سلطان محمود پیری ضعیف را دید که پُشتواره ی خار می کشد. بر او رحمش آمد. گفت:

(( ای پیر دو سه دینار زر می خواهی یا درازگوشی، یا دو سه گوسفند یا باغی که به تو دهم،

تا از این زحمت خلاصی یابی)).

پیر گفت: (( زر بده، تا در میان بندم و بر درازگوشی بنشینم و گوسفندان در پیش گیرم و به باغ روم و به دولت تو در باقی عمر آنجا بیاسایم)).

سلطان را خوش آمد و فرمود چنان کردند.

مقدمه

بدون شک چگونگی تغذیه در سلامت و تندرستی انسان به گونه‌ای موثر است که هیچکس نمی‌تواند آن را حتی به اندازه ذره‌ای انکار کند. تغذیه‌ای که بر اساس اصول علمی و با در نظر گرفتن تمامی احتیاجات بدن ما تنظیم شده باشد، سلامت انسان را تامین می‌کند و قوای دفاعی بدن را به صورتی بسیار اساسی و قابل ملاحظه افزایش می‌دهد. و اگر خلاف این امر واقع شود اثرات بد این عمل در تمامی اعضاء و دستگاههای بدن منعکس می‌شود و باعث از دست رفتن قوای فعال جسمی و حتی روحی در هر انسانی و تحت هر شرایطی می‌شود.

در حقیقت به عقیده بسیاری از دانشمندان یک برنامه غذایی خوب و متعادل می‌تواند علاوه بر افزودن نشاط و نیروی حیاتی ، عمر انسان را به میزان بسیار قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. در حالی که محروم ماندن از مواد غذایی اساس تندرستی را سست می‌کند و حتی روی نسلهای آینده انسان نیز تاثیر گذار است.

علل سوء تغذیه

محرومیت از مواد غذایی همیشه و یا لااقل در اکثر زمانها و مکانها وجود داشته و دارد. محرومیت از مواد غذایی همیشه به معنای نخوردن و یا کم خوردن نیست. ممکن است غذا از لحاظ حجم کافی باشد و حتی معده انسان را پر کند، اما کارآیی لازم را برای بدن در پی نداشته باشد یا اینکه رژیم غذایی نامتعادل باشد، یعنی دسته‌ای از مواد غذایی به اندازه کافی به بدن برسد و از دسته دیگر مواد مورد نیاز به میزان ناچیزی به بدن برسد.
گاهی آداب و رسومی که در اجتماعات گوناگون وجود دارند موجب کاهش چشمگیر مواد غذایی در بدن انسان می‌شود.
علل فردی هم به میزان بسیار زیادی در سوء تغذیه موثر هستند. همچنین ناراحتی های آشکار و پنهان ساختار بدن ما و مشکلات درونی هم ممکن است ما را دچار نوع سوء تغذیه کنند.

اینها همه نمونه‌هایی از علتهای سوء تغذیه در مورد انسان هستند، در حقیقت دسته‌های گوناگون مواد غذایی لازم برای بدن ما اگر دچار فقدان یا کمبود شوند تاثیرات متفاوتی را نیز در برخواهند داشت، برای نمونه ویتامینها که از جمله نیازهای اساسی بدن ما هستند و در طبیعت بوسیله موجودات زنده ساخته می‌شوند، از لحاظ شیمیایی هیچگونه نزدیکی و شباهتی به هم ندارند و به همین دلیل است که باید از هر یک از آنها به مقدار لازم و کافی مصرف کرد.

لزوم تغذیه سالم

نکته بسیار مهم این است که میزان غذای مصرف شده روزانه در مرحله اول باید نیروی لازم را برای اعمال گوناگون و متنوع بدن تامین کند. برای مثال حداقل میزان کالری مورد نیاز برای بدن انسان و برای آنکه قلب و مغز و سایر اعضای بدن بتوانند اعمال خود را به درستی انجام دهند در حدود 1500 کالری است. واضح است که این میزان لازم است، اما به هیچ وجه و تحت هیچ شرایطی کافی نیست، زیرا انرژی مورد نیاز برای کارهای عضلانی روزانه و قرار گرفتن در برار سرما و گرما ، رشد و بسیاری اعمال دیگر نیاز به انرژی بیشتری نسبت به انرژی اولیه احساس می‌شود.

انواع مواد غذایی انرژی‌زا

در حقیقت مواد اولیه که به عنوان مواد غذایی نیروزا در بدن انسانها مورد استفاده قرار می‌گیرند همگی جزو مواد آلی هستند که بطور خلاصه می‌توانیم آنها را به سه دسته اساسی و مهم تقسیم کنیم:

دسته اول مواد سفیده‌ای یا موادی که تولید ازت می‌کنند پروتئینها.
دسته دوم لیپیدها که همان چربیها هستند.
دسته سوم گلیکوژنها که به موادی از قبیل نشاسته و قندها اطلاق می‌شود.

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که ‌آیا می‌توان یکی از این سه دسته مواد را از برنامه غذایی روزانه مورد نیاز حذف کرد و میزان انرژی و نیروی آن را با دو دسته مواد دیگر جایگزین کرد؟! جواب این سوال منفی است، باید هر روز به میزان معینی از هر سه دسته این مواد به بدن ما برسد، زیرا بدن ما احتیاج به مواد پروتئینی دارد چون تنها منبع تولید کننده ازت برای بدن ما هستند و اگر این دسته مواد از برنامه غذایی روزانه ما حذف شود بدن ما هر روز میزان بسیاری زیادی اوره را از دست خواهد داد. علاوه بر این مواد پروتئینی هستند که اسیدهای آمینه را برای بدن ما تامین می‌کنند. به همین ترتیب به میزان حداقلی برای بدن ما چربی لازم است تا بتوانیم اسیدهای چرب مورد احتیاج خود را بدست بیاوریم. در حالی که مصرف مواد نشاسته‌ای و قندها نیز لازم و ضروری هستند تا ما بتوانیم نیروی عضلانی و قدرت بدنی لازم را برای تمامی فعالیتها روزانه خود بدست بیاوریم.

نقش مواد معدنی در بدن

البته نکته اساسی اینجاست که به جز ان سه دسته مواد غذایی که نام برده شد، مواد غذایی باید حاوی مواد غیر انرژی‌زا هم باشد، چرا که این دسته از مواد هم ، برای ادامه حیات ما ضروری و کارآمد هستند. ویتامینها ، مواد معدنی ، سلولز و آب با آنکه به تنهایی و به صورت جدا قابلیت تامین انرژی را برای بدن ما ندارند اما وجودشان برای تنظیم اعمال دستگاههای مختلف در واکنشهای درونی بدن ضروری است. در واقع مواد معدنی برای بدن ما بسیار ضروری هستند، زیرا به دو صورت اساسی در بدن ما نقش دارند:

اول دسته‌ای از این مواد که در ساختمان بدن ما مثل خون ، دندانها ، استخوانها و ... نقش دارند که می‌توانیم از کلسیم ، گوگرد ، سدیم ، کلر ، فسفر و غیره نام ببریم.
دوم اینکه برخی از مواد و املاح معدنی به عنوان کاتالیزور هستند، یعنی در واکنشهای بدن ، ایجاد سرعت می‌کنند که از آن جمله می‌توانیم به آهن ، مس ، ید ، منگنز و ... اشاره کنیم و اگر چه میزان نیاز به این مواد در بدن کم است اما بسیار ضروری هستند. برای نمونه آهن در هموگلوبین خون و ید در ترشح غدد بدن نقش اساسی دارند. همچینین نباید نقش سلولز را در عملکرد روده‌ها و اعضای دیگر بدن فراموش کنیم.

تعادل مواد غذایی

در حقیقت مهمترین نکته این است که مواد غذایی ضروری برای حیات بدن باید به نسبتهای متعادل و درست مصرف شوند و در واقع باید بین آنها تعادل لازم و کافی برقرار باشد. چرا که همین تعادل در حقیقت از مشخصات اصلی و آشکار هر موجود زنده‌ای است. اگر کسی فقط مواد سفیده‌ای به اصطلاح پروتئینهای نباتی و گیاهی را مصرف کند، چنین شخصی بدون تردید بعضی از اسیدهای آمینه مورد نیاز بدنش را در دسترس نخواهد داشت و کمبود و یا نبود این مواد به سرعت باعث به هم خوردن و اختلال اعمال اساسی بدن او می‌شود. پس برای آنکه این دسته از مواد و سایر مواد دیگر به بدن ما برسد باید مواد را به صورت متنوع و از دسته مواد گیاهی و حیوانی مصرف کنیم. فرقی نمی‌کند که این مواد جزو مواد چربی یا سفیده‌ای باشند. نکته مهم دیگر این است که همه ما به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی باید مواظب مصرف کلسیم و فسفر روزانه خودمان باشیم. زیرا اساس ساختمانی استخوانها و دندانهای ما را تشکیل می‌دهند. ویتامین D تا حدود زیادی باعث تعادل میان کلسیم و فسفر موجود در بدن می‌شود و تشکیل و تکامل استخوانها را به صورت عادی و طبیعی خواهد کرد.

میزان انرژی مورد نیاز

بایستی به خاطر داشته باشیم که احتیاجات انسانها بر حسب سن و شغل و شرایط محیطی و جغرافیایی تفاوت دارد، اما به هر حال یک انسان عادی باید حدود 2500 کالری را به صورت روزانه مصرف کند و این میزان در ورزشکاران به چیزی حدود 4000 کالری افزایش می‌یابد. به خصوص که در افراد ورزشکار و پرتحرک باید مواد قندی و نشاسته‌ای افزایش داده شود و چربی نیز به میزان کمی افزایش یابد. همچنین میزان ویتامین C در این افراد باید افزایش یابد. در ضمن تمامی افرادی که به کارهای فکری مشغولند نیز به میزان انرژی بیشتری نسبت به انسانها عادی نیاز دارند. به خصوص نوجوانان به خاطر رشد بدنشان به مواد منظم و متناسب بیشتری احتیاج دارند.

نقش برنامه غذایی در پیشگیری از سوء تغذیه

مواد غذایی را تقریبا همه ما می‌توانیم به صورت درست و مفید و منظم مصرف کنیم، اما از این امر مهم و اساسی در زندگیمان غافلیم. هیچ کس منکر مشکلات مادی نیست، اما مطمئن باشید که سوء تغذیه و فقدان مواد غذایی لازم و اساسی برای بدن هر انسانی بیشتر از هر چیزی متوجه برنامه‌های غذایی غلط و طرز مصرف نادرست خواهد بود.

ما عمدتا مواد غذایی را به صورت تازه مصرف نمی‌کنیم. حتی در بسیاری از موارد و به خاطر روشهای غلط موجود مواد اساسی موجود در آنها را از بین می‌بریم. پس باید با طرح یک برنامه غذایی مهم و اساسی با کمک والدین خود بر این مشکل مهم غلبه کنیم و همیشه و در همه حال به خاطر داشته باشیم که آینده موفق ما در گروی سلامت جسمانی و در نتیجه روانی ماست. مساله‌ای که بزرگان دینی ما توجهی اساسی به آن داشته‌اند.

شدم با چت اسیر ومبتلاش

شبا پیغام میدادم از برایش

به من میگفت۱۸ ساله هستم

تو اسمت را بگو من هاله هستم

بگفتم اسم من هم هست فرهاد

ز دست عاشقی صد دادوبیداد

بگفت هاله ز موهای کمندش

کمان و ابرو-قد بلندش

بگفت چشمان من خیلی زیباست

ز صورت هم نگو البته زیباست

ندیده عاشق زارش شدم من

اسیرش گشته و بیمارش شدم من

زبس هر شب با او چت می نمودم

به او من کم کم عادت می نمودم

در او دیدم تمام ارزوهام

که باشد همسر و امید فردام

برای دیدنش بی تاب بودم

ز فکرش بی خور و بی خواب بودم

به خود گفتم که وقت ان رسیده

که بینم چهره ی ان نور دیده

به او گفتم که قصدم دیدن توست

زمان.زمان دیدن توست

ز رویارویی ام او طفره می رفت

هراسان بود او از دیدنم سخت

خلاصه راضی اش کردم به اجبار

گرفتم روز بعدش وقت دیدار

رسید از راه وقت و روز موعود

زدم از خانه بیرون اندکی زود

چو دیدم چهره اش قلبم فروریخت

تو گویی اژده هایی بر من اویخت

به جای هاله ی ناز و فریبا

بدیدم زشت رویی بود انجا

ندیدم من اثر از قد رعنا

کمان ابرو-و چشم فریبا

مسن تر بود او از مادر من

بشد صد خاک عالم بر سر من

ز ترس و وحشتم از هوش رفتم

از ان ماتم کده مدهوش رفتم

به خود امدم دیدم که او نیست

دگر ان هاله ی بی چشم رونیست

به خود لعنت فرستادم که دیگر

نیابم با چت از بهر خود همسر

بگفتم سرگذشتم را به جاوید

به شعر اورد او هم انچه بشنید

که تا گیرند از ان درس عبرت

سرانجامی ندارد قصه ی چت

نکته برای تغذیه سالم

۱) تا حد امکان همیشه از سبزی و میوه تازه استفاده کنید. در صورتی که هر روز به سبزی تازه دسترسی ندارید از سیر و پیاز کمک بگیرید.
۲) بهتر است حداقل یکی از میوه هایی را که در طول روز استفاده می کنید از منابع ویتامین ث باشد.
۳) سبزی ها را تا حد امکان به صورت خام استفاده کنید.
۴) بهتر است میوه ها را به صورت تازه استفاده کنید.
۵) تا می توانید میوه هر فصل را در فصل مربوط به خودش استفاده کنید. مشاهده یک میوه در فصل دیگر، نشانه آن است که میوه از فصول قبل در انبار نگهداری شده است.
۶) سعی کنید تا زمانی که کاملاً گرسنه نشده اید غذا نخورید. قبل از سیری کامل و پر شدن بیش از حد معده، دست از غذا خوردن بکشید.
۷) وسط غذا آب یا سایر مایعات (نوشابه ها و...) استفاده نکنید.
۸) در خوردن گوشت قرمز افراط نکنید.
۹) لازم نیست حتماً هر روز گوشت بخورید. بلکه می توانید از انواع حبوبات، پنیر و تخم مرغ هم استفاده کنید.
۱۰) برای بهره مندی بهتر از پروتئین های گیاهی، می توانید از مخلوط آنها با غلات یا مواد نشاسته ای استفاده کنید. مثل عدس پلو، لوبیا پلو، خوراک لوبیا چیتی با کمی سیب زمینی و...
۱۱) بهتر است به جای استفاده مکرر از گوشت قرمز و مرغ و... از ماهی استفاده کنید.
۱۲) به مصرف لبنیات هم توجه کنید و از مصرف شیر، ماست، دوغ و کشک غافل نشوید.
۱۳) از چاقی یا لاغری افراطی بپرهیزید.
۱۴) تنوع و تعادل را در مصرف مواد غذایی رعایت کرده و از مصرف افراطی یک گروه خاص از مواد غذایی خودداری کنید.
۱۵) بهتر است به جای مصرف تنقلاتی که فقط حاوی روغن، شکر یا نمک و مواد نشاسته ای است از مواد سالم و مغذی مانند انواع آجیل یا میوه های خشک شده استفاده کنید.
۱۶) در مصرف غذاهای آماده یا طبخ شده خارج از منزل افراط نکنید.
۱۷) پیش و پس از غذا خوردن، حتماً دست های خود را تمیز بشویید و آنها را کاملاً خشک کنید.
۱۸) از تماشا کردن تلویزیون در زمان صرف غذا تا حدامکان خودداری کنید.
۱۹) غذا را در محیطی آرام و با اعصاب راحت میل کنید.
۲۰) غذا را خوب بجوید و از خوردن غذا با عجله و بلعیدن لقمه های بزرگ و درست جویده نشده خودداری کنید.
۲۱) دست و صورت خود را با حوله ای دیگران خشک نکنید.
۲۲) به مواد موجود در غذایی که می خورید توجه داشته باشید و این که آیا غذایی که می خورید دارای مواد مغذی هست یا فقط به وسیله انواع سس و روغن و ادویه خوش خوراک شده است.
۲۳) قبل از صرف غذا و بعد از آن با یاد و سپاس خداوند متعادل، آرامش بیشتری به خود و سایر اعضای خانواده بدهید.
۲۴) از صحبت کردن وسط غذا خودداری کنید.
۲۵) از پرخوری در هر وعده بپرهیزید و از صحبت کردن و راه رفتن هنگام غذا خوردن و بحث و مشاجره با دیگران خودداری کنید.
۲۶) از خوردن غذاهای خیلی سرد یا خیلی داغ پرهیز کنید.
۲۷) از فعالیت شدید جسمی و فکری، قبل و بعد از غذا خوردن خودداری کنید.
۲۸) از خوابیدن روی شکم، بعد از غذا، خودداری کنید.
۲۹) بهتر است تا یک ساعت قبل و بعد از غذا، چای یا قهوه میل نکنید.
۳۰) بعد از تمام شدن غذا، در حالی که غذا هنوز در معده است، غذای دیگری نخورید. زیرا این کار موجب بروز بی نظمی در باز و بسته شدن دریچه های معده و ترشح شیره های گوارشی شده و غذای شما خوب هضم نمی شود.
۳۱) بلافاصله خوابیدن پس از غذا توصیه نمی شود.
۳۲) مصرف نوشابه های گازدار و خشک، موجب به تا خیر انداختن حرکات و ترشحات معده می شود.
۳۳) برای دفع مدفوع اصلاً تا خیر نکنید.
۳۴) با مصرف انواع میوه و سبزی و آلو و انجیر و... از یبوست جلوگیری کنید.
۳۵) اسیدهای مفید موجود در ماست برای سیستم گوارشی بسیار مفید است. بنابراین هرروز ماست میل کنید.
۳۶) در صورتی که ممانعت پزشکی ندارید، از نمک یددار استفاده کنید.
۳۷) سیگار کشیدن را قطع یا بسیار محدود کنید.
۳۸) بهداشت و دهان و دندان ها را رعایت کنید تا میکروب های رشد کرده در محیط دهان را همراه غذا قورت ندهید.
۳۹) از پر کردن قاشق خودداری کنید.
۴۰) در هر وعده به اندازه لازم غذا درست کنید.
۴۱) از مصرف غذاهای سنگین به ویژه در وعده شام خودداری کنید.
۴۲) از صرف صبحانه کامل و مفید غافل نشوید.
۴۳) از آدامس جویدن دایمی خودداری کنید

با عرض سلامی به بلندی بیل، به محكمی كلنگ، به گردی اسامبلی، به سرعت فرغون، به تیزی شاقول، به انعطاف پذیری طناب، به لبریزی دوغآب، به سفیدی سیمان، به صافی ماله، به وسعت بشكه، به معرفت عمله، به قدرت كارگر، به ظرافت گچ كار، به لطافت معمار، به شجاعت صاحب كار، به رشادت مهندس، به صلابت جوشكار، به محبت صافكار، به رفاقت همكار، به سر كار گذاشتن توی بیكار

بیش از 60 درصد وزن بدن انسان و 70 درصد عضلات از آب تشکیل شده است. آب در خون، ریه ها و مغز وجود دارد. پس می توان گفت که نوشیدن آب برای عملکرد بهتر بدن بسیار مفید و لازم است.

وظایف آب در بدن

1- انتقال دهنده ی مواد غذایی

2- انجام بهتر عمل هضم

3- تنظیم دمای بدن

4- خارج کردن مواد زائد از بدن به وسیله ی عرق ، ادرار و مدفوع.

5- حرکت آسان مفاصل و اعضا

6- کمک به سیستم ایمنی بدن

7- استفاده از مواد مغذی اصلی

8- شکل دادن به سلول

9- افزایش کارآیی جسمی و روانی فرد

10- کمک به کاهش وزن و افزایش سوخت و ساز بدن

11- کاهش سرگیجه و سردرد

ارتباط آب بدن و مواد غذایی

* خیلی از غذاها و سبزیجات مانند ماست، فیبر، برنج قهوه ای و کلم، تمایل به نوشیدن آب را افزایش می دهند.

* زنجبیل مدر می باشد. به همین دلیل نوشیدن چای زنجبیل برای لاغر شدن مفید است.

* مصرف بیش از اندازه نمک، باعث عدم دفع مایعات و تورم بدن می گردد.

* مصرف بیش از اندازه شکر، باعث افزایش مقدار انسولین خون و کاهش دفع سدیم (نمک) می شود.

* مصرف کننده های الکل و کافئین (چای، قهوه و کولا) به آب بیشتری نیاز دارند، زیرا بدن آن ها فکر می کند که بیش از حد نیاز آب مصرف کرده است و تمایلی به نوشیدن آب ندارد، حال آن که بدن دچار کم آبی شده است و باید به بدن، آب برسد.

* در ورزش شنا، فشار آب باعث دفع آب از بافت ها و مثانه می شود.

ارتباط مصرف آب با کاهش وزن

شاید شما هم بارها و بارها این جمله را شنیده باشید که: "آب بنوشید تا لاغر شوید."

آب یکی از اجزای ضروری در برنامه رژیم کاهش وزن است.

* نوشیدن آب در صبح، باعث عملکرد صحیح بدن، مخصوصا روده ها می شود.

* بهتر است صبح که از خواب بیدار می شوید، 1 لیوان آب بنوشید. اما توجه کنید که آب ولرم باشد، زیرا نوشیدن آب یخ با معده خالی، موجب ناراحتی می گردد.

* هنگامی که آب سرد می نوشید، 120 کالری برای گرم کردن و رساندن دمای آن به درجه حرارت بدن، می سوزد.

* آب گرم به آرامی از معده عبور می کند و دیرتر معده را ترک می کند، به همین دلیل کمتر احساس گرسنگی می کنیم.

* مصرف آب، باعث سوزاندن کالری می شود. بیش از 40 درصد کالری سوخته شده، برای جذب آب می باشد.

* اگر آب بنوشید، بهتر غذا را هضم خواهید کرد و خواب راحت تری خواهید داشت.

* اگر به مقدار کافی آب بنوشید، تمایل کمتری به دیگر نوشیدنی ها خواهید داشت.

* آب، کالری ندارد، پس چه خوب است غذاهایی را تهیه کنیم که آب زیادی داشته باشند تا به حفظ تعادل وزن مان کمک کنند.

* نوشیدن آب، هنگامی که گرسنه هستید و یا قبل از غذا خوردن، معده شما را پُر می سازد، بنابراین کمتر احساس گرسنگی می کنید و کمتر غذا می خورید.

* نوشیدن نیم لیتر آب، باعث افزایش سوخت و ساز بدن در عرض نیم ساعت می شود و در حدود 25 کالری می سوزاند.

عارضه Hyponatremia ( کمبود سدیم در خون)

وقتی مقدار آب در بدن افزایش می یابد، ولی مقدار نمک در بدن ثابت است و یا وقتی مقدار زیادی سدیم از بدن دفع شود، بدون اینکه مقدار آب بدن کم گردد، این مقدار آب اضافی در سلول ها جمع می شود و منجر به بزرگ شدن آن ها می گردد. اغلب سلول ها با این وضع کنار می آیند، ولی تنها سلولی که نمی تواند این وضع را تحمل کند، سلول مغز است. به این عارضه Hyponatremia ( کمبود سدیم در خون) می گویند. این عارضه با بی اشتهایی، خستگی، بی قراری، سرگیجه، توهم و تشنج همراه است.

چه مقدار آب باید بنوشیم؟

به طور کلی، نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب برای همه ضروری است.

بر اساس تجربه ثابت شده است که هر چه وزن بیشتر باشد، بدن به مقدار بیشتری آب احتیاج دارد. فردی که 70 کیلو وزن دارد و هر روز پشت میز می نشیند، نسبت به شخصی که 100 کیلو وزن دارد و هر روز فعالیت می کند، به آب کمتری نیاز دارد.

از آنجایی که طی کاهش وزن، چربی ها و مقداری از عضلات بدن شکسته می شوند و باید از بدن دفع شوند، نوشیدن مقدار کافی آب باعث عملکرد صحیح کلیه ها می شود و در نتیجه مواد زائد از بدن خارج می گردند.

مریم سجادپور - کارشناس تغذیه