11. « کسي که برخورد ملايم و سازش نيک او را اصلاح نکند ، مجازات نيک او را اصلاح مي کند.»
قال اميرالمؤمنين(ع) مَنْ لَمْ يصْلِحْهُ حُسْنُ الْمُداراةِ يصْلِحْهُ حُسْنُ الْمُكافاةِ. (غرر الحكم ، الفصل 77،الحديث 547)
12. «دو شخص از دنيا ، کمرم را قطع کردند : 1- شخص چرب زبان گنهکار 2- و شخص تيره دل عابد که اولي با زبان خود ، تعرض به فسق و گناهش جلوگيري مي کند ، و دومي با عبادت (خشک) خود ، راه نابودي جهلش را مي بندد ، بنابراين از دانشمندان فاسق ، و عبادت کنندگان جاهل بپرهيزيد ، که اينها موجب فريبندگي هر فريفته هستند ، که من از رسول خدا (ص) شنيدم فرمود : اي علي ! هلاکت امت من به دست هر منافق چرب زبان است .»
قال اميرالمؤمنين(ع) قَطَعَ ظَهْرِي رَجُلانِ مِنَ الدُّنْيا رَجُلٌ عَليمُ اللِسانِ فاسِقٌ ، وَ رَجُلٌ جاهِلُ الْقَلْبِ ناسِك ، هذا يصُدُّ بِلِسانِهِ عَنْ فِسْقِهِ ، وَ هذا بِنُسْكهِ عَنْ جَهْلِهِ . فَاتَّقُوا الْفاسِقَ مِنَ الْعُلَماءِ ، وَ الْجاهِلِ مِنَ الْمُتُعَبِّدينَ . اؤُلئِك فِتْنَةُ كلِّ مَفْتُونِ ، فَإنّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ (ص) يقُولُ : يا عَلي هَلاك أُمَتِي علي يدَيْ كلِّ مُنافِقٍ عَلِيم اللِّسانِ . (روضة الواعظين ص6) (الحياة ج2ص337)
13. «هرگز نبايد افراد نيکوکار و بد کار در نظرت مساوي باشند ، زيرا اين کار موجب بي رغبتي افراد نيکوکار به نيکي ها ، تشويق بدکاران به گناه خواهد شد.»
قال اميرالمؤمنين(ع) وَ لا يكونَنَ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسيي عِنْدَك بِمَنْزِلَةٍ سَواءٍ ، فَإِنَّ في ذلِك تَزْهيداً لِأَهْلِ اْلاِحْسانِ في اْلاِحْسانِ في، وَ تَدْريباً لِأَهْلِ اْلإساءَة ِعَلَي اْلإساءَةِ . (نهج البلاغه لصبحي الصالح ، الكتاب 53،ص430)
14. « مردم چيزي از امور دنيائيشان را براي اصلاح دنيايشان ترک نمي کنند ، مگر اينکه خداوند زيانبارتر از آن را به روي آنها خواهد گشود.»
قال اميرالمؤمنين(ع) لا يتْرُك النّاسُ شَيئاً مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ لاِسْتِصْلاحِ دُنْياهُمْ إِلآ فَتَحَ اللهُ عَلَيهِمْ ما هُوَ أَضَرُّ مِنْهُ. (نهج البلاغه لصبحي الصالح ، قصار الحكم 106،ص487)
15. «همانا دنيا آخرين حد ديد شخص کور دل است ، که در بيرون از آن حد ، چيزي نمي بيند ، ولي شخص بصير و روشن ضمير ، به ديده عميق بر دنيا مي نگرد (و آن را پايدار و محدود مي داند) و مي فهمد که خانه پايدار ، در وراي آن است ، بنابراين ، «شخص بصير» در دنيا آماده کوچ است ، ولي «شخص کوردل» چشمش را به آن دوخته است ، شخص بصير از آن ، زاد و توشه برمي دارد ، ولي شخص کوردل ، براي آن زاد و توشه مي اندوزد.»
قال اميرالمؤمنين(ع) وَ اِنَّما الدُّنْيا مُنْتَهي بَصَرِ اْلأَعْمي ، لا يبْصِرُ مِمّا وَرَاءَ ها شَيئاً ، وَ الْبَصيرُ ينْفَذُها بَصَرُهُ ، وَ يعْلَمُ اَنَّ الدّارَ وَرَاءَ ها فَاْلبَصيرُ مِنْها شاخِصٌ وَ اْلأَعْمي اِلَيها شاخِصٌ ، وَالْبَصيرُ مِنْها مُتَزوِّدٌ ، وَ اْلأَعْمي لَها مُتَزَوِّدٌ. (نهج البلاغه لصبحي الصالح ،الخطبة 133، ص191)
16. «در معاشرت با مردم ، خود را «مقياس و ميزان» قرار بده ، پس براي ديگران دوست بدار ، آنچه را براي خود دوست مي داري ، و آنچه را براي خود نمي پسندي ، براي ديگران نپسند ، به کسي ظلم نکن ، چنانکه دوست نداري کسي به تو ظلم کند ، احسان کن ، چنانکه دوست داري به تو احسان کنند ، آنچه از ديگران زشت مي شمردي ، از خود نيز زشت شمار ، آنچه دوست داري با مردم انجام دهي ، اگر همان را با تو کردند ، دوست بدار ، آنچه را که آگاه نيستي نگو ، بلکه آنچه را که مي داني ، اظهار نکن ، و سخني را که دوست نداري به تو بگويند ، نگو.»
قال اميرالمؤمنين(ع) وَ اجْعَلْ نَفْسَك ميزاناً فيما بَينَك وَ بَينِ غَيرِك ، فَأَحْبِبْ لِغَيرِك ما تُحِبُّ لِنَّفْسِك ، وَ اكرَهُ لَهُ ما تَكرَهُ لِنَفْسِك ، وَ لا تَظْلِمْ كما لا تُحِبُّ أنْ تُظْلُمَ وَ أَحْسِنْ كما تُحِبُّ أَنْ يحْسَنَ إِلَيك وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِك ما تَسْتَقْبِحُ مِنْ غَيرِك ، وَ اَرْضَ مِنَ النّاسِ لَك ما تَرْضي بِهِ لَهُمْ مِنْك ، وَ لا تَقُلْ بِما لا تَعْلَمُ ، بَلْ لا تَقُلْ كلَّ ما تَعْلَمُ ، وَ لا تَقُلْ ما لا تُحِبُّ أَنْ يقالَ لَك . (تحف العقول ص74)
17. «دوستانت سه گروه و دشمنانت نيز سه گروهند :اما دوستانت عبارتند از : دوستت ، و دوست دوستت ، و دشمن دشمنت ، اما دشمنانت عبارتند از: دشمنت ، و دشمن دوستت ، و دوست دشمنت.»
قال اميرالمؤمنين(ع) اَصْدِقاؤُك ثَلاثَةٌ وَ اَعْداوُك ثَلاثَةٌ : فَاَصْدِقاؤُك : صَديقُك وَ صَديقُ صَديقِك وَ عَدُوُّ عَدُوِّك . وَ اَعْداؤُك : عَدُوُّك ، وَ عَدُوُّ صَديقِك ،وَ صَديقُ عَدُوِّك. (نهج البلاغه لصبحي الصالح ، قصار الحكم 295، ص527)
18. « کسي که زياد سخن بگويد (پرچانه باشد) خطايش بسيار است ، و کسي که خطايش بسيار باشد ، حياء و شرمش کم است ، کسي که حياء و شرمش کم باشد ، تقوايش کم است ، و کسي که تقوايش کم است ، قلبش مرده است ، و کسي که قلبش مرده است وارد دوزخ گردد.»
قال اميرالمؤمنين(ع) مَنْ كثُرَ كلامُهُ كثُرَ خَطَأُهُ وَ مَنْ كثُرَ خَطَأُهُ قَلَّ حَياؤُةُ ، وَ مَنْ قَلَّ حَياؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ ، وَمَنْ قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلْبُهُ ، وَمَنْ ماتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النّارَ. (تحف العقول ص89)
19. «به گوينده نگاه نکن ، بلکه به گفته اش توجه کن.»
قال اميرالمؤمنين(ع) لا تَنْظُرُ اِلي مَنْ قالَ وَ انْظُرْ اِلي ما قالَ . (غرر الحكم ، الفصل 85،الحديث40)
20. «همه خير و نيکي در سه خصلت ، جمع شده است : 1- نگاه 2- سکوت 3- سخن ، هر نگاهي که از روي عبرت نباشد (يک نوع ) فراموشي است ، و هر سکوتي همراه تفکر نباشد ، غفلت است ، و هر سخني که ياد خدا در آن نباشد ، بيهوده است . بنابراين خوشا به حال کسي که نگاهش از روي عبرت ، و سکوتش همراه تفکر ، و سخنش ياد خدا باشد ، و براي گناهش بگريد ، و مردم از شر و گزندش در امان باشند.»
قال اميرالمؤمنين(ع) جُمِعَ الْخَيرُ كلُّهُ في ثَلاثِ خِصالٍ : اَلنَّظَرُ وَ السُّكوتُ وَ الْكلامُ ؛ فَكلُّ نَظرٍ لَيسَ فيهِ اعْتِبارٌ فَهُوَ سَهْوٌ ، وَ كلُّ سُكوتٍ لَيسَ فيهِ فِكرَةٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ؛ وَ كلُّ كلامٍ لَيسَ فيهِ ذِكرٌ فَهُوَ لَغْوٌ . فَطُوي لِمَنْ كانَ نَظَرُهُ عِبْرَةً وَ سُكوتُهُ فِكرَةً وَ كلامُهُ ذِكراً وَ بَكي عَلي خَطِيئَتِهِ وَ أَمِنَ النّاسُ مِنْ شَرِّهِ . (تحف العقول ص215)
