تبیان، دستیار زندگی

اعمال شب بیست و یکم

فضیلتش زیادتر از شب نوزدهم است و باید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز هفت قُل هُوَالله و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعاى جوشن کبیر و غیرها در این شب به عمل آورد و در روایات تاکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سیم و آنکه شب قدر یکى از این دو شب است و در چند روایت است که از معصوم سؤال کردند که معین فرمایید که شب قدر کدامیک از این دو شب است تعیین نکردند بلکه فرمودند ما اَیسَرَ لَیلَتَینِ فیما تَطْلُبُ یا آنکه فرمودند ما عَلیک اَنْ تَفعَلَ خیرا فى لَیلَتَینِ و نَحْوُ ذلِک وَقالَ شَیخُنَا الصَّدُوق فیما اَمْلى عَلَى الْمَشایخِ فى مَجْلِسٍ واحِدٍ مِنْ مَذْهَبِ الاِْمامِیةِ وَ مَنْ اَحْیى هاتَینِ اللَّیلَتَینِ بِمُذاکرَةِ الْعِلْمِ فَهُوَ اَفْضَلُ

اعمال دهه آخر ماه رمضان : و بالجمله از این شب شروع کند به دعاهاى شبهاى دهه آخر که از جمله این دعا است که شیخ کلینى در کافى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود مى گویى در دهه آخر ماه رمضان در هر شب :

اَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِک الْکریمِ اءنْ ینْقَضِىَ عَنّى شَهْرُ رَمَضانَ اَوْ یطْلُعَ

پناه مى برم به جلال ذات بزرگوارت از اینکه ماه رمضان از من بگذرد یا سپیده امشب بر من

الْفَجْرُ مِنْ لَیلَتى هذِهِ وَلَک قِبَلى ذَنْبٌ اَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنى عَلَیهِ 

طلوع کند و باز هم از من در پیش تو گناه یا چیزى که پاداشش بد است مانده باشد که بدان عذابم کنى

اَللّهُمَّ اَدِّعَنّا حَقَّ ما مَضى مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَاغْفِرْ لَنا

خدایا اداء کن از ما حق ایام گذشته ماه رمضان را و بیامرز

تَقْصیرَنا فیهِ وَتَسَلَّمْهُ مِنّا مَقْبُولاً وَلا تُؤ اخِذْنا بِاِسْرافِنا عَلى اَنْفُسِنا

تقصیر ما را در این ماه و آن را پذیرفته از ما دریافت کن و مگیر ما را به زیاده رویهایى که بر نفس خویش کردیم

وَاجْعَلْنا مِنَ الْمَرْحُومینَ وَلا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَحْرُومینَ 

و قرارمان ده از رحمت شدگان و قرارمان مده از محرومان

و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حقّ تعالى تقصیرى که از او سرزده درایام گذشته از ماه رمضان و نگه دارد او را از معاصى در بقیه ماه .
و از جمله سید بن طاوس در اقبال از ابن اَبى عُمَیر از مُرازِم نقل کرده که حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر مى خواند:

 اَللّهُمَّ اِنَّک قُلْتَ فى کتابِک

خدایا تو فرمودى در قرآنت

الْمُنْزَلِ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذى اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْانُ هُدىً لِلنّاسِ وَبَیناتٍ

که از آسمان نازل گشته ((ماه رمضانى که قرآن در آن نازل گشته که آن قرآن راهنماى مردم وحجتهایى است

مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ فَعَظَّمْتَ حُرْمَةَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما اَنْزَلْتَ فیهِ

از هدایت و تمیز)) و بدین ترتیب حرمت ماه رمضان را با نازل فرمودن قرآن بزرگ کردى

مِنَ الْقُرانِ وَخَصَصْتَهُ بِلَیلَةِ الْقَدْرِ وَجَعَلْتَها خَیراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ

و به شب قدر مخصوصش داشتى و آن شب را بهتر از هزار ماه گرداندى

اَللّهُمَّ وَهذِهِ اَیامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ وَلَیالیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ

خدایا این روزهاى ماه رمضان بود که بر من گذشت و این شبهاى آن است که آن نیز

وَقَدْ صِرْتُ یا اِلهى مِنْهُ اِلى ما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّى وَاَحْصى لِعَدَدِهِ

گذشت و من اى معبودم از این ماه به حالى درآمده ام که تو خود بهتر از من مى دانى و شماره اش را

مِنَ الْخَلْقِ اَجْمَعینَ فَاَسْئَلُک بِما سَئَلَک بِهِ مَلاَّئِکتُک الْمُقَرَّبُونَ

از همه مردم بهتر دارى پس از تو خواهم بدانچه فرشتگان مقربت

وَاَنْبِیاَّؤُک الْمُرْسَلُونَ وَعِبادُک الصّالِحُونَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ

و پیامبران فرستاده ات و بندگان شایسته ات تو را بدان خواستند که درود فرستى بر محمد

وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَفُک رَقَبَتى مِنَ النّارِ وَتُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک

و آل محمد و اینکه مرا از آتش دوزخ آزاد کنى و به رحمت خویش به بهشتم ببرى

وَاَنْ تَتَفَضَّلَ عَلىَّ بِعَفْوِک وَکرَمِک وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبى وَتَسْتَجیبَ دُعاَّئى

و به عفو و بزرگوارى خویش بر من تفضل کنى و تقرب جویى مرا بپذیرى و دعایم را مستجاب گردانى

وَتَمُنَّ عَلَىَّ بِالاْمْنِ یوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کلِّ هَوْلٍ اَعْدَدْتَهُ لِیومِ الْقِیامَةِ

و در آن روز ترس و وحشت با امان دادنم از هر هراسى که براى روز قیامتم آماده کرده اى بر من منت نهى

اِلهى وَاَعُوذُ بِوَجْهِک الْکریمِ وَبِجَلالِک الْعَظیمِ اَنْ ینْقَضِىَ اَیامُ

خدایا پناه مى برم به ذات بزرگوارت و به جلال و شوکت عظیمت که بگذرد روزها

شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالیهِ وَلَک قِبَلى تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْبٌ تُؤ اخِذُنى بِهِ اَوْ

و شبهاى ماه رمضان و از تو در نزد من گناه یا پاداش بدى باشد که مرا بدان مؤ اخذه کنى یا

خَطَّیئَةٌ تُریدُ اَنْ تَقْتَصَّهَا مِنّى لَمْ تَغْفِرْها لى سَیدى سَیدى سَیدى

خطایى باشد که بخواهى آن را از من تقاص کنى و نیامرزیده باشى اى آقاى من آقاى من آقاى من

اَسْئَلُک یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ اِذْ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ اِنْ کنْتَ رَضیتَ عَنى فى

از تو خواهم اى که معبودى جز تو نیست زیرا معبودى جز تو نیست که اگر در این ماه از من خوشنود گشته اى بر

هذَا الشَّهْرِ فَاْزدَدْ عَنّى رِضاً وَاِنْ لَمْ تَکنْ رَضیتَ عَّنى فَمِنَ الاْنَ

خوشنودى خویش از من بیفزا و اگر هنوز خوشنود نشده اى از هم اکنون از من

فَارْضَ عَنّى یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ یا اَللّهُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ یا مَنْ لَمْ یلِدْ

خوشنود شو اى مهربانترین مهربانان اى خدا اى یکتا اى بى نیاز اى که فرزند ندارد

وَلَمْ یولَدْ وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُواً اَحَدٌ                    و بسیار بگو:    یا مُلَینَ الْحَدیدِ لِداوُدَ

و فرزند کسى نیست و براى او همتایى نباشد هیچکس * * * * اى نرم کننده آهن براى حضرت داود

عَلَیهِ السَّلامُ یا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکرَبِ الْعِظامِ عَنْ اَیوبَ عَلَیهِ

علیه السلام اى برطرف کننده گرفتارى و ناراحتى بزرگ از ایوب علیه

السَّلامُ اَىْ مُفَرِّجَ هَمِّ یعْقُوبَ عَلَیهِ السَّلامُ اَىْ مُنَفِّسَ غَمِّ یوسُفَ

السلام اى گشاینده اندوه یعقوب علیه السلام اى زداینده غم یوسف

عَلَیهِ السَّلامُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ کما اَنْتَ اَهْلُهُ اَنْ تُصَلِّىَ

علیه السلام درود فرست بر محمد و آل محمد بدانسان که تو شایسته آنى که درود فرستى

عَلَیهِمْ اَجْمَعینَ وَافْعَلْ بى ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بى ما اَنَا اَهْلُهُ و از

بر ایشان همگى و انجام ده درباره من آنچه را تو شایسته آنى و انجام مده درباره ام آنچه من سزاوارم

دعاى شب بیست و یکم

و از جمله این دعاها است که در کافى مسندا و در مقنعه و مصباح مُرْسَلا نقل شده که مى گوئى در لیله اولى یعنى در شب بیست ویکم :

 یا مُولِجَ اللَّیلِ فِى النَّهارِ وَمُولِجَ النَّهارِ

اى فروبرنده شب در روز و اى فروبرنده روز

فِى اللَّیلِ وَمُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ الْمَیتِ وَمُخْرِجَ الْمَیتِ مِنْ الْحَىِّ یا

در شب و اى بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده اى

رازِقَ مَنْ یشاَّءُ بِغَیرِ حِسابٍ یا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا اَللّهُ یا رَحیمُ یا اَللّهُ

روزى دهنده هرکه را خواهى بى حساب اى خدا، اى بخشاینده ، اى خدا اى مهربان اى خدا

یا اَللّهُ یا اَللّهُ لَک الاْسْماَّءُ الْحُسْنى وَالاْمْثالُ الْعُلْیا وَالْکبْرِیاَّءُ وَالاْ لاَّءُ

اى خدا... از آن تو است نامهاى نیکو و نمونه هاى والا و بزرگى و نعمتها از تو

اَسْئَلُک اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هذِهِ

خواهم درود فرستى بر محمد و آل محمد و نام مرا در این

اللَّیلَةِ فِى السُّعَداَّءِ وَرُوحى مَعَ الشُّهَداَّءِ وَاِحْسانى فى عِلِّیینَ

شب در زمره سعادتمندان قرار دهى و روحم را با شهداء مقرون سازى و احسان و نیکوکاریم را در بلندترین درجه

وَاِساَّئَتى مَغْفُورَةً وَاَنْ تَهَبَ لى یقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى وَاِیماناً یذْهِبُ

بهشت و گناهانم را آمرزیده کنى و به من یقینى عطا کنى که همیشه با دلم همراه باشد و ایمانى به من بدهى

الشَّک عَنّى وَتُرْضِینى بِما قَسَمْتَ لى وَآتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِى

که شک و تردید را از من دور سازد و بدانچه روزیم کرده اى خوشنودم سازى و بدهى به من در دنیا نعمت نیک و در

الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ وَارْزُقْنى فیها ذِکرَک

آخرت نعمت نیک و نگهدارى ما را از عذاب آتش سوزان و روزیم کنى در این شب ذکر خود

وَشُکرَک وَالرَّغْبَةَ اِلَیک وَالاِْنابَةَ وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً

و سپاسگزاریت و اشتیاق و بازگشت بسویت و توفیق براى انجام آنچه را موفق داشتى بدان محمد

وَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِ وَعَلَیهِمُ السَّلامُ

و آل محمد را که بر او و بر ایشان سلام باد

التماس دعا 

مبنای شهادت طلبی

شهادت، متاع گرانبهایی است که هرکس قدرت خریداری اش را ندارد. شاهدی قدسی است که همگان لیاقت هم آغوشی با او را نمی یابند. شیرینی شهد شهادت را به هر کسی نمی چشانند. امیر مؤمنان علی(ع)، آن یکّه تاز عرصه عشق و شهادت، مبنای شهادت طلبی و دست یابی به این فوز عظیم را این سان بیان می دارد و صفات عاشقان شهادت را این گونه می نمایاند و شور و شوق خود را نسبت به آن چنین توصیف می کند: «مجاهدان شهادت طلب چنان به سوی خدا پر می کشند که تشنگان به جانب آب. بهشت در پرتو آذرخش نیزه هاست. امروز خبرها در بوته آزمون ارزیابی می شوند و به خدا سوگند که اشتیاق من به صحنه نبرد [و شهادت] و رویارویی با دشمن، بیش از شوقی است که آنان به زندگی شان دارند».

شِکوه از یاران و آرزوی شهادت

علی(ع) در طول حکومت خویش همواره هم آغوش با تنهایی و غربت بود. ناپایداری و سست عنصری یارانی که در هنگامه های سخت عقب می نشستند و تنهایش می گذاشتند و فرمان مولایشان را اطاعت نمی کردند، اینها همه، سینه صبور علی(ع) را می فشرد و قلب نیرومندش را به دردی جانکاه مبتلا ساخته بود تا آنجا که در آغوش کشیدن مرگ را از هر چیز دیگری خوش تر می داشت و از خدا چنین درخواست می فرمود: «از خدا می خواهم که به زودی از یارانی چنین، آسوده ام کند که به خدا سوگند، اگر رویارویی با دشمن و رسیدن به فیض شهادت را امید نبسته بودم و با این دل خوشی، خود را برای مرگ آماده نمی کردم، حتی ماندن یک روز با اینان را دوست نمی داشتم و یک بار دیدنشان را هم تحمل نمی کردم.»

شهادت، آرمانی بلند

شهادت چنان بلندمرتبه و ارزشمند است و اسلام بدین مرگ سرخ، چنان عظمت و اعتلا بخشیده است که از آن آرمانی بلند ساخته است. این شهادت خواهی و آرمان طلبی در سخن علی(ع) پژواکی پرطنین یافته و در عرصه جهاد و پیکار به دعای اصلی او مبدل شده است:

«نَسْأَلُ اللّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِیَاءِ؛ دست یافتن به جایگاه شهیدان، و همزیستی با سعادت یافتگان و همدمی با پیامبران را از خداوند مسألت داریم».

خبر دادن پیامبر(ص) از شهادت علی(ع) در جنگ احد

در روز پیکار تاریخی احد، پس از پایان آن روز سرنوشت ساز و به خون خفتن ده ها تن از یاران، هنگامی که علی(ع) بر اینکه چرا شهادت نصیب او نگشته است تأسف خورد، پیامبر گرامی(ص) به او فرمود: علی جان، تو در آینده به شهادت خواهی رسید.

شهادت، مرگ برگزیده مولا علی(ع)

مرگ سرخ در راه خدا، زیباترین و برترین گونه جان سپردن است. ارزشی بس والا دارد و ناب ترین تصویر را ترسیم می کند و علی(ع) مرگی این سان را می طلبید و در انتظارش به سر می برد و چنین فرمود: «سوگند به آن که جان پسر ابی طالب به دست اوست که تحمل هزار زخم شمشیر بر من آسان تر از مرگ در بستری است که نه در راه پیروی از خداست».

امید به شهادت، راز پایداری علی(ع)

حضرت علی(ع) در دوران زندگی پر تلاطم و پرفراز نشیب اش، همواره به شهادت می اندیشید و آنچه از آن نیرو می گرفت و جانش را سیراب می ساخت، امید به کشته شدن در راه خدا بود. این کلام از حضرت علی(ع) است که می فرمود: «به خدا سوگند که اگر این امید نبود که در یکی از دیدارهای سخت که با دشمن در پیش است شهادت را بهره برم، اسب خویش زین می نهادم و از میان شما برای همیشه کوچ می کردم و دیگر تا آن زمان که نسیمی از شمال یا جنوب بوزد شما را طلب نمی کردم».

توطئه خوارج

جنگ نهروان پایان یافت و علی(ع) به کوفه مراجعت کرد. ولی عده ای از خوارج که در نهروان توبه کرده بودند، دوباره زمزمه مخالفت سر دادند و بنای فتنه و آشوب گذاشتند. فراریان خوارج، مکّه را مرکز عملیات خود قرار دادند و سه تن از آنان به نام های عبدالرحمان بن ملجم مرادی و برک بن عبد الله تمیمی و عمرو بن بکر تمیمی در یکی از شب ها گرد هم آمدند و تصمیم به قتل سه تن گرفتند. این سه تن عبارت بودند از علی(ع)، معاویه و عمروعاص که به گمان آنان منشأ فتنه ها بودند. در این میان قتل علی(ع) آن امام خوبی ها را ابن ملجم، عهده دار شد و برای انجام این مأموریت به سوی کوفه رهسپار گردید.

کوفه، آستین فتنه

عبدالرحمان بن ملجم مرادی، آن نگون بخت تاریخ، در روز بیستم ماه شعبان سال چهل هجری به قصد کشتن علی(ع) به کوفه آمد و در خانه اشعث بن قیس منزل گرفت. در آنجا با دختری به نام قطام آشنا شد و چنان دل به او بست که همه چیز را فراموش کرد. از این رو از قطام خواستگاری کرد. اما قطام که پدر و برادرش در جنگ نهروان کشته شده بودند شرط ازدواج را کشتن علی(ع) قرار داد و در این راه گروهی را با ابن ملجم همراه کرد. عبدالرحمان نیز که سخت در دام عشق قطام گرفتار آمده بود شبیب بن بجره را با خود همداستان ساخت و بدین سان قتل رادمرد تاریخ و امیر والایی ها تدارک دیده شد و جنایت بارترین واقعه تاریخ به وقوع پیوست.

افطار شب موعود

علی(ع) شصت و سومین سال عمرش را پشت سر نهاده بود. در رمضان شصت و سومین سال عمر خود بار دیگر به میهمانی خدا آمده بود. در آن ماه، هر شبی را در خانه یکی از فرزندانش افطار می کرد. در نوزدهمین شب ماه خدا، در خانه دخترش ام کلثوم بود. او افطار پدر را در طبقی به حضورش آورد، دو تکه نان جو،کاسه ای از شیر و مقداری نمک اما همین که نگاه علی(ع) به ظرف غذا افتاد سرش را تکان داد و با صدای بلند گریست و گفت: «دخترم برای من در یک طبق دو خورش حاضر کرده ای؟ مگر نمی دانی که من متابعت برادرم رسول خدا می کنم... دخترم به خدایم سوگند افطار نخواهم کرد تا از این دو خورش یکی را برداری». ام کلثوم ظرف شیر را برداشت و آن یگانه دوران با کمی نام جو و نمک ساییده افطار فرمود.

در خانه ام کلثوم

علی(ع) آماده شهادت

در آن شب موعود امیر فضیلت ها، گاه و بی گاه از اطاق خویش بیرون می رفت و نظری بر آسمان می افکند. فرمود: «به خدای سوگند این همان شبی است که آموزگار مجربم، رسول خدا به من وعده داده است». گاهی زمزمه استغفار بر لب داشت و گاهی تلاوت «یس» می کرد. آن شب به نماز و راز و نیاز علی(ع) با شب های دیگر فرق می کرد. می گفت: اللّهُمَّ بَارِکْ لِیَ الْمَوْتَ؛ خداوندا، مرگ را بر من مبارک گردان. لحظه ای خواب چشمانش را فرا گرفت. او آن حالت را چنین توصیف می کند: «در آن حال رسول خدا(ص) را در عالم رؤیا دیدم. عرض کردم چه بسیار کارشکنی ها و لجاجت و دشمنی ها که از امتت دیدم! فرمود: آنها را نفرین کن. گفتم: خدا بهتر از آنان را به من بدهد و به جای من شخص بدی را بر آنها مسلط کند».

حرکت علی(ع) به سوی مسجد کوفه

مقتدای حق جویان برای نماز آماده رفتن به مسجد است. اما تو گویی همه ی ذرات هستی می گویند مولا، امشب به مسجد مرو. مرغابیان نالان و پرزنان گرد او را گرفته اند. علی(ع) نگاهی به آنان می کند و می فرماید: «نیست خدایی مگر خدای یگانه. صیحه هایی که در پی آن نوحه سرایی ها خواهد بود و فردا قضا و قدر الهی ظاهر می شود». علی(ع) به راه خویش ادامه می دهد؛ ولی این بار، قلابِ درْ کمربندش را می گیرد. او نیز فهمیده است که امشب چه اتفاقی قرار است که بیفتد. مولا کمربندش را محکم می کند و شعری بدین مضمون می خواند: «هان ای فرزند ابوطالب! کمر خویش را برای مرگ محکم بند؛ زیرا مرگ تو را ملاقات خواهد کرد و از مرگ آن گاه که به سوی تو آید فریاد مکن» و دیگر بار زمزمه کرد: «خداوندا مرگ را بر ما سعادت مندانه ساز و دیدارت را بر ما مبارک گردان».

علی(ع) در مسجد کوفه

امیرالمؤمنین علی(ع) با شتاب به سمت مسجد حرکت می کند. حسن(ع) را که برای حفاظت پدر به دنبال او آمده بر می گرداند. وارد مسجد می شود و در تاریکی، چند رکعتی نماز به جا می آورد و آنگاه بر بام مسجد می رود و بانگ اذان سر می دهد. اذانی که در سایه همت و رشادت مردانه او این سان شکوه و جلال یافته است. پس از آن از مأذنه به زیر می آید و در صحن مسجد با بانگ الصلوة، الصلوة، خفتگان را برای نماز بیدار می کند.

علی(ع) در محراب شهادت

علی(ع) اینک به نماز نافله فجر ایستاده است. اما این نماز حال و هوای دیگری دارد. رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. علی(ع) او را به معراج می برد. لحظه موعود فرا رسیده است. همین که سر از سجده رکعت اول بر می دارد «شبیبن بحره»، آهنگ قتل آن حضرت می کرد. اما شمشیر او به طاق اصابت کرد و خطا نمود. ابن ملجم مرادی، تیره روزترینِ مردمان که در تاریک اندیشی و فضیلت سوزی گوی سبقت ربوده بود، به آن حضرت نزدیک می شود و شمشیر زهرآلود خود را بر فرق مبارک آن رهبر آزاده فرود می آورد؛ ضربتی که به جای زخم عمروبن عبدود می نشیند و تا جای سجده را می شکافد. آن ضربت دین را از وجود علی(ع)، محروم کرد. انسانیت را در سوگ رهبری والا نشاند و عدالت را بی مقتدا ساخت.

فُزْتُ و رَبِّ الْکَعْبَة

مسجد کوفه، آن شب نظاره گر آخرین مناجات و نماز مولای پارسایان بود. علی(ع) دیگر خود را آزاد می دید. به آستانه وصال رسیده بود. دیگر از رنج ها و دردهایی که مردمان نابکار برای او آفریده بودندر هایی می یافت. آری وعده ای که به او داده بودند تحقق پیدا کرده بود. پس همین که ضربه آن دشمن پاکی ها بر فرق او فرود آمد سر برداشت و در حالی که چشم به آسمان دوخته بود فریاد کرد: بِسْمِ اللّهِ وَبِاْاللّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللّهِ فُزتُ و رَبِّ الْکَعْبَة؛ به پروردگار کعبه سوگند که رستگار و کامروا شدم».

ندای جبرئیل

شگفتی این است که پس از فرود آمدن تیغِ حق ستیز ابن ملجم، فرشته وحی در حالی که علی(ع) هنوز از عالم خاک عروج نکرده بود، شهادت او را اعلام داشت و آه و ناله فرشتگان در آسمان ها طنین افکند. بادی تیره وزیدن گرفت و جبرئیل بی امان فریاد برآورد: به خدای سوگند که پایه های هدایت فرو ریخت. به خدای سوگند که ستارگان آسمان تیره و تار شدند. پرچم ها و نشانه های پرواپیشگی از میان برداشته شد. پسرعموی گران قدر پیامبر و جانشین راستین و برگزیده او، علی مرتضی، کشته شد».

سفارش حضرت علی (ع) در مورد ابن ملجم

مردم با دیدن این منظره هجوم آوردند و ابن ملجم را گرفتند و به نزد علی (ع) بردند. علی (ع) چشمانش را گشود. با صدای ضعیف اما با یک دنیا مهربانی و لطف رو به او کرد و گفت: ای ابن ملجم، آیا به تو مهربانی نکردم؟... آیا برای تو امام بدی بودم تا مرا این گونه پاداش دهی؟ ...».

آنگاه رو به فرزند ماتم زده اش حسن(ع) کرد و فرمود: «پسرم، با اسیر خود مدارا کن و شفقت و مهربانی پیش گیر... ما از اهل بیت رحمت و مغفرتیم. از آنچه خود می خوری به او بخوران و از آنچه می آشامی به او بنوشان. اگر من از دنیا رفتم با یک ضربه او را قصاص کن و اگر زنده ماندم خود می دانم که با او چه کنم و من به عفو سزاوارترم».

خیابان شریعتی از پیچ شمرون یا دروازه شمرون که محل یکی از دروازه‌های قدیم تهران است در خیابان انقلاب شروع می‌شود. دروازه‌ای که دیگر از آن بجز نام اثری نیست. بعد از انقلاب هم به دلیل وجود حسینیه ارشاد در این خیابان که پایگاه سخنرانی‌های دکتر شریعتی بود نام این متفکر را به خود گرفت.

خیابان شریعتی طی سال‌های گذشته بسیار تغییر کرده و دیرزمانی است که روستاها و باغ‌های قدیمی اطراف آن به محله تبدیل شده و از آن همه روستا و باغ فقط چند نام به یادگار باقی مانده است که یادآور گذشته این محله هستند؛ مانند باغ صبا که حالا محله سهروردی شده روستایی قدیمی که با تمام باغ‌هایش در مسیر جاده شمیران قرار داشت و بعد از تبدیل شدن به بافت مسکونی نام سابق آن روستا روی محل باقی ماند یا نام سه راه ملک که از باغ‌ها و زمین‌های وسیعی که متعلق به حاج حسن ملک بود باقی مانده است.

اما یکی از نشانه‌های قدیمی خیابان که هویت آن را می‌سازد موزه قصر است. کاخی بزرگ شامل بیرونی، اندرونی، کلاه فرنگی و استخر که به فرمان فتحعلی شاه قاجار در 118 سال پیش بیرون از تهران ساخته شد. این قصر بتدریج از دوره ناصرالدین شاه با کم‌توجهی از رونق افتاد و به ویرانه‌ای تبدیل شد تا آن که سال 1308 به دستور رضاشاه به زندان تبدیل شد و پس از انقلاب اسلامی بعد از گذشت سال‌ها این زندان تعطیل و شهرداری، بخش‌هایی از آن را تخریب کرد که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب تمام آن جلوگیری و توسط شهرداری به باغ موزه تبدیل شد.

بخش‌های دیدنی این موزه شامل موزه تاریخ انقلاب اسلامی ایران است که تصویری از مبارزات مردم در دوران پهلوی و «موزه زندان» است که بازسازی عینی فضای زندان از اتفاقاتی که در آن روی داده و در محوطه رو باز زندان «باغ ایرانی» قرار دارد که با بهره‌‌گیری از تنوع گیاهی یک فضای زیبا دلنشین بوجود آورده است. البته در این موزه چایخانه و سفره‌خانه سنتی، بازارچه و محل فروش کارهای هنری و صنایع دستی هم وجود دارد. شاید آنچه این موزه را با موزه‌های دیگر متفاوت کرده وجود زندانیانی است که شاید از لابه‌لای دیوارها و سنگفرش‌های زندان صدایشان را بتوان شنید؛ صدای کسانی چون اولین زندانی زندان قصر و سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی که فقط دو روز پس از همراهی رضاشاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس شد تا قوام‌السلطنه، صارم‌الدوله، صولت‌الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی و علیمردان خان بختیاری و پنجاه و سه نفر و محمد فرخی یزدی و همچنین دکتر تقی ارانی و هویدا و محمدتقی شریعتی و مرتضی مطهری و آیت‌الله طالقانی فقط برخی از زندانیان معروف این زندان هستند.

بجز این موزه، موزه‌های دیگری هم در خیابان شریعتی وجود دارد ازجمله موزه رضا عباسی که گنجینه‌ای از آثار هنر هنرمندان قبل و بعد از اسلام تا قرن 13 را در دل خود حفظ کرده است؛ هنرهایی شامل نگارگری و خوشنویسی و آثار هنری و صنعتی. رضا عباسی که نام موزه از او وام گرفته شده یکی از نگارگران عصر صفویه است.

طویل بودن خیابان شریعتی باعث شده بیشتر محله‌ها و خیابان‌ها و بزرگراه‌های شرق تهران به این خیابان راه داشته باشند. بافت خود خیابان شریعتی بیشتر تجاری و کمتر مسکونی است، اما محلات اطراف آن بیشتر مسکونی است. هر چه به سمت شمال خیابان حرکت کنید به نظر می‌رسد از بافت متراکم محله‌های اطراف خیابان کاسته و بخش اداری و سازمانی بیشتر می‌شود و بعد از گذشتن از پل سیدخندان محلات قدیمی چون چال هرز قلهک، زرگنده، قیطریه، یخچال و دزاشیب اطراف این خیابان را شکل می‌دهند.

اما یکی دیگراز نشانه‌های معروف این خیابان که هویت آن را می‌سازد حسینیه ارشاد است که در محله چال هرز قرار دارد. در گذشته این محل را با نام چال هرز می‌شناختند چون گودال بزرگ و دره شکلی بوده که هرزآب‌ها به آنجا سرازیر می‌شده و با گذشت زمان بتدریج با تخلیه خاک و نخاله از عمق گودال کاسته شد و کم‌کم کاربرد کشاورزی و بعد مسکونی پیدا کرد. امروزه بیشتر اهالی این محل را با عنوان حسینیه ارشاد می‌شناسند. حسینیه ارشاد سال 1346 توسط محمد همایون، ناصر میناچی و شهید مرتضی مطهری با هدف ایجاد یک مرکز فرهنگی و مذهبی بنیان گذاشته شد، اما آنچه این حسینیه را با بقیه متمایز کرده سخنرانی‌های پیایی دکتر شریعتی بود که باعث معروفیت حسینیه ارشاد شد. از بخش‌های مهم دیگر این محله می‌توان به مرکز تفریحی شهید چمران اشاره کرد که بیشتر به بولینگ عبدو به نام بنیانگذار آن شناخته می‌شود. سینماهای صحرا، فرهنگ و سروش هم ازجمله بخش‌های مهم این خیابان هستند. به همه اینها باید پل رومی را هم اضافه کنید پل رومی پلی است مقابل در سفارت ترکیه که الهیه را به خیابان شریعتی متصل می‌کند و علت این که به این نام معروف شده این بوده که زمان شکل‌گیری سفارت ترکیه یا عثمانی ـ این کشوربه روم شرقی معروف بود ـ این پل نامش را از این سفارت گرفته است. وقتی به انتهای خیابان دکتر شریعتی که به میدان قدس یا تجریش منتهی می‌شود می‌رسید فضای قدیمی سردرخانه فرمانفرما و کوچه‌های تنگ آن اطراف و خانه‌هایی با سقف شیروانی و فضای مسجد اعظم و تکیه پایین تجریش و مغازه‌های سمنوفروشی در کوچه رضاییه به یکباره تصویری قدیمی از شمرون را برایتان تداعی می‌کند.

اکرم بیگی