تبیان، دستیار زندگی

آشنایی با سابقه تاریخی مردم مصر
به گفته آلبرماله ، در میان تاریخ هایی که از ملت های دنیا در دست داریم ، تاریخ ملت مصر از همه قدیمی تر است . زیرا واقعه هایی را ذکر می کند که در زمانی دورتر از پنج هزار سال پیش واقع شده است . تا قرن نوزدهم میلادی ، کسی از تاریخ مصر چیزی نمی دانست ، جز آن چه نویسندگان قدیم یونان آورده بودند، از قبیل : هردوت و دیودُر تاریخ نویس که اهل سیسیل بود و استرابون جغرافی دان که در سده اول قبل از میلاد زندگی می کرد.²
از حیث نژاد ، مردم مصر مدیترانه ای هستند و زندگی آن ها از راه شکار ، صید ماهی و کشاورزی تامین می شد . از لحاظ اداری ، سرزمین مصر به دولت های کوچکی ( نوم) تقسیم شده بود . در مصر " سفلی " ، ² نوم و در مصر " علیا " ، 22 نوم وجود داشت . حاکمان نوم ها در برابر فرعون مسئول بودند.³

دنیای قدیم به سه حوزه بزرگ تمدنی تقسیم می شود که عبارتند از : شرق باستان ، یونان و روم . تمدن های ناحیه شرق باستان به چند منطقه محدود می شود: میان رودان ( بین النهرین ) ، آسیای صغیر ، هلال خصیب ، مصر باستان ، ایران باستان و هندوچین باستان . ویژگی های منحصر به فردی که تمدن شرق باستان نسبت به دو تمدن دیگر دارد ، عبارت است از:
1. گستره وسیع مراکز تمدن در ناحیه شرق
2. دیرینگی و قدمت قابل توجه تمدن های حوزه شرق.
شرق باستان ، کانون بزرگ ترین تمدن ها و فرهنگ های بشری است . به همین جهت نام های متعددی به آن داده اند ؛ مانند : چهارراه تمدن ها ، کانون تمدن های قدیم و کهن بشری ، خاستگاه ادیان بزرگ الهی و گاهواره تمدن.

در میان این تمدن ها ، تمدن مصر باستان ، حدود پنج تا شش هزار سال در اوج شکوفایی بود . حدود سه هزار سال قبل از افلاطون پیشرفت هندسه و ریاضیات در مصر به حدی رسید که صاحب آثار بی نظیری در هیأت ، نجوم و فلسفه شدند. افلاطون شاگرد مصریان بود . او به مصر رفت و ازمنابع علمی آن کشور استفاده های بسیار برد.

هرودت ، مصریان باستان را مذهبی ترین مردم دنیای قدیم دانسته است . زندگی مردم مصر فقط به مذهب تکیه داشت . آن چه برای مصریان اهمیت نداشت ، ملیت بود. پرستش انواع حیوانات چون : سگ ، شغال ، عقاب ، کرکس ، گاو و ... و ایزدانی به نام های روت و هائور ( گاو ماده ) ، توت ( ایزد نگارش ) ، آمولیس ( خدای مومیایی ) ، اوزیریس و ... که هر یک نماینده عنصری بودند، دنیای اعتقادی آنان را به صورت یک باغ وحش درآورده بود.

گرچه فرعون یک بشر بود ، ولی نماینده آسمان در زمین شناخته می شد و برخوردار از قداستی قابل پرستش . گذشته از این ، تمدن مصر تمدن مرگ بود نه زندگی . هر چه مردم این جهان می کردند، حتی آبادانی و سازندگی ، به قصد دنیای دیگر بود . پایداری و راحتی را در آن جا می جست . همه چیز بر یک اندیشه تمرکز می یافت و آن " مرگ " بود.

اهرام برافراشته می شدند تا فرعون در آن آرامش یابد و برای او پس از مرگ ، همان زندگی این جهانی را تدارک ببینند. انواع خوردنی و وسایل زندگی در کنارش می نهادند تا در عالم دیگر استفاده کند و مجسمه هایی که به صورت پرستار باید خدمت او را در جهان دیگر به عهده گیرند.

فرعون باید سلطنت سرزمین مردگان را نیز در اختیار می گرفت و از اتباع خود شفاعت می کرد تا در جهان دیگر در آسایش به سر برند. هنر ، ادبیات ، معماری و کارهای روزانه ، همه درخدمت مرگ بودند تا زندگی گذرا را به زندگی جاودانی تبدیل کنند. مصر ، کشور دخمه های تاریک ، ارباب انواع فناپذیر ، دارنده اهرام ( مکان های بعد از مرگ ) ، هنر مومیایی و ... بود . جاندار نبودن تمدن مصر ، موجب شد که این تمدن نتواند زبان و فرهنگ خود را برای همیشه حفظ کند.¹

در 1730 بعد از شكست افغانها و فتح هرات، نادر طرح وارد كردن ضربه همزمان دیگری به تركمنهای قبایل یموت و گوگلان را ریخت. اما تركمنها ازتدارك او آگاهی یافتند و در جهت خیوه عقب نشستند. نادر به خراسانیها دستور داد كه هیچگونه داد و ستد با تركمنها نداشته باشند. در سال بعد تركمنها به سرزمین خودشان برگشتند و اطاعت خودشان را از نادرشاه اعلام كردند.

نادر از آنها درخواست (كرد كه) یكهزار جوان در اختیار او بگذارند تا در جنگ با عثمانیها در غرب شركت كنند. وقتی آنها از برآوردن این درخواست امتناع كردند نادر ضربه شدیدی بر آنها وارد كرد؛ عده زیادی از تركمنها را كشت و زنها را به بردگی فروخت. آنهایی را هم كه جان سالم بدر برده بودند تا بالخانهای كوچك و بزرگ تعقیب كرد . تركمنها در مقابل فشار شاه افشار مقاوت و ایستادگی زیادی كردند و به رهبری محمد حسن خان قاجار شورشهای متعددی بر علیه نادر براه انداختند. اما در این قیامها شكست خورده و بسختی تنبیه شدند. نادر‌شاه برای تهیه مخارج لشكركشی به هند از طوائف مختلف ایران خراج‌های سنگین می‌گرفت و از تركمنها علاوه بر خراج، سواركار جنگی نیز می‌گرفت. در مقابل این ستم‌ها، یموت و گوگلان شورش‌ها كردند[و] در شورش سال 1143 قمری، تكه، یموت و ساریق نیز شركت داشتند. روایات تركمنی از شورش تكه‌ها به رهبری كیمور كور علیه نادر خبر می‌دهند .

وقتی كه نادر در هندوستان بود، تركمنها در یك لشكركشی ازبكها تحت فرماندهی ایلبارس خان، خان خیوه، بر ضد ایران به ازبكها ملحق شدند و ناحیه خراسان را غارت كردند. این دستاویزی شد كه نادرشاه در سال بعد در 1740م/1161 ه‍ .ق خانات آسیای میانه را فتح كند. تركمنها به علت كینه‌ای كه از ایرانیها و نادرشاه داشتند، مخصوصاً هنگام فتح خیوه سرسختانه در برابر او مقاومت كردند. اما باز هم شكست خوردند و بسختی تنبیه گردیدند .

افشارها نیز مانند قاجار از جمله طوایفی هستند كه در خدمت صفویان بودند و در زمان شاه عباس به خراسان و دره‌گز كوچ داده شدند. آنها از جمله طوایف تركمن هستندكه در هنگام حملة مغول به همراه تركمنهای دیگر به طرف غرب رانده شدند و سپس در دورة صفوی به خراسان برگشتند.

از میان افشاریان كه نادر مدعی سلطنت بود و قدرت فزاینده‌ای یافت با تركنمنها ارتباطی را برقرار نمود و بسیاری از آنها را به نیروی خود جذب نمود به كمك آنها بسیاری از مناطق را فتح نمود. در كتاب تاریخ سیاسی اجتماعی تركمنها آمده است: "نادر بعد از آنكه به شاهی رسید عدة زیادی از تركمنها را وارد سپاه خود كرد هدف او از این كار دو چیز بود. اول كاهش نیروی جوان تركمن كه به نظر وی عامل شورش علیه او بودند. دوم این تركمنها و سایر اقوام در حین جنگ پیش مرگ سپاه اصلی محسوب شوند. بنابراین به امید غنایم جنگی آنان را وارد سپاه می‌كرد و با یك تیر دو نشان می‌زد" .

نادر جنگهای متعددی را با تركمنها داشت و چندین بار به سوی آنها لشكركشی كرد. سارای می‌نویسد: "نادر شاه خود تركمن و از قبیله افشار بود و در 1688 در دره‌گز نزدیك مرز تركمن (تركمنستان فعلی) بدنیا آمد. در آغاز دوره حكومتش با رهبرانی نظیر خودش كه شهرهای خراسان در كنترل آنها بود، درگیر شد، اولین لشكركشی‌اش به نساودرون صورت گرفت كه در دست قبایل تركمنهای تكه، علی ایلی، یموت و یمرلی بود. نادر به كمك كردهای قوچان تركمنها را شكست داد و آنها را مجبور به اطاعت از خود كرد. اما وقتی كه او از رقیب عمده‌اش ملك محمد حاكم مشهد شكست خود. تركمنها از او سرپیچی كردند و با دشمن او پیمان بستند. نادر كه از این عمل به خشم آمده بود، با حمله به آنها دست به كشتار و غارت آنها زد. این عمل نفرت و سؤظن شدیدی بین نادر و تركمنها پدید آورد" .
در دورة آخر سلطنت نادر شاه. پس از آنكه قساوت و بیرحمی و سیاست خشن و ناهنجار نادر مردم ایران را بستوه آورده و در هر ناحیه شورشی برخاسته بود، تركمانان یموت كنار اترك علیه حكمران دشت و گرگان قیام كردند و ایلات قاجار كه در دوره صفویه در برابر اینگونه قیامها از منافع دولت مركزی دفاع می‌كردند، در این مورد با تركمانان همدست شدند. ولی سپاهی كه نادر به گرگان فرستاد بسیاری از سران ایلات قاجار و یموت را بقتل رساندند و از سرهای مقتولین كله منار ساختند و بعضی را زنده بگور كردند واین واقعه بار دیگر كینه ایلات قاجار را نسبت به خاندان افشار و جانشینان نادرشاه تجدید و تقویت كرد .

جونس هانوی در مورد شورش تركمنها علیه نادر نوشته است: "در شورش استرآباد كه به رهبری محمد حسن خان پسر فتح علی خان و با كمك تركمنها صورت گرفت مقر حكومتی نادر در استرآباد تسخیر و تركمنها ذخایر شاه را به غارت بردند و از همه مهمتر كمپانی‌های روس و انگلیسی كه در این شهر شعبه داشتند نیز مورد تجاوز و غارت واقع می‌شوند. نادر كه همواره از قدرت‌طلبی ایل قاجار و شورش تركمن‌ها در هراس بود خواست در دشت اتك پایگاهی ایجاد كند ولی این امر به علت نبودن آب به تعویق افتاد" .

نادر در مقابل این اقدام محمد حسن خان و دیگر شورشیان تركمن لشكریان زیادی را برای سركوبی آنها گسیل داشت و با قشون تركمن به جنگ پرداخت. اما "محمد حسن خان قاجار با قشون خود و یموت‌ها توانست مدت زیادی مقاوت كند، نادر قشون عظیمی مركب از سربازان ابیورد، درون و نسا و حتی از ایل گوگلان نیز كه بخاطر زمین با یموت‌ها دشمنی داشتند گسیل داشت. یموت‌ها و قاجارها شكست سختی خورده به مونگ قشلاق مهاجرت كردند" .

مؤلف ناسخ التواریخ در مورد قیام محمد حسن خان و عاقبت آن نوشته است: "نادر شاه چون مكانت محمد حسن خان را دانست در قلع و قمع او یك جهت گشت. محمد حسن خان نیز مكنون خاطر او را مكشوف داشته راه دشت برگرفت و در میان تركمانان نشیمن ساخت. مدتی دیر برنیامد كه از تركمانان سپاهی ملازم حضرت ساخته، به شهر استرآباد تاختن آورد وآن بلده را فرو كوفت.

نادر شاه محمد حسن خان قاجار را با لشكری كه این جنگ را تواند ساخته كرد، فرمان داد تا به سرعت برق و باد شتافته به كنار استرآباد آمدو بدان غلبه یافت و از دولت خواهان محمد خسن خان هر كه را به دست كرده سر بر گرفت و از سرهای ایشان مناره‌ها برافراخت. دیگر باره محمد حسن خان ناچار شده به طرف دشت برفت و در میان قبیله داز جای كرد.

نادر شاه به قبایل تركمان منشوری كرد كه محمد حسن خان را دست بسته به درگاه فرستند واگر نه منتظر آتش غضب و صورت سخط پادشاه باشند. بزرگان تركمانان انجمن شده به قبیله داز آمدند و گفتند واجب افتاد، یا محمد حسن خان را به درگاه فرستاد یا مورد سخط نادرشاه باید بود. بگنج كه صاحب و قاید قبیله بود، ناچار بدین سخن رضا داد. زن او كه مكانتی به سزا داشت، محمد حسن خان را در سرای خویش پنهان كرده.به میان انجمن آمد و گفت ای بزرگان قبایل تركمان. سخن بر این نهاده‌اند كه پسر فتحعلی خان را دست بسته به قتلگاه فرستید. این بگفت و معجر برگرفت و در میان انجمن افكند و گفت هم اكنون در سایه این معجر بنشینید و پاسخ نادر شاه را با زنان بگذارید. تركمانان از گفتار او شرمسار شدند و سخن بر آن نهادند كه محمد حسن خان را از میان خود به سلامت كوچ دهند و در حضرت نادرشاه معروض دارند كه ما را از او خبری نباشد" .

در مطلب فوق مشخص است كه تركمنها چون قبل از نادر شاه ضرب شصت محكمی خورده بودند و تنبیه سخت وی را مزه كرده بودند هنگامیكه نادر محمد حسن خان را از آنها مطالبه نمود آنها تصمیم گرفتند كه وی را تحویل دهند تا از خشم و تهدیدات نادر در امان بمانند. اما آن زن قهرمان تركمن اجازه چنین كاری را نداد و تركمنها را بخاطر این تصمیم سرزنش كرد. زیرا در فرهنگ تركمن تحویل دادن مهمان به دشمن " حتی در سخت‌ترین شرایط " موجب بدنامی و بی‌غیرتی به حساب می‌آمد.

در هر حال نادر در اوج جنایات خود در فتح آباد قوچان توسط گارد محافظش كشته شد، بعد از مرگ نادر امپراتوری وی به سرعت روی به نابودی گذاشت. سارای می‌نویسد: "وقتی نادر شاه در سال 1747 درگذشت، جای شگفتی نبود كه تركمنها اولین قیام كنندگان بر ضد دولت ایران شوند. تجاوز ایران بر ضد تركمنها آنچنان بیرحمانه بود كه تركمنها تلفات بسیار زیاد دادند. بازتاب این حوادث دردناك را می‌توان به آسانی در شعر تركمن مشاهده كرد. مختومقلی شاعر ملی تركمنها، كه در آن عصر می‌زیست و خود دوبار در ایران اسیر بود، آلام وارده به تركمنها از سوی قزلباشهای ایران را توصیف كرده (خطاب به نادر شاه چنین نوشته ] است[:

تو كشور من و گلزارش را ویران كردی ـــــ كشور زیبای مرا غرق خون كردی
و ادامه می‌دهد:

تو مرا از پدر و مادر و برادر جدا كردی ـ و كل دنیا را برایم ای فتاح تیره كردی  

لطفا نظر یادتون نره

مقاومترین ماهیچه بدن انسان زبان است

آیا می‌دانید که زکریای رازی بغیر از الکل کاشف گوگرد هم هست؟