تبیان، دستیار زندگی

حضرت زهرا (علیها السّلام) به پدر خود درباره‌ی ازدواج با علی علیه السّلام فرمود:

رَضیتُ بِما رَضِی اللهُ لی وَ رَسُولُهُ؛

به آنچه خداوند و رسول او برای من بپسندند، راضی ام.

ملحقات الحاق الحق، ج 23، ص 477

شرح حدیث:

ازدواج حضرت علی علیه السّلام وحضرت فاطمه (علیها السّلام) بهترین و زیباترین ازدواج است. 

این دو روح بزرگ و معصوم پاک همتای یکدیگر بودند و اگر علی علیه السّلام نبود، همتا و همسری برای حضرت زهرا (علیها السّلام ) پیدا نمی شد. 

خواستگاران متعددی داوطلب ازدواج با دختر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بودند، ولی نه پیامبر به آنان تمایل داشت و نه خود آن بانو رضایت می داد. 

وقتی امیرالمؤمنین علیه السّلام نزد پیامبر رفت و از دخترش خواستگاری کرد، پیامبر موضوع را با فاطمه (علیها السّلام ) در میان گذاشت. وی پاسخ داد: تا نظر شما چه باشد. 

پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: خداوند در آسمان به این ازدواج اذن داده است. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام) که لبخند رضایت بر لب داشت، فرمود: به رضای خدا و رسول او راضی ام. 

این اوج کمال روحی مسلمان موحد است که رضای خود را دائر مدار رضایت حق قرار دهد و به مقام «رضا» برسد. 

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

و اگر یکی از لقبهای آن حضرت «راضیه» و «مرضیه» است، از آن جاست که هم او از خدایش راضی بود، هم پروردگار از او رضایت داشت. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

قَد اَوصاکُم رَسُولُ اللهِ بِاتِّباعِنا وَ مَوَدَّتِنا وَ التَّمَسُّک بنا؛

پیامبر خدا شما را به تبعیّت از ما، دوستی با ما و تمسّک و اطاعت از ما وصیت کرده است.

العوالم، ج 11، ص 612

شرح حدیث:

تداوم خطّ رسالت در سایه ی ولایت و وصایت است. 

این که «مودّت اهل بیت» در قرآن اجر رسالت حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله و سلّم) قرار گرفته است، برای آن است که امت محمدی با تمسّک به ولایت این خاندان و مهرورزی با عترت پاک پیامبر راه طهارت و هدایت را بپویند و به بیراهه ی ضلالت نیفتند. 

کلام حضرت زهرا (علیها السّلام) نکوهش آنانی است که بر خلاف توصیه ی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به خاندان رسالت بی مهری کردند و به جای آن که پیرو آنان باشند، در پی دیگران رفتند و تکلیف واجب و الهیِ «مودّت ذی القربی» را به فراموشی سپردند. چگونه می توان دم از سنّت نبوی زد و فرمان او را از یاد برد؟

چگونه می توان مدّعی دوستی حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم بود و وصیت او را درباره ی اهل بیت علیه السّلام عمل نکرد؟

در این سخن تکیه بر سه عنصر «تبعیّت»، «مودّت» و «تمسّک» است و این سه گواه صداقت افراد در مسلمانی و حبّ خدا و رسول است. 

آن که پیرو اهل بیت باشد، به بیراهه نمی رود. 

آن که مودّت این خاندان را داشته باشد، هدایت یافته است. 

و آن که تمسّک به عترت پاک پیامبر بجوید، به شفاعت آنان خواهد رسید. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت زهرا (علیها السّلام) خطاب به همسرش علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود:

یا اَبا الحَسَن! اِنّی لَأستَحیی مِن اِلهی اَن اُکَلِّف نَفسَکَ ما لا تَقدِرُ عَلَیه؛

یا علی! من از پروردگارم شرم می کنم که از تو چیزی بخواهم که بر آن قادر نیستی.

مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 77

شرح حدیث:

رفتار حضرت زهرا (علیها السّلام) با همسرش علی بن ابی طالب علیه السّلام در مسائل خانه و روابط دو جانبه الگوی اخلاق متعالی در خانواده است. آن بانو نمونه ای برجسته برای «همسرداری» و قناعت و ساختن در تنگناهای معیشتی زندگی است.

روزی علی بن ابی طالب علیه السّلام به همسرش گفت: فاطمه جان! غذایی داری تا بیاوری و از رنج گرسنگی خلاصی یابم؟

فاطمه (علیها السّلام ) پاسخ داد: به خدا قسم علی جان، دو روز است که در خانه غذای کافی نداریم، آنچه هم که بوده ایثار کرده ام و به شما و حسن و حسین داده ام و خودم چیزی نخورده ام. 

حضرت فرمود: چرا نگفتی تا چیزی تهیه کنم؟

فاطمه (علیها السّلام ) پاسخ داد: از خدا خجالت می کشم درخواستی از تو کنم که توان انجامش را نداری. 

آن گاه امام از خانه بیرون رفت. یک دینار قرض گرفت، ولی در راه به مقداد برخورد کرد که او هم چیزی نداشت. همان دینار را به مقداد داد. 

این است رفتار ایثارگرانه و کریمانه ی خاندانی که با اخلاق والای خود الگوی فضیلت و درس آموز گذشت و سخاوتند. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

     

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

ما عِندَنا إلاّ قُوتُ الصِّبیَّةِ، و لکِنّا نُؤثِرُ بِهِ ضیفَنا؛

نزد ما جز خوراک و غذای کودکان نیست، ولی ایثار می کنیم و آن را به مهمانمان می دهیم.

بحار الانوار، ج 36، ص 59

شرح حدیث:

والاترین مرحله ی کرم «ایثار» است؛ یعنی انسان درحالی که خودش به چیزی نیاز دارد، آن را به دیگری ببخشد. 

این صفت در خاندان رسالت در عالی ترین حدّش وجود داشت. 

وقتی مرد گرسنه ای در جمع مسلمانان اظهار نیاز کرد و از گرسنگی نالید، پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در مسجد رو به حاضران فرمود: کیست که این مرد را امشب مهمان کند؟

حضرت علی علیه السّلام داوطلب شد و او را به خانه برد. 

از حضرت فاطمه (علیها السّلام ) پرسید: آیا غذایی در منزل داریم تا این مهمان گرسنه را سیر کنیم؟ آن بانوی ایثارگر فرمود: غذایی جز به اندازه ی کودکانمان نیست، ولی همان را به مهمان می دهیم. 

حضرت علی علیه السّلام فرمود: بچه ها را بخوابان. 

غذا را به مهمان دادند. صبح که حضرت علی علیه السّلام در مسجد به حضور پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم رسید، آگاه شد که آیه ی «ایثار» فرود آمده و از این گذشت بزرگ ستایش شده است. 

باشد که پیروان اهل بیت علیه السّلام از این نمونه های عالی و سازنده سرمشق بگیرند و فقیران را از یاد نبرند. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

     

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

لا اَرُدُّ الخَیرَ إذا نَزَلَ الخیرُ بِبابی؛

هر گاه خیر به در خانه ام فرود آید، آن را بر نمی گردانم.

احقاق الحق، ج 10، ص 321

شرح حدیث:

این سخن را حضرت زهرا (علیها السّلام) وقتی بیان کرد که تازه مسلمانی عرب در مسجد مدینه از مردم درخواست کمک کرد.

سلمان فارسی برای رفع نیاز او برخاست و به هر جا رفت، دست خالی برگشت. 

در راه بازگشت به مسجد نگاهش به خانه ی حضرت زهرا (علیها السّلام) افتاد. به امید دریافت کمک از این خاندان سخاوت و بزرگواری درِ خانه را زد و ماجرا را به آن بانوی بزرگوار نقل کرد. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام ) فرمود: ای سلمان! سوگند به خدایی که محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم را به حق به نبوّت مبعوث کرد، سه روز است چیزی نخورده ایم و حسن و حسین از شدّت گرسنگی و بی حالی به خواب رفته اند، ولی وقتی خیر به در خانه ام آمده باشد، آن را رد نمی کنم. 

آن گاه پیراهنی را به سلمان داد تا نزد کسی گرو بگذارد و مقداری خرما و جو قرض کند و همان را به آن تازه مسلمان فقیر احسان کرد. 

این نمونه ای از رفتار کریمانه و خصلت انسان دوستانه ی این خاندان کرم است که سرمشق همه است. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

     

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

ما یَصنَعُ الصّائِمُ بِصیامِهِ إذا لَم یَصُن لِسانَهُ وَ سَمعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَه؟؛

روزه دار با روزه اش چه می خواهد بکند، وقتی زبان و گوش و چشم و اعضایش را (از گناه) حفظ نکند؟

دعائم الاسلام، ج 1، ص 268

شرح حدیث:

هر برنامه ی اصلاحی و تربیتی وقتی سازنده است که شرایط آن هم فراهم باشد. روزه برنامه ی خودسازی است. 

شرط اثر گذاری این عبادت آن است که روزه دار، از حرام پرهیز کند، وگرنه تنها تحمل گرسنگی و تشنگی کارساز نیست. 

هر عبادتی، پوستی دارد و مغزی؛ ظاهری دارد و باطنی. 

بسیارند روزه دارانی که تنها به این پوسته قناعت می کنند و با تغییر وعده ی غذا و تحمل چند ساعت گرسنگی گمان می کنند «روزه دار»ند، در عین حال از گناه و دروغ و چشم چرانی و حق کشی و شنیدن غیبت و تهمت و صداهای حرام پرهیز نمی کنند. 

این عبادتی نیست که خدا از روزه دار خواسته است. 

در حال روزه چشم و گوش و زبان و اندام هم باید روزه دار باشد تا روح او را زلال کند و به خدا نزدیکش سازد، وگرنه از چنین روزه ای چه سود؟

اگر روزه «عبادت» است، عبادت یعنی «بندگی» و بنده یعنی مطیع فرمان «مولا». 

فرمان خدا تنها در امساک از غذا از صبح تا غروب نیست، بلکه ترک گناهان هم دستور الهی است. 

روزه اگر انسان را از گناه باز ندارد، روزه نیست. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

... وَطاعَتَنا نِظاماً لِلملَّةِ وَ اِمامَتنَا أماناً لِلفُرقََةِ وَالجِهادَ عِزًّا لِلإسلامِ؛

خداوند پیروی از ما را سبب سامان یافتن آیین، و رهبری ما را موجب ایمنی از تفرقه، و جهاد را سبب عزّت و قدرت برای اسلام قرار داده است.

الاحتجاج طبرسی، ج1، ص 134

شرح حدیث:

آنچه به مجموعه ای انسانی «وحدت» و «نظام» می بخشد، داشتن مرکزیت و محور است. 

«امام» در جامعه ی اسلامی چنین نقشی دارد. از تفرقه ی فکری و عملی جلوگیری می کند، از تفسیرهای گوناگون از دین که موجب گسست دینی است مانع می شود و به سبب محور بودن سبب پیدایش نظم و نظام در دین و در میان مسلمانان می گردد واین وقتی میسر می شود که مردم امامت امام را بپذیرند و در عمل هم از او تبعیّت و اطاعت داشته باشند. 

در این حدیث پیروی از خاندان رسالت و اطاعت از اهل بیت علیه السّلام مایه ی این وحدت و مانع بی سر و سامانی وضع دین و مؤمنان شمرده شده است

«جهاد» نیز که از تکالیف مهم دینی است، سبب عزّت و شوکت اسلام است. در احادیث ما سخن از این است که جهاد دری از درهای بهشت است که به روی بندگان خاص خدا گشوده شده اشت و کسانی که از روی بی رغبتی آن را ترک کنند، گرفتار ذلّت و خواری می شوند. 

اگر اسلام در زمان پیامبر گسترش یافت، در سایه ی جانفشانیهای مجاهدان بود. 

خدا هم جان و مال رزمندگان را به بهای «بهشت» از آنان خریده است. 

جهاد هم وقتی ارزشمند و مقدّس است که تحت فرمان پیشوای الهی و عادل باشد وگرنه به غارتگری و جهانگشایی تبدیل می شود. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

جَعَلَ اللهُ الایمانَ تَطهیراً مِنَ الشِّرکِ، وَ الصَّلاةَ تَنزیهًا لَکُم عَن الکِبرِ، وَ الزّکاةَ تَزکیَهً لِلنَّفسِ وَ نَماءً فِی الرِّزقِ، وَ الصّیامَ تَثبیتًا لِلإخلاصِ، وَالحَجَّ تشییداً لِلدّین؛

خداوند ایمان را مایه ی پاک سازی از شرک قرار داد، و نماز را وسیله ی دور ساختن شما از تکبّر، و زکات را برای تزکیه ی نفس و افزایش رزق و روزی، و روزه را برای استوار سازی اخلاص و حج را برای تقویت و استحکام دین.

الاحتجاج طبرسی، ج 1، ص 134

شرح حدیث:

واجبات الهی و تکالیف شرعی هیچ کدام بی حکمت و دلیل نیست. 

آثار آن گاهی به فرد بر می گردد و گاهی به جامعه، گاهی دنیوی است، گاهی اخروی، گاهی مادی و معیشتی است و گاهی معنوی و روحی. 

در این حدیث حضرت زهرا (علیها السّلام) به حکمت تشریع برخی از احکام الهی اشاره فرموده است. 

ایمان صحیح و ناب انسان را از آلودگی اعتقادی به شرک پاک می کند. نماز و عبادت با تأثیر روحی که دارد، حالت خضوع و فروتنی پیش می آورد و از کبر و غرور باز می دارد.

زکات مال و پرداخت این مالیات الهی و حقوق مالی هم فقر را از جامعه می زداید، هم وسعت رزق را برای زکات دهنده فراهم می آورد، هم از وابستگی او به مادّیات می کاهد و او را تزکیه می کند. 

روزه چون عبادتی همراه با امساک و پرهیز است و نمود خارجی ندارد، خلوص را در جان روزه دار نهادینه می سازد. 

حج و زیارت خانه ی خدا نیز تجدید عهد با توحید و کعبه و قبله و پیامبر و اهل بیت علیهم السّلام است و مظهر شکوه امت اسلامی و همبستگی جهانی پیروان اسلام و قرآن است، از این رو پایه های دین را محکم می کند. 

این گوشه ای از فلسفه ی احکام الهی است. 

مسلمان چون به حکمت خدا عقیده دارد، همه ی فرمانهای او را با جان و دل می پذیرد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَلبِشرُ فی وَجهِ الموُمِنِ یُوجِبُ لصاحِبِهِ الجَنَّةَ وَالبِشرُ فی وَجهِ المُعانِدِ المُعادی یَقی صاحِبَهُ عَذابَ النّار؛

خوشرویی و لبخند در چهره ی مؤمن برای صاحب این لبخند موجب بهشت می شود، و خنده به چهره ی دشمن عنود، صاحبش را از عذاب دوزخ نگه می دارد.

فاطمة الزهرا، بهجة قلب المصطفی، ج1، ص 300

شرح حدیث:

درست است که یک مسلمان باید در مرحله ای از نهی از منکر در برابر گنهکاران اخم کند و با چهره ی عبوس با آنان برخورد کند، ولی از سویی هم چهره ی باز و گشاده جاذبه دارد و محبت می آورد. 

گاهی می توان با برخوردی خوب، دشمن عنودی را رام کرد، گاهی دلی سخت، با لبخند و تبسّم شما نرم می شود و گاهی در برابر خشونت و تندی، رفتار نرم و محبت آمیز شما او را منفعل و شرمنده می سازد و تغییر رفتار می دهد. به چهره ی مؤمن باید لبخند زد، این توصیه ی دین است. 

پیشوایان ما نیز چنین اخلاقی داشتند. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در مواجهه با مردم بر لب تبسم داشت و سخن گفتن خود را با لبخند می آمیخت. یکی از جاذبه های اخلاقی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هم همین رفتار و خصلت بود. 

چه بسا لبخند به روی دشمن سرکش، موضع او را عوض کند و از کینه توزی دست بردارد و موافق شود. 

اگر خدا به چنین خنده رویی و تبسّم اجر می دهد و این گونه رفتار انسان را از دوزخ نگه می دارد، به خاطر چنین آثاری است که دارد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَلبِشرُ فی وَجهِ الموُمِنِ یُوجِبُ لصاحِبِهِ الجَنَّةَ وَالبِشرُ فی وَجهِ المُعانِدِ المُعادی یَقی صاحِبَهُ عَذابَ النّار؛

خوشرویی و لبخند در چهره ی مؤمن برای صاحب این لبخند موجب بهشت می شود، و خنده به چهره ی دشمن عنود، صاحبش را از عذاب دوزخ نگه می دارد.

فاطمة الزهرا، بهجة قلب المصطفی، ج1، ص 300

شرح حدیث:

درست است که یک مسلمان باید در مرحله ای از نهی از منکر در برابر گنهکاران اخم کند و با چهره ی عبوس با آنان برخورد کند، ولی از سویی هم چهره ی باز و گشاده جاذبه دارد و محبت می آورد. 

گاهی می توان با برخوردی خوب، دشمن عنودی را رام کرد، گاهی دلی سخت، با لبخند و تبسّم شما نرم می شود و گاهی در برابر خشونت و تندی، رفتار نرم و محبت آمیز شما او را منفعل و شرمنده می سازد و تغییر رفتار می دهد. به چهره ی مؤمن باید لبخند زد، این توصیه ی دین است. 

پیشوایان ما نیز چنین اخلاقی داشتند. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در مواجهه با مردم بر لب تبسم داشت و سخن گفتن خود را با لبخند می آمیخت. یکی از جاذبه های اخلاقی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هم همین رفتار و خصلت بود. 

چه بسا لبخند به روی دشمن سرکش، موضع او را عوض کند و از کینه توزی دست بردارد و موافق شود. 

اگر خدا به چنین خنده رویی و تبسّم اجر می دهد و این گونه رفتار انسان را از دوزخ نگه می دارد، به خاطر چنین آثاری است که دارد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)