تبیان، دستیار زندگی

و من دعاء له ع كان ع یقول إذا لقی العدو محاربا

اَللَّهُمَّ إِلَیْكَ أَفْضَتِ الْقُلُوبُ وَمُدَّتِ الْأَعْنَاقُ وَشَخَصَتِ الْأَبْصَارُ وَ نُقِلَتِ الْأَقْدَامُ وَأُنْضِیَتِ الْأَبْدَانُ اَللَّهُمَّ قَدْ صَرَّحَ مَكْنُونُ الشَّنَآنِ وَ جَاشَتْ مَرَاجِلُ الْأَضْغَانِ اَللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَیْكَ غَیْبَةَ نَبِیِّنَا وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ تَشَتُّتَ أَهْوَائِنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلْفاتِحِینَ.

ترجمه

هنگامى كه آن حضرت ( علیه السلام ) به عزم جنگ ، با دشمن روبرو مى ‏شد چنین مى‏ فرمود :

بارخدایا ، دلها به تو نزدیك شده و گردنها به سوى تو كشیده شده و چشمها به درگاه تو خیره و پاها به آستان تو به راه افتاده و بدنها نزار گردیده . بار خدایا ، كینه ‏هاى پنهان آشكار گشته و دیك كینه‏ ها به جوشش آمده . بارخدایا ، به تو شكوه مى ‏كنم ، نبودن پیامبرمان را و فراوانى دشمنانمان را و پراكندگى خواستهایمان را . « اى پروردگار ، ما میان ما و قوم ما بحق راهى بگشا كه تو بهترین راهگشایان هستى.

و من وصیة له ع لعسكره قبل لقاء العدو بصفین

لاَ تُقَاتِلُوهُمْ حَتَّى یَبْدَءُوكُمْ فَإِنَّكُمْ بِحَمْدِ اَللَّهِ عَلَى حُجَّةٍ وَ تَرْكُكُمْ إِیَّاهُمْ حَتَّى یَبْدَءُوكُمْ حُجَّةٌ أُخْرَى لَكُمْ عَلَیْهِمْ فَإِذَا كَانَتِ الْهَزِیمَةُ بِإِذْنِ اَللَّهِ فَلاَ تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لاَ تُصِیبُوا مُعْوِراً وَ لاَ تُجْهِزُوا عَلَى جَرِیحٍ وَلاَ تَهِیجُواالنِّسَاءَ بِأَذًى وَ إِنْ شَتَمْنَ أَعْرَاضَكُمْ وَ سَبَبْنَ أُمَرَاءَكُمْ فَإِنَّهُنَّ ضَعِیفَاتُ الْقُوَى وَالْأَنْفُسِ وَالْعُقُولِ إِنْ كُنَّا لَنُؤْمَرُ بِالْكَفِّ عَنْهُنَّ وَإِنَّهُنَّ لَمُشْرِكَاتٌ وَإِنْ كَانَ الرَّجُلُ لَیَتَنَاوَلُ الْمَرْأَةَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ بِالْفَهْرِ أَوِ الْهِرَاوَةِ فَیُعَیَّرُ بِهَا وَعَقِبُهُ مِنْ بَعْدِهِ.

ترجمه

سفارشى از آن حضرت ( ع ) به سپاهش پیش از دیدار با دشمن در صفین .

با آنان مجنگید تا آنان جنگ را بیاغازند . سپاس خدا را ، كه حجت با شماست . و اگر واگذارید تا آنان جنگ را آغاز كنند ، این هم حجتى دیگر است به سود شما و زیان ایشان . هرگاه ، به اذن خدا ، روى به هزیمت نهادند ، كسى را كه پشت كرده و مى ‏گریزد ، مكشید و آن را كه از پاى افتاده است ، آسیب مرسانید و مجروح را زخم مزنید و زنان را میازارید و آنان را به خشم میاورید ، هرچند ، آبروى شما بریزند یا امیرانتان را دشنام دهند . كه زنان به جسم ناتوان‏ اند و به نفس و عقل ضعیف . حتى در زمانى كه زنان مشرك بودند ، ما را گفته بودند كه از آنان دست باز داریم . در زمان جاهلیت ، رسم بر آن بود كه اگر مردى با سنگ یا چوبدستى به زنى تعرض مى ‏كرد او را و فرزندانش را ، كه پس از او مى ‏آمدند ، عیب مى ‏كردند و سرزنش مى‏نمودند.

و من كتاب له ع إلى أمیرین من أمراء جیشه

وَ قَدْ أَمَّرْتُ عَلَیْكُمَا وَ عَلَى مَنْ فِی حَیِّزِكُمَا مَالِكَ بْنَ اَلْحَارِثِ اَلْأَشْتَرَ فَاسْمَعَا لَهُ وَ أَطِیعَا وَ اِجْعَلاَهُ دِرْعاً وَ مِجَنّاً فَإِنَّهُ مِمَّنْ لاَ یُخَافُ وَهْنُهُ وَلاسَقْطَتُهُ وَ لاَ بُطْؤُهُ عَمَّا اَلْإِسْرَاعُ إِلَیْهِ أَحْزَمُ وَ لاَ إِسْرَاعُهُ إِلَى مَا اَلْبُطْءُ عَنْهُ أَمْثَلُ.

ترجمه

از نامه آن حضرت ( ع ) به دو تن از امیران لشكرش

من ، مالك بن الحارث الاشتر را بر شما و همه سپاهیانى كه در فرمان شماست امیر كردم . به سخنش گوش دهید و فرمانش برید . او را زره و سپر خود قرار دهید . زیرا مالك كسى است كه نه در كار سستى مى ‏كند و نه خطا و نه آنجا كه باید درنگ كند ، شتاب مى ‏ورزد و نه آنجا كه باید شتاب ورزد ، درنگ مى ‏كند.

و من وصیة له ع وصى بها معقل بن قیس الریاحی حین أنفذه إلى الشام فی ثلاثة آلاف مقدمة له

اِتَّقِ اَللَّهَ اَلَّذِی لاَ بُدَّ لَكَ مِنْ لِقَائِهِ وَ لاَ مُنْتَهَى لَكَ دُونَهُ وَ لاَ تُقَاتِلَنَّ إِلاَّ مَنْ قَاتَلَكَ وَ سِرِ اَلْبَرْدَیْنِ وَغَوِّرْ بِالنَّاسِ وَرَفِّهْ فِی اَلسَّیْرِ وَلاَ تَسِرْ أَوَّلَ اَللَّیْلِ فَإِنَّ اَللَّهَ جَعَلَهُ سَكَناً وَقَدَّرَهُ مُقَاماً لاَ ظَعْناً فَأَرِحْ فِیهِ بَدَنَكَ وَ رَوِّحْ ظَهْرَكَ فَإِذَا وَقَفْتَ حِینَ یَنْبَطِحُ اَلسَّحَرُ أَوْ حِینَ یَنْفَجِرُ اَلْفَجْرُ فَسِرْ عَلَى بَرَكَةِ اَللَّهِ فَإِذَا لَقِیتَ اَلْعَدُوَّ فَقِفْ مِنْ أَصْحَابِكَ وَسَطاً وَ لاَ تَدْنُ مِنَ اَلْقَوْمِ دُنُوَّ مَنْ یُرِیدُ أَنْ یُنْشِبَ اَلْحَرْبَ وَ لاتَبَاعَدْ عَنْهُمْ تَبَاعُدَ مَنْ یَهَابُ اَلْبَأْسَ حَتَّى یَأْتِیَكَ أَمْرِی وَ لاَ یَحْمِلَنَّكُمُ شَنَآنُهُمْ عَلَى قِتَالِهِمْ قَبْلَ دُعَائِهِمْ وَ اَلْإِعْذَارِ إِلَیْهِمْ.

ترجمه

سفارشى از آن حضرت ( ع ) به معقل بن قیس الریاحى فرمود ، آنگاه كه او را به سه‏هزار سپاهى بر مقدمه به شام مى ‏فرستاد .

از خدایى كه بناچار ، روزى با او دیدار خواهى كرد و جز درگاه او پایانى ندارى ، بترس . جنگ مكن مگر با آنكه با تو بجنگد . و لشكرت را در ابتدا یا انتهاى روز به حركت درآور و به هنگام گرماى نیمروز فرود آر . و مركبها را خسته مدار ، و در آغاز شب ، لشكر را به حركت در میاور كه خداوند شب را براى آسودن قرار داده . و آن را براى درنگ كردن مقرر كرده نه سیر و سفر . به هنگام شب خود و مركبت را از خستگى برآور . و چون برآسودى ، یا هنگام سحر و یا زمان دمیدن سپیده به بركت خداوندى حركت كن هرگاه با دشمن رویاروى شدى ، خود در میانه لشكرت قرار گیر و به دشمن چنان نزدیك مشو كه پندارد قصد حمله دارى و چندان دور مایست كه چون كسى باشى كه از جنگ بیمناك است تا فرمان من به تو رسد . كینه آنان تو را وادار نكند كه پیش از آنكه به اطاعتشان فراخوانى و حجّت را بر آنان تمام كنى ، جنگ را بیاغازى.

و من وصیة له ع وصى بها جیشا بعثه إلى العدو

فَإِذَا نَزَلْتُمْ بِعَدُوٍّ أَوْ نَزَلَ بِكُمْ فَلْیَكُنْ مُعَسْكَرُكُمْ فِی قُبُلِ اَلْأَشْرَافِ أَوْ سِفَاحِ اَلْجِبَالِ أَوْ أَثْنَاءِ اَلْأَنْهَارِ كَیْمَا یَكُونَ لَكُمْ رِدْءاً وَدُونَكُمْ مَرَدّاً وَلْتَكُنْ مُقَاتَلَتُكُمْ مِنْ وَجْهٍ وَاحِدٍ أَوِاثْنَیْنِ وَ اِجْعَلُوا لَكُمْ رُقَبَاءَ فِی صَیَاصِی الْجِبَالِ وَ مَنَاكِبِ الْهِضَابِ لِئَلاَّ یَأْتِیَكُمُ اَلْعَدُوُّ مِنْ مَكَانِ مَخَافَةٍ أَوْ أَمْنٍ وَاعْلَمُوا أَنَّ مُقَدِّمَةَ الْقَوْمِ عُیُونُهُمْ وَ عُیُونَ اَلْمُقَدِّمَةِ طَلاَئِعُهُمْ وَ إِیَّاكُمْ وَ التَّفَرُّقَ فَإِذَا نَزَلْتُمْ فَانْزِلُواجَمِیعاً وَ إِذَا ارْتَحَلْتُمْ فَارْتَحِلُوا جَمِیعاً وَ إذَاغَشِیَكُمُ اَللَّیْلُ فَاجْعَلُواالرِّمَاحَ كِفَّةً وَ لاَ تَذُوقُواالنَّوْمَ إِلاَّ غِرَاراً أَوْ مَضْمَضَةً.

ترجمه

سفارشى از آن حضرت ( ع ) هنگامى كه سپاهى بر سر دشمن مى ‏فرستاد

چون بر دشمن فرود آمدید یا دشمن بر شما فرود آمد ، باید كه لشكرگاهتان بر فراز بلندیها یا دامنه كوهها یا در بین رودخانه‏ها باشد تا شما را پناهگاه بود و دشمن را مانع . و باید كه جنگتان در یك سو باشد یا دو سو . و دیده‏بانها بر سر كوهها و تپه‏ ها بگمارید تا مباد ، كه دشمن از جایى كه مى ‏ترسید یا خود را در امان مى ‏دانید ، بناگاه ، بر شما تاخت آورد . بدانید كه مقدمه لشكر ، همان چشمان لشكر است ، و چشمان مقدمه ، طلایه‏ داران هستند . از پراكندگى بپرهیزید . چون فرود مى ‏آیید همه فرود آیید ، و چون كوچ مى ‏كنید همه كوچ كنید . هنگامى كه شب در رسید ، نیزه‏ها را گرداگرد خود قرار دهید . به خواب مروید یا اندك اندك بخوابید.

و من كتاب له ع إلیه أیضا

وَ كَیْفَ أَنْتَ صَانِعٌ إِذَا تَكَشَّفَتْ عَنْكَ جَلاَبِیبُ مَا أَنْتَ فِیهِ مِنْ دُنْیَا قَدْ تَبَهَّجَتْ بِزِینَتِهَا وَ خَدَعَتْ بِلَذَّتِهَا دَعَتْكَ فَأَجَبْتَهَا وَ قَادَتْكَ فَاتَّبَعْتَهَا وَ أَمَرَتْكَ فَأَطَعْتَهَا وَ إِنَّهُ یُوشِكُ أَنْ یَقِفَكَ وَاقِفٌ عَلَى مَا لاَ یُنْجِیكَ مِنْهُ مِجَنٌّ فَاقْعَسْ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ وَ خُذْ أُهْبَةَ اَلْحِسَابِ وَ شَمِّرْ لِمَا قَدْ نَزَلَ بِكَ وَ لاَ تُمَكِّنِ اَلْغُوَاةَ مِنْ سَمْعِكَ وَ إِلاَّ تَفْعَلْ أُعْلِمْكَ مَا أَغْفَلْتَ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّكَ مُتْرَفٌ قَدْ أَخَذَ اَلشَّیْطَانُ مِنْكَ مَأْخَذَهُ وَ بَلَغَ فِیكَ أَمَلَهُ وَ جَرَى مِنْكَ مَجْرَى اَلرُّوحِ وَ اَلدَّمِ وَ مَتَى كُنْتُمْ یَا مُعَاوِیَةُ سَاسَةَ اَلرَّعِیَّةِ وَ وُلاَةَ أَمْرِ الْاُمَّةِ بِغَیْرِ قَدَمٍ سَابِقٍ وَ لاَ شَرَفٍ بَاسِقٍ وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ لُزُومِ سَوَابِقِ الشَّقَاءِ وَ أُحَذِّرُكَ أَنْ تَكُونَ مُتَمَادِیاً فِی غِرَّةِ اَلْأُمْنِیِّةِ مُخْتَلِفَ اَلْعَلاَنِیَةِ وَ اَلسَّرِیرَةِ وَ قَدْ دَعَوْتَ إِلَى الْحَرْبِ فَدَعِ اَلنَّاسَ جَانِباً وَ اُخْرُجْ إِلَیَّ وَأَعْفِ الْفَرِیقَیْنِ مِنَ الْقِتَالِ لِتَعْلَمَ أَیُّنَا الْمَرِینُ عَلَى قَلْبِهِ وَالْمُغَطَّى عَلَى بَصَرِهِ فَأَنَا أَبُوحَسَنٍ قَاتِلُ جَدِّكَ وَ أَخِیكَ وَ خَالِكَ شَدْخاً یَوْمَ بَدْرٍ وَ ذَلِكَ السَّیْفُ مَعِی وَ بِذَلِكَ الْقَلْبِ أَلْقَى عَدُوِّی مَا اِسْتَبْدَلْتُ دِیناًوَلاَ اِسْتَحْدَثْتُ نَبِیّاً وَإِنِّی لَعَلَى الْمِنْهَاجِ اَلَّذِی تَرَكْتُمُوهُ طَائِعِینَ وَدَخَلْتُمْ فِیهِ مُكْرَهِینَ وَ زَعَمْتَ أَنَّكَ جِئْتَ ثَائِراً بِدَمِ عُثْمَانَ وَلَقَدْ عَلِمْتَ حَیْثُ وَقَعَ دَمُ عُثْمَانَ فَاطْلُبْهُ مِنْ هُنَاكَ إِنْ كُنْتَ طَالِباً فَكَأَنِّی قَدْ رَأَیْتُكَ تَضِجُّ مِنَ الْحَرْبِ إِذَاعَضَّتْكَ ضَجِیجَ الْجِمَالِ بِالْأَثْقَالِ وَ كَأَنِّی بِجَمَاعَتِكَ تَدْعُونِی جَزَعاً مِنَ اَلضَّرْبِ الْمُتَتَابِعِ وَ الْقَضَاءِ الْوَاقِعِ وَ مَصَارِعَ بَعْدَ مَصَارِعَ إِلَى كِتَابِ اَللَّهِ وَ هِیَ كَافِرَةٌ جَاحِدَةٌ أَوْ مُبَایِعَةٌ حَائِدَة

ترجمه

از نامه آن حضرت ( ع ) به معاویه

چه مى ‏كنى اگر این حجابهاى دنیوى ، كه خود را در آنها پوشیده ‏اى ، به كنارى روند ؟ دنیایى كه آرایه ‏هایش به زیبایى جلوه‏ گرند و خوشیها و لذتهایش فریبنده است . دنیا تو را به خود فراخواند و تو پاسخش دادى ، و تو را در پى خود كشید و از پى او رفتى و فرمانت داد و اطاعتش كردى . چه بسا ، بناگاه ، كسى تو را از رفتن باز دارد ، به گونه ‏اى كه هیچ سپرى تو را از آسیب او نره اند . پس عنان بكش و از تاختن

باز ایست ، و براى روز حساب توشه‏اى برگیر ، و براى رویارویى با حادثه‏ اى كه در راه است ، دامن بر كمر زن ، و به سخن گمراهان گوش فرامده . و اگر نكنى تو را از چیزى كه از آن غافل مانده ‏اى ، مى ‏آگاهانم . تو مردى هستى غرقه در ناز و نعمت . شیطانت به بند كشیده و آرزوى خویش در تو یافته است و اینك در سراسر وجود تو چون روح و خون در جریان است

اى معاویه ، از چه زمان شما زمامداران رعیّت و والیان امر امّت بوده‏ اید و حال آنكه ، نه در دین سابقه‏ اى دیرین دارید و نه در شرف مقامى رفیع . پناه مى ‏بریم به خدا از شقاوتى دامنگیر . و تو را بر حذر مى‏دارم از اینكه ، همچنان ، مفتون آرزوهاى خویش باشى و نهانت چون آشكارت نباشد

مرا به جنگ فراخواندى . مردم را به یكسو نه ، خود به تن خویش به پیكار من آى . دو سپاه را از آن معاف دار تا همگان بدانند كه كدامیك از ما قلبش را زنگ گناه تیره كرده است و پرده غفلت بر دیدگانش افتاده

من ابو الحسنم . كشنده نیاى تو و دایى تو و برادر تو  در روز بدر سرشان شكافتم . اكنون همان شمشیر با من است و با همان دل با دشمن روبرو مى‏ شوم . نه دین دیگرى برگزیده ‏ام و نه پیامبرى نو . بر همان راه و روشى هستم كه شما به اختیار تركش كردید و به اكراه در آن داخل شدید

پنداشته‏ اى كه براى خونخواهى عثمان آمده ‏اى ، مى ‏دانى كه خون عثمان در كجا ریخته شده ، پس آن را از همانجا بطلب ، اگر به خونخواهى او آمده ‏اى . گویى چنان است كه مى ‏بینمت كه چون جنگ بر تو دندان فرو برد ، مى‏ نالى آنسان ، كه شتران گرانبار از سنگینى بار خود مى ‏نالند . و مى ‏بینم كه سپاهیانت درگیر و دار ضربتهاى پیاپى و حوادث دردناك و سرنگون شدنها مى ‏نالند و مرا به كتاب خدا مى‏خوانند ، حال آنكه ، مشتى كافرند و منكر یا بیعت كرده و بیعت شكسته

فَأَرَادَ قَوْمُنَا قَتْلَ نَبِیِّنَا وَاجْتِیَاحَ أَصْلِنَا وَهَمُّوا بِنَا الْهُمُومَ وَ فَعَلُوا بِنَا اَلْأَفَاعِیلَ وَمَنَعُونَا الْعَذْبَ وَأَحْلَسُونَا اَلْخَوْفَ وَاِضْطَرُّونَا إِلَى جَبَلٍ وَعْرٍ وَأَوْقَدُوا لَنَا نَارَ اَلْحَرْبِ فَعَزَمَ اَللَّهُ لَنَا عَلَى اَلذَّبِّ عَنْ حَوْزَتِهِ وَالرَّمْیِ مِنْ وَرَاءِ حُرْمَتِهِ مُؤْمِنُنَا یَبْغِی بِذَلِكَ اَلْأَجْرَ وَ كَافِرُنَا یُحَامِی عَنِ اَلْأَصْلِ وَ مَنْ أَسْلَمَ مِنْ قُرَیْشٍ خِلْوٌ مِمَّا نَحْنُ فِیهِ بِحِلْفٍ یَمْنَعُهُ أَوْ عَشِیرَةٍ تَقُومُ دُونَهُ فَهُوَ مِنَ اَلْقَتْلِ بِمَكَانِ أَمْنٍ وَكَانَ رَسُولُ اَللَّهِ ص إِذَا اِحْمَرَّ الْبَأْسُ وَ أَحْجَمَ اَلنَّاسُ قَدَّمَ أَهْلَ بَیْتِهِ فَوَقَى بِهِمْ أَصْحَابَهُ حَرَّ اَلسُّیُوفِ وَ الْأَسِنَّةِ فَقُتِلَ عُبَیْدَةُ بْنُ الْحَارِثِ یَوْمَ بَدْرٍ وَ قُتِلَ حَمْزَةُ یَوْمَ أُحُدٍ وَ قُتِلَ جَعْفَرٌ یَوْمَ مُؤْتَةَ وَ أَرَادَ مَنْ لَوْ شِئْتُ ذَكَرْتُ اِسْمَهُ مِثْلَ الَّذِی أَرَادُوا مِنَ اَلشَّهَادَةِ وَ لَكِنَّ آجَالَهُمْ عُجِّلَتْ وَ مَنِیَّتَهُ أُجِّلَتْ فَیَا عَجَباً لِلدَّهْرِ إِذْ صِرْتُ یُقْرَنُ بِی مَنْ لَمْ یَسْعَ بِقَدَمِی وَ لَمْ تَكُنْ لَهُ كَسَابِقَتِی الَّتِی لاَ یُدْلِی أَحَدٌ بِمِثْلِهَا إِلاَّ أَنْ یَدَّعِیَ مُدَّعٍ مَا لاَ أَعْرِفُهُ وَ لاَ أَظُنُّ اَللَّهَ یَعْرِفُهُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ مِنْ دَفْعِ قَتَلَةِ عُثْمَانَ إِلَیْكَ فَإِنِّی نَظَرْتُ فِی هَذَا اَلْأَمْرِ فَلَمْ أَرَهُ یَسَعُنِی دَفْعُهُمْ إِلَیْكَ وَلاَ إِلَى غَیْرِكَ وَلَعَمْرِی لَئِنْ لَمْ تَنْزِعْ عَنْ غَیِّكَ وَ شِقَاقِكَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ عَنْ قَلِیلٍ یَطْلُبُونَكَ لاَ یُكَلِّفُونَكَ طَلَبَهُمْ فِی بَرٍّ وَ لاَ بَحْرٍ وَلاجَبَلٍ وَلاَ سَهْلٍ إِلاَّ أَنَّهُ طَلَبٌ یَسُوءُكَ وِجْدَانُهُ وَ زَوْرٌ لاَ یَسُرُّكَ لُقْیَانُهُ وَ اَلسَّلاَمُ لِأَهْلِه

ترجمه

از نامه آن حضرت ( ع ) به معاویه

قوم ما [ قریش ] آهنگ كشتن پیامبر ما كردند و خواستند كه ریشه ما بركنند . پس درباره ما بارها نشستند و رأى زدند و بسا كارها كردند . از زندگى شیرین منعمان نمودند و با وحشت دست به گریبانمان ساختند . ما را وادار كردند كه بر كوهى صعب زیستن گیریم ، سپس ، براى ما آتش جنگ افروختند . ولى خداوند خواسته بود كه ما از آیین بر حق او نگهدارى كنیم و نگذاریم كه كس به حریم حرمتش دست یازد . در میان ما ، آنان كه ایمان آورده بودند ، خواستاران پاداش آن جهانى بودند و آنان كه ایمان نیاورده بودند از خاندان و تبار خود حمایت مى‏كردند . از قریشیان هر كه ایمان مى ‏آورد از آن آزار كه ما گرفتارش بودیم در امان بود . زیرا یا هم سوگندى بود كه از او دفاع مى ‏كرد و یا عشیره‏اش به یاریش برمى ‏خاست . به هر حال ، از كشته شدن در امان بود

چون كارزار سخت مى‏ شد و مردم پاى واپس مى ‏نهادند ، رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) اهل بیت خود را پیش مى ‏داشت و آنها را سپر اصحاب خود از ضربتهاى سخت شمشیر و نیزه مى ‏نمود . چنانكه عبیدة بن الحارث در روز بدر به شهادت رسید و حمزه  در روز احد ، و جعفر  در جنگ موته . یكى دیگر بود كه اگر خواهم نامش را بیاورم . او نیز چون آنان خواستار شهادت مى ‏بود ، ولى مرگ آنها زودتر فرا رسید و مرگ او به تأخیر افتاد . و شگفتا از این روزگار كه مرا قرین كسى ساخته كه هرگز چون من براى اسلام قدمى برنداشته و او را در دین سابقه‏ اى چون سابقه من نبوده است . سابقه ‏اى كه كس را بدان دسترس نیست ، مگر كسى ادعایى كند كه من او را نمى‏ شناسم و نپندارم كه خدا هم او را بشناسد . در هر حال ، خدا را مى ‏ستایم

و اما از من خواسته بودى كه قاتلان عثمان را نزد تو فرستم ، من در این كار اندیشیدم . دیدم براى من میسر نیست كه آنها را به تو یا به دیگرى سپارم . به جان خودم سوگند ، كه اگر از این گمراهى بازنیایى و از تفرقه و جدایى باز نایستى ، بزودى آنها را خواهى شناخت كه تو را مى ‏جویند و تو را به رنج نمى‏افكنند كه در بیابان و دریا و كوه و دشت به سراغشان روى . البته تو در پى یافتن چیزى هستى كه یافتنش براى تو خوشایند نیست و اینان كسانى هستند كه دیدارشان تو را شادمان نخواهد كرد . سلام بر آنكه شایسته سلام باشد

و من كتاب له ع إلى جریر بن عبد الله البجلی لما أرسله إلى معاویة

أَمَّا بَعْدُ فَإِذَا أَتَاكَ كِتَابِی فَاحْمِلْ مُعَاوِیَةَ عَلَى اَلْفَصْلِ وَ خُذْهُ بِالْأَمْرِ اَلْجَزْمِ ثُمَّ خَیِّرْهُ بَیْنَ حَرْبٍ مُجْلِیَةٍ أَوْ سِلْمٍ مُخْزِیَةٍ فَإِنِ اِخْتَارَ اَلْحَرْبَ فَانْبِذْ إِلَیْهِ وَ إِنِ اِخْتَارَ اَلسِّلْمَ فَخُذْ بَیْعَتَهُ. وَ اَلسَّلاَمُ

ترجمه

به جریر بن عبد الله البجلى هنگامى كه او را نزد معاویه فرستاده بود

اما بعد . چون نامه من به تو رسد ، معاویه را وادار كه كارش را با ما یكسره كند و بخواه كه به طور جزم تصمیم بگیرد . آنگاه مخیّرش كن میان جنگى كه مردم را از خانه‏ هایشان براند یا صلحى كه به خوارى بپذیرد . اگر جنگ را اختیار كرد ، همانند خودش عمل كن و اعلان جنگ نماى و اگر صلح را اختیار كرد ، از او بیعت بستان . والسلام
 

و من كتاب منه ع إلیه أیضا

أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَتَتْنِی مِنْكَ مَوْعِظَةٌ مُوَصَّلَةٌ وَ رِسَالَةٌ مُحَبَّرَةٌ نَمَّقْتَهَا بِضَلاَلِكَ وَ أَمْضَیْتَهَا بِسُوءِ رَأْیِكَ وَ كِتَابُ اِمْرِئٍ لَیْسَ لَهُ بَصَرٌ یَهْدِیهِ وَ لاَ قَائِدٌ یُرْشِدُهُ قَدْ دَعَاهُ اَلْهَوَى فَأَجَابَهُ وَ قَادَهُ اَلضَّلاَلُ فَاتَّبَعَهُ فَهَجَرَ لاَغِطاً وَ ضَلَّ خَابِطاً.

وَ مِنْهُ

لِأَنَّهَا بَیْعَةٌ وَاحِدَةٌ لاَ یُثَنَّى فِیهَا اَلنَّظَرُ وَ لاَ یُسْتَأْنَفُ فِیهَا اَلْخِیَارُ اَلْخَارِجُ مِنْهَا طَاعِنٌ وَ اَلْمُرَوِّی فِیهَا مُدَاهِنٌ

ترجمه

نامه‏اى دیگر از آن حضرت ( ع ) به معاویه

اما بعد ، اندرزنامه ‏اى از تو به من رسید با جمله ‏هایى بربافته و عباراتى كه به ضلالت خویش آراسته بودى و از روى بداندیشى روانه كرده بودى  این نامه ، نامه كسى است كه نه خود دیده بینا دارد تا راه هدایت را به او نشان دهد ، و نه او را رهبرى است كه راهش بنماید . هوا و هواس او را فراخوانده و او نیز پاسخش گفته و ضلالت رهنمونش گشته و او نیز متابعتش نموده . هذیانى در هم آمیخته ، گم گشته و به خطا رفته است

و از این نامه است

بیعت كردن فقط یك بار است و دوباره در آن نظر نتوان كرد . گزینش از سر گرفته نشود . هر كه از بیعت بیرون رود ، طعن زننده است ، و هر كه در پذیرفتنش درنگ كند و دو دلى نشان دهد ، منافق است
 

و من كتاب له ع إلى معاویة

إِنَّهُ بَایَعَنِی اَلْقَوْمُ اَلَّذِینَ بَایَعُوا أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ عَلَى مَا بَایَعُوهُمْ عَلَیْهِ فَلَمْ یَكُنْ لِلشَّاهِدِ أَنْ یَخْتَارَ وَلاَ لِلْغَائِبِ أَنْ یَرُدَّ وَ إِنَّمَاالشُّورَى لِلْمُهَاجِرِینَ وَاَلْأَنْصَارِ فَإِنِ اِجْتَمَعُوا عَلَى رَجُلٍ وَ سَمَّوْهُ إِمَاماً كَانَ ذَلِكَ لِلَّهِ رِضًا فَإِنْ خَرَجَ عَنْ أَمْرِهِمْ خَارِجٌ بِطَعْنٍ أَوْ بِدْعَةٍ رَدُّوهُ إِلَى مَا خَرَجَ مِنْهُ فَإِنْ أَبَى قَاتَلُوهُ عَلَى اِتِّبَاعِهِ غَیْرَ سَبِیلِ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ وَلاَّهُ اَللَّهُ مَا تَوَلَّى وَ لَعَمْرِی یَا مُعَاوِیَةُ لَئِنْ نَظَرْتَ بِعَقْلِكَ دُونَ هَوَاكَ لَتَجِدَنِّی أَبْرَأاَلنَّاسِ مِنْ دَمِ عُثْمَانَ وَ لَتَعْلَمَنَّ أَنِّی كُنْتُ فِی عُزْلَةٍ عَنْهُ إِلاَّ أَنْ تَتَجَنَّى فَتَجَنَّ مَا بَدَا لَكَ وَ اَلسَّلاَم

ترجمه

نامه‏اى از آن حضرت ( ع ) به معاویه

این مردمى كه با ابو بكر و عمر و عثمان بیعت كرده بودند ، به همان شیوه با من بیعت كردند . پس آن را كه حاضر است ، نرسد كه دیگرى را اختیار كند و آن را كه غایب بوده است نرسد كه آنچه حاضران پذیرفته ‏اند نپذیرد . شورا از آن مهاجران و انصار است . اگر آنان بر مردى همرأى شدند و او را امام خواندند ، كارشان براى

خشنودى خدا بوده است ، و اگر كسى از فرمان شورا بیرون آمد و بر آن عیب گرفت یا بدعتى نهاد باید او را به جمعى كه از آن بیرون شده است باز آورند . اگر سر بر تافت با او پیكار كنند ، زیرا راهى را برگزیده كه خلاف راه مؤمنان است و خدا نیز در گردن او كند ، گناه آنچه را خود متولى آن شده است

اى معاویه ، به جان خودم سوگند ، كه اگر به دیده خرد بنگرى ، نه از روى هوا و هوس ، در خواهى یافت كه من از هر كس دیگر از كشتن عثمان بیزارتر بودم و من از آن كنارى جسته بودم ، مگر آنكه بخواهى جنایت را به گردن من نهى و چیزى را كه بر تو آشكار است پنهان دارى . و السلام