3یارى

امام صادق علیه السلام: أنصِفِ النّاسَ مِن نَفسِك، وَ واسِهِم مِن مالِكَ، وارْضَ لَهم بِما تَرضى لِنَفسِك؛(14) با مردم انصاف داشته باش و از مالت با آنان مواسات كن و آنچه براى خود مى پسندى براى آنان نیز بخواه.

در فرهنگ اسلامى، یارى رسانى به همدیگر را «مواسات» مى نامند و به اندازه اى اهمیّت دارد كه در كتابهاى مهم ما مثل وسائل الشیعه، مستدرك الوسائل و بحار الانوار، فصلى در اهمیت و ارزش همیارى گشوده و حدیث هاى متعددى بیان شده است.

البته در عصر پیامبرصلى الله علیه وآله و امامان علیهم السلام مشكلاتى چون خوراك و لباس، از مهم ترین مسائل زندگى به حساب مى آمده است از این رو بیشتر حدیث ها در این باره است. و لى امروزه علاوه بر هزینه هاى جارى مثل خوراك و پوشاك، مشكلات پیچیده ترى نیز مثل اشتغال، ازدواج، مسكن و...

براى مردم وجود دارد كه در آن زمان اینها در درجه اوّل اهمیت نبود. مفضّل گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: دقّت كن، آنچه استفاده كردى به برادرانت برگردان؛ زیرا «إنّ الحَسنات یُذهِبنَ السیّئات»؛(15) نیكویى بدى ها را مى برد.

رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: سه چیز است كه این امّت توان انجام آن را به طور كامل ندارد: 1.مواسات با برادر در مال خویش؛ 2.با مردم از جانب خود انصاف دادن؛ 3.ذكر خدا در هر حال، و این ذكر، تنها به گفتن «سبحانَ الله والحمد للّه ولا إله إلاّ الله والله أكبر» نیست بلكه اگر به چیزى برسند كه حرام شده، از خدا بترسند و از آن در گذرند.(16) راوى گوید: مردى دیر نزد رسول خداصلى الله علیه وآله حاضر شد، حضرت پرسید: چه سبب شد كه دیر آمدى؟ در پاسخ گفت: اى رسول خدا برهنگى مرا بازداشت.

پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: آیا همسایه اى نداشتى كه داراى دو جامه باشد و یكى را به تو عاریه دهد؟ گفت :آرى اى رسول خدا (داشت ولى نداد).

حضرت فرمود :پس او برادر تو نیست.(17) امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر مى فرماید:شیعیان ما را به دو خصلت بیازماى و هر كه داراى آن دو خصلت باشد با وى رفت وآمد و دوستى كن و گرنه از وى بپرهیز و حتماً كناره گیرى كن.

پرسیدند: آن دو خصلت چیستند؟ فرمود: «المُحافَظَةُ عَلى الصّلَواتِ فى مَواقیتِهِنّ، و المواساةُ لِلإخوان و إن كان الشى ءُ قَلیلاً»(18)؛ نماز به وقت خواندن و مواسات با برادران اگر چه با چیز اندكى باشد.

یكى از همراهان امام در نجف مى گوید: ...بعضى مواقع به حضور ایشان مى رسیدیم كه فلان شخص آمده و احتیاج به كمك دارد.

مقدار قابل توجهى به او كمك مى كردند، بعد متوجه مى شدیم آن شخص بسیار محتاج بوده است.

در این مورد یكى از افراد اظهار داشت: من پیش هر كسى مى رفتم مقدار مختصرى كمك مى كردند، ولى وقتى پیش امام آمدم با این كه مرا نمى شناخت ؛ اما با این كمك، زندگى مرا خرید و فرزندانم را از مرگ نجات داد.

هنگامى كه براى حرم یا كار دیگر از خانه خارج مى شد و نیز وقتى باز مى گشت گاهى مى فرمود: آقاى فلانى شما براى فلان شخص یك عبا بخرید.

در خیابان و حرم مواظب بودند كه اگر طلبه اى وضع خوبى ندارد فورى دستور مى داد كه براى او عبا بخرند!(19) عرضه گندم ارزان، به وقت گرانى امام صادق علیه السلام به معتب (مسؤول خرج خانه خود) فرمود: معتب اجناس در حال گران شدن است، ما امسال در خانه چه مقدار خوراكى داریم؟ معتب: عرض كردم، به قدرى كه چندین ماه را كفایت كند گندم ذخیره داریم.

آنها را به بازار ببر و در اختیار مردم بگذار و بفروش! یا بن رسول الله! گندم در مدینه نایاب است، اگر اینها را بفروشیم دیگر خریدن گندم براى ما میسر نخواهد شد.

سخن همین است كه گفتم، همه گندم ها را در اختیار مردم بگذار و بفروش! معتب مى گوید: پس از آنكه گندم ها را فروختم و نتیجه را به امام اطلاع دادم، حضرت فرمود: بعد از این، نان خانه مرا روز به روز از بازار بخر؛ نان خانه من از این پس، باید نیمى از گندم و نیمى از جو باشد و نباید با نانى كه در حال حاضر توده مردم مصرف مى كنند تفاوت داشته باشد.

من بحمد الله توانایى دارم كه تا آخر سال خانه خود را با نان گندم به بهترین وجهى اداره كنم، ولى این كار را نمى كنم تا در پیشگاه الهى اقتصاد و محاسبه در زندگى را رعایت كرده باشم.(20)

2خدمت و عبادت

پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله: أنسَكُ النّاسِ نُسكاً، أنصَحُهُم جَیباً و أسلَمُهُم قَلباً لِجمیعِ المسلِمین؛(8) عبادت كننده ترین مردم، شخصى است كه خیر خواه تر و دل پاك تر باشد نسبت به تمامى مسلمانان.

توجه به مسائل اجتماعى جامعه به اندازه اى اهمیت دارد كه در ردیف بالاترین عبادتها قرار گرفته است و از عبادتها، پاكى دل، خشوع و خضوع در برابر پروردگار است، قلب پاك و خیرخواهى از اعماق دل نیز از بهترین عوامل سازنده انسان خواهد بود؛ به ویژه كه با كندن دندان طمع خود خواهى، مى توان در راه تهذیب نقش و صفاى دل گام نهاد. امام صادق علیه السلام: «هر مؤمنى كه در حاجت برادر خود اقدام كند و براى او خیر اندیشى و تلاشى نكند، به خدا و رسولش خیانت كرده است».(9) ابو بصیر مى گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم مى فرمود: «هر كس از یاران ما كه یكى از برادرانش براى حاجتى از او كمك بجوید ولى او با تمام توان، نهایت تلاش و توان خود را به كار نگیرد یقیناً به خدا و رسولش و همچنین مؤمنان، خیانت كرده است».

پرسیدم: منظور از مؤمنان، چه كسانى هستند؟ حضرت پاسخ داد: «همه، از دوران امیر المؤمنین علیه السلام تا آخرین نفرشان».(10) شهید سعید یكى از دوستان آیة الله سعیدى كه در زندانهاى طاغوت زیر شكنجه به شهادت رسید مى گفت: در مسجد شهید سعیدى، صندوق خیریه و كمك به محرومان داشتیم و همچنان تاپس از شهادت او نیز به خدمت رسانى ادامه مى داد. در همین زمینه روزى براى سركشى و بررسى فرد نیازمندى كه توصیه شده بود، رفتیم، مردى را دیدیم، بر روى یك تخت چوبى نشسته و پاهایش قطع شده بود. و قتى ما را شناخت و نام شهید سعیدى مطرح شد، سرش را به دیوار زد و گریه كرد و شاه را لعنت كرد و در بیان شرح حال خود گفت: قبلاً راننده ماشین مسافربرى بودم كه در یكى از شهرها تصادف كردم و بر اثر آن، دو پایم قطع شد.

این خانه را حاج آقا سعیدى برایم درست كرد و زندگى مرا ایشان اداره مى كرد.

شبها آخر وقت به این جا مى آمد و گاهى یكى دو ساعت مى نشست و با من صحبت و شوخى مى كرد .او براى ما نان و روغن مى گرفت و... .

(11) كمك رسانى مخفیانه معلّى بن خُنیس مى گوید: در یكى از شب هاى بارانى، امام صادق علیه السلام در تاریكى شب تنها از منزل بیرون آمده، به طرف «ظله بنى ساعده»(12) حركت كردند.

من هم با كمى فاصله آهسته به دنبال امام روان شدم.

ناگاه متوجه شدم چیزى از دوش امام به زمین افتاد.

در آن لحظه، آهسته صداى امام را شنیدم كه فرمود: «خدایا! آنچه را كه بر زمین افتاد به من برگردان.» جلو رفتم و سلام كردم، امام از صدایم مرا شناخت و فرمود: معلّى تو هستى؟ گفتم: بلى معلى هستم، فدایت شوم! من پس از آنكه پاسخ امام علیه السلام را دادم، دقّت كردم تا ببینم چه چیز بود كه به زمین افتاد.

دیدم مقدارى نان بر روى زمین ریخته است.

امام علیه السلام فرمود: معلى نان ها را از روى زمین جمع كن و به من بده! من آنها را جمع كردم و به امام دادم، كیسه بزرگى پر از نان بود طورى كه یك نفر به سختى مى توانست آن را به دوش بكشد. معلى مى گوید: عرض كردم: اجازه بده این كیسه را به دوش بگیرم.

فرمود: نه! خودم به این كار از تو سزاوارترم، ولى همراه من بیا.

امام كیسه نان را به دوش كشید و راه افتادیم، تا به ظله بنى ساعده رسیدیم.

گروهى از فقرا و بیچارگان كه منزل و مسكن نداشتند در آنجا خوابیده بودند، حتى یك نفر هم بیدار نبود.

حضرت در بالین هر كدام از آنها یك یا دو قرص نان گذاشت به طورى كه حتى یك نفر هم باقى نماند.

سپس برگشتیم.

عرض كردم: فدایت شوم! اینان كه تو در این دل شب برایشان نان آوردى، آیا شیعه هستند و امامت شما را قبول دارند؟ امام علیه السلام فرمود: «نه! ایشان معتقد به امامت من نیستند ؛ اگر از شیعیان ما بودند بیشتر از این رسیدگى مى كردم»!(13)

1 روحیه همیارى

امیرمؤمنان علیه السلام: از رسول خدا شنیدم كه مى فرمود: مَن قَضى لَأخیهِ المُؤْمِنِ حاجَةً كان كَمَن عَبدَاللّه دَهْرَه؛(4) هر كه براى برادر مؤمنش، مشكلى را حل كند به سان كسى است كه تمام عمرش خدا را عبادت كرده است. عبادت به جز خدمت خلق نیست به سجاده و خرقه و دَلْق نیست این شعر ظاهرى دارد و روح و باطنى؛ این معناى ظاهرى كه نماز و روزه و...

لازم نیست، باطل است.

زیرا اداى واجبات دینى نخستین گامِ پرستش است.

آن كه امر خدا را در نماز و روزه و...

اطاعت نمى كند در نخستین گام بندگى، كافر و بت پرست و خودپرست شده است.

از این رو، در بازرسى پل صراط قیامت، اوّل از نماز مى پرسند.

كسانى كه به عبادت به طور كلى بى اعتنا هستند و كار خیر مى كنند باید بدانند، كار خیر را باید خدا بپذیرد و اگر نماز را سبك بشمارى و نماز رد شود، سایر تلاشها هم رد خواهد شد.

«إنْ قُبِلَت قُبِلَ ما سِواها و إنْ رُدَّت رُدَّ ماسِواها» این طرز فكر در بى اساسى مثل تصوّر برخى بد حجابان است كه مى گویند: «اى بابا دل باید پاك باشد» و دیگر دقت نمى كنند كه پاكى دل با معنویت اطاعت پیدا مى شود نه در فضاى آلوده خودسرى و بولهوسى و نافرمانى خداوند در پوشش.

كسى كه حسن و خط دوست در نظر دارد محقق است كه او حاصل بصر دارد چو خامه در ره فرمان او سر طاعت نهاده ایم مگر او به تیغ بردارد روح این شعر مورد بحث درست است.

زیرا یكى از حكمت هاى عبادات، ورزیدگى روح و روان ما در راه خداپرستى و ایجاد روحیّه بندگى است.

عبودیت، یعنى بندگى.

كسى كه بتواند بت خودپرستى خویش را خرد كند بنده واقعى است.

در زبان عربى به جاده خاكى كه بر اثر رفت و آمد نرم و كلوخهایش خرد شده باشد «طریق مُعَبَّد» گویند.

عبادتها سنگلاخ هاى خودپرستى را در میدان جان خرد و نرم مى كند. را ه وصول به حریم یار دو گام است.

اوّل، قدم نهادن بر خودپرستى، گام دیگر در كوى یار.

بیا و هستى حافظ ز پیش او بردار كه با وجودِ تو كس نشنود ز من، كه منم خدمت به بندگانِ خدا بهترین تیر ابراهیمى بر فرق بت خودپرستى خویش است.

آتش آن نیست كه از شعله او خندد شمع آتش آن است كه در خرمن پروانه زدند اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام چنین روایت كند: «من طاف بهذا البیتِ طوافاً واحداً...»؛(5) هر كه یك بار به دور خانه كعبه طواف كند، خداوند برایش شش هزار حسنه مقرر مى فرماید و شش هزار گناهش را ببخشاید و شش هزار درجه اش عطا فرماید تا آن گاه كه به محل مُلْتَزَم بین ركن حجر و باب كعبه برسد، كه هفت باب از درهاى بهشت بر او گشاید.

پرسیدم: جانم به فدایت آیا در طواف این همه فضیلت هست؟ فرمود: آرى، و تو را آگاه كنم از كارى پر فضیلت تر از این.

برآوردن حاجت مسلمان برتر است از یك طواف و دو طواف و..

شمردند تا رسید به ده طواف.(6))

آیا میدانستی که نام قدیمی لبنان و سوریه «شامات» بوده است .

آیا میدانستی کلیه هایمان روزانه هفتصد لیتر خون را تصفیه میکنند.

آیا میدانستی که دو سوم انرژى جهان از طریق نفت تامین میشود .

آیا میدانستی درخت زیتون بعد از 40 سال بار میدهد و نزدیک به دو هزار سال عمر میکند.

آیا میدانستی که سماق یک کلمه عربی است و فارسی سماق در واقع سماک هست.

دوازده نكته

در پایان این بحث به دوازه نكته اشاره مى كنیم:

1 غذایى كه تهیه مى شود، باید از مال حلال باشد.

2 امام صادق(ع): هر كس قبل و بعد از غذا دستهاى خود را بشوید، زندگى آسوده و بدنى سالم خواهد داشت و نیز فرمود: وضو گرفتن قبل از غذا و پس از آن، روزى انسان را زیاد مى كند.

3 رسول گرامى اسلام(ص): بنده خدا بر سر سفره، اگر با بسم الله شروع كند، فرشتگان براى او دعا مى كنند و شیطان را بیرون مى رانند و چنانچه پس از خوردن غذا، الحمدلله بگوید: فرشتگان مى گویند، اینها مردمى هستند كه خداوند بر آنها نعمت داده و شكر پروردگارشان را بجا مى آورند.

4 اول غذاى سبكتر را بخورید و بعد غذاى سنگین تر را، تا در هضم غذا دچار مشكل نشوید.

5 افتتاح و اختتام غذا با نمك باشد. این از جمله سفارشات رسول گرامى اسلام(ص) به على(ع) است.

6 از خوردن غذاى داغ پرهیز كنید.

7 امام باقر(ع): نزد خداوند چیزى بدتر از شكمى كه پر از غذا باشید نیست. و حضرت على(ع) به فرزند امام حسن(ع) چهار نكته را یادآور شد كه اگر آنها را رعایت كند از مراجعه به پزشكان بى نیاز مى شود: وقتى گرسنه اى، بخور، تاء;ء میل به غذا دارى (و خیلى سیر نشده اى) از خوردن دست بكش، خوب غذا را بجو و قبل از خوابیدن، به دستشویى برو

8 امام صادق(ع): در صورتى كه مى توانى با دست راست غذا بخور.

9 امام صادق(ع): نان را زیر ظرف قرار ندهید، و رسول گرامى اسلام(ص) فرمود: احترام نان به این است كه وقتى بر سر سفره آوردند، به انتظار غذاى دیگر نباشید (و به نان بى توجهى نكنید بلكه با نان شروع كنید) و آن را به زیر دست و پا نیدازید و با كارد آن را نبرید.

10 رسول گرامى اسلام(ص): مهمانى روز اول و دوم و سوم است، اما بعد از آن صدقه و تصدق (از جانب میزبان) حساب مى شود، حضرت فرمود: آنقدر نزد برادر مؤمن خود نمانید كه او را درهم شكنید كه دیگر چیزى نداشته باشد، تا خرج شما بنماید.

11 با معصیت و گناه سفره رحمت را آلوده نسازیم، در معاشرتها حساب محرم و نامحرم بشود، گفتگوها حریم داشته باشد، عفت زبان حفظ شود، از غیبت و تهمت دیگران اجتناب شود، نوشیدنى یا غذایى كه خوردنش حرام است در سفره مشاهده نشود.

12 از باب ، من لم یشكر المخلوق لم یشكر الخالق، از كسانى كه در تهیه غذا و سفره زحمت كشیده اند، سپاسگزارى كنید میزبان نیز از خانواده خود و افرادى كه كمك كرده اند، قدردانى كند.

7 سفره را زود جمع نكنید

در روایتى از امام صادق(ع) آمده است كه:

«نشستن بر سر سفره را طول بدهید، این ساعتى است كه از عمر شما حساب نمى شود.»

و در مهمانى و ضیافت این مساله از تاكید بیشترى برخوردار مى گردد تا همه بتوانند غذاى خود را بخورند و كسى گرسنه از سر سفره برنخیزد.

6 از مهمان كار نكشید

میزبان نباید در امور مربوط به مهمانى یا دیگر كارها از مهمان كار بكشد. حتى در برخى روایات آمده است كه خود مهمان بدون آنكه از او تقاضایى شده باشد مى خواست كارى انجام بدهد، امام(ع) مانع شد.

الف مهمان امام صادق(ع) برخاست تا برخى از نیازمندیهاى منزل حضرت را برآورده سازد، امام(ع) مانع شد و خود به انجام آن پرداخت آنگاه فرمود: «نهى رسول الله عن ان یستخدم الضیف » رسول الله(ص) از بكارگیرى مهمان نهى فرموده است.

ب شب هنگام امام رضا(ع) با مهمانش گفتگو مى كرد، ناگهان در بین صحبت روشنى چراغ از حالت طبیعى خارج شد، مهمان دست برد تا آن را اصلاح كند، امام رضا(ع) مانع شد و خود آن حضرت به اصلاح و تنظیم چراغ اقدام كرد و فرمود: «انا قوم لا نستخدم اضیافنا»ما مردمى هستیم كه مهمانان خود را به كار نمى گیریم.

5 رفع موانع

میزبان علاوه بر ایجاد زمینه مناسب براى مهمان، باید به رفع موانعى كه مانع پذیرایى كامل از او مى شود، بپردازد. روایات نكات گوناگونى در این باره آمده است از جمله اینكه;

میزبان اولین نفرى باشد كه دست به سفره مى برد و آخرین نفرى باشد كه از سفره دست برمى دارد.

در روایتى مى خوانیم;

هنگامى كه رسول گرامى اسلام(ص) با جماعتى غذا مى خوردند، اولین كسى بود كه دست به طرف سفره مى برد و آخرین نفرى بود كه از سفره دست برمى داشت، تا مهمانان غذا بخورند.

4 پذیرایى خوب

میزبان در حد توانایى باید غذایى كه مهمان را به اشتهاء درآورد تهیه كند.

ابوحمزه مى گوید: ما با جماعتى نزد امام صادق(ع) بودیم، امام صادق(ع) فرمود، طعامى آوردند كه از نظر لذیذ و پاكیزه بودن، چنان غذایى ندیده بودیم، و خرمایى آوردند كه از خوبى و تمیزى آن، به چهره یكدیگر نگاه مى كردیم.