تبیان، دستیار زندگی

بانوى بانوان، حضرت زهرا(س)، همچنان پس از گذشت قرن‌ها، براى همه بشریت به ویژه زنان و دختران "الگو"ست.

روز ولادت او را به نام "روز زن" و "روز مادر" نام نهاده‏اند، تا همه زنان مسلمان و مادران نمونه، از فضایل و شایستگی‌هاى آن سرمشقِ خوبی‌ها، الگو بگیرند.

جلوه‏هاى الگویى آن بانو، براى نسل امروز فراوان است. در جنبه‏هاى فردى و اجتماعى، عبادى و سیاسى، اخلاق و معاشرت، تربیت و خانه‏دارى، عبادت و بندگى، علم و دین‏آموزى و... مى‏تواند سرمشق ما قرار گیرد. اگر به این "آینه کمال" بنگریم، جلوه‏هاى فضیلت را خواهیم دید و شناخت.

براى سهولت در "الگوگیرى" از آن اسوه پاکى، به نمونه‏هایى از سیره رفتارى آن حضرت، در چند بخش اشاره مى‏کنیم:.....

 بعد عبادى‏ آنچه به وجود انسان معنى مى‏بخشد، رابطه "نیایش" و "پرستش" با معبود است. هر که در دستگاه خدا "بنده"تر باشد، آزادتر و مقرّب‏تر است.

پیروان سیره زهرا(س) همچون او باید اهل ذکر، دعا، خلوت، تهجّد و نماز باشند.

حضرت فاطمه‏(س) بسیار شیفته عبادت و نیایش به درگاه الهى بود. از همه دل بریده بود و دلش پیوسته با پروردگارش بود.

آنقدر در پیشگاه خدا به عبادت مى‏ایستاد که قدم‌هایش ورم مى کرد1 و هرگز از نماز و دعا و نیایش خسته نمى‏شد، بلکه لذّت معنوى او در عبادت بود.

در نمازهایش از خوف خدا مى‏گریست.

براى هر روز از روزهاى هفته، و تعقیبات نماز، دعاهای ویژه‌ای داشت (در کتاب‌هاى دعا، متن دعاها و ذکرهاى روزانه و تعقیبات نماز آن بانوى بزرگ آمده است).

در دعاهایش براى زنان و مردان مؤمن دعا مى‏کرد، ولى براى خود دعا نمى‏کرد. وقتى علّت را مى‏پرسیدند، مى‏فرمود: اول همسایه، سپس خانه!2

تسبیحات حضرت زهرا(س) از برکات آن بانو است. روزى خسته از کارهاى طاقت‏سوز خانه، با دست‏هاى تاول زده به محضر پیامبر خدا(ص)رفت تا براى کمک در انجام کارهاى خانه کنیزى براى خود بگیرد.

رسول خدا(ص)بهتر از کنیز و خدمتکار را به او عطا کرد، یعنى "تسبیحات حضرت زهرا(س)".3 این ذکرهاى شریف را حضرت جبرئیل‏(ع) از سوى خداوند آورد و به حضرتش تعلیم داد.

آرى... الهام و نیرو گرفتن از یاد خدا براى غلبه بر دشواری‌هاى زندگى!

انس او با محراب عبادت و خلوت او در پیشگاه پروردگار و عشقى که به نماز داشت، او را محبوب خدا و حبیب رسول ساخته بود.

پایبند نبودن به حجاب، آرامش خانواده و جامعه را برهم زده و به التهاب دامن می‏زند:

«فلسفه پوشش و منع كامیابی جنسی از غیر همسر مشروع از نظر اجتماع خانوادگی اینست كه همسر قانونی شخص از لحاظ روانی عامل خوشبخت كردن او به شمار می‏رود؛ در حالی كه در سیستم آزادی كامیابی، همسر قانونی از لحاظ روانی یك نفر رقیب و مزاحم و زندانبان به شمار می‏رود. و درنتیجه كانون خانوادگی بر اساس دشمنی و نفرت پایه‏گذاری می‏شود.(34)»

2ـ پایداری نظام "خانواده": رعایت عفاف در رفتار و گفتار، خانواده را سالم و آسیب‏ناپذیر نگه می‏دارد. آیا آنان كه با فریب‏كاری، شعار آزادی زن را سر دادند و حجاب را از عفّت، تفكیك كردند، توانستند با ولنگاری زنان در غرب و تشویق مردان هوس‏باز، نظام خانواده را حفظ كنند؟

3ـ اصلاح زن "شیی‏ء شده": امام خمینی، در توضیح نگرش غربی به زن را نگرش به یك كالا، تعبیر زیبائی دارند: «در خصوص زنان، اسلام هیچگاه مخالف آزادی آنها نبوده است. به عكس، اسلام با مفهوم "زن شیئ شده" و به عنوان شیئ، مخالفت كرده است و شرافت و حیثیّت وی را به وی باز گردانده است.(35)»

4ـ عفاف، منشاءِ فرهنگ و ادبیات: همه زیبایی و شكوه تمدن و فرهنگ انسان را در یك كلمه می‏توان خلاصه كرد و آن عشق است. استواری عشق به اسطوره‏های كمتر دست یافتنی است. زبان عاشقان، زبان شعر است كه چون دل پرسوز عاشق، درون سوز است. زبان سرخ و آتشینی كه تن نمی‏شناسد و سر بر باد می‏دهد ولی مهربان و ترحّم‏برانگیز است و حتّی دل معشوق سنگ دل را می‏سوزاند و به تحسین وامیدارد. این بلندای شكوهمند فرهنگ و ادب شرقی، عرفانی و ایرانی، دست‏مایه یك نسل سرفراز اصیل، خویشتن‏دار و متمدن است كه از منظر عفاف به یكدیگر می‏نگریستند. زن در حشمت و جلال می‏زیسته است و مرد همواره در پی این حشمت و جلال می‏رفته است كه به سادگی و آسانی، دست یافتنی نبوده است. كمتر بازیچه دست هوسران مردان بوده و بیشتر ارزش و اعتبار داشته است.

«آیا آنجا كه سلسله مقررات اخلاقی به نام عفت و تقوی بر روح مرد و زن حكومت می‏كند و زن به عنوان چیزی گرانبها دور از دسترس مرد است این استعداد بهتر به فعلیت می‏رسد یا آن‏جا كه احساس منعی به نام عفت و تقوی در روح آنها حكومت نمی‏كند و اساساً چنین مقرارتی وجود ندارد. وزن در نهایت ابتذال در اختیار مرد است.(36)»
اما زن بدون عفّت و پوشش، این جمال مرموز و شاعرانه را نیز از كف می‏دهد و به زباله‏دانیِ شهوت مردانِ بی‏اصول بَدَل می‏گردد، مردانی كه نه شاعر، بلكه تبهكارند.

«خویشتن‏داری»، توانایی برجسته روحی به انسان می‏دهد تا وی در برابر هجوم سركش هوی و هوس پایداری كند و در فراز و فرود زندگی، به كمال رسد. انسانی كه اعتقاد به اصول و ارزشها دارد؛ در واقع، به سرچشمه همه مهربانی‏ها، لطافت‏ها، عاطفه‏ها، عشق‏ها، زیبائی‏ها و هنرمندی‏ها و ابداع‏ها ایمان دارد و چنین ایمانی، چونان بنیان مرصوص است(32) كه هیچ تندبادی، از آزمندی، فزون خواهی و خشونت طلبی نمی‏تواند وی را آشفته سازد. وی را وقار و عزّت و بلندای كوه ماند كه دلی شفاف، و پاك دارد چونان پاكی آب زلال در چشمه‏های رسته از دل كوهساران.

این آرامش درونی و برونی، به خویشتن‏داری انسانی می‏انجامد. برخی دیگر از بركات عفاف عبارتند از:

1ـ آرامش روحی فرد و جامعه (بهداشت روانی): با عفاف و خویشتن‏داری می‏توان از هرز رفتن استعدادها، توان‏ها و امكانات جلوگیری نمود و به بالندگی هنجارها و ارزشها یاری نمود:

«از نظر اسلام محدودیت كامیابی جنسی به محیط خانوادگی و همسران مشروع از جنبه روانی به بهداشت روانی اجتماع كمك می‏كند

1ـ نگاهی انسانی به انسان: انسان، موجودی آزاد و انتخاب‏گر است و قادر است با نیّت و اراده به اعمالی دست می‏زند كه انگیزه آنها حسّ عشق و پرستش، خداخواهی و خداجویی فطری و حسّ‏اخلاقی و دگرخواهی می‏باشد. این موجود آزاد، تحت تأثیر نیروهای درونی و برونی قرار دارد كه در تصمیم‏گیریهای وی، نقش اساسی و حیاتی بازی می‏كند. در او، قوّه عاقله، قوّه شهوانی و قوّه غضبیّه نهاده شده است كه با روشی هوشمندانه با میانه روی و اعتدال می‏تواند از همه نعمتهای خدایی و استعدادهای انسانی نهفته در خود استفاده بهینه كند. انسان می‏تواند تعالی پیدا كند و خردگرای فرهیخته شود یا سقوط كند و به لذّت‏گرای نابخرد، تبدیل گردد و یا در نهایت به حیوانی خشونت‏طلب، تغییر هویّت دهد. نگاه اسلام به انسان، نگاهی متعالی است و از منظر خردگرایی شرافت‏مندانه و خداجویی عزّت مدارانه، انسان را می‏نگرد و می‏خواهد كه نگاه من به تو، تحت تأثیر مؤلّفه‏های دیگری، غیر از برابری انسانی و تقوا، قرار نگیرد. هرگز نباید به دیگری (انسان دیگر) از زاویه جنسیّت، ملیّت و رنگ و... نگریست. اسلام هر نوع ابزاری كه اغلب در خدمت منافع دیدگاه لذّت‏گرایانه افراطی یا خشونت‏طلبانه یا برتری نژادی قرار گیرد به چالش فرامی‏خواند و آن را غیر انسانی می‏داند. عفاف، هوشمندانه‏ترین حالت كنترل نفس و اعمال قدرت در حوزه شخصیت خویش است كه تلاش در برجسته و شفاف كردن انسانیّت انسان دارد و از جلوه‏گری و عشوه‏گری جنسیّت‏مدار جلوگیری می‏نماید.

2ـ كمال‏گرایی انسان: خصلت انسانی "خویشتن‏داری"، باید حفاظت شود و اساسی‏ترین فلسفه معنوی "پوشش" در میان اقوام، ملل، تمدّنها و ادیان، حفظ همین خصلت انسانی حیا و عفّت است. اسلام، طرفدار این ویژگی انسانی است و زن و مرد را به رعایت آن برای رسیدن به كمال و فضیلت فرامی‏خواند، در كانون خانواده نیز زن و شوهر را توصیه به رفتاری انسانی می‏كند و كُنِش جنسی میان زن و شوهر و لذت‏گرایی مشروع و قانونمند را نیز در همین راستا توصیه می‏كند. اسلام، از نگاه‏های غیرانسانی، جلوگیری كرده و به زن و مرد مؤمن سفارش می‏كند كه چشم‏چرانی نكنند و نگاهی عفیفانه داشته‏باشند:

«قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم»(30)؛ (به مردان بگو دیدگان (از نظر بازی) فروگذارند) «و قل للمؤمنات یغضضن من ابصار هنّ»(31)؛ (به زنان مؤمن (هم) بگو دیدگانشان را فرو گذارند).

گفتیم كه پوشش، ارتباط بنیادی با عفاف داشته و نمی‏شود كسی طرفدار حیا و عفاف باشد ولی با اصل پوشش مخالف باشد. پوشش اسلامی كاملترین گونه رعایت عفاف است. اگر بین حجاب و عفاف، جدایی اندازیم دو مشكل عمده رخ می‏نماید:(26)

1ـ جدایی بین عفاف و حجاب تا كجا می‏تواند پذیرفتنی باشد؟ ملاك و معیار تبیین این جدایی و اندازه و شكل رعایت پوشش برای حفظ عفاف چه چیزی خواهد بود؟ و نیز می‏پذیریم كه ممكن است افرادی عفیف و پارسا باشند امّا حجاب را به گونه‏ای كه مورد توصیه شارع است دارا نباشد ولی به این امر هم باید توجه كرد كه این جدایی تا كجا می‏تواند ادامه یابد؟»(27)

2ـ با پذیرفتن جدایی عفاف از حجاب تنها دلیل لزوم حجاب بر زنان هرزگی و هوسبازی مردان خواهد بود: «اگر زنان بدون حجاب، عفیف و پاك هستند، آیا مردان نیز چنین‏اند، و هوسبازی نمی‏كنند و از هرزگی دست برمی‏دارند.»(28)

قانونگذار ضمن توجه به حال و روانشناسی مردان، برای زنان در باب پوشش بدن، قانونگذاری می‏كند و با همه‏جانبه‏نگری و نگاهی متعالی به زن و مرد، خویشتن‏داری را برای هردو توصیه می‏كند حجاب از مسلّمات احكام اسلام است و با توجه به آیات و روایات، جدایی حجاب و عفاف، قابل تصوّر نیست.

در خصوص اندازه وابستگی پوشش با حجاب، استاد مطهری می‏نویسند:

«حیا و عفاف از ویژگیهای درونی انسان است و حجاب به شكل و قالب و نوع و چگونگی پوشش بر می‏گردد. تفاوت باطن و ظاهر یا روح و جسد و یا گوهر و صدف را می‏توان به عنوان تمثیل در این زمینه به كار برد. به گمان ما اینها دو حقیقت هستند و میزان وابستگی این دو نیاز به تأمل دارد»(20)

استاد حجاب و پوشش را نشانه عفاف می‏داند:

1ـ ایشان در تحلیل آیه 59 سوره احزاب، خداوند به پیامبر دستور می‏دهد كه به همسران و دختران و زنان مؤمن فرمان دهید جلباب (پارچه‏ای كه تمام بدن را بپوشاند) به خود گیرند، می‏نویسند:

«بنابراین در این فراز قاعده‏ای كلّی بیان شده كه زن مسلمان چنان رفت و آمد كند كه علائم وقار و عفاف از او هویدا باشد.»(21)

2ـ و نیز: «حجاب و پوشش تنها یك تكلیف است و نشانه یك خصلت انسانی یعنی عفاف»(22)

3ـ و: «حجاب و پوشش نشانگر عفت است»(23)»

4ـ و نیز: «قرآن عفت دختران شعیب را در حال چوپانی و آب دادن به گوسفندان در جمع مردان بازگو می‏كند. عفت مریم را در معبدی كه همگان چه زن و چه مرد به پرستش می‏آیند، می‏ستاید».(24) آیا عفت دختران شعیب و عفت مریم(س) همان رعایت خویشتن‏داری و دارابودن نشانه‏های آن در كردار و گفتارنیست؟ 5 ـ و: «متانت در سلوك ظاهری و در انتخاب پوشش از عفاف درونی خبر می‏دهد.»(25)

اگر وابستگی حجاب با عفاف قطعی نشود نمی‏توان در استدلال برای حجاب، از ارتباط «نشانه» و «واقعیّت» سخن گفت.

نشانه بودن «حجاب» برای «عفاف» گریزناپذیر است. پوشش، نشان عفاف است.

«عفّت و حیا، خصلتی انسانی است كه تاریخ بر نمی‏تابد و مورد پذیرش تمامی انسانها بود، و هست. و انسانهای بزرگ و ادیان آسمانی نیز بدان توصیه كرده‏اند. در شریعت اسلامی نیز بر آن تأكید فراوان شده است. همین خصلت انسانی یكی از فلسفه‏های اصلی پوشش آدمی بوده است»

شهید مطهری در مسئله حجاب می‏نویسد:

«وقتی زن پوشیده و سنگین از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاكدامنی را رعایت كند افراد فاسد و مزاحم جرأت نمی‏كنند متعرّض آنها شوند.(17)».

ایشان در ذیل آیه 61 سوره نور چنین می‏نویسد:

«از جمله «ان یستعففن خیرٌ لهنّ» می‏توان یك قانون كلّی را استنباط كرد و آن اینست كه از نظر اسلام هر قدر زن جانب عفاف و ستر (پوشش) را مراعات كند پسندیده‏تر است و رخصتهای تسهیلی و ارفاقی كه به حكم ضرورت درباره وجه وكفین و غیره داده شده است، این اصل كلی اخلاقی را نباید از یاد برد.»(18)

عفاف و خویشتن‏داری، در برابر فزون خواهی شهوانی و كشش نفسانی، چه ویژگی‏هائی دارد:

1ـ خصلتی انسانی است. 2ـ حالتی درونی است.

3ـ نشانه‏های بیرونی دارد. 4ـ در رفتار و گفتار بروز می‏كند.

5 ـ با رفتار و نشانه‏های متناقض، سازگار نیست.

6ـ نه از موضع ناتوانی بل از بلندای عزّت و اقتدار، صورت می‏بندد.

عفاف، خویشتن‏داری با علائم و نشانه‏های رفتاری و گفتاری است و وجود آن بستگی به وجود نشانه‏های آن دارد پس حفظ عفاف بدون رعایت نشانه‏های آن ممكن نیست. عفّت نمی‏تواند یك امر صرفا درونی باشد و هیچ علامت بیرونی نداشته باشد. بخشی از تفاوت در نشانه‏های خویشتن‏داری زن و مرد، از تفاوت در خلقت آنها سرچشمه می‏گیرد و یكی از نشانه‏های عفاف، پوشش است. عفاف بدون رعایت پوشش، قابل تصوّر نیست. نمی‏توان به زن یا مردی، «عفیف» گفت در حالی كه عریان یا نیمه عریان در انظار عمومی ظاهر می‏شود گرچه تفاوت رفتارهای انسانی و حیوانی، ریشه در تفاوت خلقت و فطرت، گرایشها و منش‏ها دارد. در اسلام از نشانه‏های برجسته «عفاف» می‏توان به پوشش اسلامی (حجاب) اشاره نمود.(16)

مرحوم شیخ عباس قمی در سفینه البحار(8)آورده است:

«و یطلق فی الاخبار غالباً علی عفّة الفرج و البطن و كفّها عن مشتهیاتهما المحرّمه». (در روایات، عفاف، بیشتر به معنی خویشتن‏داری نسبت به شكم و شهوت به كار می‏رود، و بازداشتن ایندو از فزون خواهی حرام).

علی(ع) می‏فرمایند:

«العفاف زهادة»(9)؛ (عفاف زهد ورزی و خویشتن‏داری است).

و «العفّة تضعّف الشّهوة»(10)؛ (خویشتن‏داری شهوت را ناتوان می‏سازد).

رابطه "عفت" با "شهوت": در روایات و آیات، میان «شهوت‏پرستی» و «عفّت»، تقابل جدّی برقرار شده و به دینداران، آموزش داده می‏شود كه شهوت‏پرستان، عفیف نیستند ولی به نظر می‏رسد كه معمولاً تنها بخشی از گستره معنایی شهوت‏پرستی، مورد نظر برخی دینداران واقع شده است.