بر ماه جمال روی مهدی

صلوات

تعریف خوشبختى

آنان كه به سعادت اعتقاد دارند و بنابر فطرت خویش به دنبال آن هستند، در تشخیص «خوشبختى» به نقطه واحدى نرسیده اند و دیدگاه هاى مختلفى از سعادت و خوشبختى ارائه داده اند. براى بررسى این دیدگاه ها چاره اى جز بیان رابطه معناى سعادت با مفاهیم مربوط به آن نداریم.

الف ) رابطه خوشبختى و لذّت:

برخى كامیابى از امكانات موجود و رسیدن به لذتهاى ظاهرى و باطنى انسان را خوشبختى دانسته و محروم بودن از آنها را رنج و شقاوت بر شمرده اند. حتى بسیارى از كسانى كه باورهاى دینى دارند و با همین باورها زندگى مى كنند نیز دچار این اشتباه شده و دست یافتن به این لذتها را اوج خوشى خود مى دانند، و حال آن كه پس از مدتى و گاه پس از رسیدن به این لذتهاى ناپایدار، دچار پشیمانى شده و راه را از چاه تشخیص مى دهند. در حالى كه انسان خوشبخت كسى است كه هرگز از رسیدن به سعادت، دچار پشیمانى نشده و حسرت ایام گذشته را به دل راه نمى دهد.

ب ) رابطه خوشبختى و آرزو:

جمعى دیگر چنین پنداشته اند كه سعادت و خوشبختى انسان در تحقق یافتن آرزوهاى اوست، چنان كه بیشتر مردم در بیان خوشبختى خود، آروزها و نیل به آنها را بیان مى كنند، و سعادت كامل را براى كسى مى دانند كه به تمام آرزوهاى خود رسیده است؛ و اگر به بخشى از آنها رسیده باشد، به همان اندازه آن شخص را خوشبخت مى دانند، و كسى را كه به هیچ یك از آرزوهاى خود دست نیافته باشد، بدبخت و بیچاره مى دانند.

در پاسخ به چنین پندارى باید گفت كه آرزو با خوشبختى در ارتباط است؛ ولى نیل به آرزوها ضامن سعادت انسان نیست. امید و آرزو سبب تحرك و تلاش انسان مى شود. انسان در آرزوى سعادت و براى رسیدن به آن، به سختیهاى روحى و جسمى تن در مى دهد؛ امّا با این همه، اسلام از یك سو به محدود كردن آرزوها دستور داده، و از سوى دیگر عمیق كردن آنها را سفارش نموده است.

امام على(ع) - آگاه ترین مرد عالم اسلام پس از رسول اكرم(ص) در بیان معیارهاى خوشبختى انسان، به كوتاهى آرزوها اشاره نموده و مى فرماید:

«طوبى لمَن قصّر أمله و اغتنم مهله» (4)

خوشابه حال كسى كه آرزوهاى خود را كوتاه كند و فرصتهایش را غنیمت شمارد.

ج ) رابطه خوشبختى و رضایت:

دسته سوم خوشبختى هر فرد را، رضایت و خشنودى او از وضع موجودش مى دانند. بر این اساس، رضایت؛ یعنى، خشنودى از حال و مرتبه اى كه در آن هستیم؛ مرحله اى كه پس از تحقق یافتن آروز قرار دارد.

در حالت رضایت، پشیمانى راه ندارد، چرا كه فرض ما بر این استوار است كه شخص از وضع موجود راضى است، بنابر این اشكال اول آرزو، برآن وارد نیست.

همچنین احساس رضایت، حالتى است كه تمام وجود انسان را سرشار و بهره مند مى سازد و یك جانبه و مربوط به عضو خاصى نیست. بدین جهت اشكال مطرح شده در لذت نیز شامل آن نخواهد شد. با این وجود، هنوز نمى توان كسانى را كه از وضع موجودشان راضى هستند، سعادتمند دانست؛ چرا كه رضایت نیز مانند آرزوهاى انسان، تابع علم و جهل بوده و با سطح فكر انسان در ارتباط است. انسانهاى بسیارى از وضع موجود خود در كمال رضایت اند، ولى این رضایت و خیال خوشبختىِ آنان به علت جهل و ناتوانى از وصول به مراتب بالاتر است.

جایگاه اعتدال در آیات و روایات

از جمله مسائل مهمّى كه در ایجاد یك زندگى سالم از توجّه و اهمّیّتِ ویژه اى برخوردار است، مسأله اعتدال در مجموعه زندگى است، به این معنا كه انسان تمام ارزش ها، از قبیل عبادت، خدمت به مردم، آزادى، محبت، عشق ورزیدن و امور دیگر را به طور هماهنگ و معتدل در خود ایجاد نماید و به رشد حساب شده آنها بپردازد، به صورتى كه به حدّ متوسط آنها دست پیدا كند.

تحصیل روش اعتدال و میانه روى در تمام ابعاد زندگى، از بزرگ ترین توصیه، و دستورهاى دین مبین اسلام است. این ارزش و مقام تا به حدّى است كه رعایت آن، موفّقیّت انسان ها را در زندگى دنیوى و اخروى تضمین مى كند؛ براى این كه خداوند حكیم روش درك صحیح را در اعتدال و میانه روى قرار داده است و درست به همان صورت كه دین اسلام راه میانه است، قلمرو آن نیز - كه كعبه باشد - میانه زمین قرار داده شده است.

اگر انسان در اخلاق و رفتار و كردار خود معتدل شد و از آنچه مخالف این روش بود پرهیز كرد، نتیجه چنین عملى این خواهد شد كه نَفْس او با نُفوس فلكیه شریك مى شود و از آنها كسب فیض خواهد كرد و به درجات عالى الهى نایل مى شود. امیرالمؤمنین(ع) در این خصوص مى فرماید:

«خُلقَ الإنسانُ ذا نفسٍ ناطقةٍ؛ إنْ زكّاها بالعلمِ و العملِ فقد شابهتْ جواهرَ أوائلِ عِلَلِها، و إذا اعتدل مِزاجها و فارقت الأضداد فقد شارك بها السبعَ الشّدَادَ؛ غرر الحكم، حدیث 5885.

برگرفته از بخش کتابخانه تبیان

یا رب از دل مشرق نور هدایت كن مرا
آنچنان كز رفتن گل خار می ماند به جا
بى قدر ساخت خود را، نخوت فزود ما را
نداد عشق گریبان به دست كس ما را
اگر به بندگى ارشاد می كنیم ترا
یك بار بى خبر به شبستان من درآ
دانسته ام غرور خریدار خویش را
نیستم بلبل كه بر گلشن نظر باشد مرا
سودا به كوه و دشت صلا می دهد مرا
گر قابل ملال نیم، شاد كن مرا
ساقى از رطل گرانسنگى سبكدل كن مرا
دل ز هر نقش گشته ساده مرا
نه دل ز عالم پر وحشت آرمیده مرا
طاقت كجاست روى عرقناك دیده را؟
چو دیگران نه به ظاهر بود عبادت ما
هر كه دولت یافت، شست از لوح خاطر نام ما
عمرى است حلقه ى در میخانه ایم ما
یاد رخسار ترا در دل نهان داریم ما
خجلت ز عشق پاك گهر می بریم ما
خار در پیراهن فرزانه می ریزیم ما

تبیان