|
توضیح مرگ به كودكان یكى از سخت ترین كارها براى اولیاست، بخصوص هنگامى كه خود آنها با غم مرگ عزیزى دست به گریبان هستند. اما مرگ یك بخش غیر قابل انكار از زندگى است و چه بخواهیم و چه نخواهیم، از خیلى خردسالى، كودكان نسبت به آن كنجكاو مى شوند و به فهمیدن و پرسیدن درباره روشهایى كه احساس غم مربوط به آن را به طور طبیعىنشان بدهد، علاقه مند هستند، روشهایى كه بزرگترها عزادارى مى نامند. شاید باعث تعجب باشد كه بدانید حتى كودكان ۲ ساله از مرگ آگاه هستند. كودكان در قصه هایشان یا برنامه هاى تلویزیون از مرگ مى شنوند، یا در اطراف خود حیوانات خانگى یا خیابانى مرده را مى بینند. على رغم این موارد، هیچ كدام از كودكان مفهوم مرگ را نمى دانند. آنها نمى توانند مفهوم همیشگى بودن مرگ را درك كنند و در عوض، آن را به عنوان یك اتفاق موقت و قابل برگشت در نظر مى گیرند. آنها تصور مى كنند كه اجساد هنوز مى خورند و مى خوابند و كارهاى همیشگى خود را انجام مى دهند، فقط با این فرق كه این كارها را یا در آسمانها و یا در زیر خاك انجام مى دهند. حتى وقتى یكى از اولیا یا خواهران و برادران كودك درگذشته است، او نمى تواند این اتفاق را براى آنها در نظر بگیرد. كودكان به روشهاى مختلف نسبت به مرگ واكنش نشان مى دهند: اصلاً تعجب نكنید اگر كودك ۲ ساله اى در آموزش مهارت توالت رفتن پسرفت كند یا كودك ۵ ساله اى نخواهد به مهد كودك همیشگى اش برود، چرا كه كودك در جست و جوى علت پریشانى و غمگینى بزرگترها است و مى خواهد بداند چرا برنامه روزمره اش تغییر كرده است. او با خودش فكر مى كند چرا به ناگهان جهان اطرافش این همه نگران كننده شده است. از سوى دیگر، ممكن است كودكى هم باشد كه اصلاً واكنشى به مرگ نشان ندهد یا گاه گاهى در بین شادى و خوشحالى هاى كودكانه اش به یاد آن بیفتد كه این هم كاملاً طبیعى است و دلیل سنگدلى كودك نیست! اصولاً كودكان این مفهوم را كم كم و به آهستگى درك مى كنند و نباید انتظار داشت كه همه موضوع را در یك لحظه یا یك روز بفهمند و حتى بسیارى از آنها تا وقتى كه كاملاً احساس امنیت نكنند، به احساس غم خود اجازه ظهور نمى دهند، یعنى فرایندى كه ممكن است ماهها تا سالها به طول بینجامد، بخصوص اگر مرگ عزیزى را شاهد بوده باشند.بعضى از كودكان رفتارهایى انجام مى دهند كه به نظر عجیب مى رسد. مثل بازیهاى تشییع جنازه یا اداى مردن كسى را درآوردن. این هم امرى طبیعى است، حتى اگر به نظر بزرگترها غیر معقول باشد. بنابراین، این روش ابراز احساسات در مورد مرگ را نباید از كودك گرفت. احساسات خود را در مورد مرگ توضیح بدهید. سوگوارى یك قسمت بسیار مهم براى التیام غم مرگ عزیزان است و این هم در مورد بزرگسالان و هم در مورد خردسالان صادق است كودك را نباید با سوگوارى شدید، وحشت زده كرد، ولى از طرفى هم نباید مسأله را بى اهمیت جلوه داد. به كودك باید توضیح داد كه بزرگترها هم نیاز به گریه كردن دارند و اینكه ما به خاطر از دست دادن كسى ناراحت هستیم. در غیر این صورت، كودك كنجكاوانه تغییرات خلقى شما را درك مى كند و بخصوص وقتى حس كند مسأله اى وجود دارد، ولى شما سعى در مخفى كردن آن دارید، نگران تر مى شود. به سؤالات كودك پاسخ دهید. كنجكاوى كودكان درباره مرگ یك امر عادى است و نباید از سؤالات آنها فرار كرد، بلكه بهتر است از فرصت پیش آمده استفاده كرده و به كودك كمك كنیم تا بتواند با مسأله از دست دادن دیگران روبرو بشود جوابهاى آسان و كوتاه عرضه كنید. كودكان قدرت درك اطلاعات پیچیده و سنگین را ندارند. بنابراین سعى كنید براى توضیح مرگ وارد جزئیات و بحثهاى پیچیده آن نشوید. آنچه براى كودكان بخصوص زیر ۵ سال درك بهترى دارد، توضیح مرگ به عنوان توقف تمام كارهاى جسمانى است. مثلاً به او گفته شود مردن این گربه یعنى اینكه او دیگر راه نمى رود یا غذا نمى خورد و چیزى را نمى بیند و هیچ دردى را احساس نمى كند و جسم آن دیگر كار نمى كند كودكان نیاز دارند در مورد خودشان اطلاعاتى داشته باشند. ممكن است بپرسند كه «من كى مى میرم؟» كه در جواب بهتر است گفته شود «هیچ كس نمى داند كه كى كسى مى میرد، ولى بیشتر ما زمان خیلى خیلى زیادى زندگى مى كنیم. من مطمئنم كه تو تا وقتى كه خیلى پیر بشوى، زندگى مى كنى.» یا ممكن است كودك بپرسد: «مامان، تو كى مى میرى؟» این سؤال معمولاً براى اولیا خیلى تكان دهنده است. عملاً منظور كودك از این نوع سؤال این است كه آیا تو از من مراقبت مى كنى و یا چه كسى بعد از این از من مراقبت مى كند، بنابراین بهتر است به كودك گفته شود «مامان قوى و سالم است و خیلى خیلى وقت زیادى، پیش تو خواهد ماند.» حتى به كودكان زیر ۵ سال توصیه مى شود اولیا بگویند «مامان نمى میرد»، «بابا نمى میرد نابراین اگر اینگونه جواب بدهیم كه «فرزند عزیزم همه ما یك روزى مى میریم» براى كودك مانند این است كه بگوییم ما همین امروز مى میریم. ادامه دارد... دكتر هادی شاكر مشاور كودك و خانواده | 