منطقه از اولاد امام موسی کاظم (ع)است.
از دیگر مکان های بسیار دیدنی و جذاب خلخال می توان از چشمه آب گرم گیوی نام برد. گیوی شهر کوچکی است که در نزدیکی خلخال قرار دارد و هر ساله تعداد بسیاری از هموطنان برای درمان دردهای مفصلی و پوستی و دیگر بیماری ها به آب گرم و شفابخش این شهر کوچک پناه می آورند. این چشمه با خاصیت های درمانی فراوان در راه خلخال – اردبیل و در کنار شهر گیوی در میان دو کوه و در دره ای عمیق قرار گرفته است. این بخش از خلخال نیز دارای باغات میوه فراوان و کوه های زیبا و مکان های دیدنی فراوان است. از مکان های دیدنی آن می توان به پلی قدیمی که میان جاده گیوی – فیروزآباد قرار دارد، نام برد. این پل که در ایام گذشته به دست آلمان ها ساخته شد، از استواری خاصی برخوردار است و برای عبور و مرور میان روستاها و شهرهای اطراف ایجاد شده است. در کنار این جاده روستاهای منطقه «باجیلار داغی» با دشت های وسیع عدس، نخود و لوبیا و گندم و جو قرار دارند که کوه بلندی به نام کوه «پیر عباس» نیز با جنگلی طبیعی در اطراف آن و درخت های کاج و میوه های خودرو مثل زالزالک و گلابی و آلبالو و شاتوت کوهی، این منطقه از شهرستان خلخال را به جایی منحصر به فرد برای گشت و گذار تبدیل کرده و کمی آنطرفتر در روستای «مشگول» مسجدی وجود دارد، با منبری بسیار قدیمی با پایه های بلند چوبی و بدنه ای منبت کاری شده از آیات قرآن که توسط استادان قدیم این فن منبت شده و به منبر عبدالله مشهور است. این مسجد به تازگی توسط عده ای از خیر خواهان ساخت مجدد شده و منبر آن فعلا" جزو آثار تاریخی و بلا استفاده است. ضمنا" کوه بلندی در این منطقه به نام پویشا وجود دارد که دیواره آن بسیار بلند بوده و گفته می شود، در ایام قدیم کمین گاه اشراری بوده که همواره در آنجا اتراق می کردند و با نیروهای دولتی می جنگیدند.
روستای افشار نیز روبروی همین کوه پویشا واقع شده است. در نزدیکی این روستا و بر روی رود قزل اوزن پلی با قدمت تاریخی به نام پل پرده لس وجود دارد که با پایه ای از سنگ های صیقلی و بدنه ای از آجر و ملات ساروج و طاقی آجری محل عبور کاروان های زنجان، اردبیل، باکو و جاده ابریشم بوده و این کاروان ها در کاروانسرایی که در ملک افشار قرار گرفته است و لی در حال حاضر مخروبه است، اتراق می کردند. قابل ذکر است یک چشمه از این پل توسط یکی از مالکین دوره قاجار به نام امیرتیمورخان و پدر علی خان پروین که در آن دوره شهرت بسیاری داشتند، خراب شد، ولی پایه های این پل به قدری محکم و استوار است که اگر قسمت مخروبه را مجددا" بازسازی کنند، از این پل سال های بسیار دیگری برای رفت و آمد می توان استفاده کرد.
به خاطر شیب های فراوان و تند کوه ها در این قسمت از شهرستان خلخال آب رودخانه قزل اوزن با سرعت زیاد از بالا و از طرف زنجان و میانه به طرف منجیل سرازیر شده و حوضچه های پرآبی را به وجود آورده که اهالی منطقه در فصل تابستان از این حوضچه ها برای شنا کردن و ماهیگیری استفاده می کنند. در فصل کم آبی نیز ماهی های فراوانی را در این حوضچه ها می توان یافت. شهرستان خلخال به جز موارد ذکر شده، دارای مناطق بسیار دیدنی دیگری نیز است که فقط با سفر به آنجا و دیدن آن مناظر می توان به زیبایی های آن پی برد.

عنبران شامل سه منطقه عنبران علیا و سفلی و امین جان است و عنبران علیا روستایی است که در منتهی الیه مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته که به لحاظ شکل و شمایل بافت خانه ها و واقع شدن منازل روستا روی کوهپایه به ماسوله استان گیلان شهرت دارد.
عنبران، سرزمینی که درآن جلوه هایی از قدرت خلاق هستی با هنرنمایی انسان های با صفا درهم آمیخته و مجموعه ای از شگفتی های دیدنی را در این دیار از استان اردبیل به تماشا گذاشته است. به گزارش ایرنا، شیب تند جاده ای از شهر نمین همراه با نسیم ملایمی که از کرانه های جنوبی دریای خزر برخاسته و از پیچ و خم های گردنه حیران گذر کرده است رهسپاران را به سرزمین پیکره های سنگی، رودخانه های خروشان، شکوفه های رنگارنگ درختان و نقش و نگارهای سحرانگیز گلیم ها و مسندهای بافته شده به دست هنرمندان مهربان عنبران راهنمایی می کند. زمین هایی سرسبز که درختانی با شکوفه های رنگارنگ جلوه های آن را زیباتر کرده اند از فاصله ای دور به چشم می خورد که همان سرزمین گیاه عنبر یا شهر عنبران با مردمی خونگرم و میهمانپذیر می باشد.
عنبران شامل سه منطقه عنبران علیا و سفلی و امین جان است و عنبران علیا روستایی است که در منتهی الیه مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته که به لحاظ شکل و شمایل بافت خانه ها و واقع شدن منازل روستا روی کوهپایه به ماسوله استان اردبیل شهرت دارد. منطقه عنبران به لحاظ ویژگی های تاریخی و مذهبی خود دارای زیارتگاه های متعددی است که از آن جمله می توان به سید بابا خرم، حاج سکوتی و شیخ شفیقی عنبرانی اشاره کرد و مردم خونگرم این منطقه دارای مذهب تسنن شاخه شافعی می باشند. ساکنان مهربان منطقه عنبران به زبان تالشی صحبت می کنند که با زبان مردم شهرستان تالش در استان گیلان متفاوت است.
گلیم ها و مسندهایی که روی درب مغازه ها در بازار صنایع دستی شهر عنبران واقع در آن سوی رودخانه کوچکی که از وسط شهر می گذرد آویزان شده اند از هنر دستی با اهمیت این دیار که نسل کنونی آن را از نیاکان خویش به یادگار دارند، حکایت می کند. هنرمندان این دیار از کودکی خلق نقش و نگارهای زیبا روی مسند و گلیم ها را از بزرگان خویش می آموزند که از مهمترین نقشه های آن می توان به قزل گول، بوته، شعله، گلدانی، نازنازی، قره باغی، قاپاق، و گانگال سه پایه اشاره کرد. استفاده از رنگ های گیاهی در بافت مسند این منطقه بر مرغوبیت و زیبایی آن افزوده است. کوهستانی بودن منطقه و کمبود زمین های کشاورزی موجب شده است که حدود ۹۰ درصد از جمعیت سه هزار خانواری دهستان عنبران به بافت گلیم و مسند مشغول باشند و این هنر دستی علاوه بر ایران در سطح بازارهای دنیا هم شهرت دارد.
هنر دستی عنبران فقط به بافت مسند و گلیم محدود نمی شود و از آن جمله می توان به معرق، منبت کاری، خراطی، صنایع چوب، سفالگری، شال بافی، جاجیم، خورجین، جوراب پشمی و قالی اشاره کرد که به دست هنرمندان این منطقه ساخته می شود. تماشای خانه هایی با شکل و شمایل قدیمی که پنجره های چوبی کوچک آن ها روی دیوارهای کاه گلی از لا به لای درختان تنومند جلوه می کند آرامش عجیبی از دوران قدیم به انسان دست می دهد. هنوز کرسی های قدیمی گرمابخش این خانه های کوچک اما با صفا در عنبران در روزهای بسیار سرد منطقه است. خانبلاغی از دیگر مکان های دیدنی منطقه عنبران است که آواز پرندگان خوش الحان در بلندی های اطراف آن طنین انداز می شود. بلندی هایی هم در آن سوی بازار خودنمایی می کند که مردم محل به آن کوه سرخ می گویند و از فراز آن عنبران با همه زیبایی هایش به خوبی مشاهده می شود.
کوه هایی با صخره های کوچک و بزرگ و غارهای طبیعی که دست هنرمند طبیعت در اثر سال ها فرسایش باد و باران آن ها را به شکل های گوناگون از حیوانات و یا انسان در آورده است، در منطقه عنبران مشاهده می شوند که معروفترین آن ها پیکره های باباداود، عقاب تالش و قورخو ده ده می باشند. این پیکره ها و کوه ها اغلب دارای منشا آتشفشانی می باشند و سال ها محل چله نشینی، عبادت و نیایش درویشان بوده است. پیکره قورخو ده ده از کف دره تا بالاترین نقطه آن حدود ۱۵۰متر ارتفاع دارد و ارتفاع خود پیکره که به شکل انسان های ماقبل تاریخ است حدود ۳۵ متر می باشد. در سینه این پیکره تخته سنگ های بزرگی روی هم قرار گرفته و دو دهنه غار ایجاد کرده است. پیکره سنگی بابا داود هم که در ۴۰کیلومتری شهر اردبیل قرار دارد با ۲۰ متر ارتفاع و شش متر پهنا به شکل تندیس انسان در بالای تپه ای به ارتفاع تقریبی یکصد متر واقع است. به گفته افراد محلی در اطراف این پیکره زیارتگاهی وجود داشته که به مرور زمان از بین رفته است. همچنین یک شکاف غار مانند سنگی موسوم به چله خانه بابا داود در پایین دست پیکره سنگی دیده می شود.
این پیکره دارای برجستگی هایی شبیه چشم، دهان و چانه انسان است و وجود آن طبیعی به نظر می رسد که در اثر فرسایش به این شکل در آمده است ولی نقش انسان در حالت دادن به پیکره را نیز نمی توان نادیده گرفت. این پیکره سنگی که در کنار رودخانه روستای عنبران واقع شده است شباهت زیادی به پیکره ابوالهول در مصر دارد. کوه هستل باند، تفرجگاه ایران رود و آب معدنی خان جونی نیز از دیگر نقاط گردشگری منطقه عنبران هستند. شهرستان نمین با ۵۰هزارنفر جمعیت در ۳۰کیلومتری شرق اردبیل و در حاشیه بزرگراهی که اردبیل را به جاده پرپیچ و خم گردنه حیران و در نهایت به شهرستان آستارا در کنارسواحل جنوبی دریای خزر متصل می کند واقع شده است.
عنبران آمیزه ای از شگفتی های خلاق هستی
عنبران شامل سه منطقه عنبران علیا و سفلی و امین جان است و عنبران علیا روستایی است که در منتهی الیه مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته که به لحاظ شکل و شمایل بافت خانه ها و واقع شدن منازل روستا روی کوهپایه به ماسوله استان اردبیل شهرت دارد.
عنبران، سرزمینی که درآن جلوه هایی از قدرت خلاق هستی با هنرنمایی انسان های با صفا درهم آمیخته و مجموعه ای از شگفتی های دیدنی را در این دیار از استان اردبیل به تماشا گذاشته است. به گزارش ایرنا، شیب تند جاده ای از شهر نمین همراه با نسیم ملایمی که از کرانه های جنوبی دریای خزر برخاسته و از پیچ و خم های گردنه حیران گذر کرده است رهسپاران را به سرزمین پیکره های سنگی، رودخانه های خروشان، شکوفه های رنگارنگ درختان و نقش و نگارهای سحرانگیز گلیم ها و مسندهای بافته شده به دست هنرمندان مهربان عنبران راهنمایی می کند. زمین هایی سرسبز که درختانی با شکوفه های رنگارنگ جلوه های آن را زیباتر کرده اند از فاصله ای دور به چشم می خورد که همان سرزمین گیاه عنبر یا شهر عنبران با مردمی خونگرم و میهمانپذیر می باشد.
عنبران شامل سه منطقه عنبران علیا و سفلی و امین جان است و عنبران علیا روستایی است که در منتهی الیه مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته که به لحاظ شکل و شمایل بافت خانه ها و واقع شدن منازل روستا روی کوهپایه به ماسوله استان اردبیل شهرت دارد. منطقه عنبران به لحاظ ویژگی های تاریخی و مذهبی خود دارای زیارتگاه های متعددی است که از آن جمله می توان به سید بابا خرم، حاج سکوتی و شیخ شفیقی عنبرانی اشاره کرد و مردم خونگرم این منطقه دارای مذهب تسنن شاخه شافعی می باشند. ساکنان مهربان منطقه عنبران به زبان تالشی صحبت می کنند که با زبان مردم شهرستان تالش در استان گیلان متفاوت است.
گلیم ها و مسندهایی که روی درب مغازه ها در بازار صنایع دستی شهر عنبران واقع در آن سوی رودخانه کوچکی که از وسط شهر می گذرد آویزان شده اند از هنر دستی با اهمیت این دیار که نسل کنونی آن را از نیاکان خویش به یادگار دارند، حکایت می کند. هنرمندان این دیار از کودکی خلق نقش و نگارهای زیبا روی مسند و گلیم ها را از بزرگان خویش می آموزند که از مهمترین نقشه های آن می توان به قزل گول، بوته، شعله، گلدانی، نازنازی، قره باغی، قاپاق، و گانگال سه پایه اشاره کرد. استفاده از رنگ های گیاهی در بافت مسند این منطقه بر مرغوبیت و زیبایی آن افزوده است. کوهستانی بودن منطقه و کمبود زمین های کشاورزی موجب شده است که حدود ۹۰ درصد از جمعیت سه هزار خانواری دهستان عنبران به بافت گلیم و مسند مشغول باشند و این هنر دستی علاوه بر ایران در سطح بازارهای دنیا هم شهرت دارد.
هنر دستی عنبران فقط به بافت مسند و گلیم محدود نمی شود و از آن جمله می توان به معرق، منبت کاری، خراطی، صنایع چوب، سفالگری، شال بافی، جاجیم، خورجین، جوراب پشمی و قالی اشاره کرد که به دست هنرمندان این منطقه ساخته می شود. تماشای خانه هایی با شکل و شمایل قدیمی که پنجره های چوبی کوچک آن ها روی دیوارهای کاه گلی از لا به لای درختان تنومند جلوه می کند آرامش عجیبی از دوران قدیم به انسان دست می دهد. هنوز کرسی های قدیمی گرمابخش این خانه های کوچک اما با صفا در عنبران در روزهای بسیار سرد منطقه است. خانبلاغی از دیگر مکان های دیدنی منطقه عنبران است که آواز پرندگان خوش الحان در بلندی های اطراف آن طنین انداز می شود. بلندی هایی هم در آن سوی بازار خودنمایی می کند که مردم محل به آن کوه سرخ می گویند و از فراز آن عنبران با همه زیبایی هایش به خوبی مشاهده می شود.
کوه هایی با صخره های کوچک و بزرگ و غارهای طبیعی که دست هنرمند طبیعت در اثر سال ها فرسایش باد و باران آن ها را به شکل های گوناگون از حیوانات و یا انسان در آورده است، در منطقه عنبران مشاهده می شوند که معروفترین آن ها پیکره های باباداود، عقاب تالش و قورخو ده ده می باشند. این پیکره ها و کوه ها اغلب دارای منشا آتشفشانی می باشند و سال ها محل چله نشینی، عبادت و نیایش درویشان بوده است. پیکره قورخو ده ده از کف دره تا بالاترین نقطه آن حدود ۱۵۰متر ارتفاع دارد و ارتفاع خود پیکره که به شکل انسان های ماقبل تاریخ است حدود ۳۵ متر می باشد. در سینه این پیکره تخته سنگ های بزرگی روی هم قرار گرفته و دو دهنه غار ایجاد کرده است. پیکره سنگی بابا داود هم که در ۴۰کیلومتری شهر اردبیل قرار دارد با ۲۰ متر ارتفاع و شش متر پهنا به شکل تندیس انسان در بالای تپه ای به ارتفاع تقریبی یکصد متر واقع است. به گفته افراد محلی در اطراف این پیکره زیارتگاهی وجود داشته که به مرور زمان از بین رفته است. همچنین یک شکاف غار مانند سنگی موسوم به چله خانه بابا داود در پایین دست پیکره سنگی دیده می شود.
این پیکره دارای برجستگی هایی شبیه چشم، دهان و چانه انسان است و وجود آن طبیعی به نظر می رسد که در اثر فرسایش به این شکل در آمده است ولی نقش انسان در حالت دادن به پیکره را نیز نمی توان نادیده گرفت. این پیکره سنگی که در کنار رودخانه روستای عنبران واقع شده است شباهت زیادی به پیکره ابوالهول در مصر دارد. کوه هستل باند، تفرجگاه ایران رود و آب معدنی خان جونی نیز از دیگر نقاط گردشگری منطقه عنبران هستند. شهرستان نمین با ۵۰هزارنفر جمعیت در ۳۰کیلومتری شرق اردبیل و در حاشیه بزرگراهی که اردبیل را به جاده پرپیچ و خم گردنه حیران و در نهایت به شهرستان آستارا در کنارسواحل جنوبی دریای خزر متصل می کند واقع شده است.

واژه اردبیل‎؛ واژه ای اوستایی است كه از دو كلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس تركیب شده است. این استان در شمال غرب ایران واقع شده و حدود یك درصد از مساحت كل كشور را در بر می گیرد. این خطه با اهمیت از كشور ایران‏؛ در برگیرنده جاذبه های فرهنگی, اجتماعی, طبیعی و تاریخی متعددی است و با دارا بودن اقتصاد پررونق كشاورزی و دام داری و وجود منابع معدنی غنی در شمار مناطق بااهمیت و پر رونق ایران است.
وضعیت خاص زمین شناسی و توپوگرافی منطقه؛ باعث ایجاد چشم اندازهای طبیعی وجذابی شده كه نشان از غنای طبیعی منطقه دارد. استان اردبیل به لحاظ ژئوتوریستی در بر گیرنده بالاترین دریاچه آب شیرین جهان درقله سبلان است.
سبلان خود به تنهایی شكوه دشت های سبز، عظمت اقتدار و برف پوش آبی های دوردست آسمان را به نمایش می گذارد كه در دامنه های آن می توان كمیاب ترین چشم اندازهای اجتماعی و فرهنگی را دید. در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گر ایل بود كه برای نفس كشیدن و برای دست ساییدن به خاک سبلان و برای دویدن در پی گله های گوسفندان و برای شنیدن هیاهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آیند.

● مکان های دیدنی و تاریخی

استان اردبیل به لحاظ طبیعی, تاریخی, اجتماعی و فرهنگی ازمناطق پررونق و ارزشمند ایران است. وضعیت خاص زمین شناسی و توپوگرافی منطقه باعث ایجاد جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای بسیار زیبایی شده و بر غنای طبیعی منطقه افزوده است.
در بیش تر شهرستان های استان؛ آثار طبیعی و تاریخی زیادی پراکنده شده اند. کوهستان پرشکوه سبلان با قله آتشفشانی سبلان و چشمه های آب گرم و دریاچه های طبیعی كوچك ولی پرشمار، مهم ترین جاذبه طبیعی شهرستان اردبیل محسوب می شود. آبشار گورگور سبلان که در شهرستان گرمی واقع شده، گردنه ناو خلخال كه از داخل جنگل های طالش به جاده رشت وآستارا متصل می ‌شود و گردنه حیران که یکی اززیباترین و بی نظیرترین چشم اندازهای طبیعی ایران است‏, در این استان واقع شده است.
زندگی با صفا و دور از دنیای صنعتی عشایر شاهسون و دیگر ایل ها در دامنه های سبلان به راستی حیرت هر بازدید كننده ای را بر می انگیزد. استان اردبیل هم چنین دارای بناهای تاریخی و مکان های دیدنی زیادی است که برخی از آن ها هم چون بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی شامل بناهای متعدد‎‎ از دوره های مختلف می شود و با رفتن به یک مکان دیدنی می توان از چندین اثر تاریخی و قدیمی بازدید کرد.
تپه های باستانی، حمام های قدیمی، عمارت های بزرگ، گورستان های مشاهیر و بقعه های مقدس و تاریخی از دیگر دیدنی های شهرستان اردبیل هستند كه در كنار صنایع دستی و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی منطقه جاذبه های كم نظیری را فراهم كرده اند.

● صنایع و معادن

صنایع استان اردبیل در دو گروه صنایع دستی و صنایع ماشینی قابل بررسی است. صنایع دستی استان اردبیل بیش تر توسط عشایر و ساكنان شهرها و روستاهای كوچك منطقه صورت می گیرد. از مهم ترین صنایع دستی این استان می‎توان به گلیم، ‌مسند، شال بافی، بافت جوراب‎های پشمی، قلاب بافی، پشتی بافی، خورجین بافی، جاجیم، ورنی و بافته ‎های عشایری اشاره كرد. صنایع ماشینی این منطقه نیز در راستای مواد اولیه موجود در معادن استان شكل گرفته اند. توجه به ویژگی های زمین شناسی و ساختاری تنوع منابع معدنی استان اردبیل در خور توجه است. در بخش شمالی استان ، دشت مغان بخشی از حوضه هیدروكربوری گسترده ای است كه از گرگان تا حاشیه جنوبی دریای خزر و شمال استان اردبیل ادامه دارد.
در قسمت جنوب شرقی استان (ماسوله ، خلخال ) در رسوبات تخریبی - كربناتی آثاری از كانی سازی سرب ، روی ، مس ، باریت …… دیده شده است. در بخش وسیعی از استان ، ولگانیسم شده سنوزوئیك و هم چنین گرانیتوئیدهای نفوذی این زمان كه همراه با محلولهای هیدروترمالی و دگرسانی پیشرفته بوده سبب انباشت ذخایر فلزی مس ، سرب ، روی ، طلا شده است. نواحی مورد نظر بخشی از نوار مس دارد قفقاز - سونگون است كه از طریق قوشه داغ، سیلان، مجدر، هشتجین، تامقطع طارم زنجان ادامه می یابد.

● کشاورزی و دام داری

مراتع كوه سبلان و دیگر كوه های استان اردبیل سبب وجود رونق نسبی در دام داری استان اردبیل شده است. در این استان بیش از پنج میلیون واحد دامی، منشأ تولید و عرضه گوشت و ‌محصولات لبنی است. پرورش زنبور و تولید عسل مرغوب یكی دیگر از فعالیت‎های اقتصادی است كه در اردبیل رونق بسیار دارد و عسل به عنوان سوغات این شهرستان شهرت ملی یافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نیز به نام رنگین كمان در دریاچه طبیعی نئور اردبیل صورت می‎گیرد كه از نظر مزه و كیفیت غذایی از بهترین وخوش مزه‎ ترین ماهی ‎ها است.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

همانطور که می دانیم واژه اردبیل واژه ای اوستایی است كه از دو كلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس تركیب شده است. به روایت اوستا زرتشت پیامبر ایرانی در كنار رود دائی یتا كه امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و كتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترویج دین خود، روی به شهر بازان پیروز آورد.
عده ای به او گرویدند و در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی داد كه در این جنگ زرتشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشكده ای در اردبیل بنا كردند كه امروزه آثار آن در سه فرسنگی این شهر در دهكده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبیل در دوره اشكانیان و در میان شهرهای آذربایجان جایگاه ویژه ای داشت.
نوشته اند كه قهرمانان آذربایجان به نام دهام كه از پهلوانان و از نژاد كیان بوده اند، در این دوره از اردبیل برخاسته اند. به این ترتیب، بنای اردبیل را بسیار كهن تر از زمان ساسانی باید دانست. پیش از دوره اسلامی آذربایجان دارای دو مركز اصلی بود: یكی از این دو مركز گنجک( به ارمنی گنزک ) بود كه همان تخت سلیمان امروزی است، اما نام مركز دیگر در جغرافیای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی این دو مركز را شیز و اردبیل خوانده اند. می گویند اردبیل بدون شک مركز تابستانی آذربایجان بوده است.
از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبیل به تنهایی مركز آذربایجان به شمار می رفت و سكه های دوره پارتی و ساسانی در این منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبیل به هنگام فتح آذربایجان به دست مسلمانان هم چنان پایتخت این منطقه و مقر مرزبان آن بود.
در دوره ایلخانان گرچه تبریز، به عنوان شهر مهم آذربایجان رو به رشد بود و از لحاظ سیاسی جایگزین اردبیل به شمار می آمد اما اردبیل نیز به عنوان دارالارشاد هنوز از جایگاهی خاص برخوردار بود.اردبیل در دوره صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی قیام خود را از اردبیل آغاز كرد.
این شهر در مسیر شاه راه تجاری ایران و اروپا قرار داشت و ابریشم وارده از گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می شد. این امر در پیشرفت اقتصادی و افزایش درآمد مردم تاثیری مهم داشت. اردبیل دردوره قاجاریه رونق و شكوه گذشته را باز نیافت و وسعت آن به حدود یک سوم وسعت شیراز می رسید.
این منطقه به دلیل قابلیت های بالای اقتصادی, فرهنگی و تجاری در سال ۱۳۷۲ به صورت استان جداگانه از آذربایجان شرقی درآمد و شهرستان ها, شهرها, دهستان ها و روستاهای زیادی را در برگرفت. هر چند اردبیل به استانی مستقل و جداگانه تبدیل شده, اما تاریخ آن با تاریخ سرزمین آذربایجان چندان در آمیخته كه بدون توجه به موقعیت تاریخی آذربایجان نمی‎توان سخن از موقعیت تاریخی اردبیل به میان آورد.

● مشخصات جغرافیایی

استان اردبیل در شمال غربی فلات ایران، حدود یك درصد مساحت ایران را تشكیل می‎دهد. این استان از شمال به رود ارس، دشت مغان و بالها رود در جمهوری آذربایجان، از شرق به رشته كوه ‎های طالش و بغرو در استان گیلان، از جنوب به رشته كوه ها، دره ها و جلگه‎های به هم پیوسته استان زنجان و از غرب به استان آذربایجان شرقی محدود است.
از نظر مختصات جغرافیایی مدار‎های ۴۵ دقیقه و ۳۷ درجه و ۴۲ دقیقه و ۳۹ درجه شمالی، منتهی الیه شمالی و جنوبی، و نصف النهار‎های ۵۵ دقیقه و۴۸ درجه و سه دقیقه و ۴۷ درجه منتهی الیه غربی و شرقی استان را مشخص می‎كنند. بر اساس آخرین تقسیمات كشوری این استان دارای ۹ شهرستان و تعداد زیادی شهر, دهستان و روستا بوده است.
● شهرستان های استان اردبیل عبارتند از:
اردبیل, بیله سوار, پارس آباد, خلخال, كوثر(گیوی), گرمی, مشگین شهر, نمین و نیر. بر اساس آخرین سرشماری رسمی سال ۱۳۷۵ جمعیت استان اردبیل ۱۱۸۳۳۶۴ نفر بوده است. بیش ترجمعیت استان؛ آذری زبان هستند و میهمان نوازی و رعایت آداب و رسوم خاص آذری ها از ویژگی های مردم استان است. (اطلاعات و آمار مربوط به سرشماری سال ۱۳۷۵ می باشد).

چشمه‌های آبگرم سرعین که با دما، خاصیت و ویژگی‌های درمانی خاصی ازدل زمین می‌جوشند، همه ساله در فصل تابستان مسافران و گردشگران بسیاری را از گوشه و کنار کشور و خارج از ایران به سوی خود جلب می‌کنند. شهر سیاحتی سرعین در ‪ ۲۵‬کیلومتری شهراردبیل یکی از مهمترین مرکز استقرار چشمه‌های آبگرم در کشور بشمار می‌رود که ازچشمه‌های آبگرم این شهر می‌توان به گاومیش گلی، قهوه سویی، ساری سو، قره‌سو، پهنلی - سو، آب گرم چشم و مجتمع‌های آبدرمانی سبلان، بش باجیلار و حمام طبیعی شفا اشاره کرد. همچنین دواستخر آب سرد هم در فاصله پنج کیلومتری سرعین در دره‌ای با چشم انداز زیبا موسوم به ویلا دره وجود دارد که آب آنها مانند نوشابه گاز دار بوده و گردشگران ضمن نوشین آب آنها در استخر آبگرم نیز آب تنی می‌کنند. در این گزارش برخی از مهمترین چشمه‌های آبگرم شهر سیاحتی سرعین و خاصیت آبهای آن معرفی می‌شود.

مجتمع آبدرمانی سبلان سرعین

مجتمع آبدرمانی سبلان به عنوان بزرگترین آبدرمانی خاورمیانه با امکانات و استخرهای متعدد سرپوشیده و حوضچه‌های آبگرم تحت فشار (جکوزی)، سونای خشک و بخار، دوشها و وان‌های انفرادی متعدد، خدمات پزشکی و درمانی مجزا برای مردان و زنان، پارکینگ اختصاصی و سایر امکانات مورد نیاز منطبق بر آخرین استانداردهای جهانی آبدرمانی‌های دنیا درداخل شهر سرعین واقع شده که آماده ارایه خدمات به مسافران است. زیربنای آن هفت هزار و ‪ ۲۰۰‬مترمربع و در دو طبقه مجزا جهت پذیرایی و سرویس دهی برای مردان و زنان احداث شده است. این مجتمع دارای سه استخر سرپوشیده (دو استخر عمومی برای زنان و یک استخر عمومی برای مردان)، چهار واحد سونای خشک، دو واحد سونای بخار، حوضچه‌های آب سرد، دوشهای آب سرد و گرم، ‪ ۱۱۲‬واحد وان انفرادی، ‪ ۱۹‬واحد حوضچه تحت فشار (جکوزی)، بخش فیزیو- تراپی با امکانات مجهز، بوفه، رستوران و سالنهای انتظار است.

آبدرمانی بش باجیلار (پنج خواهران)

این مجتمع آبدرمانی با استخر سرپوشیده بزرگ، سونای خشک و بخار، آبگرم تحت فشار(جکوزی) دوشهای انفرادی، خدمات پزشکی و درمانی و پارکینگ در داخل شهر سرعین واقع شده و به لحاظ گنجایش دومین آبگرم شهر سرعین محسوب می‌شود. دبی پنج چشمه موجود در محدوده این مجتمع آبگرم روی هم رفته ‪ ۱۳‬لیتر در ثانیه و به صورت دایمی، نشتی و جوشان در جریان است. دمای آب در داخل استخر در حدود ‪ ۳۵‬درجه با ظاهری کدر، کمی ترش مزه و کمی بودار است. از آنیونهای موجود در آن می‌توان به بی‌کربنات ، کلرور ، سولفات و از کاتیونهای آن به کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم اشاره کرد. ترکیب آب از نوع کلرو بیکربنات سدیم و گرم است. در حال حاضر در محل این چشمه‌ها، موسسه آب درمانی احداث شده که شامل استخر بزرگ عمومی با عمق کم، دوشهای گرم و سرد، رختکن مستقل و بوفه است.
خاصیت درمانی:
از این آبگرم ؛برای درمان بیماریهای عمومی و تسکین دردهای عصبی و مفصلی استفاده می‌شود.

آبگرم قهوه خانه ممتاز

این آبگرم در داخل حیاط قهوه خانه ممتاز ‪ ۲‬واقع شده است. آبدهی این چشمه ‪ ۴‬لیتر در ثانیه و جریان آن به صورت دایمی و متغیر می‌باشد. دمای آب در مظهر ‪ ۴۷‬درجه سانتی گراد است. ظاهر آب کمی تیره و مزه آن کمی ترش است.
‪ PH‬آن در حدود ‪ ۶‬و آنیونهای مهم آن کلرور، بیکربنات، کربنات و کاتیونهای مهم آن منیزیم ، سدیم و پتاسیم است.
خاصیت درمانی:
برای درمان بیماریهای سیستم حرکتی (درد دست و پا) و اعصاب استفاده می‌شود.

آبگرم ژنرال (جنرال)

آبگرم ژنرال در شمال شهر سرعین واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دریا دو هزار متر است. مانند سایر چشمه‌های شهر سرعین این چشمه نیز در کف دره قرار گرفته است. دبی آب ‪ ۶‬لیتر در ثانیه و دمای آن در حوض ‪ ۴۳‬درجه سانتی گراد و مزه آب کمی ترش و بیرنگ است. آنیونهای آن بی‌کربنات ، کلرور ، سولفات و کاتیونهای آن سدیم ، کلسیم، پتاسیم، منیزیم می‌باشد. ‪ PH‬آن از نوع اسیدی و ‪ ۲/۶‬است. تیپ آب آن از نوع کلروبیکربنات سدیم است.
خاصیت درمانی:
به علت داشتن عناصر فوق بیشتر برای تسکین دردهای عضلانی و رفع روماتیسم استفاده می‌شود.

چشمه گوز سویی (آب چشم)

این چشمه در کنار قهوه خانه ممتاز واقع شده و دمای آب ‪ ۲۱‬درجه سانتیگراد و تقریبا اسیدی است. مزه آب گس و بی‌بو است. آنیون آن بی‌کربنات و کاتیون آن کلسیم است. آب آن در ردیف آبهای بیکربنات کلسیک قرار دارد. آبدهی آن خیلی کم و در حدود ‪ ۱‬لیتر در ثانیه و از دو نقطه کف حوضچه با مقدار قابل توجهی گاز کربنیک و هوا با فشار خارج می‌شود.
خاصیت درمانی:
از آب آن برای درمان بیماریهای چشم استفاده می‌کنند.

آبگرم گاومیش گلی

آبگرم معدنی گاومیش گلی (پر آب‌ترین و بزرگترین چشمه آب معدنی ایران) در داخل شهر سرعین واقع شده است. این چشمه در مرکز شهر سرعین و در ارتفاع ‪ ۱۹۴۰‬متری از سطح دریا بر روی کف دره واقع شده است. آبدهی آن ‪ ۱۴۰‬لیتر در ثانیه و پرآبترین چشمه این ناحیه است.آب آن به صورت دایمی و جوشان در جریان بوده و دهانه آن پراکنده و دمای آب در حوض ‪ ۴۶‬درجه سانتی‌گراد است. آب این چشمه ترش مزه، بیرنگ و کمی بودار است و بوی هیدروژن سولفوره به مشام می‌رسد. در اطراف مظهر چشمه و حوضچه‌ها کمی رسوبات زرد رنگ اکسید آهن دیده می‌شود. آنیونهای آن کربنات ، بی‌کربنات، کلروره، سولفات و کاتیونهای آن کلسیم ، منیزیم ، سدیم و پتاسیم می‌باشد. آب آن در ردیف آبهای کلروره ، بی‌کربنات سدیک و کلسیک گرم می‌باشد.
خاصیت درمانی:
آب آن به علت داشتن ترکیب کلرو بی‌کربناته سدیک و کلسیک برای درمان بیماریهای عمومی ، سیستم حرکتی ( دردهای مزمن روماتیسمی ) ، بیماریهای زنان، خنازیر و بیماریهای قلبی و نیز تقویت عمومی بدن استفاده می‌شود.

آبگرم پهنلو

این آبگرم در شمالی‌ترین نقطه شهر سرعین واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دریا به ‪ ۱۹۵۰‬متر می‌رسد. آبدهی چشمه در حدود ‪ ۱/۸‬لیتر درثانیه و به صورت دایمی و جوشان در جریان است. دمای آن در حوض ‪ ۳۷‬درجه سانتی گراد و حالت نیمه اسیدی دارد. رنگ آن مایل به سبز بوده و آنیونها و کاتیونهای مهم آن کلرور ، سولفات ، سدیم و پتاسیم می‌باشد. آب آن در ردیف آبهای کلرو بی‌کربنات سدیم است.
خاصیت درمانی:
از آب این چشمه برای درمان بیماریهای عمومی و تسکین اعصاب و دردهای مفصلی استفاده می‌شود.

آبگرم قره سو (اعصاب سویی)

این چشمه در شهر سرعین و در جنب آبگرم ساری سو واقع شده است. دبی آن در حدود ‪ ۵‬لیتر در ثانیه و دارای جریانی دایمی و متغیر با فصول و به صورت جوشان در سطح زمین است.
دمای آب حوضچه در حدود ‪ ۴۴‬درجه سانتیگراد و رنگ آن بیرنگ و مزه‌ای شبیه گس دارد. از آنیونهای مهم آن می‌توان به سولفات ، کلرور ، بیکربنات و از کاتیونهای قابل توجه آن به سدیم ، پتاسیم و منیزیم اشاره کرد.
خاصیت درمانی:
یکی از آبهای مورد استفاده برای تسکین دردهای روماتیسمی و نیز آرامش‌دهنده اعصاب و روان می‌باشد.

آبمعدنی ارجستان

این چشمه آبگرم در روستای ارجستان در ‪ ۲۱‬کیلومتری غرب اردبیل واقع است.
در مرکز روستا و در حومه آن چند چشمه آب معدنی سرد و گازدار وجود دارد. از این آب معدنی به دو صورت آبمعدنی بسته‌بندی شده در قالب بطریهای یک و نیم لیتری توسط کارخانه آب معدنی "مس کو" و همچنین به صورت چشمه‌ای دایمی که بر روی مظهر آب حوضچه‌ای سیمانی سرپوشیده ساخته شده مورد استفاده اهالی و گردشگران قرار می‌گیرد. آب معدنی ارجستان دارای آب سرد بی‌بو با مزه گس گازدار است که به صورت نوشیدنی طبیعی و مفید از آن استفاده می‌کنند. دمای آب در حدود ‪ ۱۰‬الی ‪۱۵‬ درجه سانتیگراد و آنیونهای آن کلرورو بی‌کربنات و کاتیونهای مهم آن کلسیم، منیزیم و پتاسیم می‌باشد. این چشمه آبگرم دارای گاز کربنیک بوده و منشا آب آن نیز نیمه عمیق می‌باشد.

آبگرم ساری سو

این آبگرم در مرکز شهر سرعین واقع شده است. دبی آن حدود ‪ ۵‬لیتر در ثانیه و جریان آب به صورت دایمی و متغیر در فصول مختلف است. دمای آب در حوضچه اول ‪ ۴۷‬درجه سانتیگراد، بودار و رنگ آن کمی مایل به سبز پسته‌ای است و مزه آب هم کمی ترش می‌باشد. آنیونهای آن سولفات ، کلرور ، بیکربنات و کاتیونهای آن سدیم ، پتاسیم و منیزیم می‌باشد.
خاصیت درمانی:
برای دردهای روماتیسمی ، مفصلی و به طور کلی برای تسکین دردهای عضلانی اثرات سودمندی دارد.

آبگرم حمام شفا

حمام شفا در شهر سرعین واقع شده است. آب این حمام از چشمه‌ای با آبدهی ‪۵‬ لیتر در ثانیه تامین می‌شود. دمای آب در حدود ‪ ۴۰‬درجه سانتیگراد و ظاهر آن کمی کدر، ترش مزه و بیرنگ و بی‌بوست. آنیونها و کاتیونهای مهم آن بی- کربنات، کلرور، سدیم و کلسیم است. آب این چشمه در ردیف آبهای معدنی کلرو بی کربنات سدیک قرار دارد.
خاصیت درمانی:
از آن برای درمان دردهای مفاصل ، تسکین بیماریهای عصبی و امراض جلدی استفاده می‌شود.
از دیگر آبگرم‌های معروف استان می‌توان به آبگرم سردابه در دامنه سبلان ، قینرجه و برجلو در شهرستان نیر، مشه‌سویی در منطقه جنگلی نمین، آبگرم کیوی در شهرستان کوثر و آبگرم شابیل ، ایلاندو و قینرجه در شهرستان مشگین شهر اشاره کرد.

پیشینه تاریخی اردبیل:

نام اردبیل در منابع تاریخی بعد از اسلام به صورتهای اردویل (حدودالعالم؛ مسالک و ممالک اصطخری ؛ سکه ابوبکربن محمدازاتابکان آذربایجان وتاریخ میافارقین ابن ازرق) ، اردبیل (تقویم البلدان ابوالفدا) و بیشتربه صورت اردبیل در اغلب آثار جغرافیایی جغرافیدانان مسلمان (ابن خرداذبه، ابن رسته، یعقوبی، ادریسی، مقدسی، ابن الفقیه، قزوینی، مستوفی و یاقوت حموی ) آمده است. بلاذری نیز در فتوح البلدان خود که به تاریخ صدراسلام اختصاص دارد نام این شهر را اردبیل نوشته است. نام اردبیل به صورت کنونی اش در اکثر سکه هایی که در قرون 4و5و6و7و8 در این شهر ضرب شده ( به استثنای سکه ابوبکر بن محمد) تکرار شده است. مورخ ارمنی " لووند" در پایان قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری) نام اردبیل را به صورت " ارت ویت " ضبط کرده که بعدها به ظن مارکوارت " ارت ویل " شده است.
تا آنجایی که منابع موجود نشان می دهند، نام اردبیل یا ارویل در هیچ نوشته ای به صورت " ارتاویل" نیامده بلکه این صورت، هیئت بازسازی شده "اردویل" منابع بعد از اسلام می باشد. صادق هدایت در زیر نویس فقه 56 ساله ترجمه رساله پهلوی " شهرستان های ایران" می گوید: شاید مقصود از حاکم نشین اتورپاتکان (درجغرافیای استرابون) اردبیل باشد که به زبان ارمنی " ارت وت" می نامند. با وجود تکرار نام اردبیل به صورت مکرر در اولین منابع دوره اسلامی، اطلاعات ما در خصوص هیئت نام این شهر در عصرساسانی و پیشتر از آن بسیار ناچیز است. اما فقدان معلومات در این خصوص مانع از آن نشده است که نام و تاریخ پیش از اسلام این شهر در پرده محاق باقی بماند. مورخان قدیمی مانند نویسنده حدود العالم اردبیل را واژه ای اوستایی دانسته اند که از دو کلمه (ارتا) یعنی مقدس و (ویل) به معنای مقدس که روی هم به معنای شهر مقدس ترکیب شده است . بسیاری از مورخان قدیمی مانند یاقوت حموی و فردوسی شاعر نامدار ایران بنای این شهر را به فیروز پادشاه ساسانی (457م) نسبت می دهند و آن را (بادان پیروز) نامیده اند . روضه الصفا می نویسد : اردبیل از بناهای کیومرث پادشاه کیانیان بود . از آنجا که نام اردبیل در داستان ویس و رامین از آثار دوره اشکانیان آمده چنین می نماید که این شهر بیش از 1500 سال قدمت تاریخی دارد .
1 – باستان شناسی منطقه :
منطقه اردبیل دست کم از هزاره ششم قبل از میلاد مسکون بوده است. براساس پژوهش های مقدماتی باستان شناسی، سراسر منطقه از تپه های باستانی یابه عبارت دیگر مناطق استقراری که روزگاری دژ یا شهرک یا روستا بوده اند، پوشیده شده است. کاوش های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت های شمالی و شرقی آن نشان می دهد که اردبیل و بطورکلی شرق آذربایجان از کانونهای مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده است. مردم مگالی تیک شرق آذربایجان که ماهیت قومی آنها می باید از عناصر کاسی و هوری بوده باشد، دهها اثر مگالی تیک پرارزش از خود به یادگار گذاشته اند. کشفیات اخیر در محوطه باستانی " شهر یئری" مشکین شهر، پرتو تازه ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده است و انتشار نتیجه کشفیات می تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تیک اردبیل را با دیگر مناطق ایران و آذربایجان تاریخی و قفقاز و شرق آسیای صغیر مشخص کند. عجالتا می توانیم بگوییم که تصاویر هیکل های سنگی "شهر یئری" با تصاویر هیگل ها و سرهای آدمیانی که برروی اجاق های نعل اسبی ایغدیر( ایگدیر درشمال شرقی ترکیه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان) نقش بسته شباهت تام دارد.

اردبیل و عصر مفرغ:

از اردبیل عصر مفرغ آثار ارزنده ای کشف شده است؛ شمشیرهای مسی ، خنجرهای مختلف، تیر و سرنیزه ، حلقه برای گرفتن زه کمان و تیردان های مسی، از نوع تبری که در لرستان پیدا شده و باستان شناسان تاریخ آن را قریب سه هزارسال قبل از میلاد معین کرده اند، در ناحیه اردبیل نیز پیدا شده و چون اشیای مفرغی اردبیل غالبا از مفرغ های لرستان ساده ترند احتمال داده می شود که ازحیث قدمت زمان ، مقدم برآنها باشند. در اواخر دوره مفرغ و بطور قطع در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد دو مهاجرت تاریخی از کرانه غربی دریای خزر و دره ارس به حوالی روسیه و فلسطین وکوه های زاگرس صورت گرفته است. این مهاجرت ها را مدارک باستان شناسی تایید و مدارک تاریخی تصدیق می نمایند. به احتمال قوی دست کم خاستگاه یکی از عناصر مهاجر یعنی کاسی ها که درکوهپایه های زاگرس مرکزی در حدود لرستان و کرمانشاه اسکان یافتند، اردبیل و نواحی اطراف آن بوده است. اما این مهاجرت را به عنوان قطع ارتباط دائم و همیشگی مهاجرین باعقبه خود درخاستگاهشان نمی توان تغییرکرد، چراکه درهزاره های بعد و به ویژه در هزاره اول قبل از میلاد عناصر کاسی که تحت عنوان کاسپی شناخته می شدند، ساکنان شناخته شده شرق آذربایجان و کرانه غربی بحر خزر بوده اند.

شهرستان اردبیل :

این شهرستان در 620 کیلومتری تهران و 180 کیلومتری شهر تبریز واقع شده و تا شهر نمین حدود 20 کیلومتر ،تا شهر آستارا 60 کیلومتر و تا مشکین شهر حدود 90 کیلومتر مسافت دارد. شهر اردبیل از شمال به مشکین شهر از شرق به نمین ،از جـنـوب به نـیـر و از مـغـرب به کــوه آتشفشان خاموش شده سبلان محدود است و ارتفاع آن از سطح دریا 1100متر است.
محصولات کشاورزی و دامی آن گندم، جو، سیب زمینی، تخم چغندر قند، محصولات علوفه ای، میوه های درختی، حبوبات، عسل و لبنیات می باشد. صنایع دستی و سوغات آن نیز، گلیم، جاجیم، شال، ورنی، مسند، سفال، صنایع چوب، مصنوعات چرمی و قالی بوده و سوغاتیهای آن سرشیر، عسل، حلوای سیاه و شیرینیهای محلی می باشد.

اقوام اردبیل

اكثریت مردم اردبیل را شاخه های مختلف ترك زبان تشكیل می دهند.در منطقه دشت مغان عشایر شاهسون به زندگی ایلاتی و پرورش دام و كشاورزی مشغول هستند.

گردشگری در استان اردبیل :

طبیعت سحرانگیز استان زیبا منظر اردبیل با الهام از نفس حیات بخش بهار ، جامه سبزی از گیاهان لطیف به تن کرده و نقطه نقطه آن با گلهای هزار رنگ و زیبانقش ، به گونه ای دل فریب آراسته می شود و رایحه روحنواز آن هر رهگذری را جان تازه می بخشد. دامن خیال انگیز و پرنقش و نگار کوهستان پر صلابت سبلان ،چشمه ساران و جویباران روان از سینه پرمهر خاک ، چمن زارهای بی بدیل طبیعی ، ییلاق های باصفای باغرو ،کرانه های فرح بخش دریاچه های گوهرنشان نئور ، آب های گر و شفابخش معدنی در دو سوی سبلان اسرارآمیز ، صدای دلنشین مرغکان شکر سخن ، لاله زاران گسترده بر صحیفه خاک ،شرشر گوش نواز آبشاران قشنگ و هزاران نعمت گسترده در این دشت و دمن ،هر یک موهبتی از کرم و بخشش سبحان و دود و برگ زرین دیگری از کتاب معرفت رب جلیل است و مایه حیرت و ادراک عمیق از تبحر و چیره دستی خالق عالمیان . در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گر ایل بود كه برای نفس كشیدن و برای دست ساییدن به خاک سبلان و برای دویدن در پی گله های گوسفندان و برای شنیدن هیاهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آیند.

آثار سیاحتی، زیارتی و تاریخی:

1-مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: مربوط به دوره ایلخانی و صفوی، شامل چینی خانه، مسجد جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهید گاه، چراغ خانه، حرمخانه، با مقابر بزرگان چون شیخ صفی الدین اردبیلی، شاه اسماعیل صفوی، موزه بقعه و حیاط مقابر واقع در میدان عالی قاپو
2- موزه مردم شناسی میدان عالی قاپو اول کوچه زینال
3- شش باب حمام مربوط به دوران صفوی و قاجار در محلات قدیمی شهر
4- یازده پل تاریخی مربوط به دوران صفوی و قاجار بر روی رودخانه های بالیقلو و قره سو
5- مجموعه بازار اردبیل که تاق تمام بازارها جناقی و گنبدها چهار تاقی و اغلب ساده است. عناصر اصلی بازار عبارتند از: راسته های پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان و آهنگران و سراهای آنها عبارتند از: سرای خشکبار، گلشن، وکیل، زنجیرلو، حاج احمد، حاج شکر، مجیدیه، امام جمعه و دوگوچی. طول تاق نمای مغازه ها به طور متوسط 3 متر و قطر پایه تاق ها 80 سانتی متر می باشد.
6- مسجد میرزاعلی اکبر مرحوم در بازار مربوط به دوره قاجاریه
7- مسجد جمعه احداث شده بر روی تپه باستانی بزرگ مربوط به دوران سلجوقی
8- امامزاده صالح و قیز امامزاده سی (حلیمه خاتون در مرکز شهر)
9- مجتمع توریستی شورابیل (کوثر) با دریاچه ای آب شیرین به وسعت 120 هکتار در قسمت جنوبی شهر با امکانات تفریحی، ورزشی، قایقرانی، پیست های دو میدانی و دوچرخه سواری، شهربازی، رستوران، اماکن اقامتی و اماکن برپائی چادر برای اقامت.
10- موزه حیات وحش در خیابان دانشگاه کنار دریاچه شورابیل
11- دریاچه آب شیرین نئور در 48 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به سمت خلخال در ارتفاعات 2500 متری کوهستان باغرو با مساحتی بالغ بر 210 هکتار و عمق متوسط 5 متر یکی از منحصربه فردترین و دیدنی ترین دریاچه های کوهستانی کشور با اکوسیستم طبیعی و بکر و همچنین ماهی قزل آلای رنگین کمان.
12- آب گرم و آبشار سردابه: در فاصله 25 کیلومتری شرق اردبیل با حدود 7 دهنه چشمه آب معدنی گرم و آبدرمانی جدید الاحداث منطبق با استانداردهای روز دنیا و ابشار 30 متری دیدنی در منطقه ییلاقی حوالی آن.
13- برج شاطر گنبدی روستای صوما درفاصله 5/8 کیلومتری شمال اردبیل به شکل برج استوانه ای شکل از داخل و ده ضلعی از خارج به طول اضلاع 62/2 و ازاره سنگی 5/1 متر مربوط به قرن هفتم ه.ق
14- مقبره شیخ جبرائیل جد سلاطین صفوی در محله کلخوران اردبیل موقعیت جغرافیائی اردبیل شهر اردبیل یکی از کهنترین شهرهای ایران به شمار می رود.

آبشار آقبلاغ

این آبشار در خلخال و در كوه آق داغ (سفیدكوه) قرار دارد. در دامنة این رشته كوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد كه تأمین كننده آب جریانهای چون میانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و … میباشد. مهمترین چشمه این ناحیه كه آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه آقبلاغ است. این چشمه در دامنة شرقی قله مركزی آق داغ قرار دارد. این چشمه بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفیدرنگ تشكیل می دهد. وجود گونه های متنوع گیاهی، درختی و علفی در پیرامون این آبشار زیبائی آن را دوچندان می نماید. نزدیكترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یك راه پیاده رو از روستای لرد بخش شاهرود خلخال میسر است.

آبشار سردابه

این آبشار در نزدیكی آبگرم معدنی سردابه (24 كیلومتری غرب اردبیل) در دامنة شرقی كوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جریان آن نسبتاً كم و محدود به خروجی چند چشمه بالادست می باشد. شایان ذكر است حجم جریان این آبشار در مواقع بارش و پیوستن جریانهای سطحی حوزه آبخیز افزایش می یابد. این آبشار از محلهای دیدنی مجتمع آبگرم سردابه كه از نقاط گردشگری اردبیل است، می باشد.

آبشار گورگور آلوارس

چشمه گورگور ازجمله چشمه های مشهور منطقه سبلان می باشد. این چشمه در درة آلوارس یا قزل گوللر كه یكی از عریض ترین و باصفاترین دره های سبلان است، در ارتفاع 2420 متری از سطح دریا واقع شده است.آبدهی این چشمه بسیار بالا بوده و آب از خلل و فرج دیواره صخره ای مشرف به دره با فشار بیرون می آید. نظر به شیب تند مسیر تا رسیدن به رودخانه بستر آبشار مانندی را طی می كند و باتوجه به موقعیت تفریحی و تفرجی و ورزشی درة قزل گوللر و احداث پیست اسكی روی برف آلوارس در آن چشمه و آبشار گور گور نیز با دارا بودن آب و چشم انداز و فضای سبز جالب از نظر گردشگری را دارد.

آبشار گورگور خیاوچای

این آبشار در مسیر رودخانه خیاو (خیوچای) بوده و بلندی آبشار حدود 10-12 متر می باشد و از نظر حجم جریان قابل توجه می باشد . حوضچه ای دایره ای شكل درمحل ریزش آب ایجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبیعی و وجود ماهی قزل آلای قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداری از موهبت آبگرم معدنی ملك سوئی و چشم اندازی از كوهستان سبلان (ارتفاعات دلی آلی، آیتار، هرم و كسری) جذاب و دیدنی است.

پارك جنگلی فندقلو

جنگل فندقلو بعلت نزدیكی به شهر نمین و سهولت دسترسی از جاده بین شهری اردبیل – آستارا همواره به عنوان یك منبع تفرجگاهی مطرح بوده است این جنگل یكی از اراضی تفریحی جنگلی است كه به فاصله 10 كیلومتر از شهر نمین و 30 كیلومتر از شهر اردبیل قرار گرفته است . این جنگل انبوه بسیار زیبا مشابه پار كبه نظر میرسد . وجود اشكوب های كوچك و محدود پوشیده از گیاهان مرتعی تهی از درخت در بین درختان انبوه محل مناسبی را برای گدراندن اوقات فراغت خانواده ایجاد نموده است به همین جهت اینك عنوان پارك جنگلی فندقلو در ایام تعطیل پذیرای متقاضیان زیادی از شهر اردبیل ، نمین و مسافران تابستانی است . پیست اسكی روی چمن دراین منطقه قرار دارد و یك اردوگاه دانش آموزی با چندین اطاقك چوبی جهت اقامت و سرویسهای بهداشتی عمومی از سوی واحد امور تربیتی اداره آموزش و پرورش شهرستان نمین در آن ایجاد شده است .

آب گرم قره سو

برای این چشمه دو حوض ساخته اند. اندازه حوض ها 3/5× 5 متر است . آب گرم ازحوض اول به حوض دوم می ریزد. حرارت آب گرم قره سو 41 درجه است. از خواص درمانی آب این چشمه, آرام بخشی و تسكین دردهای روماتیسمی و عصبی آن است.

آب گرم گاو میش گلی

پر آب ترین چشمه آب گرم سرعین است و استخری به طول 25 متر و به عرض 17 متر دارد. دور استخر را با دیوار بلندی محصور كرده اند. آب گرم از چند نقطه كف استخر با گاز خارج می شود و از مجرای ضلع شرقی به بیرون می رود. حرارت آب گرم گاومیش گلی 45 درجه است.

چشمه های بیله دره

چشمه آب معدنی سرد بیله دره در سه كیلومتری شمال سرعین در دره ای واقع شده است كه از نقاط مختلف زمین خارج می شود. آب چشمه بیله دره از دسته آب های بیكربناته كلسیك سرد با رسوبات خشك اندك است. این آب برای درمان بیماری های كلیه, دستگاه تغذیه و كبد, بافت ها (باعث تورم بافت ها و تعویض آب درون سلولها می شود), مجاری ادرار, افزایش مواد ازته, نقرس, درد مفاصل, حالات تشنجی, چاقی و تورم كبد است.

چشمه بوشلی

چشمه معدنی بوشلی به فاصلة 5/4 كیلومتری جاده اردبیل به سراب و در 45 كیلومتری غرب اردبیل واقع شده است. دمای آب چشمه 49 درجه است. اهالی محل آب این چشمه را برای درمان روماتیسم و درد مفاصل و رفع خستگی استفاده می كنند.

چشمه های معدنی سرعین

شهر سرعین یا ” سرقین “ در غرب شهر اردبیل واقع شده است و فاصله آن تا اردبیل 28 كیلومتر است. آبهای گرم سرعین در ردیف آبهای كلروبیكربناته كلسیك گاز دار و خیلی گرم وسیلیس فراوان دارد. استحمام در چشمه های سرعین دارای اثرات آرام بخش است و دردهای عصبی, روماتیسمی و عصبی مفصلی را تسكین می دهد.

بازار

بازار اردبیل یادگاری از دوره قاجار می باشد كه بر روی بازار دوره صفوی و ماقبل ساخته شده و در سال 1364 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است. در قرن دهم هجری در زمان حكومت شاه طهماسب اول بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده اند كه از این قبیل می توان به بازار بقالان، كرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و دهها سرای دیگر اشاره نمود.
در شرایط موجود راسته های مجموعه بازار اردبیل عبارتند از راسته اصلی بازار، راسته پیرعبدالملك، راسته قیصریه، كفاشان، علافان، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهای آنها پوشش سقف راسته ها با طاقهای جناقی و گنبد چهارطاقی و ساده می باشد. طول طاقنمای مغازه ها به طول متوسط سه تا چهار متر و قطر پایة طاقها 60 تا 80 سانتی متر می باشد.

برج شاطر گنبدی

در حوالی برج به فواصل گوناگون، تپه‌های باستانی قرار دارد كه بیشتر آنها مربوط به دوره‌های پیش از اسلام به ویژه دوره اشكانی است. برج از داخل استوانه و از خارج ده‌ضلعی با طول اضلاع 2.63 متر است و ازاره‌های سنگی به ارتفاع 1.5 متر و مركب از چهار رج سنگ‌تراش دارد. بر روی پایة سنگی، جرزهای دووجهی آجری و در فاصله آنها قاب‌سازیهای آجری با طرح‌های مختلف و منظم انجام شده است. ورودی برج در ضلع شرقی و در بالای پایة سنگی واقع شده كه پنج یا شش پله در برابر آن قرار داشته است. كتیبه و سردر بنا به مرور زمان تخریب گردیده و از میان رفته است.

بقعه شیخ جبرائیل كلخوران

بقعة شیخ جبرائیل كلخوران پدر شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی، جد سلاطین صفوی می باشد كه در روستای كلخوران در 3 كیلومتری اردبیل قرار دارد كه مقبرة شیخ امین الدین جبرائیل به صورت یك هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته است.
قسمتی از بنا در پاكار از سنگهای منتظم اجرا شده كه بر روی آنها دیوارهای جانبی بقعه از آجر ساخته شده است. در نمای بیرونی بقعه از تزئینات كاشی بصورت تلفیقی استفاده شده است. گنبد تخریب شده آن در چند دهة اخیر بازسازی شده است. داخل بقعه با نقاشی برجسته روی گچ و كتیبه هایی با خط علیرضا عباسی مزین گشته است.
ساماندهی محوطه اطراف بقعه در كنار مرمت آن از مهمترین برنامه های طرح ساماندهی بقعه میباشد.

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

محل كنونی بقعه شیخ صفی الدین حدود 700 سال پیش باغ بزرگی بنام اسفریس بوده است كه شیخ صفی الدین اردبیلی در بخشی از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدریس مریدان خود می پرداخت. شیخ صفی الدین اردبیلی در سال 735 هجری قمری در سن 75 سالگی درگذشت وی از بزرگان عرفان و تصوف در ایران به شمار می رفت و از نفوذ مذهبی بالایی برخوردار بود. از شیخ صفی آثار مكتوبی چون دیوان اشعار و تفسیر قرآن كریم برجای مانده است. طبق وصیت وی او را در محل تدریسش و در مدرس خود با ساختن یك برج مقبره ای بنام الله الله دفن كرده اند. وجه تسمیه آن وجود نام مبارك الله در متن ساقه برج آن با خط بنایی معقلی است.
فرزندان شیخ یك به یك به عنوان مرشد خانقاه، جانشین پدر می شدند و این سیر تحول ارشاد در خانقاه اردبیل توأم با افزایش قدرت مردمی این خانقاه در دوره ای از تاریخ ایران جریان داشت كه حكومت مركزی مستقلی به مفهوم جامع كلمه در كشور وجود خارجی نداشت و بالاخره این حركت سریع مذهبی در خانقاه اردبیل پس از 72 سال منتج به وصول مقام ارشاد به اسماعیل صفوی پسر حیدر شد. در دوره حكومت شاه اسماعیل تمام انرژی او مصروف ساماندهی اوضاع كشور بود و فرصت و توجه كافی به امر ساماندهی مقابر اجدادش برای او فراهم نشد و فقط اقدام به ساخت بخشی بنام دارالحدیث در بقعه كرد كه بعدها این قسمت ویران شده و امروزه آثاری از آن باقی نیست.
پس از شاه اسماعیل شاه طهماسب اول كه جانشین وی بود با ساختن بخشی بنام قندیل خانه مجموعه قبور موجود در بقعه را با سالنی بهم متصل كرد و نظم بخشید. در دوره صفوی باعنایت ویژه شاهان، این مجموعه در نهایت دقت تكمیل و تزئین شد تا جائیكه آدام اولیاریوس بقعه را با مساحتی نزدیك به 21 هزار مترمربع به بهشت موعود خداوندی تشبیه می كند. بقعة وسیع و دیدنی شیخ صفی با سقوط سلسله صفویه چنان مورد بی مهری و عناد واقع میشود كه هم اینك كل مساحت عرصه و اعیانی این مجموعه كمتر از 7 هزار متر مربع است و از اشیاء و لوازم نفیس آن جز نامی غرور آور و یادی تلخ برای نسل امروز باقی نمانده است. این مجموعه هم اینك كاندید ثبت در فهرست میراث جهانی است و قبر شخصیتهای معتبری از تاریخ این سرزمین را محفوظ داشته و بخش بزرگی از تاریخ این مملكت و شاید جهان اسلام بدون این مجموعه قابل تحقیق و تعریف نیست.

بقعه شیخ حیدر مشگین شهر

در محوطه ای موسوم به امامزاده در مشگین شهر برج بلندی واقع است كه تقریباً از تمام نقاط شهر و همچنین ورودیهای اصلی شهر بخش هایی از آن دیده می شود كه بنام مقبره شیخ حیدر تحت شماره 184 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. تاریخ ساخت این بنا به دورة ایلخانی باز می گردد. برج مقبرة شیخ حیدر میل بلندی به ارتفاع 18 متر و به قطر تقریبی 5/10 متر به صورت استوانه ای كه در چهارچوب آن چهار درگاه با تزئینات معقلی تعبیه شده است. لیكن ورودی طبقه فوقانی در جبهه غربی قرار دارد.

پیست اسكی آلوارس

این پیست اسكی در فاصله 12كیلومتری روستای آلوارس و 24 كیلومتری سرعین قرار گرفته است و از آنجائی كه پیست فوق در ارتفاع 3200متری از سطح دریا قرار دارد به سبب بارندگی برف فراوان در طول پائیز و زمستان و به جهت دیر ذوب شدن برفهای این منطقه می تواند در حدود شش الی هشت ماه از سال مورد استفاده قرار گیرد. ازجمله كارهائی كه جهت آماده سازی و بهره برداری انجام شده می توان به موارد زیر اشاره كرد:
احداث جاده ای آسفالت به طول 24 كیلومتر تا پای پیست، نصب و راه اندازی دستگاه و خط تله سی ایژ به طول 1250 متر ساخت شركت دوپل مایراتریش، نصب و راه اندازی یك خط تله اسكی جهت آموزش و استفاده علاقه مندان، احداث دوباب ایستگاه كلاسهای آموزشی، ساختمان اداری، مهمانسرا، رستوران، خرید دستگاه برف كوب، همچنین انجام طرحهای مقدماتی و كارهای عملیاتی هتلی مدرن و مجهز، كه تاحدی می تواند جوابگوی انتظار و تمایل علاقه مندان باشد.
از ویژگیهای بارز منطقه ای كه مجتمع ورزشهای زمستانی آلوارس در آن واقع شده است علاوه بر جاذبه های زمستانی می توان به جاذبه های بهاری و تابستانی آن ازجمله روی آوردن عشایران با گله های خود به مناطق حوالی آن، هوای خنك و معتدل در اوج تابستان، پوشش گیاهی و گلهای رنگارنگ بصورت دشتهای وسیعی از شقایقهای كوهی، گل ختمی، گون و غیره همچنین قرار گرفتن مسیرهای صعود به قله سبلان و قلل دیگر از فاصله نزدیك كمپ مجتمع و مشرف بودن آن به شهرهای سرعین، نیر، اردبیل می باشد كه استفاده از آن را در تمامی فصول سال مفید و خاطره انگیز می نماید.

پیست اسكی آلوارس

این پیست اسكی در فاصله 12كیلومتری روستای آلوارس و 24 كیلومتری سرعین قرار گرفته است و از آنجائی كه پیست فوق در ارتفاع 3200متری از سطح دریا قرار دارد به سبب بارندگی برف فراوان در طول پائیز و زمستان و به جهت دیر ذوب شدن برفهای این منطقه می تواند در حدود شش الی هشت ماه از سال مورد استفاده قرار گیرد. ازجمله كارهائی كه جهت آماده سازی و بهره برداری انجام شده می توان به موارد زیر اشاره كرد:
احداث جاده ای آسفالت به طول 24 كیلومتر تا پای پیست، نصب و راه اندازی دستگاه و خط تله سی ایژ به طول 1250 متر ساخت شركت دوپل مایراتریش، نصب و راه اندازی یك خط تله اسكی جهت آموزش و استفاده علاقه مندان، احداث دوباب ایستگاه كلاسهای آموزشی، ساختمان اداری، مهمانسرا، رستوران، خرید دستگاه برف كوب، همچنین انجام طرحهای مقدماتی و كارهای عملیاتی هتلی مدرن و مجهز، كه تاحدی می تواند جوابگوی انتظار و تمایل علاقه مندان باشد.
از ویژگیهای بارز منطقه ای كه مجتمع ورزشهای زمستانی آلوارس در آن واقع شده است علاوه بر جاذبه های زمستانی می توان به جاذبه های بهاری و تابستانی آن ازجمله روی آوردن عشایران با گله های خود به مناطق حوالی آن، هوای خنك و معتدل در اوج تابستان، پوشش گیاهی و گلهای رنگارنگ بصورت دشتهای وسیعی از شقایقهای كوهی، گل ختمی، گون و غیره همچنین قرار گرفتن مسیرهای صعود به قله سبلان و قلل دیگر از فاصله نزدیك كمپ مجتمع و مشرف بودن آن به شهرهای سرعین، نیر، اردبیل می باشد كه استفاده از آن را در تمامی فصول سال مفید و خاطره انگیز می نماید.

دره جنگلی اردی موسی

دره جنگلی زیبا و دیدنی در كنار روستای اردی موسی قرار گرفته است. دره جنگلی با چشم اندازی بسیار زیبا، نهرها و چشمه سارها، چمنزارهای انبوه، باغات میوه، قابلیت ویژه ای جهت گردشگری و استراحت و تفریح دارد، این محیط یكی از كانونهای مورد علاقه و استفاده سرعین و گردشگران سایر نقاط و دوستداران طبیعت می باشد. این درة جنگلی زیبا با بهاری سرسبز وباطراوت، تابستانی خنك با سایه های درختان بلند و پائیز الوان و زمستانی پوشیده از برف تابلوی بدیعی از چهره فصول مختلف را به نمایش می گذارد.

جمعه مسجد

مسجد جمعه اردبیل در شمال شرقی شهر كه بر روی تپه باستانی قرار دارد بازماندة مسجد عظیم، گسترده و كم نظیری است كه در دوره های مختلف اسلامی بخصوص دوره سلجوقی شكل گرفته و تا اوایل صفوی معمور و آباد بوده است. كاوش های باستان شناسی ردپای مسجد را در قرون اولیه اسلامی به وضوح تشخیص داده است. مسجد دوره سلجوقی و ایلخانی بسیار گسترده تر و وسیع تر از بنای مكعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفاً گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ را تشكیل می داده است. این مسجد گنبد آجری بزرگی داشته است كه دو پوش ساخته شده و حوادث ایام هر دو پوشش گنبد این مسجد را فرو ریخته و تنها دو قسمت قوسی شكل ناقص از گنبد خارجی و قسمت محدودی از گچبرهای گنبد داخلی در چهار گوشه فوقانی دیواره های شبستان اصلی برای نمایش عظمت تاریخی آن باقی مانده است. مأذنه مسجد اثر دیگری است كه به صورت گلدسته استوانه ای شكل در ضلع غربی شبستان اصلی مسجد و به فاصله تقریبی 15 متری قرار دارد. ایوان مسجد متصل به گنبدخانه می باشد كه در قسمت شمالی آن واقع شده و در حال حاضر با تیرهای چوبی پوشانده شده و نمازخانه فعلی را بوجود آورده است. مسجد جمعه اردبیل از بناهای كم نظیر ادوار اسلامی ایران است كه در دوره های مختلف ازجمله ایلخانی، سلجوقی، صفوی، قاجار مرمت شده است.

دریاچه شورابیل

این دریاچه قبلا بسیار شور بوده است ولی امروزه با افزوده شدن آب شیرین از شوری آن كاسته شده ،بطوریكه نوعی ماهی در آن پرورش داده میشود .
این دریاچه دارای امكانات تفریحی ،ورزشی و فرهنگی بسیاری است از جمله :قایق رانی ،پیست دو و میدانی،دوچرخه سواری ،باغ وحش ریا، هتل های مجهز وزیبا ،مجموعه شهر بازی ،رستوران در وسط دریاچه و... میباشد .

دریاچه نئور (نوور )

این دریاچه در 48 كیلومتری جنوب شرقی اردبیل بطرف خلخال در یكی از دره های كوهستان باغیرو و در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا با مساحتی بالغ بر 210 هكتار و عمق متوسط 5 متر یكی از زیباترین و دیدنی ترین دریاچه های ایران می باشد .در حال حضر نوعی ماهی قزل آلای رنگن كمان از زمره بهترین نوع ماهیان دنیا در آن پرورش داده میشود كه هرساله تعدادی زیادی از مردم جهت ماهیگیری و كوهنوردی و استفاده از مناظر بی نظیر منطقه و هوای خنك و مطبوع آن به دریاچه روی می آورند .

رشته كوه تالش

رشته كوه تالش در راستای كناره دریای مازندران از شمال به جنوب كشیده شده است. این رشته كوه از گوشه خاوری كوههای برزند آغاز و در سراسر حدود خاوری استان اردبیل با افزایش تدریجی بلندی به سوی جنوب كشیده میشود و در بیرون حدود استان سرانجام به رشته كوه البرز می‌پیوندد.بلندترین نقطه رشته كوه تالش در خاور اردبیل با بلندی حدود 2 هزار و 750 متر است. دامنه خاوری آن پوشیده از جنگل است در حالی كه دامنه باختری و شمالی آن جز در بلندی‌ها كه دارای پوشش جنگلی است در بخشهای دیگر پوشش گیاهی مهمی ندارد.رشته كوه تالش یا باغرو همانند سدی بین دریای مازندران و فلات آذربایجان قرارگرفته و هیچ رودی آن را قطع نمیكند مگر در نزدیكی قره‌چمن كه دشت اردبیل به دریا راه پیدا میكند و از این بخش رطوبت دریای مازندران در این دشت رخنه میكند.

دهكده سنگی و زیرزمینی ویند كلخوران

این روستا دهكده ای سنگی با مجموعه ای از خانه های سنگی منفرد به صورت یك پدیده معماری تاریخی و باستانی استثنایی وجود دارد كه شكل كنده شدن این منازل در زیر تپه های سنگی و رسوبی و نوع كنده شدن آنها كه نهایتاً منجر به آفرینش چنین آثاری شده است، در نوع خود كم نظیر می باشد. دهكده صخره ای باستانی ویند در حدود 5 كیلومتری جنوب و جنوب غربی سرعین و در نزدیكی جاده اردبیل-نیر قرار گرفته است. مناطقی كه خانه های سنگی در آن قرار گرفته اند قوردی قیه، تپه چله خانه، قره قیه و مسجدیری نامیده می شود.
بررسی های محدود و سفالهای پراكنده در سطح و داخل خانه های سنگی مربوط به ادوار مختلف می باشد. سفالهائی مربوط به دوره اشكانی، سفالها و قوسهای جناغی در كنده های صخره ای شبیه به آثار ساسانیان همچنین آثار و علائمی مربوط به دورانهای اسلامی مانند سلجوقی، تیموری و صفوی كه حكایت از استمرار استفاده از این خانه های سنگی در طول تاریخ می باشد.

رودخانه ارس

ارس مهترین و پرآب ترین رودخانه شمالی ایران در منطقه آذربایجان است كه از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان (استان اردبیل) در طول نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان جریان دارد. ارس كه در زبان آذربایجانی «آراز» گفته میشود پس از طی مسافتی سرانجام به دریای خزر می ریزد. رودخانه ارس بسیار سیلابی است و در بیشتر فصل های سال گل آلود است. دو سد بزرگ یكی در محل قزل قشلاق ماكو و دیگری سد انحرافی میل مغان در غرب اصلاندوز و سد خدآفرین در ناحیه خمارلو كه روی این رودخانه ساخته شده است. در بستر رودخانه ارس 805 جزیره كوچك و بزرگ خالی از سكنه وجود دارد كه به زبان محلی به آن ‹‹ شام ›› می گویند. این جزیره ها تنها برای چرای حیوانات ساكنان اطراف رودخانه قابل استفاده اند. آب بخشی از رودخانه، توسط كانالهایی بسوی دشت مغان جریان یافته و سبب رونق كشاورزی در منطقه كشت و صنعت مغان شده است.

سبلان و دامنه های آن

سبلان در غرب شهر اردبیل، 4811 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاع نسبی آن نسبت به دره قره سو درحدود 3400 متر است. رشته كوه آتشفشانی خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبیل آغاز میشود و در جهت شرقی-غربی به طول 60 كیلومتر و عرض تقریبی 48 كیلومتر تا كوه قوشاداغ در جنوب اهر امتداد می یابد.
سبلان پس از دماوند معروف ترین كوه آتشفشانی خاموش ایران است كه بر اثر فعالیتهای آتشفشانی، مخروط قله آن شكل گرفته است و در دهانه مخروطی آتشفشان ، دریاچه ای بسیار زیبا بوجود آمده است كه درطول سال پوشیده از برف و یخ است. دامنه شمالی سبلان با شیبی تند به سوی جلگه قره سو و اهرچای امتداد می یابد ولی دامنه جنوبی آن به فلات حدفاصل بین سهند و سبلان شیبی ملایم دارد. قله مخروطی سبلان دارای برفهای دایمی است و علت آن، وجود نواحی كوهستانی و وضع عرض جغرافیایی آن است. در كوه سبلان، محل هایی دیده میشود كه برف دایمی و یخچال جاودانی دارند و علت آن بارندگی به نسبت زیاد و ارتفاع نقاط است. حدود برفهای دایمی سبلان از 4000 متر تا 4100 متر دامنه شمالی است كه آثار یخچال قدیمی نیز در این حدود به خوبی دیده می شود. بلندترین قله سبلان ‹‹ سلطان ساوالان ›› نام دارد و دومین قله آن را ‹‹ حرم داغی ›› می گویند كه نوكی تیز و غیرقابل صعود دارد. قله سوم كه ارتفاع آن نسبت به سلطان ساوالان كم تر است، كوه ‹‹ جنوار داغی›› نام دارد. به جز حرم داغی و سلطان ساوالان، چندكوه و قله دیگر نیز وجود دارد كه ازآن جمله میتوان به گؤی داغ، كسری داغ، آغان داغ و قزل گل داغی اشاره كرد. ناحیه سبلان و دامنه های آن بسیار حاصل خیز است. دره های این كوهستان پهن و انباشته از رسوبهای بسیار غنی است. بخشی از دشت مغان و همة مناطق حومه سبلان، نتیجه رسوب گذاری رودخانه هایی است كه از بلندی های سبلان سرچشمه می گیرند. آب رودخانه های متعدد از برفهای دایمی كه همواره دهانه مخروطی آتشفشان را می پوشاند، تأمین می شود و در جلگه ها رطوبت دایمی، سرسبزی و طراوت و خرمی ایجاد می كند. گردنه های سبلان، ‹‹یالان››، ‹‹ ایری ›› و ‹‹ صائین ›› نامیده می شوند. یكی از ویژگی های بارز منطقه سبلان، وجود دهها چشمه معدنی آبگرم است كه در اطراف این كوهستان از سرعین گرفته تا ‹‹ قوتورسو›› پراكنده اند. این آبها، بیشتر در سرعین متمركزاند. تجزیه شیمیایی و مطالعه هیدرولوژی آبها نشان میدهد منشأ اعماق زمین است كه ضمن عبور از لایه های مختلف ، مقداری موادمعدنی مانند كربنات ها و سولفاتها را درخود حل می كند. سبلان از دیدگاه زیست محیطی، منطقه ای پربار است. وجود زیستگاههای حیات وحش، دریاچه ها، بركه های آب بعنوان زیستگاه پرندگان و گیاهان متنوع ، مراتع گسترده، رودخانه های پرآب، چشمه های زلال و گوارا، آب و هوای مطبوع همه و همه حكایت از باروری منطقه با اكولوژی بی مانند دارد. موقعیت فیزیكی و طبیعی منطقه سبلان موجب شده است بارشهای آسمانی در دریاچه ها و بركه های متعدد جمع شوند. این بركه ها كه دورتادور سبلان و دیگر ارتفاعات بطور فراوان وجود دارند، زیستگاههایی مناسب برای پرندگان بومی و مهاجراند. این بركه ها و دریاچه ها زمینه های زیست محیطی مطلوبی برای پرورش و زیست انواع ماهی ها بوجود آورده اند.گزارش سازمان حفاظت محیط زیست استان مندرج در كتاب بیولوژی سبلان، حاكی است كه این كوهستان بیش از 3000 نوع رستنی دارد كه در میان آنها تیره های نعناع، گل سرخ، خشخاش، زنبق، نخود، شب بو، آلاله و انواع گیاهان به وفور دیده می شود. براساس این گزارش ، در این زیستگاه ها كل و بز، قوچ و میش، خرس قهوه ای، خوك، خرگوش، روباه، گرگ، كبك دری، آهو و مرغابی زندگی می كنند.

قلعه قهقهه

این قلعه در 3كیلومتری غرب روستای كئچوبه از توابع دهستان یافت بخش ارشق شهرستان مشكین شهر در استان اردبیل واقع شده است. این قلعه تاریخی و باستانی با ارزش در 85 كیلومتری شمال شرقی مشكین شهر برفراز یك صخره سنگی مرتفع مشرف بر دره ها و دشتهای همجوار ایجاد گردیده است.
صخره ای كه قلعه بربالای آن احداث گردیده نزدیك به 1000 متر از سطح زمینهای اطراف ارتفاع دارد و از كوه تا ورودی آن كه در شمال قلعه بصورت طاق قوسدار هلالی آجری نمایان است قرار دارد حدود 3 كیلومتر فاصله است كه با پیمودن جبهه شمالغربی مسیر می توان به قلعه دسترسی پیدا نمود كه این راه هرچه به قسمت قلعه نزدیك شود تنگتر و باریكتر می گردد. هنگامی كه وارد قلعه می شویم با محوطه ای وسیع و با شیبی ملایم روبرو هستیم كه ابعاد آن صدمتر(شرقی و غربی) و 500 متر(شمالی و جنوبی) است . برای حصاركشی دور قلعه و از بین بردن پستی و بلندی و تراز از آجر استفاده شده و روی آن سنگ تراشیده كار شده است هر حصاری یك دروازه دارد و حصار اصلی دارای چهار برج و دروازه آن دارای دو برج 5 ضلعی است. بعد از دروازه، یك راهرو به عرض 5/2 متر و ارتفاع 3 متر با طاق هلالی دیده می شود. این قلعه دارای یازده استخر(حوض آب) است كه در بدنه كوه كنده شده است و در سمت بالا (شرق) در قله كوه اطاقهایی با پایه های قطور آجری و سنگی ساخته شده احتمال می رود مخصوص فرمانده قلعه بوده باشد قلعه دارای فضای تقریباً مستطیل شكل در منتهی الیه ضلع شرقی است كه براساس شواهد تاریخی و معماری كه در بدنه صخره و كوه ایجاد گردیده از آن به عنوان زندان بهره می بردند كه سه دیوار آن با پرتگاه های سهمناك همراه است و از یك طرف یعنی شمال به داخل قلعه راه دارد. این راه ورودی حفره ای است طبیعی به درون تخته سنگی عظیم و قطور كه با قرار دادن سنگ دیگری در مقابل آن همچون در زندان محصور می گردید. در خصوص استخرها و منابع ذخیره آب قلعه و تهیه آب مورد نیاز ساكنین قلعه باید گفت بی گمان تنها راه استحصال و ذخیره سازی آب در این نقطه مرتفع نزولات جوی و انواع بارش برف و باران بوده است. در قسمتهای شمال شرقی قلعه چهار حفره به قطر 5 متر و به عمق 5/1 متر وجود دارد كه به طرز ماهرانه حفر شده است كه هركدام توان ذخیره سازی 30متر مكعب آب را دارند.
این قلعه از نوع قلعه های كوهستانی است كه به دلیل تبعیت از عوارض طبیعی زمین فاقد شكل معین هندسی می باشد. طرح بنا ، تعداد برجها و جهت باروهای دفاعی آن در بخش های طراحی و اجرا شده است كه احتمال نفوذ به قلعه وجود داشته كه بخش اعظم آن به مرور زمان تخریب شده و در حال حاضر جز بخشی از آن باقی نمانده است. از این قلعه در دوره اسماعیلیان برای مقاصد نظامی استفاده می شده و تعدادی از شاهزادگان و بزرگان صفوی در این محل زندانی بوده اند.

منابع :

پورتال استان اردبیل
مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران
سایت جامع گردشگری ایران
سایت سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی استان اردبیل
پایگاه فرهنگسرا (استان اردبیل)
www.ardabil.info

تبریز

تبریز یکی از مهمترین شهرهای کشور با پیشینه غنی تاریخی فرهنگی است که از گذشته‌های دور بنیانگذار بسیاری از سبک‌های هنری و پیشگام در عرصه‌های فرهنگی اجتماعی بوده است.

تبریز سده معاصر را شهر نخستین ها نامیده‌اند. راه اندازی نخستین مدرسه به سبک نوین ، تاسیس نخستین چاپخانه و کتابخانه ، سالن نمایش ، انجمن ادب فارسی ، مجموعه دانشگاهی ، شهرداری ، شورای شهر ، کلانتری و دهها مظهر تمدن جدید در ایران برای نخستین بار در این شهر بنا شده است.
همه ساله در ایام سال نو بسیاری از گردشگران به ویژه هموطنان آذری که دارای تعلقاتی در این خطه هستند با سفر به این کلانشهر از اماکن تاریخی و فرهنگی آن دیدن می‌کنند.
تبریز در دوره معاصر این شهر پرچمدار نهضت مشروطیت بوده و مردم آن به پشتوانه پایمردی دلاورانی چون ستارخان و باقرخان در سرنگونی استبداد نقش مهمی ایفا کردند.
خاطره رشادتها و حماسه شیخ محمد خیابانی، مشروطه خواهان، ثقه‌الاسلام و دیگر پاکان این دیار به هیچ وجه از خاطره تاریخ محو نخواهد شد.
تبریز در کنار آثارمهم تاریخی و بناهای ماندگارفراوان بزرگترین دانشگاه دوران گذشته «ربع رشیدی» را در خود جای داده و در بسیاری از عرصه‌های فرهنگی و علمی پیشتاز بوده است.
درخشش فرش تبریز از زمان شاه عباس تاکنون ادامه داشته و هرگز فعالیت این صنعت تعطیل نشده و این همه فقط گوشه‌هایی از دیدنی‌های سحرانگیز تبریز کهن است.
بدون شک تجربه گشت و گذار در تبریز و بازار مسقف و تاریخی آن و حضور در مجموعه مقبره الشعرا و مزار « شهریار» شیرین سخن ، خاطره دلنشینی برای شروع سال جدید خواهد بود.
همچنین 10 موزه تاریخی ، فرهنگی و طبیعی از جمله موزه آذربایجان ، موزه مشروطه ، قاجار ، سنجش ، کتابت قرآن، خانه شهریار و موزه تاریخ طبیعی محیط زیست استان در ایام نوروزی برای بازدید گردشگران برنامه‌ریزی شده است.
بر اساس گزارش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی، در سال گذشته یکصدهزار گردشگر خارجی و یک میلیون و پانصد هزار گردشگر داخلی از اماکن تاریخی و فرهنگی این استان دیدن کردند.
با توجه به آنچه گفته شد، شهر تبریز به دلیل پیشینه کهن خود دارای بناهای تاریخی و اماکن قدیمی بسیاری است که هر کدام در نوع خود کم نظیر و دیدنی هستند.
اما بناهای قدیمی این شهر در مقایسه با دیگر شهرهای ایران اسلامی از یک تفاوت عمده برخوردارند. شهر تبریز علی رغم سابقه تمدن طولانی خود و تجربه چندین دوره پایتختی ایران، فاقد بناهایی با قدمت بسیار بوده اما ساختمانهای زیبای قاجاری که یادگاری از دوران ولایتعهدی شاهان قجر است در این شهر خودنمایی می کنند.
شاید این سئوال مطرح باشد که چرا عمر بناهای موجود تبریز به غیر از چند بنای محدود، کمتر از 200 سال است. پاسخ این پرسش را باید در نظام طبیعت جستجو کرد چرا که این شهر در طول هزار سال گذشته بیش از 11 زلزله مخرب و ویرانگر به خود دیده که به قول ناصرخسرو «دیواری به ارتفاع یک وجب هم در این شهر باقی نمانده است». هم از این روست که بناهای افسونگری چون کاخ غازان خان، مجموعه ربع رشیدی، میدان حسن پادشاه و ... هم اکنون زیر خروارها خاک مدفون شده اند.
با این حال، خانه‌های تاریخی تبریز به دلیل موقعیت ممتاز این شهر به ویژه در دوران حکومت قاجار از نظر شمار در کشور بی‌نظیر است. تبدیل شدن تبریز به دارالسلطنه در دوران ولیعهدی عباس میرزا دلیل اصلی تعدد و کثرت خانه‌های تاریخی در این شهر به شمار می آید.
بر اساس آمار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی ، در حال حاضر پانصد خانه تاریخی و ارزشمند در تبریز قرار دارد که عمر اغلب آنها به دوران قاجار باز می گردد. در حال حاضر تنها تعداد محدودی از این بناها خریداری ، مرمت و نگهداری می شود چراکه به گفته مسئولان، با اعتبارت کنونی خرید تمام خانه های یاد شده 150 سال به طول خواهد کشید!
معرفی تعدادی از خانه های مشهور تبریز:

خانه مشروطه

خانه مشروطه، معروف‌ترین و پرافتخارترین خانه تاریخی تبریزاست که در اوج انقلاب مشروطه محل تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز سران مشروطه بوده است.
قدمت این خانه که اکنون در ضلع غربی بازار تبریز و در محلی به نام «راسته کوچه» روبروی مسجد جامع این شهر واقع شده به 110 سال می‌رسد.
خانه مشروطه در اصل متعلق به حاج مهدی کوزه‌کنانی از فعالان مشروطه در تبریز بود که در اختیار مشروطه‌چیان قرار می‌گرفت.این بنا در سالهای اوج جنبش مشروطه و پس از آن میعادگاه سران جنبش و مبارزان مشروطه خواه بود.
خانه مشروطه دارای سرسراها و اتاق‌های متعددی می‌باشد، اما زیباترین بخش ساختمان، نورگیر و سرسرای آیینه‌کاری تزیینی آن است.
این بنا در سال 1375 به «موزه مشروطیت» تبدیل شده و جریان وقایع و رخدادهای انقلاب مشروطیت در قالب آثار به جای مانده از آن دوران و تصاویر و عکس‌های بی‌نظیر به نمایش گذاشته شده است.

خانه بهنام

خانه بهنام، از دیگر خانه‌های تاریخی تبریز می‌باشد که از اواخر دوران قاجار به یادگار مانده است.
این خانه که امروزه به دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبدیل شده به دلیل معماری ظریف، پنجره‌های مشجر و طاق‌ها و ایوان‌های بلند و بزرگ خود جلوه ویژه‌ای دارد.
فضاهای اندرونی و بیرونی این ساختمان عهد قجری علاوه بر تزیینات داخلی به دلیل طراحی متناسب با فصول مختلف سال از جهت تعادل درجه حرارت و چشم‌انداز زیبای خود نیز چشم بازدیدکنندگان را در هنگام دیدار از این بنای با عظمت خیره می‌کند.
وسعت اعیانی «خانه بهنام» 300 مترمربع بوده و منظره بیرونی آن به دلیل گچبری‌های هنرمندانه، نمای آجری سرخ‌گون و حوض آسمانی‌رنگ وسط حیاط خود وضعیت تبریز در سالهای اول قرن چهاردهم شمسی را در ذهن گردشگران تداعی می‌کند.
«گره‌سازی» خانه بهنام از مهمترین ویژگیهای معماری این بنای تاریخی است که بازی نور را با هنر منبت‌کاری و ایجاد طرح‌های هدسی و تزیینی مختلف در هم آمیخته است.

خانه اردوبادی

این خانه در خیابان ارتش جنوبی و نزدیکی منطقه اعیان‌نشین «باغشمال» در یک قرن قبل نیز نمونه‌ای دیگر از ظریف‌کاری و چیره‌دستی معماران ایرانی به ویژه هنرمندان عرصه ساختمان این خطه می‌باشد.
در ساختمان این بنا تلفیقی از سنگ و آجر به کار رفته که همین امر نمای آن را از سایر خانه‌های تاریخی تبریز متمایز کرده است. این بنا در سالهای جنگ جهانی دوم و در زمان اشغال تبریز به دست روس‌ها سفارت عراق بوده است.
قدمت خانه اردوبادی به اوایل حکومت پهلوی بر می‌گردد و استحکام این بنای تاریخی حاکی از زبردستی معماران هنرمند آن در زمینه ساخت بناهای بلند مرتبه در حدود 84 سال پیش است.
«خانه اردوبادی» یکهزار و 600متر مربع وسعت دارد و اعیانی آن در سه طبقه بنا شده است.
این بنا هم ‌اکنون به عنوان «مرکز اسناد ملی شمال غرب» مورد استفاده قرار می‌گیرد و با جای دادن اسناد تاریخ پرفراز و نشیب منطقه شمال غرب کشور، به پیوند خود با گذشته پرافتخار این خطه عینیت بخشیده است.

خانه فدکی

دیگر بنای تاریخی تبریز است که در مرکز شهر و در پشت عمارت شهرداری در محله معروف «مقصودیه» واقع شده است.
این بنا که در اواسط دوران حکومت قاجار و در اوج حیات سیاسی و اقتصادی دارالسطنه تبریز ساخته شده ، با سرستون‌های زیبا و طاق‌های متقارن خود تصویری زیبا از ساختمان‌سازی عصر قجری را به نمایش می‌گذارد.
پنجره‌های «اروسی» مشجر ، نقش طرح‌های زیبا بر دیوار آجری ، قرینه‌سازی فضای سبز دو طرف حوض حیاط بنا و ستون‌های پیچی از جمله ویژگی‌های بارز خانه قدکی است که چشم بازدیدکنندگان این بنای باشکوه را نوازش می‌کند.
به عقیده کارشناسان این بنا یکی از بهترین نمونه‌های معماری ایرانی جهت سکونت در اقلیمی با شرایط آذربایجان محسوب می‌شود.
«خانه قدکی» اکنون به عنوان «موزه سنجش» پذیرای انبوه گردشگران داخلی و خارجی تبریز است.
ویژگیهای منحصر بفرد معماری همراه با کاربرد موزه‌ای «خانه قدکی» این بنا را به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری تبریز در سال‌های اخیر تبدیل کرده است.
خانه ‌های تاریخی زیادی از قبیل «خانه ثقه‌الاسلام» ، «خانه پروین‌اعتصامی» نیز در سایر محلات شهر تبریز موجود می‌باشد.

خانه گنجه‌ای زاده

این خانه نیز از بناهای تاریخی شهر است که ترکیبی از معماری سبک قاجار و پهلوی است.
استفاده از زاویه‌های تیز در ساخت «خانه گنجه‌ای‌زاده» و پنجره‌های مستطیلی شکل بدون خمیدگی‌های معمول بناهای ایرانی در ساختمان این بنا شاهد زنده آغاز معماری مدرن و فاصله گرفتن از معماری سنتی ایرانی در تبریز است.
هر چند تاریخ ساخت «خانه گنجه‌ای زاده» به اواخر قاجاریه بر می‌گردد، ساخت زیرزمین‌های خاص دوره پهلوی رنگ وبوی معماری عصر پهلوی را در مقایسه با معماری قاجار در این بنای تاریخی بیشتر می‌کند.
«خانه گنجه‌ای زاده» سه هزار مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در سه طبقه متشکل از تعدادی اتاق در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی است.
این بنای تاریخی در حال حاضر بخشی از دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند تبریز می‌باشد.
در شهر تبریز 10 موزه تاریخی، فرهنگی و طبیعی از جمله موزه آذربایجان، موزه مشروطه ، قاجار ، سنجش ، کتابت قرآن، خانه شهریار و موزه تاریخ طبیعی محیط زیست استان، وجود دارد.
گفتنی است ، در آذربایجان شرقی نزدیک به یکهزار اثر ، ثبت ملی شده وجود دارد. همچنین به غیر از اثر ثبت جهانی شده کلیسای سنت استپانوس ، پرونده بازار تبریز نیز در سال جاری به یونسکو ارسال شده و امید بسیاری می رود که این مجموعه نیز در فهرست آثار جهانی قرار گیرد.
آذربایجان شرقی با 45 هزار و 490 کیلومترمربع وسعت و سه میلیون و 320 هزار نفر جمعیت در شمالغرب کشور واقع شده است.
منبع: www.jamejamonline.ir
/خ

آذربایجان‌شرقی یکی از قطب‌های گردشگری و توریستی کشور به‌شمار می‌آید که دارای پتانسیل و قابلیت‌های بسیاری ‌در حوزه صنعت گردشگری است. ساختار محیط زیست ‌طبیعی استان به دلیل شکل‌گیری چهره‌های مختلف ‌طبیعت، زاییده شرایط متعددی بوده و در پدید آمدن آن‌ عوامل بی‌شماری نظیر وضعیت زمین شناسی، خاک، اقلیم‌و عوامل زیستی موثر بوده است.
تلاقی رشته کوه‌های البرز و زاگرس و قرار گرفتن مبدا رشته کوه‌های مرکزی ایران‌ دراین خطه همراه با برخورداری از تاثیر چهار اقلیم، تنوع و غنای زیادی را در ساختار گیاهی و جانوری آن‌فراهم کرده است.
اکوسیستم ارسبارانی استان باویژگی‌های منحصر به فرد خود مجموعه‌ای از عناصرهیرکانی و قفقازی و عناصر سایر مناطق گیاهی کشور محسوب می‌شود که علاوه بر تنوع بزرگ گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده یاکمیاب را نیز در چتر حمایت خود دارد.
توده‌های‌کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای دارد و قوچ و میش ارمنی از شاخص‌ترین‌ عناصر این مجموعه است.
زیستگاه‌های ییلاقی وقشلاقی تپه‌ ماهوری <کیامکی>، ییلاق <قره‌چی> و مناطق‌صخره‌ای و سخت گذر <کنتال> مامن طبیعی انواع گونه‌های جانوری مانند کل و بزوحشی، پلنگ و سیاه گوش‌است.
قسمت‌های میانی استان نیز به فلات مرکزی ایران‌می‌پیوندد که آهو و میش مرغ از گونه‌های ویژه این تیپ ‌به‌شمار می رود و گونه آهو در دشت <ساری‌یاز> و میش‌مرغ نیز در منطقه <قره‌قشلاق> مشاهده می‌شوند.
آذربایجان شرقی ازنظر جاذبه‌های طبیعی‌ازمناطق مهم کشور به‌شمار می‌آید که جلوه‌های آن به‌ویژه در بهار طبیعت‌می‌تواند برای گردشگران صفای خاطر و آرامش جسمی وروحی رافراهم کند.
منطقه حفاظت شده <ارسباران> به‌عنوان یکی از زیست‌بوم‌های ثبت شده در یونسکو ازجمله جاذبه‌های گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) درشهرستان کلیبر همه ساله مورد اقبال شمار زیادی ازگردشگران داخلی و خارجی است.
<ارسباران>که درگذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رودارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی‌های سبلان، بز قوش و سهند اطلاق می‌شد، اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب ‌عرصه‌های منحصر به‌فرد جنگلی به‌مرزهای ‌شهرستان‌های کلیبر و اهر محدود می‌شود.
این منطقه‌ حفاظت شده با وسعت ۸۰ هزار و ۶۵۴هکتار درشمال‌ غربی آذربایجان شرقی بین سه رودخانه مهم ارس‌در شمال، <ایلگنه‌چای> در غرب و <کلیبرچای> درشرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات <سایگرام> متصل ‌است.
ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری‌ کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه‌ حفاظت شده اعلام شد.
این منطقه‌به دلیل برخورداری‌ازطبیعت دل‌انگیز و زیبایی‌های طبیعی، زیستگاه یکی ازنادرترین پرندگان جهان به نام <قره خروس> به شمار می‌رود. از همین‌رو، سازمان یونسکو ۲۹ سال قبل منطقه ‌حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره درفهرست مناطق با ارزش طبیعی جهان ثبت کرد و در ردیف یکی ‌از نه ذخیره‌گاه زیستکره کشور به شبکه ذخیره‌گاه‌های ‌زیستکره افزود.
ارسباران با برخورداری از اشکال متنوعی از صخره‌ها، جنگل‌ها، مراتع، رودخانه‌ها و کشتزارها، طیف وسیعی از زیستگاه‌ها شامل <آنزا>، <کلن>، <پیردره‌سی>، <قارونلار>، <قلعه‌دره‌سی وینق>، <شاه‌اتران> و <وایقان> را شامل می‌شود.
ارسباران،زیستگاه پستانداران نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، <قره قولاغ> و <پلنگ> می‌باشد.
از گونه‌های‌پرندگان بومی ارسباران می‌توان به <قره‌خروس قفقازی>، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بی‌شماری پرندگان آبزی و خشکی اشاره کرد.
در منطقه‌حفاظت شده ارسباران ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی‌ شناخته شده است.
<مارال>، گونه منقرض شده منطقه‌ارسباران نیز با انتقال ۷ راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رهاشده است.
پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده ارسباران از دیگر جلوه‌های طبیعی آن است که متناسب با تغییر فصول سال، زیبایی ویژه به طبیعت منطقه می‌دهد.
درواقع از دیگر زیبایی‌های مسحورکننده این منطقه، تغییر دایمی مناظر و جایگزینی مناسب و متناوب چشم‌اندازهای ‌مرتعی و جنگلی در سراسر سطح منطقه است.
انواع ‌گوناگونی از مجموعه‌های علفی و درختچه‌ای، جوامع ‌مختلف جنگل‌های خزان‌کننده، بیشه‌زارهای خزان‌کننده ‌هیرکانی همراه با مجموعه‌درخت‌های خزان‌دار و سوزنی ‌برگ، علفزارهای استپی و مراتع ییلاقی در ارسباران یافت می‌شود.
در این میان جنگل‌های بلوط ممرزبه همراه گونه‌هایی چون‌کیکم، سماق،زرشک، انار وحشی، سیب و گلابی وحشی، معرف ‌مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای‌ جنگلی این منطقه می‌کنند.
بر اساس آمارهای موجود تاکنون یکهزار و ۳۰۰ گونه گیاهی در منطقه حفاظت شده ‌ارسباران شناسایی شده است.
منطقه حفاظت شده ‌ارسباران هم‌اکنون توسط ۹ پاسگاه سرمحیط بانی و محیط‌بانی مدیریت و نظارت می‌شود.
البته اهمیت منطقه‌ارسباران تنها به دلیل ویژگی‌های اکولوژیکی و توان‌های زیست محیطی آن نیست بلکه میراث تاریخی وفرهنگی این منطقه نیز خود داستان درازی دارد.
وجودآثار تاریخی به ویژه قلعه‌های متعدد از زمان‌های گذشته‌ در ارسباران نشان از دلاوری‌ها و پایمردی انسان‌هایی ‌است که در این منطقه زندگی کرده‌اند. یکی از قلعه‌های‌مزبور در روستای <تاتار> در بخش شمالی منطقه قراردارد که از صخره سنگ‌های ساخته شده است.
همچنین‌در روستای <وینق> ساختمانی وجود دارد که از نظرتاریخی و معماری دارای اهمیت زیادی است و به شخصی ‌به نام <طومانیانس> نسبت داده می‌شود. این ساختمان که‌به صورت قصر و قلعه جنگی است، در دو طبقه ایجاد شده‌و امروز به عنوان پاسگاه محیط زیست استفاده می‌شود.
بنای زیبای دیگر نیز در روستای <آینالو> وجود دارد که ‌از نظر تاریخی هم دوره ساختمان وینق بوده و به گفته ‌مردم محلی در زمان‌های نه چندان دور به عنوان انبار غله ‌کاربرد داشته است.

● غارها

درپیچ و خم بلندی‌های سلسله‌جبال آذربایجان‌ شرقی، شکاف‌ها و صخره‌های بزرگی به چشم می‌خورد که برخی از آن‌ها به صورت غارهای طبیعی و برخی دیگر با دخالت انسان به صورت دست‌ساز پدید آمده‌اند.
در دوران گذشته از این غارها به‌عنوان مامن، پناهگاه، حصار و بارو استفاده می‌شده و می‌توان گفت که ‌اغلب انسان‌های اولیه برای مصون ماندن از گزند حیوانات وحوادث طبیعی به غارها پناه می‌بردند.
تحقیقات نشان‌ می‌دهد غارها زیستگاه‌های انسان در روزگاران دور بوده ‌که با گذشت زمان و دستیابی انسان به علوم و فنون جدید این غارها اکنون تنها به مکان‌های دیدنی و جذاب تبدیل ‌شده‌اند که زیبایی‌های بی‌بدیل آن چشم راخیره می‌کند.
غارها دارای طبیعت بسیار زیبا و حیرت‌انگیزی هستند که‌ همواره به عنوان یکی از مراکز اصلی جذب جهانگردان، پژوهشگران و غارنوردان مورد توجه قرار گرفته و موجب‌رونق صنعت گردشگری در سراسر دنیا شده است.
آذربایجان‌شرقی نیز به دلیل ویژگی کوهستانی خود و داشتن پستی و بلندی‌های فراوان، شمار زیادی از غارها را در دل خود جای داده که لذت حضور در سکوت آنها تنها از طریق سفر به داخل این حفره‌های طبیعی میسر است.
هر یک از غارهای آذربایجان‌شرقی که با ‌عناوینی همچون <ماغاره>، <کهل> از سوی مردمان ‌محلی خوانده می‌شوند، به خلق افسانه‌های متعددی درنزد ساکنان منطقه خود در طول سالیان دراز دامن زده‌اند.
درواقع غارهادرآذربایجان‌شرقی در طول تاریخ هزاران ‌ساله این خطه از میهن عزیزمان به نمادی از <عظمت>، تبدیل شده‌اند که انسان‌های آزادی‌خواه از آنهابرای مبارزه استفاده کرده‌اند.
▪ غار <آغ بولاق > :این غار در قسمت‌جنوبی روستای قره چمن واقع شده است. عرض دهانه غارحدود ۲ متر و دسترسی‌به آن از روستای قره چمن امکان پذیر است.
▪ غار <دوگیجان >: این غار درشرق مرند قرار دارد.راه‌دسترسی به غار سواره‌رو بوده وعرض دهانه آن حدود ۳/۵ متر است.
▪ غار <اسکندر >:این غار به فاصله ۳۰ کیلومتری تبریز در روستای‌سعید آباد واقع است و دسترسی به آن از طریق جاده‌ترانزیتی تبریز - تهران میسر است. عرض دهانه این غارحدود ۵ متر است.
▪ <غارکبوتر >: این غار در ۱۵ کیلومتری جنوب‌ شرقی مراغه در کمره کوهی صخره‌ای رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانه موردی چای حدود ۱۶۰۰متر ارتفاع دارد. در ابتدای ورود به غار کتیبه‌ای به زبان‌ روسی دیده می‌شود که تاریخ سال ۱۹۲۵ میلادی را نشان‌ می‌دهد.
اهمیت این غاربه دلیل وجود چاه‌های عمیق‌ومخوفی است که به صورت تالارهای بزرگ پدیدآمده‌اند.این غاربیش از دیگر غارها مورد توجه‌ غارشناسان، پژوهشگران و کوهنوردان است.
▪ غار <قدمگاه >:این غار در جنوب آذرشهر در روستای بادامیار واقع شده و فضای آن، زیرزمینی دایره‌ای شکل است و قطری به طول۱۵ متر دارد.
محراب (یا مسجد) غار با مقرنس‌های‌آویخته‌ای که به دوره صفوی تعلق دارد به نحوی تعبیه ‌شده که گمان می‌رود، در زمانی نزدیک‌تر ساخته شده ‌ و در حال حاضر این غار محل برگزاری آیین‌های ‌مذهبی در ماه‌های محرم و رمضان است.
سفربه درون غارهای آذربایجان‌ شرقی در سال‌های اخیر و به ‌موازات ترویج فرهنگ گردشگری طبیعت، رشد چشمگیری را تجربه می کند و گردشگران زیادی از اقصی ‌نقاط کشورمان برای تماشای زیبایی‌های این جاذبه‌های ‌طبیعی به این استان ‌سفر می‌کنند.
منبع: روزنامه اطلاعات

کارشناس رسانه ای منطقه آزاد ارس، روستای کردشت یا کوردشت را در تاریخ جنگ های ایران و روس، مرکز ستاد مرحوم عباس میرزا نائب السلطنه معرفی کرد و گفت: در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از طریق این منطقه انجام می شد و وجود حصار و برجک های دیده بانی از یک وضع فوق العاده و استراتژیک آن زمان حکایت می کند .
منطقه ارس همچون سایر نقاط آذربایجان شرقی با بهره مندی از طبیعت بکر و زیبای سواحل رود ارس و جنگل های ارسباران، آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است.
وجود رود ارس به عنوان منبع آب و سواحل حاصلخیز آن و نیز آب و هوای معتدل استان در فضای کوهستانی موجب ایجاد بناها و آثار زیبای تاریخی و مذهبی بسیار در منطقه شده است.
از آثاری که در سواحل رود ارس و در مرز ایران و جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و نخجوان قرار دارد، می توان به کاروانسرای شاه عباسی، کلیسای چوپان، امامزاده شعیب(برج دوزال)، امامزاده سید محمدآقا و قلعه و حمام کردشت اشاره کرد.این بقایای تاریخی متنوع به همراه طبیعت زیبای سواحل ارس می تواند به عنوان بسته گردشگری مذهبی و طبیعی مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گیرد. به منظور آشنایی و معرفی هرچه بیشتر مناطق گردشگری منطقه آزاد ارس، خبرنگار «ایران زمین» گفت وگویی با ابراهیم ناصری، کارشناس رسانه ای این منطقه انجام داد.

● کردشت

کارشناس رسانه ای منطقه آزاد ارس، روستای کردشت یا کوردشت را در تاریخ جنگ های ایران و روس، مرکز ستاد مرحوم عباس میرزا نائب السلطنه معرفی کرد و گفت: در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از طریق این منطقه انجام می شد و وجود حصار و برجک های دیده بانی از یک وضع فوق العاده و استراتژیک آن زمان حکایت می کند .
به گفته ابراهیم ناصری، مرحوم مستوفی قزوینی در اثر خود یعنی نزهة القلوب، از این روستا نام برده است. فاصله کردشت تا شهر مکری (مقری) حدود
۳ کیلومتراست و گذرگاه این منطقه به نام (نوردوز) مورد توافق قرار گرفته است.

● مجموعه کردشت

ناصری، مجموعه کردشت را شامل: ۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه عباس میرزا و ساخلو
( پادگان نظامی ) اعلام کرد و به معرفی هر کدام پرداخت.

● حمام کردشت

کارشناس رسانه ای منطقه آزاد ارس، اثر تاریخی حمام کردشت را به همراه چند اثر تاریخی دیگر که مجموعه تاریخی کردشت نام گرفته است، از زیباترین بناهای دوران قاجاریه اعلام کرد و افزود: حمام کردشت از زیباترین حمام های آذربایجان شرقی است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در سواحل زیبای رود ارس واقع شده است.
به گفته وی، این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده است و دارای یک هشتی به صورت ۸ ضلعی به ابعاد ۳‎/۵ در ۳‎/۵ و به ارتفاع ۴‎/۳ متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینه است . سربینه حمام نیز ۸ ضلعی به اضلاع
۳‎/۵ متر و ارتفاع ۸‎/۵ متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوز ها و ۸ ستون سنگی ۸ بر، استوار شده است، همه ستون ها دارای سر ستون های سنگی مقرنس است که به وسیله ملات سرب مذاب به ستون ها وصل شده اند. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به
آهک بری های زیباست، سکوهای رختکن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کن هایی تعبیه شده است.
وی، گرما خانه را فضایی معرفی کرد که از ۴ ستون سنگی ۸ بر و ۲ حوض بزرگ مستطیل شکل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شده است و نور داخل سربینه و گرماخانه به وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تأمین می شود و گویا بر روی آن روزن ها سنگ های مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ می کرد، و داخل حمام را به طور یکنواخت روشن می کرد. حمام کردشت بخش های دیگری نیز دارد که بسیار دیدنی و قابل مطالعه است. عباس میرزای قاجار در دوران جنگ های ۳۰ ساله ایران و روس این مکان را به عنوان قلعه نظامی و مقر فرماندهی خود انتخاب کرده بود.همچنین وجود رود ارس و باغ های اطراف این اثر بر زیبایی و اهمیت آن افزوده است. این حمام هر چند از نظر ساختمانی به حمامهای دوره صفوی شباهت زیادی دارد ولی از آثار دوره قاجاریه است.
به گفته وی،بخش هایی از این بنا به علت بی توجهی در سال های گذشته تخریب شده است که هم اکنون به همت سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان در دست مرمت و بازسازی است.

● قلعه کردشت

ناصری، یکی از قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی را که در روستای کردشت ودر ساحل رود ارس بنا شده است، قلعه کردشت معر فی کرد و افزود: این قلعه به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به خصوص دوران حکومت عباس میرزای قاجار نائب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان شرقی بیشتر مورد توجه بوده است و عباس میرزا در مبارزات خود علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده می کرد.آنچه به نظر می رسد، قبل از استفاده از قلعه کردشت این قلعه نظامی وجود داشته است و بنای آن را به سده های نخستین اسلامی نسبت می دهند.
به گفته وی، قلعه عباس آباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده است و در جبهه شمالی آن در ورودی است و در ارتفاعات این قلعه دیواره ها از جنس سنگ و آجر ساخته شده است و به فاصله معینی نزدیک به یکصد متر از یکدیگر ۶ برج نگهبانی وجود داشته که اکنون قسمتی از این برج ها پابرجاست.
وی، با اشاره به این که ساحل رود ارس در بخش جنوبی از پایگاه های مهم دفاعی عباس میرزا در مقابل تجاوز روس ها بود و مکان مناسبی برای پشتیبانی ارتش ایران در دوران قاجار به شمار می رفت،گفت: قلعه نظامی عباس آباد کردشت امکان جای دادن سربازان متعدّدی را داشت و برای رفاه و آسایش سربازان مستقر، همواره آماده مقابله با قوای مهاجم روسیه بود و بارها از رود ارس گذشته و به ساخلوی
( پادگان ) سربازان روسی شبیخون می زدند.
وی، درباره سقوط قلعه کردشت گفت: وقتی در سال ۱۲۴۳ ه-ق (۸۴۱ م) سپاهیان روس از رود ارس عبور کرده و جلفا ، نخجوان ، مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند، قلعه کردشت نیز به دست قوای دشمن سقوط کرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام برقراری صلح و متارکه ترکمنچای که بین ایران و روس برقرار شد، قلعه کردشت مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تأسیسات آن به غارت رفت.همچنین بعد از این که روس ها این منطقه را تخلیه کردند و امور استان را به نیروهای دولتی واگذار کردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حکام
قره باغ قرار گرفت و در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خود را از دست داد.

● موقعیت روستای کردشت

کارشناس رسانه ای منطقه آزاد ارس، به موقعیت روستای کردشت اشاره کرد و گفت: روستای کردشت از بخش ورزقان و شهرستان اهر و دهستان دیزمار غربی واقع شده است . فاصله کردشت تا ورزقان ۶۶ کیلومتر و تا اهر ۱۲۶ کیلومتر و تا جلفا ۷۰ کیلومتر است. این روستا در غرب اهر و ورزقان بنا شده است .کردشت در درّه بسیار حاصلخیز و زیبایی در ساحل جنوبی ارس واقع است و رودخانه مرزی ارس در درّه بسیار عمیق شمال با شدت تمام از غرب به شرق منطقه جریان دارد. کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسرشمال و جنوب کردشت را فرا گرفته است. بنابر این، تنها معبر قابل توجه کنار ارس از این روستا می گذرد و استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی- غربی عملی شده است.کوه های بلند صخره ای ساحل شمالی ارس درخاک جمهوری آذربایجان واقع است و در سمت جنوب آن در بلندی های کوه های مشرف به روستا یکی از قلعه های تاریخی و نظامی دوره قاجار بنا شده است، بعلاوه غیر از قلعه تاریخی کردشت حمام تاریخی باارزشی هم بنا شده است.
وی درباره آب و هوای کردشت گفت: این روستا به تبع منطقه ارس دارای آب و هوای گرم و مرطوب است.تابستان در این منطقه گرم و طولانی و زمستان خنک و ملایم است و در فصل تابستان گاهی اوقات میزان درجه حرارت به بالاتر از ۴۰ درجة سانتی گراد می رسد.

● حمام تاریخی جلفا

کارشناس منطقه آزاد ارس، به حمام تاریخی جلفا اشاره کرد و افزود: این حمام تاریخی در قسمت مرکزی و در کنار ریل های راه آهن و جنب خانه های گمرک شهرجلفا واقع شده است که قسمت اعظم آن در سال ۷۲ از سوی سازمان میراث فرهنگی از زیر خاک بیرون آورده شد و تعمیراتی نیز بر روی آن صورت گرفت. این حمام دارای پایه های سنگی بسیار زیباست که به صورت هنرمندانه تراشیده شده اند و سردر آن با سنگ و آجر تزیین شده است. در قسمت های داخلی آن آهک بری های ساده و رنگی نیز مشاهده
می شود.این حمام به دوره قاجار تعلق دارد و از لحاظ معماری شبیه حمام کردشت است و علیرغم اینکه چندان مورد توجه مسئولان قرار نگرفته است،کمترازحمام کردشت نیست.

وجود کوهستان های زیبا و سر به فلک کشیده که حتی در اوج گرمای آفتاب تابستانی جامه سفیدشان را از تن به در نمی کنند، رودخانه‌های خروشان و آبشارهای فرح بخش آن با چشم اندازهای بدیع و جان افزا، باغ‌های پرمیوه و ییلاق های سرسبزش، دریاچه های پرموج و تفرج گاه های روح پرور، استخرها، آسیاب‌ها و روستاهای دل انگیز، همه و همه این استان را به یکی از زیباترین مناطق ایران و یکی از بهترین مناطق برای گردشگری به خصوص در فصول گرم تبدیل کرده است.
این استان دارای ۱۲ شهرستان و ۳۱ شهر است. شهرستان های آن عبارتند از اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، میانه، هریس و هشترود. مرکز آذربایجان شرقی شهر تاریخی و توسعه یافته تبریز است که خود یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران به شمار می آید. آذربایجان شرقی یکی از کانون های صنایع دستی ایران محسوب می شود. در این استان انواع فرش، قالیچه، جاجیم، ورنی، خورجین، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی، سرامیک، اقسام سبد حصیری و ترکه ای، پارچه های پشمی و ابریشمی سوزن دوزی شده، نقره سازی و... موارد عمده صنایع دستی را تشکیل می دهند و فرش تبریز هنوز یکی از معروف ترین و بهترین فرش های دست باف صادراتی ایران به شمار می رود.
اگر چه این استان بنا به تجربیات گروه آنوبانینی جزء سردترین استان های کشور است؛ اما از تنوع اقلیمی قابل توجهی نیز برخوردار می باشد؛ به طوری که در بیش از ۵۰ روز از سال شاهد یخبندان بوده و در گرم ترین روزهای تابستان در برخی مناطق استان، درجه حرارت، به ۴۰ درجه سانتیگراد می رسد.
این استان از لحاظ تنوع ظرفیت های گردشگری و جاذبه های توریستی نیز از مهمترین استانهای کشور است. آنوبانینی می تواند آثاری از دوره های پیش از اسلام، دوره اسلامی، دوره ایلخانی و...، کلیساهای زیبای باستانی، رودها و آبشارهای پر آب و سواحل زیبا و آثاری همچون روستای کندوان را به عنوان شاهد این مدعا ذکر کند. از مهمترین آثار باستانی استان می توان از: کلیسای سنت استپانوس، پل دختر، ارک علیشاه، بازار تبریز، مسجد جامع تبریز، مسجد جامع مرند، قلعه بابک، روستای کندوان، مسجد کبود، مقبره الشعراء، سنگ بسم الله موزه آذربایجان، خانه مشروطیت، گنبد سرخ و کبود و رصد خانه باستانی مراغه، عمارت ایل گلی، برج شهرداری تبریز و... نام برد.

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان مرند

شهرستان مرند یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در شمال شرقی آن واقع گردیده است. مرکز این شهرستان شهر مرند بوده که در ۷۱ کیلومتری شمال غرب تبریز و ۷۲۴ کیلومتری شمال غرب تهران در محور ارتباطی اروپا و آسیای میانه قرار گرفته و دارای ۲ بخش، سه شهر، ۹دهستان و ۱۲۹ آبادی بوده که ۱۱۳ آبادی دارای سکنه و ۱۶ آبادی آن خالی از سکنه است.
در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی و مراتع و چمن زارهای سرسبز؛ جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. به نظر آنوبانینی مرند به واسطه ی حاصل خیزی خاک و دارا بودن آب کافی از شهرستان های مهم کشاورزی استان آذربایجان شرقی محسوب می شود. بناهای متعدد تاریخی از جمله: مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی، مراتع و چمن زارهای سرسبز، جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. بناهای متعدد تاریخی از جمله مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
مرند در اصل به زبان آذری "مارنده" بوده، مار همان کلمه ماد است که در زبان آذری به مار تبدیل شده است. نام یونانی مرند "مرو" است و احتمالا از قومی به همین نام که این منطقه را تا دریاچه ارومیه تحت اشغال داشته اند گرفته شده است. نام قوم مروا با پسوند "ند" به شکل مرواند به معنی جایگاه قوم مروا درآمده است که در طول زمان به مرند تبدیل شده است. در تقویم البلدان آمده که واژه مرند به زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است. ارامنه معتقدند مرند محل دفن حضرت نوح است.
به نظر آنوبانینی تاریخ مرند به چند قرن پیش از میلاد مسیح می رسد. در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. در سفرنامه ویلیامز جکسون آمریکایی، درباره وجه تسمیه مرند آمده است که بنای این شهر به امر دختر ترسایی به نام "ماریا" گذاشته شد. وی کلیسای بزرگی در این محل بنا کرد که اکنون مسجد جامع شهر است به همین دلیل نام این شهر "ماریانا" خوانده شد که بعدها به مریند، مروند، ماریانه، و سپس به مرند تغییر نام یافت.
آثار کلیسای قدیمی این شهر هنوز پابرجاست و صلیب هایی بزرگ و کوچک به شکلی زیبا دور تا دور قسمت فوقانی آن را پوشانده اند. از سویی دیگر برخی از محققین مرند را تغییر یافته کلمه "مادوند" و "مارند" یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده اند.
شواهد تاریخی نشان می دهد که مرند در روزگار قیام بابک خرم دین جزو قلمروی او بود و محمد روادی حکم ران مرند از بابک اطاعت می کرد. پس از دوره روادیان، دیگر نامی از مرند برده نمی شود، ولی وقایع عمومی منطقه نشان می دهد که این ناحیه تا حدود نخجوان، ایروان، تفلیس، شیروان، شماخی، خوی و آن محل نبرد حکومت های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان از یک سو و فرستادگان خلفا از سوی دیگر بوده است. با برقراری نظام ایلخانی پس از حملات مغول، سلاطین ایلخانی بر مراغه، تبریز و سلطانیه حکومت راندند. در دوره تیموریان و پس از آن مرند مانند سایر شهرها دچار غارت و جنگ و ویرانی شد.
در دوران صفویه به خصوص در زمان شاه اسماعیل اول که ایرانیان در جنگ چالدران شکست خوردند، ‌تمامی آذربایجان به تصرف عثمانی ها در آمد و مرند هم مانند سایر شهرها از این قاعده مستثنی نبود. حتی به دلیل موقعیت سوق الجیشی، بیش تر از سایر نقاط مورد تاخت و تاز قرار گرفت. در زمان شاه عباس، حکومت مرند به امیری به نام سلطان جمشید خان دنبلی داده شد و این شهر مرکزیت حکومتی پیدا کرد. در سال ۱۰۱۶ هجری قمری، شاه عباس برای نبرد با عثمانیان مرند را پایگاه خود قرار داد.
در دوره قاجاریه به دلیل رونق فعالیت های صنعتی، بازرگانی و معدنی ماورای ارس و داد و ستد بین تبریز و خوی با باکو و تفلیس و مهاجرت و مسافرت مردم آذربایجان به روسیه هم چنین لزوم مبادلات پستی و راه کاروانی، بر شهرت و آبادانی مرند افزوده شد. در دوره انقلاب مشروطیت "شجاع نظام مرندی" در مرند، زنوز و منطقه علمدار و گرگر به مخالفت با مشروطیت و طرف داری از استبداد برخاست. در این زمان راه مرند راه بازرگانی ایران به اروپا و روسیه بود و برای تبریز از لحاظ تأمین آذوقه و مایحتاج زندگی اهمیت اساسی داشت. این راه بارها توسط افراد "شجاع نظام مرندی" مسدود شد، اما سرانجام این مرد با یک بمب پستی که توسط مشروطه خواه معروف "حیدر خان عمو اوغلی" از تبریز فرستاده شد، به هلاکت رسید.

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان مراغه

مراغه یکی از قدیمی ترین شهر های ایران و دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی (بعد از تبریز) و در کنار رودخانه زیبای صوفی (صافی) می باشد.
مراغه در مشرق دریاچه ارومیه، بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته است. بنا بر تحقیق آنوبانینی نام مراغه در اصل ماراوا، مراوا و ماداوا بوده که جایگاه مادها معنی می دهد. موقعیت منطقه ای مراغه طوری است که از شمال به شهر تبریز و ارتفاعات کوه های سهند و از شرق به شهرستان هشترود و از سمت مغرب به دریاچه ارومیه و از جنوب به شهرستان میاندوآب محدود است.
فاصله مراغه–تبریز از طریق جاده آسفالته ۱۳۰ کیلومتر و اختلاف ساعت این شهر با تهران ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه است. این شهر علاوه بر جاده آسفالته، از طریق خط آهن به تبریز و تهران و از طریق خط هوایی به تهران متصل می شود. به طور کلی مراغه از دو ناحیه کوهستانی و جلگه ای تشکیل یافته و از لحاظ آب و هوا، معتدل (متمایل به سرد) و نسبتا مرطوب است.
از آثار بسیار کهن در مراغه؛ مهرابه مراغه است. مهرابه ها نیایشگاه های مهرپرستان بوده است. مهرپرستی؛ دینی ایرانی بوده که تقدس خورشید از اجزای اصلی آن به شمار می رفته است.
مراغه یکی از مراکز مهم تهیه و صدور خشکبار محسوب می شود. از چشمه های معدنی معروف اطراف شهر مراغه می توان به: شور سو، گشایش، ایستی بلاغ، قره پالچیق و ساری سو اشاره کرد. از بناهای تاریخی و قدیمی آن گنبد کبود (قبر مادر هلاکو)، گنبد مدور، گنبد غفاریه و آرامگاه اوحدی مراغه ای شاعر برجسته دوره ایلخانی و... را می توان نام برد.
اوج شهرت نام مراغه به عهد هلاکوخان می رسد. در دوره هلاکوخان و در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت برگزیده شده بود، با تقاضا و تشویق دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیر الدین طوسی، معتبرترین مرکز علمی جهان یعنی رصدخانه مراغه در یکی از تپه های شمال غربی مراغه احداث گردید که قبل از ویرانی یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی و نجومی زمان خود در جهان بود. هم اکنون گنبدی بلند جهت پوشش بقایای برج مرکزی رصدخانه بر روی آن احداث گردیده که به عنوان نمایشگاهی از آثار آلات نجومی آن دوره نیز از آن استفاده می شود.

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان کلیبر

کلیبر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال شرقی این استان واقع شده است. شهرستان کلیبر از جنوب با اهر، از شمال با جمهوری آذربایجان، از غرب با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از شرق با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخره ای واقع شده و تنها معبر کوهستانی میان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است. آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشک است. کلیبر در در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده و به علت قرار گرفتن در کرانه های رودخانه ارس، آب و هوایی مساعد برای زندگی در هر برهه ای از زمان را فراهم ساخته است.
به نظر آنوبانینی گذشته از موهبت های الهی، دست هنرمند پیشینیان در زمان های متمادی بیشتر گردشگران را مجذوب خود ساخته است. از جمله آثار و شواهد برتر مذکور؛ پل های خداآفرین بر روی رودخانه ارس در شمال شهرستان کلیبر، امارت های آینالو و وینق در جنگل های ارسباران از این نمونه ها است.
کاروانسرای دوره صفوی که در کنار رودخانه کلیبر واقع شده و برج های یادمان یا مقبره ای از دوران مختلف که اکثرا مربوط به دوره ایلخانان است و همچنین امامزاده کلیبر و حمام مسجد جامع کلیبر، اصالت تاریخی شهرستان را سندیت می بخشد.
علاوه بر آثار و شواهد باستانی، دلاوری های مردان تاریخ این دیار، بیشتر شایان تقدیر است که همیشه مدافع سرزمین های خود در برابر دشمنان بوده اند؛ نمونه آن بابک خرمدین است که بیش از ۲۰ سال در برابر اعراب به مقابله برخواست و در آخر با خیانتی دستگیر و به طرز فجیعی کشته شد. این دلاور مرد در قلعه هایی چون قلعه پیغام (پیکان)، قلعه آوارسین و قلعه بابک (بذ، جمهور، جاویدان) حکومت کرده که به دیده تحقیق بر تاریخ بر ما واضح است که این مردان بزرگ را اندیشه هایی جز رهایی از یوغ بیگانگان نبوده و این همه طغیان ها جز برای نجات ایران نبوده است.
در روزگاران قدیم اهر و کلیبر از قصبات پیشکین (مشگین شهر) بودند. ‌حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پیشگین، درباره کلیبر چنین می نویسد: "تومان پیشگین، ‌در این تومان هفت شهر است. پیشگین، خیار، انار، ارجاق، اهر، تکلفه، کلنبر( کلیبر)".

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان اهر

اهر (با فتح الف و ه) از شهرهای قدیمی استان آذربایجان شرقی ایران است. این شهرستان از شمال به کلیبر، از شرق به مشکین‌شهر و مغان، از جنوب به هریس و از مغرب به ورزقان محدود است. اهر در ارتفاع ۱۳۴۱ متر از سطح دریا، در ۸۹ کیلومتری شمال شرقی تبریز و ۷۶۵ کیلومتری شمال غربی تهران واقع گردیده ‌است.
در گذشته، شهر اهر از سه محله تشکیل می شده است: کوی ساداتلو، کوی نخجوانلو و کوی باغبانلو. هر سه محله مسکونی بوده و در حد فاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته است. آب شهر از چند قنات تامین می شده که در محله های مختلف شهر مانند قنات محله چلب‌وردی وجود داشته که امروزه تقریباً همه آنها از بین رفته است.
مورخان در مورد علت نامگذاری این شهر به اهر به موارد گوناگونی اشاره کرده اند از جمله اینکه نام این شهر در قدیم "میمند" بوده چنانچه نویسنده کتاب حدود العالم در سال ۳۷۵ ه.ق. از اهر بنام "میمند" نام برده و این منطقه را منطقه ای بسیار آباد توصیف کرده است. بعضی دیگر از مورخان معتقدند نام اهر به فتح "الف" و سکون "ه" از کلمه ای که در زبان عربی معنی درخت ون را می دهد گرفته شده است؛ چراکه در این منطقه خوش آب و هوا، درختان ون به وفور یافت می شده است.
عده ای دیگر از مورخان نیز نام این شهر را ریشه در عقاید مذهبی آنان دانسته اند، چنانکه کلمه اهر از کلمه "هر" و "هور" که به معنای خورشید می باشد و نشان دهنده مذهب مهر و هور پرستی این منطقه دارد گرفته شده است. به نظر آنوبانینی اسامی مناطق وابسته به این شهر تایید کننده این موضوع می باشد؛ مناطق زیر موید مهر پرستی این مناطق در دوران قدیم می باشد.
بقعهٔ شیخ شهاب‌الدین محمود اهری از اماکن تاریخی و مقدس در این شهرستان است. مسجد جامع و مسجد شیخ عماد نیز از نقاط تاریخی شهر است.
تبریز با بیش از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفرجمعیت دومین شهر صنعتی کشور و سومین شهر پرجمعیت ایران است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۴۰ متر است و با وسعتی حدود ۱۱۸۰۰ کیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه آذربایجان و در قسمت شمال شرقی دریاچه ارومیه و ۶۱۹ کیلومتری غرب تهران قرار گرفته است. مردم تبریز همانند اکثر مردم آذربایجان شرقی دارای مذهب شیعه بوده و به زبان ترکی آذری صحبت میکنند. ولی در این شهر اهل تسنن و اقلیت های مذهبی نیز در بعضی محلات وجود دارند. تبریز در قدیم، به "شهرباغ" معروف بوده و در برخی اسناد برای تبریز نام های "تاورز"، "تورژ"، "تورش" و "دورژ" هم ذکر شده است.
تاریخ تبریز پیش از ظهور اسلام؛ مملو از ظن وگمان ها و حتی تعارض است.اما بعد از ظهور اسلام این شهر توسعه بسیاری یافته و در گستره وسیع حکومت اسلامی به "قبه السلام" مشهور می شود. سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند داده و رونق اقتصادیش به بنیان بازارها و کاروانسرا هایی می انجامد که عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می گردد.
بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند. درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز "حمدالله مستوفی" و "یاقوت حموی" می نویسند: بنای تبریز از زبیده زن هارون الرشید است. وی که به بیماری تب نوبه مبتلا بوده؛ روزی چند در آن حوالی اقامت کرده، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماریش زایل می شود. به همین دلیل فرمود تا شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را "تب ریز" بگذارند.
همانطور که در ابتدا اشاره شد؛ پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستتر بوده. حتی در اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان، نامی از تبریز دیده نمی شود. تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در دوره خلافت متوکل عباسی، تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو کشیدند. از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین مشهور شد. اوصافی که در طول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری، "یاقوت حموی"، تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند. "ابو حوقل" در ۳۶۷ و "ابن مسکوبه" در ۴۲۱ و "ناصر خسرو" در ۴۳۸؛ تبریز را بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند. در سال ۶۱۸ لشگر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان تقدیر بزرگان شهر، تبریز را از حمله لشگر وحشی مغول مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال، شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند.
در زمان غازان خان مغول، تبریز شکوه ویژه ای می یابد. "خواجه رشیدالدین فضل الله" وزیر اندیشمند ایلخانیان "ربع رشیدی" را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی–فرهنگی به شمار می رود. این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران پایتختی، دوران ولیعهدنشینی، دوران شکوفایی تجاری، اقتصادی،علمی، هنری و...
زمانی تبریز، در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروز آثار کم نظیر آن دوره، زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این شهر برخاسته اند. کعبه ملای روم، میعادگاه عرفا، شعرا، اندیشمندان و بزرگان بوده؛ به همین دلیل تبریز یگانه شهری است که صاحب مقبره الشعرا است. مقبره ای که خاقانی ، همام ، قطران و دیگر بزرگان متقدم و سرانجام شهریار شیرین سخن، در آن مکان آرمیده اند.
تبریز از لحاظ گردشگری بسیار مستعد بوده و از چه از لحاظ اکوتوریسم و چه از لحاظ تنوع آثار باستانی قابل توجه است. گرچه آب و هوای منطقه در فصل های سرد سال گردشگری را در آن مشکل کرده است لیکن در ماه های اردیبهشت تا مهر ماه از آب و هوایی مطبوع برخوردار بوده و مسافرتی خاطره انگیز را نوید می دهد.

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان جلفا

جلفا شهرستانی مرزی در شمال استان آذربایجان شرقی است؛ و در لغت به معنی بافنده است. این شهر در قدیم مرکز پرورش کرم ابریشم بوده و مردم آن در تولید ابریشم و پارچه های حریر تخصص داشتند. به دستور شاه عباس صفوی در حدود ۳۰۰۰ خانوار ارمنی از جلفای ارس به اصفهان کوچ نمودند تا در امر تولید و صدور ابریشم از راه خلیج فارس که مهمترین کالای صادراتی ایران آن روزگار بود فعالیت نمایند.هنوز هم محله ای ارمنی نشین در اصفهان به این نام وجود دارد.
کار مردم جلفا کشاورزی و فعالیت اداری و گمرکی است. در سالهای اخیر، ایجاد تسهیلات در تردد مرزی، تشکیل بازارچه های مرزی، وجود گمرک و مبادله کالا و مسافر از طریق این شهر سبب جذب جمعیت و رونق تجارت در آن گردیده است. وجود گمرک مرزی ایران و جمهوری آذربایجان در جلفا، این منطقه را به ناحیه ای مهاجر پذیر تبدیل کرده است. به شکلی که مردم منطقه می گویند شهر جلفا فاقد افراد محلی بوده و تمام جمعیت آن را مهاجرینی که بیشتر از شهرهای اطراف به جلفا آمده اند، تشکیل می دهد. از نظر آنوبانینی آبشار آسیاب خرابه که یکی از زیباترین مناطق دیدنی آذربایجان شرقی است و رودخانه ارس با دره زیبای آن، از جاذبه های طبیعی و اکوتوریسم شهرستان جلفا به شمار می آیند.
کلیسای سنت استپانوس که از مهم ترین و جالب ترین آثار تاریخی و معماری ارامنه است، نیز در محدوده جغرافیایی این شهرستان قرار گرفته است. همچنین کاروان سرای شاه عباسی که یادگار دوران صفویه است و قلعه های قدیمی به همراه تپه و پل های تاریخی از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان به شمار می آیند که این منطقه را به یکی از مناطق مهم توریستی کشور بدل کرده است.

● آثار باستانی، جاذبه های گردشگری و مناطق دیدنی مهم شهرستان سراب

شهرستان سراب به مرکزیت شهر سراب در استان آذربایجان شرقی ایران قرار دارد. این شهرستان به دلیل واقع شدن در بین دو کوه سبلان و بزقوش دارای آب و هوای سرد در زمستان و خنک و ملایم در تابستان می‌باشد. جمعیت این شهرستان حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر (طبق سرشماری سال ۱۳۷۵) برآورد شده که به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند.
از نقاط دیدنی این شهرستان، علاوه بر دامنه‌های ساوالان و بزگوش و باغ های روستاهای اطراف سراب، می توان به آبگرم های معدنی آلله حق، اسبفروشان، اردها و ساری قیه اشاره کرد. به نظر آنوبانینی این شهرستان دارای قدمت طولانی بوده و از جمله آثار باستانی آن سنگ‌نوشته‌های اورارتویی (به خصوص رازلیقو) و قلاع تاریخی در اطراف کوه ها می‌باشد.
قدیمی‌ترین کتیبه پیدا شده در منطقه، کتیبه رازلیق می‌باشد که به زمان اوراتورها بر می گردد. گفته می‌شود سردار مشهور ایران بابک خرمدین در این مکان با شیبلی دیدار کرده است. مسجد جامع سراب قدیمیترین اثر دوران اسلامی در شهر سراب است و به قرن نهم هجری تعلق دارد. این مسجد بدون گلدسته و مناره بوده و از نظر ساختمانی عبارتست از یک شبستان بزرگ و یک حیاط کوچک در سمت غربی آن و دو درب ورودی یکی در شرق و دیگری در ضلع غربی که حیاط غربی را به مسجد مربوط می سازد.
حمدالله مستوفی تاریخ نویس مشهور که از این منطقه دیدن کرده بود در کتاب نزهه القلوب؛ مردم آن را ترک‌زبان، قوی هیکل، سفیدرو تعبیر کرده است.

استان آذربایجان شرقی دارای ۱۲ شهرستان،۳۱ شهر، ۳۰ بخش، ۱۳۳ دهستان و ۳۱۴۹ آبادی است. شهرستان های آن عبارتند از اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند،میانه، هریس و هشترود. مرکز آذربایجان شرقی شهر تاریخی و توسعه یافته تبریز است.

▪ ایل گلی

از دیدنیهای توریستی شهر تبریز است. بنایی در وسط استخر بزرگ قرار دارد که تاریخ احداث آن معلوم نیست اما در زمان عباس میرزا تعمیر شده است و از سال ۱۳۰۹ به صورت گردشگری عمومی درآمده است. این گردشگاه فضای سبز دلپذیری دارد و از وسایل تفریحی قایق رانی و شهربازی برخوردار است.

▪ بازار تبریز

از بزرگترین و پراهمیت ترین بازاها در مشرق زمین است. طول بازار کترت تیمچه ها و سراها سبک معماری تنوع مشاغل این بازار را نمونه کامل و با ارزش از مظاهر شرق کرده است.
وسعت بازار تبریز یک کیلومتر مربع و تعداد سراها و تیمچه های آن به ۲۰ می رسد و از دیرباز مرکز تبادل تجاری بوده و امروز از پررونق ترین مراکز تجاری شمال غرب کشور و صادرات به خارج از کشور می باشد و جزو میراث فرهنگی به ثبت رسیده است

▪ مسجد کبود

این مسجد در سال ۸۷۰ ه.ق و به دستور جهانشاه قراقویونلو بنا شد.
خاتون جان بیگم. زن پارسا و نیکوکار جهانشاه. زنی خیرخواه که شاه دستور می دهد برایش مسجدی فیروزه ای رنگ بنا کنند. مسجدی که امروزه مقبره خاتون و شاه و فرزندانشان است.
داخل مسجد نزدیک غروب هوا سرد است و فضا تاریک. همه جا آبی رنگ است و کمی که دقت کنی متوجه تفاوتها می شوی.
کاشیها و نقش و نکارهای قدیمی و جدید. تفاوت را احساس می کنید. آن را مرمت کرده اند تا دوباره عظمت آن را احساس کنید.
این مسجد یکی از معدود مسجدهای تماما مسقف ایران است. آب و هوای سخت و سرد تبریز بنایی متفاوت از مساجد کویری ایران ایجاب می کرده است. جزرهای قطور برای جلوگیری از سرمای شدید منطقه بنا شده اند.
مسجد در کنار در ورودی دو مناره کاشی کاری شده بلند و باریک داشته است که آنها هم بر اثر زلزله فرو ریخته اند و امروز اثری از آنها باقی نمانده است.
کاشی کاری های بسیار ظریف و زیبایی بر سطوح داخل و خارج مسجد به گونه ای بسیار ماهرانه نصب شده اند.
کاشیهای رنگی با چنان مهارتی بریده شده و در کنار هم قرار گرفته اند که تصور می کنید همه یک قطعه کاشی بزرگ هستند.
کاشی کاری های "معرق" به رنگهای آبی کمرنگ ، سبز تیره ،زرد و سفید به همراه گلها و سرشاخه ها و برگها ترکیب و هارمونی بی نظیری ایجاد کرده اند.پس زمینه کاشی ها به رنگ آبی فیروزه ای است و به همین خاطر به آن مسجد کبود می گویند.
داخل مسجد از ارتفاع ۱.۵ متری سطح زمین تا زیر گنبد دیوارها تماما کاشی کاری اند به همراه کتیبه هایی از آیات قرآن که با طلا و لاجورد نوشته شده اند.
داخل گنبد خانه و جلوی محرابقطعه های بسیار بزرگ از سنگ مرمر حجاری شده قرار دارد که آیات قرآن بر آنها نقش بسته است.
ورودی مسجد نیمگنبدی است که به شبستانی با گنبدی هشت گوشه به قطر ۱۵ متر منتهی می شود. در مجموع مسجد نه گنبد داشته است.

▪ مقبره الشعرا

در خیابان ثقه الاسلام تبریز و در ضلع شمالی بقعه سید حمزه گورستانی وجود دارد که مدفن اغلب شاعران و بزرگان این مرز و بوم بوده است. بنای یابود زیبایی با تأسیسات توریستی به نام مقبر الشعرا در این محل ایجاد گردیده است. و ارامگاه بزرگترین شاعر قرن حاضر ایران (شهریار) در این محل قرار دارد. بزرگان شعر و ادب که در مقبره الشعرا آرمیده اند عبارتند از :
اسدی طوسی، قطران تبریزی، همام تبریزی، فلکی شیروانی