فته شد كه : ارواح با اهل دنیا ارتباط دارند، به دیدار و ملاقات اهل و عیال خود مى آیند، كارهاى خوب و بد آنها را مشاهده مى كنند و از اعمالشان خوشحال و ناراحت مى شوند. حال ببینیم ، آیا زنده ها هم باید به زیارت مردگان بروند یا خیر؟ روایاتى در این زمینه وارد شده كه : باید مرده ها را فراموش نكرد و به زیارتشان رفت ؛ زیرا آنان از زیارت بازماندگان خوشحال و از زیارت نكردن آنها ناراحت مى شوند. عبدالله بن سلیمان مى گوید: از حضرت امام محمد باقر علیه السلام درباره زیارت اهل قبور سئوال نمودم : آیا به زیارت آنان بروم ؟ فرمود: بلى ؛ چون روز جمعه شود آنان را زیارت كن ؛ زیرا هر كدام از آنان در تنگى و ناراحتى باشند، در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش مى یابند. در این موقع هر كس به زیارت آنها رفته باشد علم و اطلاع پیدا مى كنند! لیكن چون آفتاب طلوع كند دیگر قادر بر توجه به امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند. عرض كردم : آیا آنها از افرادى كه به زیارت قبورشان مى روند علم پیدا مى كنند و از دیدن آنها خوشحال مى شوند؟ فرمود: آرى ، و نیز از بازگشت زائرین به محل و خانه خود وحشت مى كنند و ناراحت مى شوند.(93) نیز محمد بن مسلم مى گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض كردم : آیا به زیارت مرده ها برویم ؟ فرمود: آرى ، عرض كردم : آیا آنها از رفتن ما به سوى قبرهایشان مطلع مى شوند؟ فرمود: به خدا سوگند آرى ! از آمدن شما بر سر قبرهایشان خبردار مى شوند و از دیدنتان خوشحال مى گردند و با شما انس مى گیرند. عرض كردم : وقتى سر قبرشان رفتیم آنان را چگونه زیارت كنیم و چه بگوییم ؟ فرمود: بگو: خدایا! زمین را از طرف پهلوهاى آنان بگستران ، ارواح آنان را به سوى خود بالا بر، مقام رضوان و خشنودى خود را به آنان برسان ، و از رحمت خود در آستانه آنها فرود آور كه به واسطه آن ، تنهائیشان به جمعیت و وحشت شان به انس تبدیل شود، به درستى كه تو بر هر كارى توانایى . چون در بین قبرها هستى یازده مرتبه سوره ((قل هو الله )) را قرائت كن و ثوابش را به روح آنان هدیه نما؛ زیرا كسى كه این عمل را به جاى آورد خداوند به عدد همه مردگان ثواب و پاداش به او عنایت فرماید. عبدالله بن سنان مى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض كردم : سلام كردن بر اهل قبور چگونه است ؟ فرمود: چنین مى گویى سلام بر اهل خانه هایى از مؤ منین و مسلمین ، شما زودتر از ما جلودار بودید و پیش از ما رفته اید، ما نیز انشاءاله به شما ملحق خواهیم شد. در روایات زیادى وارد شده است كه : پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم و ائمه معصوم علیهم السلام هر شب پنج شنبه با جمعى از مردم به زیارت مردگان مى رفتند و در قبرستان بقیع و وادى السلام براى اموات دعا و طلب آمرزش مى نمودند.
منبع كتاب الكترونیكی متین
بعد از آن كه روح انسان از بدن جدا شد و جسد بى جان او را داخل قبر نمودند. روح ، جسد را فراموش نمى كند و گاه گاهى به دیدن آن مى آید و حالاتش را مشاهده مى كند، از وضع تاءسف بار آن حسرت مى خورد، گریه مى نماید و سخنانى با بدن مى گوید. حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: وقتى روح از جسد انسان جدا شد و جنازه او را دفن كردند، سه روز بعد از آن ، از خدا اجازه مى خواهد و مى گوید: خدایا! به من اذن بده تا بروم و جسد خود را مشاهده كنم و دیدارى از او نمایم و ببینم چه بر سرش آمده است . خداوند اذن مى دهد: روح كنار قبرش مى آید و از دور نظر مى كند مى بیند، آب از بدن و دهان و بینى او روان شده است . مدتى طولانى گریه مى كند و مى گوید: اى جسد بیچاره ! و اى دوست صمیمى من . آیا در زمان حیات و زندگى خود چنین روزى را به یاد مى آوردى ؟ آیا این منزل وحشتناك و پر بلا و غم و اندوه و پر ندامت را به یاد داشتى ؟ بعد از آن از كنار قبر جدا مى شود و مى رود. وقتى پنج روز از زمان دفن میت گذشت . باز مى گوید: خدایا! به من اذن بده تا بروم و جنازه خود را مشاهده كنم . خداوند به او اجازه مى دهد: مى آید به سوى قبر و از دور به بدنى كه داخل قبر است نظر مى كند، در حالى كه خون از بینى و دهان و دو گوش او بیرون مى آید و سر و صورت او را چرك و خون فرا گرفته است . باز گریه طولانى مى كند به حال او حسرت مى خورد و مى گوید: اى جسد من ! آیا در زمان حیات خود به فكر این منزل پر از غم و غصه و پر از مار و عقرب و كرم هایى كه بدن ترا مى خورند بودى ؟ آیا به فكر از هم پاشیدن بدن و اعضاء و جوارح خود بودى ؟ بعد از آن به مكان خود باز مى گردد. پس از آن هفت روز كه از دفن بدن گذشت روح از خدا اذن مى خواهد كه بیاید و جسد خود را ملاحظه كند. وقتى مى آید و جسد را از دور ملاحظه مى كند، مى بیند بدن كرم افتاده است . باز گریه طولانى مى كند و مى گوید: اى جسد مسكین و بیچاره من ! آیا در زمان حیات خود كه با فرزندان و خویشان ، عزیزان و همسایگان به سر مى بردى ، به یاد این روز تنهایى و غربت خود بودى ؟ كجا هستند برادران و دوستان و همسایگان تو، تا در جوارشان به سر مى برى و مسرور باشى ؟ ولى امروز آنان باید باید تا روز قیامت براى من و تو گریه كنند. یك ماه كه از هنگام دفن گذشت روح ، اطراف قبر مى آید تا مشاهده كند، مال و اولادى كه از او باقى مانده است چه اعمالى برایش انجام مى دهند؟ چگونه اموال او را تقسیم مى كنند و بدهكارى هاى او را مى پردازند؟ او را چگونه از گرفتارى خلاص مى كنند؟ روح تا یك سال اطراف قبر مى گردد و نظر مى كند، كه چه كسانى براى او طلب استغفار مى نمایند؟ چه كسانى براى او محزون و ناراحتند؟ بعد از تمام شدن سال ، روح به جایى كه همه ارواح ، در آن جا اجتماع كرده اند مى رود تا روزى كه در صور دمیده شود و همه مردگان دومرتبه زنده شوند
به واسطه علاقه اى كه بین ارواح مؤ منان و بازماندگانشان وجود دارد آنها به دیدن اهل و عیال خود مى آیند و با آنان ملاقات مى كنند؛ روح مؤ من با همان صورتى كه مصور شده به دنیا نزول نموده . اقوام و ارحام و اهل بیت و افرادى را كه به آن ها علاقمند است ملاقات كرده و از حالات و سرگذشت آنان اطلاع مى یابد. حفص بن بخترى از امام صادق علیه السلام روایت مى كند كه فرمود: مؤ من ، اهل خود را مى بیند و آن چه را كه موجب محبت او است مشاهده مى نماید، لیكن چیزهایى كه موجب كراهت او مى گردد از نظر او پوشیده مى شود. نیز فرمود: بعضى از مؤ منان در هر هفته یك بار، روز جمعه به زیارت و ملاقات اهل خود مى آیند، بعضى دیگر بر حسب مقدار عمل خود مى توانند آنان را ملاقات و زیارت كنند.(89) ابوبصیر نیز از آن حضرت نقل مى كند: هیچ روح مؤ منى نیست مگر آن كه در هنگام ظهر به دیدار اهل خود مى رود، اگر دید اهلش به اعمال نیك مشغول است ، حمد و سپاس خداى بر این نعمت به جاى مى آورد.(90) در حدیث دیگرى آمده است : اسحق بن عمار از موسى بن جعفر درباره ارواج گذشتگان سؤ ال مى كند: آیا آنها اهل خود را ملاقات و دیدار مى كنند؟ فرمود: آرى ، گفتم : در چه مقدار از زمان ؟ فرمود: در هر جمعه و در هر ماه و در هر سال یك یار بر حسب مقام و منزلت مؤ من . گفتم : به چه صورتى آن ها براى دیدار اهل خود مى روند، فرمود: به صورت پرنده لطیفى كه خود را به دیوارها مى زنند و از اهل خود آگاه مى شوند پس اگر آن ها را در خیر و خوبى مشاهده كنند خوشحال مى شوند، و اگر در حال بد و حاجت مندى و اندوه بنگرند غم ناك و ناراحت مى گردند.(91) عبدالرحیم قیصر مى گوید: به آن حضرت عرض كردم : آیا مؤ من اهل خود را دیدار و زیارت مى كند، فرمود: بلى از پروردگارش اذن مى طلبد. خداوند هم ره او اذن مى دهد و دو فرشته نیز همراه او گسیل مى نماید، آنها به سراغ اهل او به صورت بعضى از پرندگان آمده و بر خانه او قرار مى گیرند، به طورى كه آن مؤ من ، كلام اهلش را مى شنود و به آنها نگاه مى كند. البته در این جا كه حضرت فرمود: روح مؤ من به صورت پرنده اى بر دیوارها مى نشیند، مراد این نیست كه واقعا روح به صورت مرغى در مى آید، (ممكن است انسان بعضى اوقات مرغى را كه بر روى دیوار خانه مى بیند واقعا فكر كند كه روح مرده او باشد!؟) بلكه حضرت مى خواهد بفرماید: همان طور كه مرغها بر روى دیوارهاى شما مى نشیند و به آسانى رفت و آمد مى كنند روح مؤ من هم از خانه خود سركشى مى كند و از اهل و عیال خود و احوال آن ها اطلاع پیدا مى كند.
باید توجه كرد كه بدن میت داراى احترام است . از این جهت بدن را نباید در مزبله انداخت یا در بیابان رها كرد، به خصوص بدن مؤ من را كه احترام آن لازم است ؛ زیرا احترام به روح است . از این جهت برزخ را به عالم قبر تعبیر نموده اند، در حالى كه برزخ هزاران برابر از عالم دنیا بزرگ تر است تا چه رسد به قبر، ولى به واسطه همین ارتباط جزئى به عالم قبر تعبیر نموده اند و از سئوالات برزخى به سئوال قبر تعبیر كرده اند. قبر میت باید به اندازه بدن او باشد، میت را باید در میان قبر راحت بخوابانند، آن را به اندازه كافى گود كنند، در جایى كه مى خواهد كسى از دنیا برود، كارى نكنند، كه از نزول ملائكه جلوگیرى شود، آدم جنب داخل نشود، قرآن قرائت كنند، پاى محتضر را به سمت قبله دراز نمایند، دعاى ((عدلیه )) و سوره ((یس )) و ((وصافات )) بخوانند چیز سنگین روى سینه او نگذارند و بهتر است افرادى كه وارد مى شوند با وضو باشند؛ زیرا محل جان دادن میت محل نزول فرشتگان و ارواح مقدس معصومین علیه السلام است . كسى كه از دنیا مى رود باید مؤ منین براى تشیع جنازه او اجتماع كنند، او را به سه آب ، (سدر و كافور و آب خالص ) سه بار غسل دهند و در سه یا پنج پارچه كفن نمایند. بعد او را وارد قبرستان كنند و تا هنگام ورود در قبر تدریجا نزدیك قبر نمایند، اگر مرد است بدن را پایین قبر و اگر زن است از پهلو داخل كنند، در میان قبر صورت او را برهنه نموده و روى خاك گذارند. (كنایه از این كه خداوندا بهترین جاهاى بدن خود را كه موجب شرف و آبروى من بود اینك در مقابل مقام عظمت و جلال تو به روى خاك مى نهم .) باید براى او تلقین بخوانند و جرید تین (دو چوبى كه زیر بغل میت مى گذارند) در زیر بغل هایش بگذارند، در چهار گوشه قبر او تربت حضرت سید شهدا علیه السلام را بریزند. این ادب و اعمال كه انجام مى گیرد گرچه با بدن و جنازه اى است كه در قبر افتاده است ولى روحش خوشحال مى شود. این كارها احترام به روح مؤ من است چون عمرى این بدن آلت دست روح بوده و روح را براى رسیدن به كمال ، یارى كرده است . از این جهت بدن میت مورد احترام قرار مى گیرد، و مى گویند: شب اول قبر از آن سئوال مى كنند و بدن را در قبر، عذاب یا اكرام مى نمایند.
در این جا سئوالى پیش آید كه آیا پس از مرگ ، انسان یك باره وارد عالم قیامت مى شود و كارش یكسره مى گردد؟ یا در فاصله مرگ و قیامت عالم دیگرى را طى مى كند و هنگامى كه قیامت برپا شد وارد عالم آخرت مى گردد. از آیات و روایات استفاده مى شود: هیچ كس پس از مرگ بدون فاصله وارد عالم قیامت نمى شود؛ زیرا قیامت كبرا مقارن با یك سلسله انقلاب ها و دگرگونى هاى كلى در همه موجودات زمین و آسمان است (یعنى كوه ها، دریاها، ماه ، خورشید، ستارگان و كهكشانها در آن هنگام در وضع موجود خود باقى نمى مانند. علاوه بر این ، در قیامت اولین و آخرین مردم در یك سرزمین جمع مى شوند. ولى الان مى بینیم نظام جهان هنوز برقرار است و شاید میلیون ها و بلكه میلیاردها سال دیگر نیز برقرار باشد و میلیاردها میلیاردها انسان دیگر بعد از این بیایند و در دنیا زندگى كنند. هیچ كس در فاصله مرگ و قیامت در خاموشى و بى حسى فرو نمى رود. چنین نیست كه انسان پس از مردن در حالى شبیه بیهوشى فرو رود و هیچ چیز را احساس نكند، به طورى كه نه لذتى داشته باشد و نه درد و رنجى ، نه سرورى داشته باشد و نه غم و اندوهى . بلكه انسان پس از مرگ بدون فاصله ، وارد مرحله اى دیگر از حیات مى گردد كه همه چیز را حس مى كند، از چیزهایى لذت و از چیزهایى رنج مى برد. البته لذت و رنجش بستگى به افكار و اخلاق و اعمال او در دنیا دارد. این مرحله ، یك فاصله و حد وسط میان دنیا و قیامت است كه با پایان یافتن آن برزخ نیز پایان مى پذیرد و آنگاه قیامت برپا مى شود. از نظر قرآن و روایات ، انسان پس از مرگ دو عالم دیگر را باید طى كند، یكى عالمى كه مانند عالم دنیا پایان مى پذیرد كه اسم آن را (عالم برزخ یا عالم ارواح و) قبر مى نامند، دیگرى عالم قیامت كبرا كه به هیچ وجه پایان نمى پذیرد. در قیامت به حساب كلى و جزیى خلایق رسیدگى مى شود، هر كس را طبق اعمال و كردارش جزا و پاداش مى دهند. نیكوكاران را در بهشت و نعمت ها و رضوان الهى داخل مى كنند و گناهكاران و بدكاران را در جهنم و عذاب ها و شكنجه هاى آن وارد مى نمایند. انسان در فاصله مرگ و قیامت ، داراى نوعى از حیات است . در آن حال شدیدا احساس مى كند، مى گوید و مى شنود و از نوعى زندگانى سعادت آمیز و خوش یا زندگى نكبت بار و پررنج و درد برخوردار است .
وقتى روح از بدن انسان خارج شد، سه ندا از جانب آسمان مى شنود و آن نداها چنین است . اى پسر آدم ! آیا تو دنیا را ترك كردى یا دنیا ترا ترك نمود؟ آیا تو دنیا را جمع كردى یا دنیا ترا جمع نمود؟ آیا تو دنیا را كشتى یا دنیا ترا كشت و به قتل رسانید؟ زمانى كه میت را به غسال خانه بردند، سه ندا مى شنود. گویند: اى پسر آدم ! كجا شد آن بدن قوى تو، چرا ضعیف شده اى ؟ كجا رفت آن زبان فصیح و گویاى تو، چرا ساكت مانده اى ؟ كجایند دوستان و رفقاى تو، چرا وحشت كرده اى ؟ زمانى كه میت را در كفن گذاشتند، سه فریاد مى شنود. به او گویند: اى پسر آدم ! بدون زاد و توشه به سوى سفرى دور و طولانى مى روى ، از منزل خود خارج مى شوى و دیگر به آن بر نمى گردى ، به سوى خانه هول ناك و پرخطر مى روى كه راه بازگشتى ندارى . چون میت را به سوى قبرستان حمل كنند، سه ندا مى شنود كه گویند: خوشا به حال تو اگر عملت نیك باشد، خوشا به حالت اگر همنشین تو رضوان خدا و رضایت او باشد، واى به حالت اگر همنشین تو سخط و غضب خداوند جبار باشد. وقتى میت را براى نماز بر زمین مى گذارند، سه فریاد مى شنود كه گویند: اى پسر آدم ! هر عملى كه تا حال انجام داده اى ، اگر آن نیك باشد نیك و اگر بد باشد بد خواهى دید. چون جنازه را كنار قبر گذاشتند، سه ندا از قبر مى شنود كه گویند: اى پسر آدم ! بر پشت من خندان بودى ولى در شكم من گریان خواهى شد، بر پشت من فرحناك و خوشحال بودى در حالى كه در شكم من محزون و غمگین خواهى شد، بر پشت من گویا بودى اما در شكم من ساكت و خاموش خواهى بود. زمانى كه جنازه را در داخل قبر گذاشتند و آن را پوشانیدند و مردم به سوى خانه هاى خود حركت نمودند. خداوند متعال به او خطاب مى كند و مى فرماید: اى بنده من ! تنها و بى كس ماندى ، دوستان و رفقایت ترا در تاریكى قبر تنها گذاشتند و رفتند! در حالى كه تو مرا به خاطر آنان نافرمانى مى كردى و از من اطاعت نمى نمودى . ولى امروز رحمت و كرامت من چنان شامل حال تو شود كه همه خلایق از آن تعجب كنند! من امروز از مادر نسبت به فرزندش به تو مهربان تر هستم .(80) وقتى روح از بدن انسان خارج شد و او را غسل دادند و كفن نمودند و به سوى قبرستان حركت دادند. او از جلوى مردم و جنازه حركت مى كند، ارواح مسلمین و مؤ منین به استقبال او مى آیند و بر او سلام مى كنند، او را به آنچه خداوند براى او آماده كرده است بشارت مى دهند.
بعضى از آن كه دوران عمر انسان به پایان رسید و روح از بدن جدا شد، عالم برزخ شروع مى شود. روح داخل بدن مثال و برزخى مى شود و به فعالیت خود ادامه مى دهد، بدن مثالى از لحاظ شكل و قیافه مانند بدن خاكى است . فرق آن با بدن خاكى این است كه بدن مثالى جسم و ماده نیست ، سنگینى ندارد، لطیف تر از هوا است ، چیزى مانع آن نخواهد شد، هر نقطه اى كه قرار بگیرد همه چیز و همه جا را مى بیند، این طرف و آن طرف دیوار و راه دور و نزدیك برایش تفاوتى ندارد، به یك چشم بر هم زدن همه جهان را سیر مى كند و در آسمان ها پرواز مى نماید. از امام صادق علیه السلام نقل شده است : بدن مثالى (و برزخى ) را اگر ببینید مى گویید، این همان بدن دنیایى است . اگر شما پدر یا یكى از بستگان خود را در خواب ببینید با همان مى بینید! اگر چه آن بدن ده ها سال گذشته در خاك پوسیده شده است . اما در قالبى سالم به خواب شما مى آید و مطالب واقعیت داراى را براى شما مى گوید كه : بعد از بررسى معلوم مى شود همه ، مو به مو درست و واقعیت داشته است . گاهى روح در بدن سالمى به خواب انسان مى آید و از آینده خبرهایى مى دهد كه بدون كم و زیاد بعدا واقع مى شود. هر انسانى در همین دنیا، دو بدن دارد یكى سنگین و دیگرى سبك ، بدن سنگین همین بدنى است كه در بیدارى با هم گفت و گو مى كنیم و رفت آمد داریم . بدن سبك آن است كه ، در حالت خواب با هم دیگر برخورد مى نماییم ، مسافرت مى كنیم ، به آسمان مى رویم ، جاهایى را كه نرفته و ندیده ایم مى رویم و مى بینیم . آرى ، هنگام خواب و مرگ روح از بدن مفارقت مى كند. ولى در حالت خواب به كلى قطع علاقه نمى كند، هنوز علاقه جزیى به بدن دارد. و در هنگام مرگ روح علاقه خود را بسیار كم مى كند به طورى كه فقط از دور آن را مشاهده مى نماید؛ زیرا قصد ندارد تا روز قیامت به بدن برگردد. اما در قیامت بعد از آن كه ذرات انسان به هم متصل شد و از قبر بیرون آمد، باز روح ، قالب مثالى را رها كرده و به همین بدن خاكى برمى گردد.(83) بدن باید با آلتى كه در دنیا داشته و با آن اعمال خیر و شر را انجام مى داده وارد شود؛ چرا كه هر مجرمى را با آلت جرم به دادگاه مى برند و محاكمه مى نمایند. زندگى عالم برزخ مانند زندگى در عالم خواب است ! انواع شادى ها و غمها، لذت ها و شكنجه ها را، در عالم خواب داریم همان گونه كه در بیدارى داریم ، در عالم خواب روح خوشحالى مى كند جسم و بدن هم لذت مى برد، روح ناراحت و خسته مى شود، از كوه پرت مى شود، در بدن هم اثر مى گذارد و آن را خسته و ناراحت مى كند.
وقتى مجرم از دنیا برود و اعمال ناشایسته خود را ببیند قبل از آن كه او را دفن كنند از اعمال و كردار خود شكایت مى كند. اما متاءسفانه كسى شكایت او را نمى شنود! اگر هم بشنود عبرت نخواهد گرفت و به زودى فراموش خواهد كرد. حضرت رسول اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: وقتى یكى از شما از دنیا برود قیامت او برپا خواهد شد و تمام اعمال خود را از نیك و بد خواهید دید. زمانى كه یكى از مجرمین از دنیا مى رود و او را به سوى قبرش حمل مى نمایند. ندا مى كند: اى برادران و اى دوستان ! من به نزد شما از آن چیزى كه برادر بدبخت شما در آن واقع شد شكایت مى كنم ؛ زیرا دشمن خدا ((شیطان یا دنیا)) مرا وعده فریب داد و به آن عمل نكرد، برایم قسم خورد كه من صالح ناصحى هستم ولى به من خیانت نمود. نزد شما شكایت مى كنم از دوستان بى وفایى كه دنبال هوا و هوس مى رفتند و دائما دور مرا گرفته و به من تاءمین مى دادند و خود را حامى و طرفدار من مى دانستند و مى گفتند: ما تا آخر با تو خواهیم بود ولى الان از من تبرى جسته تنهایم مى گذارند و مى روند. شكایت مى كنم از اولادم كه چقدر از آنان دفاع كردم ، به خاطر رفاه و راحتى آنها خود را به رنج و زحمت انداختم ، تمام مالم را در اختیارشان گذاشتم . آنها مالم را خوردند و مرا تسلیم خدا و ملائكه نكیر و منكر و قبر و برزخ مى كنند و بر مى گردند. شكایت مى كنم از مالم كه چگونه آن را ضایع نمودم ، حق خدا و مردم را ندادم ، از هر راهى آن را جمع كردم ولى الان وزرو و بالم شده است جواب دادن از آن با من و سود و منفعتش براى دیگران است . شكایت مى كنم به سوى شما از طول اقامتم در قبر و دورى سفرم ، از تنهایى و وحشت و ظلمت قبرم ، سئوال از بزرگ و كوچك اعمالم . پس حذر كنید از آن چیزى كه به من نازل شد، واى از بلاى طولانى و رنج و عذاب بزرگ ؛ زیرا نه شفیعى براى من است و نه دوستى . شكایت مى كنم از قبرم كه دائما فریاد مى زند و مى گوید: منم خانه تنگ و تاریك و پر وحشت . اى برادران و دوستان ! تا قدرت و توانایى دارید مرا نگه دارید و نگذارید ببرند؛ زیرا به من وعده آتش و ذلت و خوارى و غضب جبار را داده اند، ((و احسرتا)) بر من ! از این كه به دستور خدا عمل نكردم و در گناه زیاده روى نمودم و از خداى خود خجالت نكشیدم ؟ این فریاد و ناله ادامه دارد تا وقتى میت را داخل قبر كنند
وقتى انسان از دنیا رفت و روحش در قالب مثالى به خود صورت گرفت ، روح علاقه خود را به كلى از بدن قطع نمى كند! روح انسان خواب علاقه خود را از بدن كم كرده و بدن در حال خواب ، مقدارى سرد مى شود، ولى در حال مرگ ، روح بیشتر علاقه خود را از بدن قطع مى كند و یك ارتباط ضعیفى باقى مى ماند. به عبارت واضح تر: علاقه و ارتباط روح با بدن بر سه گونه است . 1 - ارتباط كامل و تمام مانند حیات و زندگى پیش از مرگ . 2 - ارتباط متوسط، مانند ارتباط روح با بدن در حالت خواب ؛ زیرا مانند مرگ است . 3 - ارتباط كم و ضعیف كه در حال مرگ تحقق یافته . در روایت وارد شده است كه : روح پس از مرگ ، در روز سوم ، پنجم ، هفتم ، چهلم و سال به دیدن بدن مى آید و جسم را مى بیند و از آن چه به سر آن آمده ناراحت مى شود.(88) در وقت خروج روح ، انسان بدن خود را مى بیند و به دنبال آن تا قبر مى رود. به واسطه همین علاقه جزئى مى بینیم كه قبور ائمه اطهار صلى الله علیه و آله و علما و اولیاء الله منشاء اثر و نزول بركات و برآورده شدن حاجات است در حالى كه مخاطب به سلام و درود و صلوات ها، ارواح برزخى آنها هستند نه بدن هایى كه در قبر خوابیده اند.
مؤ منانى كه از دنیا رحلت مى كنند، در عالم برزخ به صورت هاى برزخى كه شبیه صورت انسان است مثل و مصور مى شوند نه به صورت هاى دیگر. ابن ظبیان مى گوید: من در خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بودم كه فرمود: مردم درباره ارواح مؤ منان پس از مرگ چه مى گویند؟ عرض كردم : مى گویند: آنها پس از مرگ در حواصل (سنگدان و چینه دان ) مرغان سبز رنگ قرار مى گیرند. فرمود: ((سبحان الله ))! مؤ من در نزد خدا گرامى تر از آن است كه روح او را در ((سنگدان )) مرغى قرار دهد، لكن چون وقت ارتحال مؤ من مى رسد، رسول خدا صلى الله علیه و آله و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام به نزد او مى آیند، در حالى كه با آنها ملائكه مقرب پروردگار هم هستند. اگر خداوند زبان مؤ من را با شهادت به توحید پروردگار و به نبوت پیامبر صلى الله علیه و آله و ولایت اهل بیت علیه السلام گویا كند، آنها به نفع او شهادت مى دهند و فرشتگان مقرب هم با شهادت آنها شهادت خواهند یافت . و اگر زبان مؤ من در آن حال بسته باشد! خداوند پیامبر خود را از ضمیر و قلب او آگاه مى كند، پس رسول خدا بر ایمانش گواهى مى دهد، بر اساس شهادت پیامبر صلى الله علیه و آله على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و فرشتگانى هم كه حضور دارند نیز گواهى خواهند داد. پروردگار چون روح مؤ منان را به سوى خود قبض مى كند، آنها را در بهشت مى برد. و در صورتى مانند صورت آنها قرار مى دهد، به طورى كه در بهشت مى خورند و مى آشامند، چون روح شخصى كه تازه از این دنیا رفته بر آنها وارد مى شود، ایشان را به همان صورت هایى كه در دنیا داشتند مى شناسند.(84) ابوبصیر نیز از حضرت صادق علیه السلام روایت كرده : ارواح مؤ منان در بهشت كنار درختى به صورت اجساد بشر قرار دارند و بدین صورت ها شناخته مى شوند، یكدیگر را مى شناسند و با هم گفت و گو مى كنند. چون روح تازه اى بر آنها وارد مى شود، مى گویند: فعلا او را پرسش واگذارید؛ چرا كه از مقام هولناك و ترس عظیمى رهایى یافته است . سپس از او مى پرسند: فلان كس چه كرد؟ و فلان كس كجا است ؟ اگر در پاسخ بگوید: او زنده بود، ارواح امید خیر و رحمت و سعادت را درباره او دارند. اگر بگوید: مرده است ، ارواح مى گویند: واى به حال او به پستى گرایید و سقوط كرد. اگر او از اهل بهشت مى بود مسلما با بهشتى ها بوده است ، چون در میان آنها نیامده معلوم مى شود كه به جهنم رفته است
