تبیان، دستیار زندگی

پیدایش بهداشت:
اسقلبیوس اولین انسانی بود که نام طبیب برخود نهاد. وی افکار نویی را در طبابت آن روز یونان به وجود آورد. او به مردم دستوراتی می داد که چه کنند تا بیمار نشوند و به افتخار دخترش هیژی این علم را به زبان یونانی «هیژی نیوس» نام نهاد که امروزه آن را به زبان انگلیسی «های جین» می گویند.

آشنایی با سازمان جهانی بهداشت (W.H.O)
در سال 1946 اساسنامه بهداشت به تصویب رسید و این اساس نامه از سال 1948 میلادی به مرحله اجرا گذاشته شد.
علت به وجود آمدن چنین سازمانی این بود که بیماری از دشمن مشترک بشریت در سراسر جهان می دانستند. زیرا اگر یک بیماری واگیر در کشوری شیوع یابد، سایر کشورهانیز از آن در امان نیستند.
مقر سازمان هانی کشور ژنو است و در حال حاضر 192 کشور جهان عضو آن هستند و با مبادله اطلاعات و تجربیات خود ، برای رسیدن به بالاترین سطح ممکن بهداشت در سراسر جهان با یکدیگر تشریک مساعی می کنند.

تاریخچه بهداشت در ایران:
در دوران هخامنشیان ، کوروش در لشکرکشی ها ، آبهای جوشیده را در ظرف ها و مشربه های مخصوصی که روی ارابه حمل می شد به میادین جنگ می فرستاد، تا از این راه مانع اشاعه بیماری های مربوط به آب آلوده، در میان سپاهیان گردد.
در دین زرتشت ، آتش زمر پاکی و شایسته احترام بوده و خاک و آب سرچشمه زندگی محسوب می شدند و آلوده کردن آب و خاک به پلیدی، ممنوع بود، «هروموت» می گوید ایرانیان آب را آلوده نمی کنند و در آن دست نمی شویند و نمی گذارند کسی آن را به کثافت آلوده کند.
در سال 1320 شمسی وزارت بهداری تأسیس شد و از آن پس در امر بهداشت عمومی موفقیت های زیادی به دست آمد.
 

تعریف سلامت:
کوشش های زیادی برای تعریف سلامتی انجام گرفته است. بعضی سلامتی را به صورت حالت طبیعی جسم و روان، یعنی زمانی که اعضای بدن به صورت طبیعی عمل نمایند تعریف می کنند. بعضی دیگر سلامتی را به صورت« فعالیت خوب اعضای بدن و نبودن بیماری» تعریف کرده اند.
تعاریف دیگر به این صورت است : تندرستی عبارت است از یک حالت تعادل نسبی در شکل ظاهری و اعمال و ترکیبات شیمیایی بدن، این تعادل در نتیجه تطبیق موفقیت آمیزی است که بدن انسان، با عواملی که در پیرامون و محیط زیست او قرار دارد،به وجود می آورد، اگر چه عوامل گوناگونی می توانند این تعادل را به هم بزنند.
 

تعریف سازمان جهانی بهداشت از سلامت :
سلامت عبارت است از تأمین رفاه کامل جسم و روح و اجتماع و نه فقط نبودن بیماری و نقص عضو.
مهم ترین ابعاد تندرستی یا سلامتی عبارتند از :
1) بعد جسمی
2) بعد روانی
3) بعد اجتماعی
این سه بعد در یکدیگر تأثیرمی گذارند. گاه یک بعد تسلط و نفوذ بیشتری در ابعاد دیگر دارد و گاه نیز امکان دارد و بعد یا هر سه بعد نسبت به یکدیگر تأثیر متقابل داشته باشند.
 

تعریف بیماری :
بیماری حالتی است ناخوشایند، دارای نشانه ها و خصوصیات مشخص، که ممکن است همه یا یک قسمت از بدن را فرا گیرد.

طیف تندرستی و بیماری :
افراد جامعه بر حسب حالت تندرستی یا شدت بیماری در گروه های زیر قرار خواهند گرفت:
- افرادی که از تندرستی کامل برخوردارند.
- اشخاصی که دارای بیماری غیر اشکار هستند.
- افرادی که در آنها بسیاری به طور خفیف وجود دارد
- عده ای که بیمار با علائم و حد متوسطی در آنها ، نمایان است.
- اشخاصی که از بیماری شدید، رنج می برند.
- افرادی که مبتلا به بیماری کشنده هستند.
- افرادی که به عللی نظیر ضعف و پیری، ناتوانی و بیماری، ارتباطشان با حیات، قطع می شود.
عده ای که از افراد جامعه هیچگونه ناراحتی یا علامت بیماری از خود نشان نمی دهند، در حالی که معاینات دقیق و یا آزمایشات مختلف معلوم می شود که مبتلا به بیماری هستند. این افراد دچار بیماری غیرآشکار و یا تندرستی ظاهری و ناقص هستند.
 

اهمیت حیات و حفظ سلامت بدن از دیدگاه اسلام:
چون اسلام برای انسان ، ارزش قائل است و او را موجودی شریف می شمارد و می خواهد برای او امکان رسیدن به کمال نهایی و مقصد اصلی حیات را فراهم کند، لذا به سلامت و بهداشت او نیز اهمیت داده و در این مورد دستوراتی داده است. زیرا لازمه پیمودن مسیر شمال و رسیدن به هدف، داشتن وقت و نیرو است و وقت و نیرو در صورتی فراهم می شود که انسان سالم باشد و دستگاه های بدنش، به خوبی کار کند و از طریق تأثیر متقابل بین جسم و روح اختلالات جسمی منتهی به اختلال در فکر و روان نشود. برای سالم نگهداشتن بدن، رعایت بهداشت ضرورت پیدا می کند و به همین دلیل اسلام به بهداشت اهمیت داد، در دستورات وسیعی در این زمینه به پیرامون خود داده است.
 

فصل دوم بهداشت فردی و عمومی
تعریف بهداشت:
بهداشت عبارت است از علم و هنر دستیابی به سلامتی، در واقع بهداشت علم نگاهداری و بالابردن سطح سلامتی است.

تعریف بهداشت فردی :
رعایت بهداشت فردی، عبارت از پیروی افراد جامعه از یک سلسله دستورات و عادت های بهداشتی و دوری جستن از رفتارها و عادت های غیربهداشتی است که مجموعاً باعث می شود افراد جامعه، در معرض عوامل و شرایط بیماری زا قرار نگرفته و به بیماری ناشی از آنها دچار نشوند. استراحت ، نظافت، خواب، رژیم غذایی مناسب، ورزش، پوشاک و استحکام از نکات مهم اصول بهداشت فردی هستند.
از عادت ها و رفتارهای غیربهداشتی پرخوری، استفاده بی دلیل از داروها، شکستن مواد سخت مثل گردو و پسته با دندان و کشیدن سیگار را می توان نام برد.
 

تعریف بهداشت عمومی :
بهداشت همگانی از نظر پروفسور ونیزلو عبارت است از «علم و فن پیشگیری از بیماری ها، افزایش طول عمر و ارتقای سطح سلامتی و توانایی انسان از طریق کوشش های دسته جمعی افراد جامعه، به منظور بهسازی محیط، کنترل بیماری های واگیردار، آموزش بهداشت فردی، ایجاد خدمات پزشکی و پرستاری جهت تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماری ها و ایجاد یک نظام اجتماعی که در آن هر فرد، دارای سطح زندگی مطلوبی، برای تأمین و نگهداری تندرستی خود باشد، به طوری که هر فردی از جامعه از حق طبیعی خود، یعنی سلامتی و عمر طولانی، بهره مند شود.
 

تعریف بهداشت عمومی عبارت است از :
دانش و فن جلوگیری از بیماری، طولانی کردن عمر، بالابردن سطح سلامتی توانایی و تندرستی ، حداکثر استفاده از نیروی جسمانی و فکری در راه پیشرفت اجتماع از راه فعالیت های متشکل جامعه برای بهسازی محیط، جلوگیری از عفونت های واگیردار، آموزش افراد درباره بهداشت شخصی، تشکیل خدمات طبی و پرستاری برای تشخیص فوری و اقدام برای جلوگیری از بیماری، توسعه سیستم اجتماعی که در آن هر کس از داشتن وسائل لازم زندگی که متضمن بقا و سلامت اوست برخوردار باشد و ترتیب و تنظیم این خدمات به طوری که هر کس حق مسلم خود را در مورد سالم بودن و طول عمر تشخیص داده و بتواند تا دم مرگ فرد با ارزشی برای اجتماع باشد.
 

تعمیم بهداشت عمومی به عنوان یک عبارت :
تعمیم بهداشت عمومی و ارائه خدمات بهداشتی، با نیت ارتقای سطح سلامت در جامعه مسلمانان و حفظ جان و سلامت انسان ها و بی نیاز ساختن جامعه اسلامی از بیگانگان، از عبادات بسیار مهم و مورد عنایت خاص پروردگار به حساب می آید. هر گامی که در این مسیر برداشته شود، گامی در مسیر عبادت و جلب رضایت خداست.
 

اولویت بهداشت بر درمان :
در ضرورت مقدم بودن پیشگیری نسبت به درمان تردیدی نیست، چون وقتی بیماری عارض شود، علاوه بر رنجی که به انسان تحمیل می شود، رفع آن مستلزم هزینه بسیاری است. بسیار اتفاق می افتد که درمان مؤثر واقع نمی شود و جان انسان به راحتی از بین می رود، یا عوارضی با آثار سوء کم و بیش دائمی به جای می ماند. هم چنین خسارات ناشی از بستری شدن بیمار اعم از هزینه درمان و از دست رفتن وقت یک نیروی کار در جامعه، هزینه مصرف دارو و سایر هزینه ها را نیز باید اضافه کرد.
 

پیشگیری و سطوح آن:
برای عمل بهداشت سه سطح قائل شده اند:
الف) پیشگیری سطح اول : مجموعه اقداماتی است که باعث ازدیا قدرت جسمی و روانی افراد جامعه و یا سالمتر شدن محیط زندگی می شود. این اقدامات سبب می شود که انسان در معرض بسیاری از بیماری های خطرناک قرار نگیرد. آموزش مسائل بهداشتی و تشویق افراد جامعه به رعایت اصول آن قسمتی از این فعالیتهاست.
رعایت رژیم غذایی متناسب با نیازهای افراد، در مراحل مختلف کودکی، نوجوانی ، بارداری و شیردهی زنان از حمله اقداماتی است که موجب بالابردن سطح سلامتی می شود. راهها و روش های اختصاصی پیشگیری برای بعضی بیماری ها نیز مشخص شده است مثلاً برای پیشگیری از سرخک، سیاه سرفه، کزاز و .... واکسن تزریق می شود، و برای جلوگیری از مالاریا به سمپاشی در منطقه و مبارزه با پشه مالاریا مبادرت می شود.
الف) برای پیشگیری از بیماری شب کوری، خوردن غذاهای دارای ویتامین A یا کپسول ویتامین A ضروری است.
 

ب) پیش گیری سطح دوم : زمانی است که اقدامات بهداشتی برای ازدیا قدرت جسمی و روانی نتوانسته است بر بروز بیماری غلبه کند و بیماری ایجاد شده است.
تشخیص به موقع بیماری و درمان آن، ضمن جلوگیری از سرایت بیماری واگیردار به سایر افراد، از پیدایش عوارض و ایجاد ناتونی وسیع در فرد جلوگیری می کند.
یعنی در واقع در این سطح سعی بر این است که موارد بیماری هر چه زودتر تشخیص داده شود و اقدام درمانی سریع و مؤثر به عمل آید و تا جایی که ممکن است از مسیر بیماری به طرف مراحل پیشرفته و به وجود آمدن نقص و یا ناتوانی جلوگیری شود.
 

ج) پیشگیری سطح سوم : این مرحله به بیماری هایی مربوط می شود که قبلاً مسیر خود را طی کرده و در حال حاضر فقط ضایعات آنها باقی مانده است. در اینجا هدف پیشگیری ، فراتر از متوقف کردن مسیر بیماری است و مسأله جلوگیری از ناتوانی کامل و دائمی را مدنظر قرار می دهد.
بعضی از اعمال جراحی، به کار گرفتن وسایل کمکی نظیر عینک، سمعک، اقسام کفش ها، کمربندها و وسایل دیگری که به حرکت بدن و اندامها کمک می کند، تمرین ها و ورزش های مخصوص نظر شنا، حرکت دادن اندام ها و ماساژ ماهیچه ها توسط افراد کاروان، نمونه هایی است که در توانبخشی برای بازگرداندن قسمتی از توانایی های از دست رفته یا جلوگیری از ناتوانی بیشتر و آماده کردن بیمار برای زندی فعالتر، مورد استفاده قرار می گیرند.