آداب معاشرت در قرآن

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ... »(احزاب،53)

ای کسانی که ایمان آوردید! به خانه‌های پیغمبر در نیایید، مگر آنکه شما را به طعامی دعوت کنند، به شرطی که به انتظار طعام زودتر نروید، بلکه وقتی شما را خواندند، داخل شوید، و چون طعام خوردید، متفرق گردید، و آن جا را محل انس و گفتگو مکنید، که این، پیغمبر را ناراحت می‌کند، او از شما خجالت می‌کشد، ولی خدا از بیان حق خجالت نمی‌کشد، ... روی سخن در این آیه به مؤمنان است به خصوص آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر ص و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله‌های کوتاه و گویا و صریح بیان می‌کند.

نخست می‌گوید:" ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگز در اطاق‌های پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر اینکه برای صرف غذا به شما اجازه داده شود، آنهم مشروط به اینکه به موقع وارد شوید، نه اینکه از مدتی قبل بیائید و در انتظار وقت غذا بنشینید" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ) و به این ترتیب یکی از آداب مهم معاشرت را در آن محیطی که این آداب کمتر رعایت میشد بیان می‌کند، گر چه سخن در به اره خانه پیامبر ص است، ولی مسلما این حکم اختصاص به او ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه کسی شد (چنان که در سوره نور آیه 27 نیز آمده است) حتی در حالات پیامبر ص می‌خوانیم که وقتی میخواست وارد خانه دخترش فاطمه ع شود بیرون در می‌ایستاد و اجازه میگرفت، و یک روز" جابر بن عبد اللَّه" با او بود پس از آنکه برای خود اجازه گرفت برای" جابر" نیز اجازه گرفت! (کافی، ج 5 ،ص 528.)

به علاوه به هنگامی که دعوت به طعام میشوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بیموقع برای صاحبخانه فراهم نکنند. سپس به دومین حکم پرداخته می‌گوید:" ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی که غذا خوردید پراکنده شوید" (وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا)

این حکم در حقیقت تاکید و تکمیلی بر حکم گذشته است، نه بی موقع به خانه‌ای که دعوت شده‌اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ کنید. (تفسیر نمونه، ج17، ص400) بدیهی است تخلف از این امور موجب زحمت و دردسر برای میزبان است و با اصول اخلاقی سازگار نیست.

در سومین حکم می‌فرماید:" پس از صرف غذا مجلس انس و گفتگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشکیل ندهید" (و لا مستانسین لحدیث). البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست، سخن از جایی است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترک گفت، به خصوص اینکه خانه خانه‌ای همچون بیت پیامبر ص باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌های الهی است و باید امور مزاحم، وقت او را اشغال نکند. سپس علت این حکم را چنین بیان می‌کند:" این کار پیامبر را آزار میداد، اما او از شما شرم می‌کرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی‌کند و ابا ندارد" (إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقّ). البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردی که جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمی‌کرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه خودشان زیبا نیست اما از ناحیه کسان دیگر جالب و زیباست، و مورد آیه نیز از این قبیل است، اصول اخلاقی ایجاب می‌کرد پیامبر (ص) به دفاع از خود نپردازد، بلکه خداوند به دفاع از او پردازد.(تفسیر نمونه، ج17، ص401)

شرایط مهمانی دادن در خانواده اسلامی

بعضی از والدین فرزندان خود را بدون دعوت به مهمانی می‌برند از میزبان هم توقع احترام دارند. در صورتی که در سفارش‌های پیغمبر است (ص) که‌ای علی هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: آنکه بر سر خوانی رود که دعوت نشده و آنکه فرمانفرمائی کند بر میزبان صاحب خانه. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص291)

بعضی از خانواده‌ها در تهیه غذا چنان خود را به زحمت انداخته دیگر طاقت مهمانی دادن و یا رفتن به مهمانی برای دفعات بعدی را نخواهند داشت و کار به جایی خواهد رسید که از مهمانی دادن متنفر شوند. در صورتی که امام ششم  فرمود: اگر برادرت خود به نزد تو آمد هر چه داری به راش بیاور و اگرش دعوت کردی خوب پذیرایش شو. در این مورد ایشان در جای دیگر فرمود: اگر کسی هزار درهم برای خوراکی هزینه نهد و مؤمنی از آن بخورد اسراف نباشد. شخصی علی بن ابی طالب (ع) را به مهمانی خواند، حضرت فرمود: به شرط آنکه سه چیز را تضمین بدهی، گفت: آن سه چیز کدامند یا امیر المؤمنین؟ فرمود: اینکه از بیرون چیزی برای ما نیاوری و چیزی را که در خانه است از من مضایقه نکنی و به خانوادهات اجحاف نکنی، گفت: پذیرفتم، حضرت دعوت او را اجابت نمود. (خصال، ج1، ص 275) بعضی از خانواده‌ها برای به رخ کشیدن وسایل خانه به مهمان، مهمانی برپا می‌کنند در صورتی که  پیغمبر (ص) فرمود: هر که برای خودنمائی و شهرت اطعام کند خدا از صدید دوزخ به او بخوراند و آن خوراک را در شکمش آتش سازد تا دادگری مردم در روز قیامت به پایان برسد.

بعضی از خانواده‌ها نیز ملاحظه صاحب خانه را نمی‌کنند تا یک هفته خود را به صاحب خانه تحمیل کرده که با این کار برای آن‌ها مزاحمت ایجاد خواهد شد. در حالی که مهمانی تا سه روز است. پیامبر(ص) فرمود: پذیرایی از مهمان تا سه روز حق اوست، زائد بر آن در حکم صدقه‌ای است که میزبان به او می دهد آنگاه فرمود: چندان نزد میزبان نمانید که وی را گناه کار سازید. گفتند: چگونه؟ گفت: چندان مقام کنی که هزینه مهمانی نداشته باشد. .(خصال،ج1، ص 118) یا اینکه به وسواس دچار خواهد شد که به جای دید و بازدید و با خبری از حال هم، خود را به تکلف اندازد. در صورتی که با این روحیه فرسنگ‌ها از مهمانی اسلامی به دور است. امام ششم (ع) فرمود: مؤمن رو در بایستی از برادرش ندارد، ندانم کدام عجیب‌تر است: آنکه نزد برادر رود و او را برنج پذیرائی وادارد یا اینکه خود به خود به رنج افتد برای پذیرائی برادرش. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص292)

گاهی اوقات بعضی از خانواده‌ها چنان خود را از دیگری بالا دانسته که اگر میزبان در حد وسع خود غذایی مقابل آن‌ها بگذارد پشت سر میزبان شروع به بدگویی کرده که او به ما احترام نگذاشته است. در حالی که چنین نیست. رسول خدا(ص) فرمود: همین گناه برای آدمی بس که کم شمارد آنچه نزد برادرانش گزارد، و همین گناه برای مهمانان بس که آنچه برادرشان نزدشان نهد کم شمارند. حتی ارزش مهمانی به قدری مهم است که امام رضا(ع) فرمود: که صله کنید ارحامی را که از شما بریدهاند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص293) تمام حقوقی که برای مهمان در نظر گرفته شده است همه برای انتشار مهربانی و عطوفت بین خانواده‌ها است.امام ششم (ع) که فرمود: از آبروداری است نزد برادر که چون در سفره با او همخور شود پیش از او از خوردن دست بردارد، و فرمود: چون برادرت بر تو وارد شد به او مگو امروز چیزی خوردی ولی آنچه داری نزد او بیاور زیرا به راستی سخاوتمند کامل کسی است که آنچه دارد در بخشش گزارد. و این در زندگانی پیامبر(ص)هویداست چون پیامبر(ص) با مردمی میخورد اول کس بود که با آن‌ها دست به طعام می‌برد و آخر کسی که دست می‌کشید تا همه بخورند. رسول خدا فرمود صاحب خانه اول مهمانان بنوشد و آخر همه وضوء سازد. رسول خدا(ص) فرمود: حق مهمانست که او را بدرقه کنی در سرایت تا دم در. هم چنین ایشان در جای دیگر فرمود: حق مهمانست که به رایش خلال آماده کنند.

پاداش مهمانی

بعضی از خانواده‌ها از پاداش مهمانی غافلند. پیغمبر (ص) فرمود: هر کس به برادرش شیرینی خوراند خدا تلخی مرگ را از کامش ببرد و امام صادق (ع) فرمود: هر که گرسنه‌ای را سیر کند خدا به رایش در بهشت جوئی روان سازد.

پیغمبر (ص) گذر کرد به گوری که کنده می‌شد و آنکه می کندش خسته و مانده شده بود و آن حضرت به او فرمود: برای که این گور را می‌کنی؟ گفت: برای فلان بن فلان، فرمودش چرا بر تو سخت آمده اگر آنکه دانی خوش بر خورد و خوشخو بود زمین به رایش نرم می‌شد تا بسا با مشت میتوانست آن را بکند، سپس فرمود: که البته او دوست می‌داشت پذیرائی مهمان را و پذیرائی نکند از مهمان جز مؤمن پرهیزکار. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص29)

پیغمبر (ص) فرمود: هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد باید مهمانش را گرامی دارد، و مهمانی تا سه شبانه روز است و بالاترش صدقه است و بخشش تا یک شبانه روز، و نشاید مهمان وارد بر قومی آن‌ها را دلتنگ کند تا آن‌ها را بیرون کند یا بیرونش کنند.(ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص297) امیر مؤمنان فرمود: مؤمنی مهمان دوست نباشد جز که از گورش برخیزد و رویش چون ماه شب چهارده باشد و اهل محشر نگرند و گویند این جز پیغمبر مرسل نیست، و فرشته‌ای گوید: این مؤمن مهماندوست است و پذیرائی مهمان و راهی ندارد جز که به بهشت رود. از پیغمبر است (ص) که مهمان داری در شب حق واجب بر هر مسلمانست و صبح که شد خواهد نگهش دارد و خواهد رهش کند، هر خانه که مهمان نیاید فرشتهها در آن نیایند. امام صادق از قول پیغمبر (ص) فرمود: برکت شتابان‌تر است به سوی کسی که اطعام می‌کند از کار به کوهان شتر.  هم چنین پیغمبر (ص) فرمود: مهمان روزی خود را نزد میزبان آورد و چون خارج شود همه گناهانشان را برد. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار،ج1،ص60 )   

امام حسین (ع) که فرمود: هر که شاد است که مرگش پس افتد، و روزش فزاید باید صله رحم کند.  پیغمبر (ص) فرمود: هر که یک چیز را برای من در عهده گیرد من چهار چیز به رایش در عهده گیرم صله رحم کند و خدا او را دوست دارد، و روزش را فراوان کند، و به عمرش افزاید، و بهشتی در آوردش که به او وعده داده. پیغمبر (ص) فرمود: مردی صله رحم کند که از عمرش سه سال مانده و خدا عز و جل آن را سی سال گرداند، و قطع رحم کند و از عمرش سی سال مانده و خدا آن را سه سال گرداند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج1، ص61)

کیفر قطع رحم و ناسازگاری

بعضی از خانواده‌ها به دلایل بی اساس با فامیل قطع رابطه دارند و از پیامد سوء آن غافلند.رسول خدا (ص)فرمود: هنگامی که علم، پدیدار، ولی از عمل به آن خودداری شود، و (نیز) زبان‌های مردم (به ظاهر) موافق و دل‌های آنان (در باطن) مخالف یک دیگر باشد، و قطع رحم رواج پیدا کند، در چنین روزی خداوند بر آن مردم لعنت می‌کند و آن‌ها را گنگ و نابینا میسازد (تا از دیدن و شنیدن حقایق محروم گردند). (بحار الانوار، ج2، ص294) در خانواده والدین با آگاهی دادن فرزندان خویش با آداب مهمانی آن‌ها را در طی مراحل کمال در زندگی خویش یاری می‌نمایند.

انتهای پیام/

فارس، حضرت ابراهیم (ع) در مهمان نوازی نمونه بود. قبل از آمدن مهمان لب به غذا نمی‌زد. یک شبانه روز برای او مهمان نیامد، بیرون رفت تا مهمانی پیدا نماید در راه پیرمرد بت پرستی را دید با خود گفت: اگر با ایمان بود مهمانم می‌شد. پیرمرد از او گذشت. جبرئیل آمد وگفت: خدا سلام رساند و فرمود: این  پیر مرد هفتاد سال بت پرست بود یک روز از رزق او کم نگذاشتم. اما یک روز روزی او را به تو حواله کردم، به تهمت بیگانگی، طعام از او بازداشتی.  ابراهیم (ع) به دنبال پیرمرد رفت و جریان را به او اطلاع داد. پیرمرد گفت: نافرمانی کردن چنین خداوندی به دور از جوانمردی است و دین آن حضرت را پذیرفت. پیغمبر (ص) فرمود: چون خدا مردمی را دوست دارد به آن‌ها هدیه‌ای دهد، گفتند آن چه باشد؟ فرمود: مهمان که روزی خود آورد و گناهان خاندان را برد.

آداب معاشرت در قرآن

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ... »(احزاب،53)

ای کسانی که ایمان آوردید! به خانه‌های پیغمبر در نیایید، مگر آنکه شما را به طعامی دعوت کنند، به شرطی که به انتظار طعام زودتر نروید، بلکه وقتی شما را خواندند، داخل شوید، و چون طعام خوردید، متفرق گردید، و آن جا را محل انس و گفتگو مکنید، که این، پیغمبر را ناراحت می‌کند، او از شما خجالت می‌کشد، ولی خدا از بیان حق خجالت نمی‌کشد، ... روی سخن در این آیه به مؤمنان است به خصوص آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر ص و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله‌های کوتاه و گویا و صریح بیان می‌کند.

نخست می‌گوید:" ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگز در اطاق‌های پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر اینکه برای صرف غذا به شما اجازه داده شود، آنهم مشروط به اینکه به موقع وارد شوید، نه اینکه از مدتی قبل بیائید و در انتظار وقت غذا بنشینید" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ) و به این ترتیب یکی از آداب مهم معاشرت را در آن محیطی که این آداب کمتر رعایت میشد بیان می‌کند، گر چه سخن در به اره خانه پیامبر ص است، ولی مسلما این حکم اختصاص به او ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه کسی شد (چنان که در سوره نور آیه 27 نیز آمده است) حتی در حالات پیامبر ص می‌خوانیم که وقتی میخواست وارد خانه دخترش فاطمه ع شود بیرون در می‌ایستاد و اجازه میگرفت، و یک روز" جابر بن عبد اللَّه" با او بود پس از آنکه برای خود اجازه گرفت برای" جابر" نیز اجازه گرفت! (کافی، ج 5 ،ص 528.)

به علاوه به هنگامی که دعوت به طعام میشوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بیموقع برای صاحبخانه فراهم نکنند. سپس به دومین حکم پرداخته می‌گوید:" ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی که غذا خوردید پراکنده شوید" (وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا)

این حکم در حقیقت تاکید و تکمیلی بر حکم گذشته است، نه بی موقع به خانه‌ای که دعوت شده‌اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ کنید. (تفسیر نمونه، ج17، ص400) بدیهی است تخلف از این امور موجب زحمت و دردسر برای میزبان است و با اصول اخلاقی سازگار نیست.

در سومین حکم می‌فرماید:" پس از صرف غذا مجلس انس و گفتگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشکیل ندهید" (و لا مستانسین لحدیث). البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست، سخن از جایی است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترک گفت، به خصوص اینکه خانه خانه‌ای همچون بیت پیامبر ص باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌های الهی است و باید امور مزاحم، وقت او را اشغال نکند. سپس علت این حکم را چنین بیان می‌کند:" این کار پیامبر را آزار میداد، اما او از شما شرم می‌کرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی‌کند و ابا ندارد" (إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقّ). البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردی که جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمی‌کرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه خودشان زیبا نیست اما از ناحیه کسان دیگر جالب و زیباست، و مورد آیه نیز از این قبیل است، اصول اخلاقی ایجاب می‌کرد پیامبر (ص) به دفاع از خود نپردازد، بلکه خداوند به دفاع از او پردازد.(تفسیر نمونه، ج17، ص401)

شرایط مهمانی دادن در خانواده اسلامی

بعضی از والدین فرزندان خود را بدون دعوت به مهمانی می‌برند از میزبان هم توقع احترام دارند. در صورتی که در سفارش‌های پیغمبر است (ص) که‌ای علی هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: آنکه بر سر خوانی رود که دعوت نشده و آنکه فرمانفرمائی کند بر میزبان صاحب خانه. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص291)

بعضی از خانواده‌ها در تهیه غذا چنان خود را به زحمت انداخته دیگر طاقت مهمانی دادن و یا رفتن به مهمانی برای دفعات بعدی را نخواهند داشت و کار به جایی خواهد رسید که از مهمانی دادن متنفر شوند. در صورتی که امام ششم  فرمود: اگر برادرت خود به نزد تو آمد هر چه داری به راش بیاور و اگرش دعوت کردی خوب پذیرایش شو. در این مورد ایشان در جای دیگر فرمود: اگر کسی هزار درهم برای خوراکی هزینه نهد و مؤمنی از آن بخورد اسراف نباشد. شخصی علی بن ابی طالب (ع) را به مهمانی خواند، حضرت فرمود: به شرط آنکه سه چیز را تضمین بدهی، گفت: آن سه چیز کدامند یا امیر المؤمنین؟ فرمود: اینکه از بیرون چیزی برای ما نیاوری و چیزی را که در خانه است از من مضایقه نکنی و به خانوادهات اجحاف نکنی، گفت: پذیرفتم، حضرت دعوت او را اجابت نمود. (خصال، ج1، ص 275) بعضی از خانواده‌ها برای به رخ کشیدن وسایل خانه به مهمان، مهمانی برپا می‌کنند در صورتی که  پیغمبر (ص) فرمود: هر که برای خودنمائی و شهرت اطعام کند خدا از صدید دوزخ به او بخوراند و آن خوراک را در شکمش آتش سازد تا دادگری مردم در روز قیامت به پایان برسد.

بعضی از خانواده‌ها نیز ملاحظه صاحب خانه را نمی‌کنند تا یک هفته خود را به صاحب خانه تحمیل کرده که با این کار برای آن‌ها مزاحمت ایجاد خواهد شد. در حالی که مهمانی تا سه روز است. پیامبر(ص) فرمود: پذیرایی از مهمان تا سه روز حق اوست، زائد بر آن در حکم صدقه‌ای است که میزبان به او می دهد آنگاه فرمود: چندان نزد میزبان نمانید که وی را گناه کار سازید. گفتند: چگونه؟ گفت: چندان مقام کنی که هزینه مهمانی نداشته باشد. .(خصال،ج1، ص 118) یا اینکه به وسواس دچار خواهد شد که به جای دید و بازدید و با خبری از حال هم، خود را به تکلف اندازد. در صورتی که با این روحیه فرسنگ‌ها از مهمانی اسلامی به دور است. امام ششم (ع) فرمود: مؤمن رو در بایستی از برادرش ندارد، ندانم کدام عجیب‌تر است: آنکه نزد برادر رود و او را برنج پذیرائی وادارد یا اینکه خود به خود به رنج افتد برای پذیرائی برادرش. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص292)

گاهی اوقات بعضی از خانواده‌ها چنان خود را از دیگری بالا دانسته که اگر میزبان در حد وسع خود غذایی مقابل آن‌ها بگذارد پشت سر میزبان شروع به بدگویی کرده که او به ما احترام نگذاشته است. در حالی که چنین نیست. رسول خدا(ص) فرمود: همین گناه برای آدمی بس که کم شمارد آنچه نزد برادرانش گزارد، و همین گناه برای مهمانان بس که آنچه برادرشان نزدشان نهد کم شمارند. حتی ارزش مهمانی به قدری مهم است که امام رضا(ع) فرمود: که صله کنید ارحامی را که از شما بریدهاند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص293) تمام حقوقی که برای مهمان در نظر گرفته شده است همه برای انتشار مهربانی و عطوفت بین خانواده‌ها است.امام ششم (ع) که فرمود: از آبروداری است نزد برادر که چون در سفره با او همخور شود پیش از او از خوردن دست بردارد، و فرمود: چون برادرت بر تو وارد شد به او مگو امروز چیزی خوردی ولی آنچه داری نزد او بیاور زیرا به راستی سخاوتمند کامل کسی است که آنچه دارد در بخشش گزارد. و این در زندگانی پیامبر(ص)هویداست چون پیامبر(ص) با مردمی میخورد اول کس بود که با آن‌ها دست به طعام می‌برد و آخر کسی که دست می‌کشید تا همه بخورند. رسول خدا فرمود صاحب خانه اول مهمانان بنوشد و آخر همه وضوء سازد. رسول خدا(ص) فرمود: حق مهمانست که او را بدرقه کنی در سرایت تا دم در. هم چنین ایشان در جای دیگر فرمود: حق مهمانست که به رایش خلال آماده کنند.

پاداش مهمانی

بعضی از خانواده‌ها از پاداش مهمانی غافلند. پیغمبر (ص) فرمود: هر کس به برادرش شیرینی خوراند خدا تلخی مرگ را از کامش ببرد و امام صادق (ع) فرمود: هر که گرسنه‌ای را سیر کند خدا به رایش در بهشت جوئی روان سازد.

پیغمبر (ص) گذر کرد به گوری که کنده می‌شد و آنکه می کندش خسته و مانده شده بود و آن حضرت به او فرمود: برای که این گور را می‌کنی؟ گفت: برای فلان بن فلان، فرمودش چرا بر تو سخت آمده اگر آنکه دانی خوش بر خورد و خوشخو بود زمین به رایش نرم می‌شد تا بسا با مشت میتوانست آن را بکند، سپس فرمود: که البته او دوست می‌داشت پذیرائی مهمان را و پذیرائی نکند از مهمان جز مؤمن پرهیزکار. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص29)

پیغمبر (ص) فرمود: هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد باید مهمانش را گرامی دارد، و مهمانی تا سه شبانه روز است و بالاترش صدقه است و بخشش تا یک شبانه روز، و نشاید مهمان وارد بر قومی آن‌ها را دلتنگ کند تا آن‌ها را بیرون کند یا بیرونش کنند.(ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص297) امیر مؤمنان فرمود: مؤمنی مهمان دوست نباشد جز که از گورش برخیزد و رویش چون ماه شب چهارده باشد و اهل محشر نگرند و گویند این جز پیغمبر مرسل نیست، و فرشته‌ای گوید: این مؤمن مهماندوست است و پذیرائی مهمان و راهی ندارد جز که به بهشت رود. از پیغمبر است (ص) که مهمان داری در شب حق واجب بر هر مسلمانست و صبح که شد خواهد نگهش دارد و خواهد رهش کند، هر خانه که مهمان نیاید فرشتهها در آن نیایند. امام صادق از قول پیغمبر (ص) فرمود: برکت شتابان‌تر است به سوی کسی که اطعام می‌کند از کار به کوهان شتر.  هم چنین پیغمبر (ص) فرمود: مهمان روزی خود را نزد میزبان آورد و چون خارج شود همه گناهانشان را برد. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار،ج1،ص60 )   

امام حسین (ع) که فرمود: هر که شاد است که مرگش پس افتد، و روزش فزاید باید صله رحم کند.  پیغمبر (ص) فرمود: هر که یک چیز را برای من در عهده گیرد من چهار چیز به رایش در عهده گیرم صله رحم کند و خدا او را دوست دارد، و روزش را فراوان کند، و به عمرش افزاید، و بهشتی در آوردش که به او وعده داده. پیغمبر (ص) فرمود: مردی صله رحم کند که از عمرش سه سال مانده و خدا عز و جل آن را سی سال گرداند، و قطع رحم کند و از عمرش سی سال مانده و خدا آن را سه سال گرداند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج1، ص61)

کیفر قطع رحم و ناسازگاری

بعضی از خانواده‌ها به دلایل بی اساس با فامیل قطع رابطه دارند و از پیامد سوء آن غافلند.رسول خدا (ص)فرمود: هنگامی که علم، پدیدار، ولی از عمل به آن خودداری شود، و (نیز) زبان‌های مردم (به ظاهر) موافق و دل‌های آنان (در باطن) مخالف یک دیگر باشد، و قطع رحم رواج پیدا کند، در چنین روزی خداوند بر آن مردم لعنت می‌کند و آن‌ها را گنگ و نابینا میسازد (تا از دیدن و شنیدن حقایق محروم گردند). (بحار الانوار، ج2، ص294) در خانواده والدین با آگاهی دادن فرزندان خویش با آداب مهمانی آن‌ها را در طی مراحل کمال در زندگی خویش یاری می‌نمایند.

انتهای پیام/

فارس، حضرت ابراهیم (ع) در مهمان نوازی نمونه بود. قبل از آمدن مهمان لب به غذا نمی‌زد. یک شبانه روز برای او مهمان نیامد، بیرون رفت تا مهمانی پیدا نماید در راه پیرمرد بت پرستی را دید با خود گفت: اگر با ایمان بود مهمانم می‌شد. پیرمرد از او گذشت. جبرئیل آمد وگفت: خدا سلام رساند و فرمود: این  پیر مرد هفتاد سال بت پرست بود یک روز از رزق او کم نگذاشتم. اما یک روز روزی او را به تو حواله کردم، به تهمت بیگانگی، طعام از او بازداشتی.  ابراهیم (ع) به دنبال پیرمرد رفت و جریان را به او اطلاع داد. پیرمرد گفت: نافرمانی کردن چنین خداوندی به دور از جوانمردی است و دین آن حضرت را پذیرفت. پیغمبر (ص) فرمود: چون خدا مردمی را دوست دارد به آن‌ها هدیه‌ای دهد، گفتند آن چه باشد؟ فرمود: مهمان که روزی خود آورد و گناهان خاندان را برد.

آداب معاشرت در قرآن

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ ... »(احزاب،53)

ای کسانی که ایمان آوردید! به خانه‌های پیغمبر در نیایید، مگر آنکه شما را به طعامی دعوت کنند، به شرطی که به انتظار طعام زودتر نروید، بلکه وقتی شما را خواندند، داخل شوید، و چون طعام خوردید، متفرق گردید، و آن جا را محل انس و گفتگو مکنید، که این، پیغمبر را ناراحت می‌کند، او از شما خجالت می‌کشد، ولی خدا از بیان حق خجالت نمی‌کشد، ... روی سخن در این آیه به مؤمنان است به خصوص آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر ص و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله‌های کوتاه و گویا و صریح بیان می‌کند.

نخست می‌گوید:" ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگز در اطاق‌های پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر اینکه برای صرف غذا به شما اجازه داده شود، آنهم مشروط به اینکه به موقع وارد شوید، نه اینکه از مدتی قبل بیائید و در انتظار وقت غذا بنشینید" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ) و به این ترتیب یکی از آداب مهم معاشرت را در آن محیطی که این آداب کمتر رعایت میشد بیان می‌کند، گر چه سخن در به اره خانه پیامبر ص است، ولی مسلما این حکم اختصاص به او ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه کسی شد (چنان که در سوره نور آیه 27 نیز آمده است) حتی در حالات پیامبر ص می‌خوانیم که وقتی میخواست وارد خانه دخترش فاطمه ع شود بیرون در می‌ایستاد و اجازه میگرفت، و یک روز" جابر بن عبد اللَّه" با او بود پس از آنکه برای خود اجازه گرفت برای" جابر" نیز اجازه گرفت! (کافی، ج 5 ،ص 528.)

به علاوه به هنگامی که دعوت به طعام میشوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بیموقع برای صاحبخانه فراهم نکنند. سپس به دومین حکم پرداخته می‌گوید:" ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی که غذا خوردید پراکنده شوید" (وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا)

این حکم در حقیقت تاکید و تکمیلی بر حکم گذشته است، نه بی موقع به خانه‌ای که دعوت شده‌اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ کنید. (تفسیر نمونه، ج17، ص400) بدیهی است تخلف از این امور موجب زحمت و دردسر برای میزبان است و با اصول اخلاقی سازگار نیست.

در سومین حکم می‌فرماید:" پس از صرف غذا مجلس انس و گفتگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشکیل ندهید" (و لا مستانسین لحدیث). البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست، سخن از جایی است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترک گفت، به خصوص اینکه خانه خانه‌ای همچون بیت پیامبر ص باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌های الهی است و باید امور مزاحم، وقت او را اشغال نکند. سپس علت این حکم را چنین بیان می‌کند:" این کار پیامبر را آزار میداد، اما او از شما شرم می‌کرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی‌کند و ابا ندارد" (إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقّ). البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردی که جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمی‌کرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه خودشان زیبا نیست اما از ناحیه کسان دیگر جالب و زیباست، و مورد آیه نیز از این قبیل است، اصول اخلاقی ایجاب می‌کرد پیامبر (ص) به دفاع از خود نپردازد، بلکه خداوند به دفاع از او پردازد.(تفسیر نمونه، ج17، ص401)

شرایط مهمانی دادن در خانواده اسلامی

بعضی از والدین فرزندان خود را بدون دعوت به مهمانی می‌برند از میزبان هم توقع احترام دارند. در صورتی که در سفارش‌های پیغمبر است (ص) که‌ای علی هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: آنکه بر سر خوانی رود که دعوت نشده و آنکه فرمانفرمائی کند بر میزبان صاحب خانه. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص291)

بعضی از خانواده‌ها در تهیه غذا چنان خود را به زحمت انداخته دیگر طاقت مهمانی دادن و یا رفتن به مهمانی برای دفعات بعدی را نخواهند داشت و کار به جایی خواهد رسید که از مهمانی دادن متنفر شوند. در صورتی که امام ششم  فرمود: اگر برادرت خود به نزد تو آمد هر چه داری به راش بیاور و اگرش دعوت کردی خوب پذیرایش شو. در این مورد ایشان در جای دیگر فرمود: اگر کسی هزار درهم برای خوراکی هزینه نهد و مؤمنی از آن بخورد اسراف نباشد. شخصی علی بن ابی طالب (ع) را به مهمانی خواند، حضرت فرمود: به شرط آنکه سه چیز را تضمین بدهی، گفت: آن سه چیز کدامند یا امیر المؤمنین؟ فرمود: اینکه از بیرون چیزی برای ما نیاوری و چیزی را که در خانه است از من مضایقه نکنی و به خانوادهات اجحاف نکنی، گفت: پذیرفتم، حضرت دعوت او را اجابت نمود. (خصال، ج1، ص 275) بعضی از خانواده‌ها برای به رخ کشیدن وسایل خانه به مهمان، مهمانی برپا می‌کنند در صورتی که  پیغمبر (ص) فرمود: هر که برای خودنمائی و شهرت اطعام کند خدا از صدید دوزخ به او بخوراند و آن خوراک را در شکمش آتش سازد تا دادگری مردم در روز قیامت به پایان برسد.

بعضی از خانواده‌ها نیز ملاحظه صاحب خانه را نمی‌کنند تا یک هفته خود را به صاحب خانه تحمیل کرده که با این کار برای آن‌ها مزاحمت ایجاد خواهد شد. در حالی که مهمانی تا سه روز است. پیامبر(ص) فرمود: پذیرایی از مهمان تا سه روز حق اوست، زائد بر آن در حکم صدقه‌ای است که میزبان به او می دهد آنگاه فرمود: چندان نزد میزبان نمانید که وی را گناه کار سازید. گفتند: چگونه؟ گفت: چندان مقام کنی که هزینه مهمانی نداشته باشد. .(خصال،ج1، ص 118) یا اینکه به وسواس دچار خواهد شد که به جای دید و بازدید و با خبری از حال هم، خود را به تکلف اندازد. در صورتی که با این روحیه فرسنگ‌ها از مهمانی اسلامی به دور است. امام ششم (ع) فرمود: مؤمن رو در بایستی از برادرش ندارد، ندانم کدام عجیب‌تر است: آنکه نزد برادر رود و او را برنج پذیرائی وادارد یا اینکه خود به خود به رنج افتد برای پذیرائی برادرش. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص292)

گاهی اوقات بعضی از خانواده‌ها چنان خود را از دیگری بالا دانسته که اگر میزبان در حد وسع خود غذایی مقابل آن‌ها بگذارد پشت سر میزبان شروع به بدگویی کرده که او به ما احترام نگذاشته است. در حالی که چنین نیست. رسول خدا(ص) فرمود: همین گناه برای آدمی بس که کم شمارد آنچه نزد برادرانش گزارد، و همین گناه برای مهمانان بس که آنچه برادرشان نزدشان نهد کم شمارند. حتی ارزش مهمانی به قدری مهم است که امام رضا(ع) فرمود: که صله کنید ارحامی را که از شما بریدهاند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص293) تمام حقوقی که برای مهمان در نظر گرفته شده است همه برای انتشار مهربانی و عطوفت بین خانواده‌ها است.امام ششم (ع) که فرمود: از آبروداری است نزد برادر که چون در سفره با او همخور شود پیش از او از خوردن دست بردارد، و فرمود: چون برادرت بر تو وارد شد به او مگو امروز چیزی خوردی ولی آنچه داری نزد او بیاور زیرا به راستی سخاوتمند کامل کسی است که آنچه دارد در بخشش گزارد. و این در زندگانی پیامبر(ص)هویداست چون پیامبر(ص) با مردمی میخورد اول کس بود که با آن‌ها دست به طعام می‌برد و آخر کسی که دست می‌کشید تا همه بخورند. رسول خدا فرمود صاحب خانه اول مهمانان بنوشد و آخر همه وضوء سازد. رسول خدا(ص) فرمود: حق مهمانست که او را بدرقه کنی در سرایت تا دم در. هم چنین ایشان در جای دیگر فرمود: حق مهمانست که به رایش خلال آماده کنند.

پاداش مهمانی

بعضی از خانواده‌ها از پاداش مهمانی غافلند. پیغمبر (ص) فرمود: هر کس به برادرش شیرینی خوراند خدا تلخی مرگ را از کامش ببرد و امام صادق (ع) فرمود: هر که گرسنه‌ای را سیر کند خدا به رایش در بهشت جوئی روان سازد.

پیغمبر (ص) گذر کرد به گوری که کنده می‌شد و آنکه می کندش خسته و مانده شده بود و آن حضرت به او فرمود: برای که این گور را می‌کنی؟ گفت: برای فلان بن فلان، فرمودش چرا بر تو سخت آمده اگر آنکه دانی خوش بر خورد و خوشخو بود زمین به رایش نرم می‌شد تا بسا با مشت میتوانست آن را بکند، سپس فرمود: که البته او دوست می‌داشت پذیرائی مهمان را و پذیرائی نکند از مهمان جز مؤمن پرهیزکار. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص29)

پیغمبر (ص) فرمود: هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد باید مهمانش را گرامی دارد، و مهمانی تا سه شبانه روز است و بالاترش صدقه است و بخشش تا یک شبانه روز، و نشاید مهمان وارد بر قومی آن‌ها را دلتنگ کند تا آن‌ها را بیرون کند یا بیرونش کنند.(ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج2، ص297) امیر مؤمنان فرمود: مؤمنی مهمان دوست نباشد جز که از گورش برخیزد و رویش چون ماه شب چهارده باشد و اهل محشر نگرند و گویند این جز پیغمبر مرسل نیست، و فرشته‌ای گوید: این مؤمن مهماندوست است و پذیرائی مهمان و راهی ندارد جز که به بهشت رود. از پیغمبر است (ص) که مهمان داری در شب حق واجب بر هر مسلمانست و صبح که شد خواهد نگهش دارد و خواهد رهش کند، هر خانه که مهمان نیاید فرشتهها در آن نیایند. امام صادق از قول پیغمبر (ص) فرمود: برکت شتابان‌تر است به سوی کسی که اطعام می‌کند از کار به کوهان شتر.  هم چنین پیغمبر (ص) فرمود: مهمان روزی خود را نزد میزبان آورد و چون خارج شود همه گناهانشان را برد. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار،ج1،ص60 )   

امام حسین (ع) که فرمود: هر که شاد است که مرگش پس افتد، و روزش فزاید باید صله رحم کند.  پیغمبر (ص) فرمود: هر که یک چیز را برای من در عهده گیرد من چهار چیز به رایش در عهده گیرم صله رحم کند و خدا او را دوست دارد، و روزش را فراوان کند، و به عمرش افزاید، و بهشتی در آوردش که به او وعده داده. پیغمبر (ص) فرمود: مردی صله رحم کند که از عمرش سه سال مانده و خدا عز و جل آن را سی سال گرداند، و قطع رحم کند و از عمرش سی سال مانده و خدا آن را سه سال گرداند. (ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج1، ص61)

کیفر قطع رحم و ناسازگاری

بعضی از خانواده‌ها به دلایل بی اساس با فامیل قطع رابطه دارند و از پیامد سوء آن غافلند.رسول خدا (ص)فرمود: هنگامی که علم، پدیدار، ولی از عمل به آن خودداری شود، و (نیز) زبان‌های مردم (به ظاهر) موافق و دل‌های آنان (در باطن) مخالف یک دیگر باشد، و قطع رحم رواج پیدا کند، در چنین روزی خداوند بر آن مردم لعنت می‌کند و آن‌ها را گنگ و نابینا میسازد (تا از دیدن و شنیدن حقایق محروم گردند). (بحار الانوار، ج2، ص294) در خانواده والدین با آگاهی دادن فرزندان خویش با آداب مهمانی آن‌ها را در طی مراحل کمال در زندگی خویش یاری می‌نمایند.

انتهای پیام/