تبیان، دستیار زندگی

"مائيم و يكي خرقه‌ي تزوير و دگر هيچ                  در دام ريا بسته به زنجير و دگر هي

پس اي عزيز، براي يك خيال باطل، يك محبوبيت جزيي بندگان ضعيف، يك توجه قلبي مردم بيچاره، خود را مورد سخط و غضب الهي قرار مده، ‌و مفروش آن محبت‌هاي الهي، آن كرامت‌هاي غير متناهي، آن الطاف و مراحم ربوبيت را به يك محبوبيت پيش خلق كه مورد هيچ اثري نيست و از او هيچ ثمري نبري جز ندامت و حسرت. (چهل حديث)

ريا و عجب كوه آتشينت                              نمي‌داني كه كوه دوزخ اين اس

گفت پيغمبر به اعرابي ما                         صل انك لم تصل يافتي

از براي چاره‌ي اين خوف‌ها                        آمد اندر هر نمازي اهدنا

كين نمازم را مياميز اي خدا                       با نماز ضالين و اهل ريا

نقل است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله به مسجدي وارد شدند، مردي به مسجد در آمد و نماز گزارد. سپس آمد به پيامبر سلام گفت. آن حضرت، جواب سلامش را داد و به او گفت: بازگرد و نمازت را از سر بخوان؛ كه تو هنوز نماز نخوانده‌اي. آن مرد بازگشت و مانند بار اول نماز گزارد . سپس نزد پيامبر آمد و سلام كرد. رسول خدا جواب سلامش را داد و سپس گفت: بازگرد نماز بگزار كه تو هنوز نماز نگزارده‌اي . تا سه بار اين امر تكرار شد . (شرح جامع مثنوي)

حاج سيدهادي سبزواري «صل انك» را چنين معني مي‌كند: يعني نماز حقيقي بجا بيار، كه اين نماز صوري تو نماز نبود .

دكتر سيد جعفر شهيدي مي‌گويد: ماخذ آن حديثي است كه در احاديث مثنوي آمده است و نيز در سند خالد بن وليد از ابوعبدالله اشعري روايت شده است كه «رسول خدا صلي الله عليه و آله مردي را ديد كه نماز خواند و ركوع را تمام نكرد و سجده را سبك به جا آورد. پيغمبر به او فرمود تا ركوع را تمام كند و گفت اگر به اين حالت مي‌مرد بر غير ملت محمد مرده بو

ابن حجر در صواعق چنين نقل مى‏كند كه رسول خدا فرمود: لا تصلوا على الصلاة البتراء قالوا و ما الصلاة البتراء، قال: تقولون: اللهم صل على محمد و تمسكون، بل قولوا اللهم صل على محمد و آل محمد:«هرگز بر من صلوات بريده و ناقص نفرستيد، عرض كردند صلوات بريده و ناقص چيست؟ فرمود: اين كه بگوئيد: اللهم صل على محمد و امساك كنيد و ادامه ندهيد بلكه بگويد: اللهم صل على محمد و آل محمد.\

«بيهقى» در ذيل يكى از رواياتى كه در آن سخن از نماز به ميان نيامده است مى‏گويد: اين روايت نيز ناظر به حال نماز است زيرا جمله قد علمنا كيف نسلم؛ «ما مى‏دانيم چگونه سلام بر تو بفرستيم» اشاره به سلام در تشهد است (السلام عليك ايها النبى و رحمة الله و بركاته) بنابراين مراد از صلوات نيز همان فرستادن صلوات در تشهد است.\

"فلعلك باخع نفسك علي آثارهم ان لم يؤمنوا بهذا الحديث اسفا"؛ چه بسا تو از پي [اعراض] آنها، اگر به اين گفتار ايمان نياورند، خود را از اندوه هلاك كني .

خداوند در اين آيه به پيامبر خويش تسلي مي‌دهد كه اين اندازه بر خود سخت مگير و خود را به رنج نينداز؛ گويي از شدت اندوه قالب تهي مي‌كني كه اينان ايمان نياوردند. و اين، بيانگر اوج رأفت و دلسوزي رسول خدا صلي الله عليه و آله نسبت به امت خويش است .