مکمل‌های اسید فولیک ممکن است قدرت مغز را در سالمندان  تقویت کند و دمانس (زوال عقل) را کاهش دهد.

دکتر جین دورگا از مرکز پژوهشی نستله در لوزان، یکی از این محققان، در این باره گفت: "ما نشان داده‌ایم که مصرف سه ‌ساله ی قرص‌های اسید فولیک، قدرت اجرایی در آزمون‌هایی که سرعت پردازش اطلاعات و حافظه  را اندازه می‌گیرند، افزایش می‌دهد، یعنی همان حوزه‌هایی که می‌دانیم با افزایش سن دچار نقصان می‌شوند."

اسید فولیک یا فولات، یکی از ویتامین‌های گروه B است که در جگر، مخمر(ماءالشعیر) ، حبوبات پخته، اسفناج  پخته، جوانه گندم  خام، کاهو ، آب پرتقال  ، کلم ، زرده ی تخم مرغ  و موز  یافت می‌شود.

به زنان توصیه می‌شود که حتما پیش از بارداری و در ماه‌های اول بارداری برای پیشگیری از بروز نقص های سیستم عصبی جنین مانند بیماری اسپینا بیفیدا، قرص اسید فولیک مصرف کنند.

همچنین پژوهشگران انگلیسی نشان داده‌اند که مکمل‌ اسید فولیک خطر بیماری قلبی-عروقی  را با پایین آوردن میزان یکی از اسید‌های آمینه به نام هموسیستئین - که تصور می‌شود به پوشش درونی شریان‌ها آسیب برساند- کاهش می‌دهد.

دورگا و همکارانش در دانشگاه واگنیگن در هلند که گزارش یافته‌هایشان را در نشریه پزشکی لانست منتشر کرده‌اند، اثر مصرف مکمل‌های اسید فولیک را در برابر دارونما در تحقیقی که شامل 818 مرد و زن 50 تا 70 ساله می‌شد، مقایسه کردند.

در پایان دوره ی سه ‌ساله ی تحقیق مشخص شد، افرادی که روزانه 800 میکروگرم اسید فولیک دریافت می‌کردند، در آزمون‌های شناختی و حافظه به طور قابل‌ توجهی بهتر عمل می‌کنند.

دکتر کلر موریس و دکتر کریستین تانجنی از موسسه پیری سالم راش در شیکاگو در ایلینویز در تفسیر نتایج این تحقیق می‌گویند: افراد مورد بررسی در این تحقیق نسبت به میانگین مردم برخی کشورهای دیگر دارای سطح پایین‌تر فولات در خون خود بوده‌اند، بنابراین روشن نیست که آیا افراد با میزان بالاتر فولات در بدن نیز از مصرف قرص های آن سود ببرند.

میزان فولات مصرفی بر حسب رژیم غذایی افراد کشورهای مختلف فرق می‌کند. این میزان در کشورهایی مانند یونان، ایتالیا، فرانسه و اسپانیا که رژیم غذایی مدیترانه‌ای  مملو از میوه و سبزی مصرف می‌کنند و در کشورهایی مانند کانادا و امریکا که غلات آنها با اسید فولیک غنی می‌شود، بالاتر است.

  

امروزه با پیشرفت علم و گسترش صنعت، تغییرات گسترده و عظیمی در شیوه ی زندگی و تغذیه ی افراد ایجاد شده است. نحوه ی تغذیه، الگوی غذای مصرفی و رفتارهای تغذیه ای، دستخوش دگرگونی های وسیعی قرار گرفته که با گذشته تفاوت های فاحشی دارد.

به طور یقین زندگی در شهرهای صنعتی شلوغ و پرجمعیت، تغییراتی را در شیوه ی زندگی و تغذیه ی افراد ایجاد می نماید. از جمله آنکه به علت گرفتاری های فراوان و مسافت های طولانی، استفاده از وسایط نقلیه رواج بیشتری پیدا کرده است. مشغله ی زیاد مانع از انجام پیاده روی  و ورزش شده و در نتیجه زندگی افراد در اینگونه شهرها کم تحرک و ساکن می باشد.

کمبود وقت برای ساکنان شهرهای بزرگ و پرجمعیت، به علت درگیری های کاری و گرفتاری های زندگی، امکان تهیه ی غذاهای خانگی را محدود نموده است. در چنین جوامعی، افراد اکثراً از غذاها و میان وعده های آماده ی فرآوری شده که تهیه و حمل آن ها بسیار آسان است، استفاده می نمایند.

به این ترتیب مصرف مواد تازه ی حاوی فیبر غذایی مانند انواع سبزی ها، سالاد، میوه های تازه و حبوبات، در الگوی غذایی افراد جایگاهی ندارد و جای خود را به نوشابه های گازدار،  آب میوه های آماده و غذاهای فرآوری شده  داده اند.

غذاهای فرآوری شده فاقد فیبر غذایی  هستند. بنابراین مصرف کنندگان این نوع غذاها، از خواص بسیار مهم و مفید فیبر غذایی محروم می مانند.

بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ صنعتی برای تامین نیازهای تغذیه ای خود از قرص های ویتامین و املاح استفاده می کنند.

مکمل های دارویی قادر هستند مواد مغذی مورد نیاز افراد را در مقادیر متفاوت (برخی به مقدار زیاد و بعضی به مقدار مورد نیاز روزانه) تامین نمایند. در ضمن استفاده از قرص بسیار آسان تر و کم دردسرتر از تهیه ی غذاهای خانگی است.

سئوالی که در این جا مطرح می شود این است که آیا در همه ی موارد، مصرف مکمل های دارویی مفید است و می تواند به سلامت انسان کمک کند و در پیشگیری از بیماری های مرتبط با تغذیه موثر باشد؟

برای پاسخ به این سوال لازم است خواص تغذیه ای مواد خوراکی و تاثیر مکمل های دارویی بر سلامت انسان را بررسی کنیم.

مواد غذایی گیاهی (همان گونه که اشاره شد) منابع سرشار ویتامین ها هستند. ویتامین ها عمدتاً در انجام اعمال حیاتی داخلی بدن نقش دارند.

بسیاری از اعمال بیولوژیکی که برای حفظ سلامت انسان ضروری هستند، توسط ویتامین ها انجام می شوند؛ از جمله : رشد، بینایی، فعالیت سلول های عصبی، حفظ مقاومت بدن در برابر میکروب ها، سلامت و استحکام استخوان ها و ... .

همچنین املاح در بدن انسان وظایف مهمی را عهده دار هستند که چنانچه به مقدار کافی دریافت نشوند، اختلالات و عوارض زیادی در انسان ایجاد می شود و سلامت شخص به مخاطره می افتد.

برای مثال مواد معدنی در بدن وظایفی از قبیل: تامین رشد، بلوغ جنسی، تنظیم ضربان قلب، اعمال و فعالیت های سیستم عصبی، متابولیسم مواد مغذی، خون سازی، سلامت دندان ها،  پیشگیری از پوکی استخوان  و ... را به عهده دارند.

لازم به ذکر است که این دسته از مواد غذایی مهم و حیاتی، یعنی ویتامین ها و املاح، که کمبود آن ها عوارض بی شماری در انسان ایجاد می نماید، چنانچه بیش از حد لازم و متعارف دریافت گردند، در بدن تجمع پیدا کرده و باعث مسمومیت و اختلالات جدی و خطرناکی می شوند. این مسئله به خصوص در مورد ویتامین های محلول در چربی نمایان تر است.

ویتامین ها به دو دسته تقسیم می شوند:

1- ویتامین های محلول در چربی: ویتامین های A  , D  , E  , K  .

2- ویتامین های محلول در آب: ویتامین های گروه B و ویتامین C  .

با توجه به مطالب گفته شده سئوالات زیر پیش می آید:

آیا ممکن است مصرف زیاد و مکرر میوه ها و سبزی های تازه که منابع سرشار ویتامین های A ، گروه B و C هستند، برای انسان زیان آور باشد؟

آیا مصرف روزانه ی جوانه ها  و غلات سبوس دار که حاوی مقادیر قابل توجهی ویتامین E می باشند، می تواند در انسان مسمومیت ایجاد کند؟

آیا استفاده ی مداوم از لبنیات  که منبع سرشار کلسیم ، فسفر، روی و ویتامین های گروه B می باشند در برنامه ی غذایی روزانه، ممکن است در انسان اختلالات ناشی از مسمومیت ایجاد کند؟

آیا گنجاندن ماهی  در برنامه ی غذایی (دو بار در هفته) که منبع سرشار ویتامین های گروه B، ید، آهن، روی  و فلوئور است می تواند موجب مسمومیت حاصل از املاح و ویتامین ها و عوارض ناشی از آن در شخص شود؟

البته زیاده روی در مصرف برخی مواد حیوانی ممکن است موجب بروز عوارضی از قبیل افزایش چربی خون  ، افزایش فشار خون  و اختلالات قلبی-عروقی  شود که به علت چربی اشباع موجود در مواد غذایی حیوانی می باشد. ولی مسمومیت ناشی از افزایش ویتامین (هیپرویتامینوز) یا مواد معدنی ایجاد نمی شود، مگر آن که شخص در مصرف آن ها بیش از حد زیاده روی کند.

برلیانت بزرگمهر- کارشناس ارشد تغذیه

  

در ادامه ی مبحث "تاثیر مکمل ویتامین و املاح بر سلامت انسان" خانم برلیانت بزرگمهر(کارشناس ارشد تغذیه) مطالب بیشتری را در این باره توضیح می دهند.

ویتامین A :

چنانچه منابع حیوانی غنی از ویتامین A  مانند جگر، به مقدار زیاد و مکرر مصرف شوند، می تواند موجب بروز مسمومیت حاصل از تجمع ویتامین A در کبد شود. در بعضی موارد دیده شده که مصرف زیاد و مکرر مواد حاوی کاروتنوئیدها (پیش ساز ویتامین A) مانند آب هویج ، آب گوجه فرنگی  و آب سایر سبزی ها یا میوه های حاوی ویتامین A ، رنگ زرد در پوست ایجاد می نماید.

برخی از افراد تصور می کنند که مصرف این مواد موجب اختلالات کبدی  و بروز یرقان در شخص می شود. این تصور صحیح نیست و مصرف منابع گیاهی ویتامین A به طور معمول هیچ گونه عارضه ای در کبد ایجاد نمی کند و رنگ زرد حاصله، ارتباطی با یرقان ندارد، بکله این زردی در پوست به علت تجمع کاروتن  (که زرد رنگ است) می باشد. در این حالت، مخاط پوست زرد نمی شود، در حالی که در یرقان رنگ زرد مخاط ها علامت مشخصی است.

با قطع مصرف منابع غذایی کاروتن، زردی پوست به زودی برطرف می شود. بنابراین می توانیم بدون نگرانی از مسمومیت حاصل از تجمع ویتامین ها و مواد معدنی، از منابع غذایی سرشار از ویتامین ها و املاح استفاه کنیم و از خواص بسیار مفید و حیاتی آنها بهره ببریم.

اما چنانچه بر اثرات مکمل های دارویی مانند انواع قرص، کپسول و منابع تزریقی ویتامین ها و املاح مروری داشته باشیم، به این نتیجه می رسیم که مصرف مداوم و مکرر این مواد، عوارض و اختلالات ناشی از مسمومیت ویتامینی و مواد معدنی را در انسان ایجاد می نماید.

مصرف مکرر قرص های حاوی ویتامین A با میزان بالا می تواند موجب بروز مسمومیت ویتایمنی در بدن شود.

در حالی که مصرف منابع غذایی این ویتامین، با دارا بودن اثرات مفید در سلامت انسان از قبیل تاثیر در رشد بدن، سلامت پوست و مخاط ها، تقویت بینایی  و حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت ها و بیماری ها، باعث مسمومیت ویتامینی و عوارض ناگوار ناشی از آن نخواهد شد. به خصوص چنانچه انسان از منابع گیاهی ویتامین A از قبیل سبزی های برگ سبز(مانند اسفناج و کلم بروکلی) و سبزی های با رنگ نارنجی و نارنجی مایل به قرمز(مانند هویج، گوجه فرنگی و کدو حلوایی) و نیز میوه هایی مانند  زردآلو،  طالبی، انبه و هلو استفاده نماید، در معرض خطر عوارضی ناشی از مسمومیت این ویتامین قرار نخواهد گرفت.

  

ویتامین D :

 ویتامین D  نیز از دسته ی ویتامین های محلول در چربی است و مصرف بیش از حد آن، به خصوص اگر همراه با مصرف زیاد کلسیم باشد، می تواند به مسمومیت منجر شود.

استفاده از قرص و آمپول ویتامین D با میزان بالا و به طور مکرر، می تواند عوارضی از قبیل رسوب کلسیم در بافت های نرم مانند کلیه ها،  ریه ها، قلب و گوش ایجاد نماید که در کلیه ها موجب بروز سنگ کلیه،  در ریه ها و قلب باعث عوارض ریوی و قلبی، و در گوش به اختلالات شنوایی و کری منجر می شود. همچنین عوارض دیگری مانند سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، یبوست، تاخیر در رشد در شیرخواران ، اختلالات گوارشی و شکنندگی استخوان ایجاد می شود.

با توجه مختصری درمی یابیم که با وجود آن که ویتامین D برای سلامت انسان بسیار ضروری است و تاثیر مهمی در رشد و استحکام استخوان ها و دندان ها دارد و نیز کمبود آن موجب بروز راشیتیسم، نرمی استخوان در بزرگسالان و پوکی استخوان  به خصوص در سالمندان  می شود، ولی استفاده ی نا به جا و بیش از حد لازم این ویتامین می تواند اختلالات مهم و ناگواری بر سلامت انسان به جای گذارد و انسان را در معرض عوارض فراوانی قرار دهد.

در ادامه ی مطلب، تاثیر مصرف سایر مکمل های ویتامینی و مواد معدنی را بر سلامت انسان مورد بحث قرار خواهیم داد.

  

در مطالب قبلی در مورد اثرات زیان بار استفاده‌ ی بی‌ رویه‌ ی مکمل‌های دارویی بر سلامت انسان صحبت کردیم و به این نتیجه رسیدیم که اگر منابع دارویی مواد مغذی به مقدار زیاد و طولانی استفاده شوند، می ‌توانند مسمومیت و عوارض ناگواری ایجاد نمایند.

همچنین درمورد اختلالات ناشی از مسمومیت منابع دارویی ویتامین‌های A  و D  صحبت شد. در این مقاله مضرات استفاده‌ی بی ‌رویه از منابع دارویی سایر ویتامین‌ها و املاح مورد بررسی قرار می‌ گیرد.

ویتامینE

 ویتامین E  از دیگر ویتامین‌های محلول در چربی است. این ویتامین به ‌طور طبیعی در جوانه‌ها  (غلات و حبوبات)، غلات سبوس‌ دار  و روغن‌های گیاهی  وجود دارد.

ویتامینE از ویتامین‌های ضروری برای انسان است و موجب سلامت و استحکام غشاهای سلولی و محافظت سلول می ‌شود. این ویتامین جزو ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان می‌ باشد و در پیشگیری از بروز سرطان و بیماری‌های قلبی- عروقی موثر می‌ باشد. اثرات ویتامینE در پیشگیری از بیماری‌های دیگری نیز به اثبات رسیده است.

مسمومیت حاصل از مصرف زیاد ویتامین E ، کمتر از سایر ویتامین‌های محلول در چربی است، زیرا بدن انسان قادر به تحمل مقادیر بالای این ویتامین است، ولی چنانچه ویتامینE در مقادیر خیلی بالا و به صورت قرص، کپسول یا فرم‌های تزریقی مصرف شود، باعث مسمویت ویتامینی در بدن می شود.

عوارض حاصل از مصرف خیلی زیاد مکمل ویتامین E :

- مانع استفاده‌ی بدن از سایر ویتامین‌های محلول در چربی می‌ شود. بنابراین ممکن است انسان در معرض کمبود سایر ویتامین‌های محلول در چربی قرار گیرد.

- با رسوب کلسیم  در استخوان‌ها اختلال ایجاد می ‌کند.

- موجب اختلال در ذخیره‌ی ویتامین‌ A در کبد می شود و مقدار آن را کاهش می ‌دهد.

- می ‌تواند زمان انعقاد خون را نیز افزایش دهد.

مصرف منابع غذایی ویتامینE در حفظ سلامت انسان تأثیر مهمی دارد و چنانچه به مقدار زیاد مصرف شود، خطر مسمومیت و ایجاد عوارض و اختلالات ناشی از آن را ندارد. بنابراین بهتر است به جای مصرف منابع دارویی ویتامینE ، از منابع غذایی آن استفاده شود.

  

ویتامین B1

تیامین یا ویتامین B1  از ویتامین‌های محلول در آب است که در سلامت اعصاب نقش مهمی دارد و کمبود آن باعث ایجاد عوارض عصبی می ‌شود.

براساس تحقیقات، تزریق مقادیر بالای این ویتامین عوارضی از قبیل سردرد، تشنج ، ضعف عضلات، بی ‌نظمی در ریتم قلب (آریتمی قلبی) و واکنش‌های آلرژیک را ایجاد می ‌نماید. در حالی که استفاده از منابع غذایی سرشار از ویتامین B1 نه تنها در انسان عارضه‌ ای ایجاد نمی ‌کند، بلکه در حفظ سلامت و فعالیت سیستم عصبی نقش مهمی به عهده دارد.

  

ویتامین B3

نیاسین یا ویتامین B3  از دیگر ویتامین‌های گروه B می‌ باشد که در منابعی مانند گوشت کم‌ چرب، مرغ، ماهی، بادام‌ زمینی و مخمر یافت می ‌شود.

این ویتامین در سوخت و ساز مواد انرژی ‌زا نقش مهمی دارد. همچنین در تنفس داخل سلولی دخالت دارد.

مضرات استفاده‌ی مکرر از منابع دارویی نیاسین عبارتند از:

- عوارض آلرژیک، از قبیل گر گرفتگی

- تشدید جراحات بیماران مبتلا به زخم ‌معده 

- تشدید عوارض آسم 

- به جا گذاشتن اثرات سمی در کبد

- ایجاد اختلالات کبدی 

  

ویتامین B6

یکی دیگر از ویتامین‌های گروه B، پیریدوکسین یا ویتامین B6  است که در سلامت اعصاب و نیز خون سازی موثر است.

این ویتامین در موادی مانند گوشت، غلات سبوس‌دار، سبزی‌ها و مغزها وجود دارد که با مصرف این مواد نیاز انسان به این ویتامین تامین می ‌گردد، ولیاستفاده‌ی زیاد و بی‌ رویه از منابع دارویی ویتامین B6 می ‌تواند به ایجاد عوارض عصبی همراه با اختلالات در راه رفتن، ضعف و بی ‌خوابی منجر شود.

اسید فولیک

 اسید فولیک  از ویتامین‌های گروه B محسوب می شود و در خون ‌سازی تأثیر مهمی دارد. اگر مکمل این ویتامین به مقدار زیاد مورد استفاده قرار گیرد، ترکیبات غیرقابل جذبی با روی  تشکیل می‌ دهد، در نتیجه از جذب این عنصر جلوگیری می ‌کند و موجب دفع روی و عوارض کمبود این ماده‌ی معدنی در بدن می ‌شود.

  

ویتامین C

 ویتامین C  که مانند ویتامین ‌های گروه B در آب محلول است در سلامت انسان اثرات مهمی دارد و در حفظ مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها، استحکام بافت پیوندی، استحکام و سلامت استخوان‌ها، دندان‌ها و لثه موثراست.

این ویتامین در منابع گیاهی مانند سبزی‌ های برگ سبز و دیگر انواع سبزی مانند: گوجه ‌فرنگی،  فلفل سبز، فلفل دلمه ‌ای و نیز میوه‌هایی مانند مرکبات ، توت ‌فرنگی و کیوی  به مقدار قابل توجهی وجود دارد.

چون این ویتامین جزو ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان محسوب می‌ شود، در پیشگیری از سرطان موثر است.

چنانچه این ویتامین از طریق منابع غذایی جذب بدن شود، موجب حفظ سلامت انسان و افزایش مقاومت در برابر عفونت‌ها می ‌شود، ولیزیاده روی در مصرف منابع دارویی آن باعث ایجاد اختلالات گوارشی، اسهال، خطر ابتلا به سنگ اگزالات در مجاری ادراری و آدابتاسیون با مقادیر بالا (یعنی بدن به مقادیر بالای این ویتامین عادت می ‌کند و دیگر منابع غذایی پاسخگوی نیاز انسان به ویتامین C نخواهد بود) می ‌شود.

ادامه دارد...

برلیانت بزرگمهر- کارشناس‌ارشد تغذیه و رژیم درمانی

کلسیم:

این ماده‌ی معدنی که در رشد، سلامت و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها موثر است، چنانچه به صورت قرص یا آمپول به مقدار زیاد و مکرر و بیش از نیاز بدن استفاده شود، عوارض زیر را به دنبال دارد:

- رسوب در بافت‌های نرم

- ایجاد سنگ‌های مجاری ادراری

- اختلالاتی در چشم

- ناشنوایی به علت رسوب در گوش

- یبوست

- اختلال در جذب آهن، روی و منگنز و باعث کمبود این املاح در بدن می ‌شود.

فسفر:

این ماده‌ی معدنی همراه با کلسیم در رشد و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها نقش مهمی دارد. بهترین منبع غذاییفسفر و کلسیم، لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و بستنی می ‌باشد.

عوارض مصرف زیاد فسفر عبارت‌اند از:

- کاهش تراکم استخوان

- کاهش تودهی استخوانی

- شکستگی استخوان‌ها

- اختلال در رشد

آهن:

این عنصر در بدن انسان نقش مهم و حیاتی به عهده دارد و در خون ‌سازی موثر است. همچنین در تنفس سلولی نقش مهمی به عهده دارد و موجب افزایش قدرت ایمنی بدن می ‌شود و در قدرت یادگیری به خصوص در کودکان موثر است.

این ماده‌ی معدنی مهم و حیاتی در موادی از قبیل جگر، دل و قلوه، گوشت قرمز، مرغ و ماهی به مقدار کافی وجود دارد. علاوه بر آن در منابع گیاهی مانند سبزی‌ ها، مغزها و حبوبات موجود است.

لازم به ذکر است که منابع گیاهی آهن جذب خوبی ندارند، ولی آهن موجود در منابع حیوانی به خوبی جذب شده و در بدن مورد استفاده قرار می گیرد.

برخی افراد برای حفظ سلامت و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها خودسرانه از منابع دارویی آهن از قبیل قرص، شربت یا آمپول استفاده می ‌نمایند. چنانچه این کار بدون توصیه ‌ی پزشک صورت گیرد، نه تنها مفید نیست، بلکه می‌ تواند به سلامت انسان لطمات جدی وارد سازد و حتی ممکن است موجب عوارضی از قبیل:

- تجمع غیرطبیعی آهن در کبد

- تخریب شریان‌ها

- عوارض قلبی- عروقی

- تخریب بافت‌ها

و عوارض ناگوار دیگری در بدن شود.

روی:

این ماده‌ی معدنی که ممکن است برای برخی افراد ناشناخته باشد، در سلامت انسان اثرات مهمی به عهده دارد. روی در رشد، بلوغ جنسی، سلامت پوست، مو و ناخن موثر است. منابع غذایی روی عبارت‌اند از: پروتئین‌های حیوانی مانند انواع گوشت سفید و قرمز، تخم ‌مرغ، لبنیات و منابع گیاهی روی عبارت‌اند از: حبوبات، مغزها، غلات.

منابع حیوانی روی نسبت به منابع گیاهی جذب بهتری دارند.

این ماده‌ی معدنی مفید چنانچه به مقدار زیاد و مکرر به صورت منابع دارویی مصرف شود، باعث بروز اختلالاتی از قبیل تحریک دستگاه گوارش و استفراغ می‌ شود.

در افراد مبتلا به اختلالات کلیوی که دیالیز می‌ شوند، آلودگی مایعات دیالیز با این فلز می ‌تواند موجب مسمومیت و عوارضی از قبیل کم ‌خونی، تب، اختلالات سیستم عصبی شود.

ید:

ید از املاحی است که در حفظ سلامت انسان نقش بسیار مهمی به عهده‌ دارد و کمبود آن عارضه‌ای به نام گواتر آندمیک ایجاد می ‌نماید. ید در سوخت و ساز مواد انرژی زای بدن نقش دارد. همچنین در رشد، پروتئین‌ سازی، تولید مثل و تکامل سیستم عصبی نقش مهمی به عهده‌ دارد.

کمبود ید در دوران جنینی به علت تغذیه ‌ی نامناسب و کمبود شدید آن در برنامه ‌ی غذایی مادران باردار، موجب بروز اختلال در رشد جسمی و ذهنی کودک می‌ شود که می ‌تواند تا آخر عمر گریبان ‌گیر شخص باشد.

ید در خاک مزروعی وجود دارد و از این طریق وارد محصولات گیاهی می ‌شود و انسان با مصرف مواد گیاهی نیاز خود را به این ماده‌ی معدنی تامین می ‌کند. همچنین با مصرف لبنیات (به علت مصرف گیاهان حاوی ید توسط دام)، به بدن انسان می‌ رسد. ماهی و محصولات دریایی از منابع بسیار غنی ید هستند.

ید در مناطق کوهستانی به مقدار کافی در خاک مزروعی وجود ندارد، در نتیجه محصولات گیاهی و لبنیات، حاوی مقدار کافی ید نیستند و ساکنین این مناطق در معرض کمبود ید و عارضه‌ی ناشی از آن یعنی «گواتر» قرار می‌ گیرند که باید از نمک ید‌دار یا تزریق آمپول‌های روغنی حاوی ید استفاده کنند.

مصرف بی‌رویه ‌ی منابع دارویی ید می ‌تواند زیان‌های جدی برای انسان به بار آورد؛ برای مثال باعث بروز گواتر در انسان می‌ شود.

بنابراین درمان گواتر ناشی از کمبود ید (هیپوتیروئیدیسم) و نیز پرکاری غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) باید حتما تحت نظر پزشک متخصص غدد انجام شود.

فلوئور:

این ماده‌ی معدنی که منابع اصلی آن آب، ماهی و محصولات دریایی و چای می‌باشد، در حفظ سلامت و پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها و پوکی استخوان نقش مهمی به عهده دارد.

زیاد‌ه‌ روی در مصرف فلوئور به صورت دارویی می ‌تواند عارضه‌ ی «فلوئوروزیس» یا «تغییر رنگ دندان و قهوه‌ای شدن آن» و یا «خال خال و خط‌ دار شدن دندان‌ها» را ایجاد نماید. بنابراین مصرف این ماده‌ی معدنی باید حتما تحت نظر پزشک و در حد اعتدال انجام شود.

منگنز:

منگنز از املاحی است که در ساختمان بسیاری از آنزیم‌ها وجود دارد و وظایف مهمی از قبیل رشد، تولید مثل، شرکت در سوخت و ‌ساز کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، تشکیل بافت همبند و اسکلت بدن انسان را به ‌عهده دارد.

این ماده‌ی معدنی در غلات سبوس‌‌دار، حبوبات، مغزها و چای به مقدار قابل توجه و در سبزی‌ها و میوه‌ها به مقدار متوسط وجود دارد. مسمومیت ناشی از استفاده‌ی بی‌ رویه و زیاد از حد منابع تزریقی یا دارویی این ماده‌ی معدنی می ‌تواند موجب بروز عوارضی از قبیل سردرد، گیجی و اختلال در عملکرد کبد شود.

سلنیوم:

این ماده‌ی معدنی در ساختمان آنزیم‌ها وجود دارد و از این طریق در سلامت انسان تأثیر مهمی به عهده‌ دارد. همچنین سلنیوم اثرات آنتی ‌اکسیدانی داشته و نقش آن در پیشگیری از سرطان شناخته شده است.

این ماده‌ی مغذی در منابعی مانند ماهی و محصولات دریایی، جگر، کلیه، گوشت و مرغ وجود دارد. مقدار سلنیوم موجود در غلات با میزان سلنیوم موجود در خاک مزروعی در ارتباط است.

مصرف مکرر و زیاد از حد منابع دارویی این عنصر می ‌تواند موجب اختلالات گوارشی و عصبی، عوارض پوستی و ناخن و پوسیدگی دندان شود.

نتیجه ‌گیری

با توجه به مطالب بالا می ‌توان این‌گونه نتیجه ‌گیری کرد که برای برخورداری از سلامت، شادابی، طول عمر و مقاومت در برابر بیماری‌ها، برخورداری از برنامه ‌ی غذایی کافی، متعادل و متنوع لازم و ضروری است و برای تامین نیازمندی‌های تغذیه ‌ای خود، از منابع غذایی ویتامین‌ها، املاح و سایر مواد مغذی به مقدار کافی و مناسب استفاده نمایید.

مصرف منابع دارویی مواد مغذی، به جز در موارد ضروری و با توصیه‌ ی پزشک یا رژیم ‌شناس، در سایر موارد به ‌هیچ وجه توصیه نمی ‌شود، زیرا منابع دارویی مواد مغذی، دارای عوارض جانبی هستند و چنانچه بی ‌رویه مصرف شوند، باعث ایجاد اختلالات ناگوار و گاه جبران ناپذیری در انسان می ‌شوند.

برلیانت بزرگمهر- کارشناس‌ارشد تغذیه

ویتامین C یا آسكوربیك اسید یك ویتامین محلول در آب است كه برای رشد و عملكرد طبیعی بدن لازم است.

وقتی به سرماخوردگی مبتلا می ‌شوید، خوردن چه ماده ی مغذی را بهترین راه درمان می ‌دانید؟ به طور قطع، ویتامین C.

اغلب خوردن قرص جوشان و مركبات در كنار هم، از مهمترین اقداماتی به حساب می ‌آیند كه هر بیمار سرما خورده‌ای به آنها دست می ‌زند.

به طور كلی، ویتامین‌ها از جمله مواد مغذی هستند كه بدن برای رشد، سلامت و حفظ عملكرد طبیعی خود به آنها احتیاج دارد. لازم به ذكر است كه بدن به تنهایی قادر به ساخت این مواد نبوده و لازم است از طریق مواد غذایی و یا از طریق مكمل‌های غذایی- دارویی نیاز خود را تامین كند.

كمی ‌تعریف از ...

همان طور كه گفتیم، ویتامین‌ها تركیباتی هستند كه در گیاهان و بدن حیوانات یافت می ‌شوند. بدن شما از این مواد استفاده می‌ كند تا‌ ‌سالم بماند و بسیاری از عملكردهای طبیعی خود را به درستی انجام دهد. ویتامین‌ها برای بسیاری از فرآیند‌های بیولوژیك بدن لازمند كه از جمله ی آنها می‌ توان به رشد، هضم غذاها و عملكرد عصبی اشاره كرد.  آنها به دو دسته ی كاملاً متفاوت تقسیم می‌ شوند: اول ویتامین‌های محلول در چربی و دوم ویتامین‌های محلول در آب.

اگر بخواهیم كمی ‌درباره ی خواص این دو گروه صحبت كنیم باید بگوییم كه ویتامین‌های محلول در آب به آسانی توسط بدن جذب می ‌شوند. ولی  بدن برای جذب ویتامین‌های محلول در چربی از اسیدهای صفراوی استفاده می ‌كند. 

جور کردن ویتامین ها

بهترین راه برای تأمین این ویتامین‌ها، خوردن مواد غذایی است. بیشتر مردم به مقادیر اضافی ویتامین و مواد معدنی احتیاج دارند. بهتر است از مصرف بیش از اندازه ی آن بدون تجویز پزشك خود داری شود،  اما در شرایطی كه این مواد از طریق مواد غذایی به بدن شما نمی ‌رسند،  لازم است، این مواد را از طریق مكمل‌های دارویی به بدن خود برسانید. مكمل‌های غذایی دارویی به تنهایی جایگزین مواد غذایی نیستند و همه ی فواید مواد غذایی را هم ندارند، بلكه به عنوان مكمل وعده ی غذایی كه می ‌خوریم،در تأمین نیاز بدن مفید می‌ باشند.

حتماً می ‌پرسید چه كسانی به مكمل‌های غذایی - دارویی احتیاج دارند؟

باید در جوابتان بگوییم كه همه ی افرادی كه به دلایل مختلف قادر به تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن خود از طریق مواد غذایی نباشند، مثلاً كسانی كه وعده‌های غذایی كامل نداشته یا همه ی مواد مورد نیازشان در یك وعده ی غذایی وجود ندارد، به مكمل‌های غذایی دارویی احتیاج دارند.

 به طور كلی، زنان باردار و افراد سالمند به مقادیر بیشتری از این مواد مغذی نیازمندند. اما باید از مصرف بیش از اندازه ی آنها دوری كرد و همیشه به رعایت اعتدال پایبند بود. گاه دریافت مقادیر بیش از حد ویتامین می‌ تواند به بروز عوارض ناخواسته منجر شود. بهتر است پیش از مصرف هر گونه مكمل غذایی یا دارویی با  پزشك معالج و یا دكتر داروساز مشورت كنید.

 شهرت ویتامین C

همان طور كه بارها و بارها گفته‌ایم : آنتی اكسیدان‌ها از بدن در برابر اثرات مخرب رادیكال‌های آزاد حفاظت می‌ كنند. با گذشت زمان، تولید رادیكال‌های آزاد منجر به بروز انواع سرطان، بیماری‌های قلبی و مشكلات التهابی از جمله آرتریت می ‌شود. به علاوه این تركیبات، به كاهش اثرات مضر مواد شیمیایی سمی ‌و سایر آلوده كننده‌ها از جمله دود سیگار كمك می ‌كنند.

جالب است بدانید كه مطالعات انجام شده در دانشگاه كمبریج نشان داده است، وجود 20 میلی مول بر لیتر ویتامین C در پلاسمای خون به میزان 13 درصد احتمال بروز اختلالات تنفسی در افراد سیگاری را كاهش می ‌دهد. حتی محققان ژاپنی در مطالعه‌ای كه بر روی 2 هزار مرد و زن به انجام رسانیده‌اند، دریافته‌اند كه مصرف بالای این ویتامین با بهبود جریان خون در رگ‌ها از بروز سكته حتی در افرادی كه سابقه هم دارند، جلوگیری می ‌كند.

در كل، مقادیر بالای این ویتامین در پیشگیری از سرما خوردگی، درمان آسم و سرعت التیام زخم‌ها مفید است. همچنین ویتامین C در كاهش خطر بروز بیماری‌هایی چون آب مروارید، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی - عروقی، تصلب شرائین یا آترواسكروزیس مؤثر است.

نبود این ویتامین

حتماً حالا با این سؤال روبه رو شده اید كه چه مواقعی بدن به مقادیر بالاتری از ویتامینC  نیاز دارد؟ باید بگوییم كه در صورت وجود بیماری های مزمن، مشكلات عروقی  عفونت، وجود زخم، سوختگی،  سرماخوردگی و سایر بیماری های ویروسی آثار كمبود این ویتامین نمایان می ‌شود و به دنبال آن عوارض ناشی از این فقدان روز به روز گسترش پیدا می‌ كند.

این عوارض عبارتند از: خشكی و شكنندگی موها ، التهاب لثه، خون ‌ریزی از آنها خشك و فلس فلس شدن پوست، كاهش سرعت التیام زخم‌ها، خون مردگی آسان، خون ریزی بینی ، درد و التهاب مفاصل، كاهش قدرت غلبه بر عفونت و نیز افزایش وزن به دلیل كاهش سرعت سوخت و ساز بدن.

حتماً نام اسكوربوت را شنیده اید؟ این بیماری نوع شدت یافته كمبود ویتامین C است كه با علایمی ‌نظیر نرم و اسفنجی شدن لثه‌ها، شل شدن دندان‌ها، كم خونی، خون ریزی زیرجلدی و كبودی پوست تشخیص داده می ‌شود.

گذشته از تمامی ‌این موارد به خاطر داشته باشید كه بدن ما قادر به ساخت و ذخیره ی ویتامین C نیست پس لازم است كه نیاز روزانه بدن از طریق مصرف مواد غذایی (انواع مركبات و كلم) و یا مكمل‌های غذایی - دارویی حاوی این ویتامین، تأمین شود.

اگر مكمل خور هستید

از آنجا كه ویتامین C، یك ویتامین محلول در آب است، مسمومیت با آن نادر است، زیرا مقادیر اضافی آن به راحتی از طریق ادرار از بدن خارج می ‌شود. مقادیر بیشتر از 2هزار میلی گرم در روز این ماده مغذی توصیه نمی ‌شود. چون این مقادیر می ‌تواند به ایجاد تهوع، درد شكمی ‌و اسهال منجر شود.

چه مكمل هایی بهتر است؟

 از آنجا كه معمولا در فرمولاسیون قرص‌های جویدنی ویتامین C برای كاهش طعم ترش آن (اسید اسكوربیك) از شیرین ‌كننده‌هایی نظیر شكر و یا سدیم ساخارین استفاده می ‌شود، در انواع جدیدتر این نوع قرص‌ها از سدیم آسكوربات استفاده شده است كه در نتیجه علاوه بر كاهش طعم ترش و اسیدی آن، عوارض ناشی از وجود شیرین‌ كننده‌ها از جمله چاقی كاهش پیدا كرده، در ضمن به دلیل كاهش خاصیت اسیدی، از عوارض گوارشی آن نیز كاسته شده است.‌

 دكتر ربابه شیخ‌الا‌سلا‌م

 متخصص اپیدمیولوژی تغذیه

اهمیت اسید فولیک

اسید فولیک به همراه ویتامین B12 و ویتامین C به هضم غذا و استفاده ی بدن از پروتئین و ساخت پروتئین در زمان لازم کمک می کند. اسید فولیک برای ساخت گلبول های قرمز خون و DNA (که عمل کنترل وراثت را انجام می دهد و راهنمایی برای فعالیت های سلول ها می باشد.)نیز لازم است.

این ویتامین عمل ساخت و نگه داری سلول ها را بر عهده دارد. این وظیفه در هنگام تقسیم سلولی و رشد بسیار مهم است، پس مصرف آن برای زنان باردار و نوزادان ضروری است.

اسید فولیک همچنین در رشد بافت ها کمک می کند و باعث درست عمل کردن سلول ها می شود. این ویتامین در زمانی که بدن احتیاج به غذا خوردن دارد، موجب افزایش اشتها می شود و به همین ترتیب اسیدهای هضم کننده غذا را می سازد.

مکمل(قرص) اسید فولیک در درمان بی نظمی های وابسته به کمبود اسید فولیک استفاده می شود. اسید فولیک برای درمان زخم های پا و مشکلات قاعدگی نیز تجویز می شود.

اسید فولیک در تکامل رشد جنین بسیار با اهمیت می باشد. رشد طناب نخاعی و مغز جنین در گرو مصرف اسید فولیک توسط مادر می باشد.

اغلب زنانی که می خواهند باردار شوند و زنان باردار، باید مکمل اسید فولیک مصرف کنند. دادن این ویتامین به زنان باردار بسیار مفید است، چرا که از ناهنجاری های عصبی زمان تولد، مانند نقص لوله عصبی نوزادان(اسپینا بیفیدا) جلوگیری می کند.

زنان باید مکمل اسید فولیک را 2 تا 3 ماه قبل از بارداری و در 3 ماهه اول بارداری مصرف کنند، مخصوصا زنانی که سابقه ناهنجاری های عصبی در اقوامشان وجود دارد و زنانی که داروهای خاصی را مصرف می کنند، مثل برخی از داروهای ضد صرع .

اسید فولیک و بیماری قلبی

اگر غذاهای دارای اسید فولیک ( فولات) را مصرف کنید، احتمال خطر بیماری قلبی را کم کرده اید. اسید فولیک مقدار اسید آمینه هموسیستئین را نیز کم می کند.

انستیتوی سلامتی بسیاری از عوامل خطر بیماری قلبی را مشخص کرده است، نظیر: افزایش LDL (کلسترول بد)، افزایش فشار خون، کاهش HDL (کلسترول خوب)، چاقی و دیابت.

در سال های اخیر یکی دیگر از عوامل خطر برای بیماری قلبی شناخته شد و آن افزایش هموسیستئین است.

هموسیستئین، یک اسید آمینه می باشد که در خون وجود دارد و افزایش مقدار آن باعث سکته و بیماری قلبی می شود.

افزایش هموسیستئین باعث تنگ و گشاد شدن دریچه قلب می شود. همچنین، باعث تخریب رگ قلب و منعقد شدن خون در قلب و سکته قلبی شود.

کمبود فولات، ویتامین B12 و ویتامین B6 مقدار همموسیستئین خون را زیاد می کنند و به همین سبب بیماری قلبی را باعث می شوند. مصرف مکمل های فولات باعث کاهش مقدار هموسیستئین می شود و علاوه بر آن تنگ و گشاد شدن دریچه قلب را بهبود می دهد.

اسید فولیک و سرطان

فولات کم در خون، احتمال بروز سرطان را زیاد می کند. فولات برای ساخت، تعمیر و عملکرد DNA لازم است. شواهدی در دست است که نشان می دهد، کمبود فولات موجب تخریب DNA می گردد و این تخریب ممکن است باعث سرطان شود.

تحقیقات نشان داده است که کمبود فولات غذایی موجب افزایش سرطان روده بزرگ و بیماری کبدی میشود.

سلول های سرطانی به سرعت تکثیر می شوند. فولات، برای سلول ها و بافت های تکثیر یافته بسیار مفید است. برای سرطانی ها، مصرف مکمل فولات بسیار خوب است.

اسید فولیک و ویتامین B12

مکمل اسید فولیک برای کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 مفید است.

اما این مکمل بر روی تغییرات و ناهنجاری های عصبی ناشی از کمبود ویتامین B12 اثری ندارد. برای درمان این ناراحتی های عصبی تنها مصرف ویتامین B12 مفید است.

کمبود اسید فولیک

کمبود اسید فولیک وقتی پیدا می شود که مصرف منابع غذایی این ویتامین جوابگوی نیاز بدن نباشد و یا فولات دفع شده از بدن زیاد باشد.

کمبود فولات در زنان باردار، منجر به کاهش وزن تولد، نوزادان نارس و دچار نقص لوله ی عصبی جنین می گردد. 

در نوجوانان، کمبود فولات منجر به آنمی (کم خونی) می شود.

از دیگر علایم کمبود این ویتامین در بدن می توان کمبود اشتها ، اسهال، کمبود وزن، ضعف، سردرد، زود رنجی، فراموشی و ..... را نام برد.

مقدار نیاز به اسید فولیک

زنان و مردان 19-14 ساله،  روزانه 400 میکروگرم نیاز دارند. خانم های باردار 19-14 ساله ، روزانه 600 میکروگرم و خانم های شیرده در همین محدوده سنی روزانه به 500 میکروگرم اسید فولیک  نیاز دارند.

انجمن دارویی برای برخی افراد، تجویز مکمل این ویتامین را ضروری می داند، از جمله:

• زنان باردار و شیرده

• بیماران سوء هضمی

• بیماران دیالیزی

• بیماران کبدی

• بیماران کم خون

• کسانی که مشروبات الکلی مصرف می کنند.

دریافت زیاد اسید فولیک

زیادی اسید فولیک هیچ گونه ضرری برای بدن ندارد، زیرا که اضافی آن از طریق ادرار دفع می شود.

اما بعضی از شواهد نشان می دهد که زیادی اسید فولیک می تواند موجب تشنج در افرادی شود که از داروهای ضد تشنج استفاده می کنند.  لذا کسانی که دارو مصرف می کنند، باید با پزشک خود در مورد مصرف قرص اسید فولیک مشورت کنند.

منابع غذایی اسید فولیک

لوبیا چیتی، اسفناج، مارچوبه، بروکلی، بامیه، کلم، گوشت گاو و مرغ، جگر، نان و غلات سبوس دار، مخمر آبجو(مثل ماءالشعیر)، پنیر، خرما، سبزیجات برگی شکل، حبوبات، شیر، قارچ، ماهی تن، جوانه گندم خام، کاهو، آب پرتقال، زرده تخم مرغ و موز.

چه خوب است که خداوند متعال این همه نعمت به ما داده و می توانیم با استفاده از آنها با بیماری ها مبارزه کنیم.

برای ما چیزی شبیه عادت شده که به محض یک عطسه کردن یا کمی‌ گیج رفتن سرمان، سراغ قفسه داروهای خانگی‌مان برویم یا به نزدیک‌ترین داروخانه مراجعه کنیم و چند قرص و کپسول بالا بیندازیم، به امید این‌که بیماری را مغلوب دستاوردهای فناوری‌های دارویی عصر جدید کنیم.

نه ‌فقط در مورد سرماخوردگی و سردرد و دست و پا درد، بلکه این مشکل در مورد بیماری‌های صعب‌العلاج هم رواج دارد.

تقریباً در بیشتر خانه‌ها چیزهایی مثل کپسول امگا 3، انواع ویتا‌مین‌ها، مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های تقویتی و مانند اینها وجود دارد، چیزهایی که به ما امکان می‌دهند باور کنیم این بیماری‌ها را به‌راحتی می‌توان مهار کرد، نه با تحمل سختی‌هایی مثل آماده کردن و خوردن غذاهای سالم یا ورزش کردن، که فقط با بالا انداختن روزانه یک عدد از این کپسول‌های حاضر و آماده.اما اوضاع به همین شیرینی نیست که ما فکر می‌کنیم.

هر روز تحقیقات جدیدی منتشر می‌شود که خبر از بی‌فایده یا کم‌فایده بودن یا حتی ضرر برخی از این فراورده‌های نجات‌بخش می‌دهد.

تا چند وقت پیش مرسوم بود که وقتی کسی دچار سرماخوردگی یا هر بیماری ساده مشابه آن می‌شد، دوست و آشنا در فکر این بودند که چه غذایی را بخورد یا نخورد تا زودتر خوب شود: «دخترم، آش گشنیز و جعفری بخور، خوب میشی!» یا «بستنی نخور، مگه گلودرد نداری؟» یا حداکثر این‌که «آویشن را دم کن، درست عین چای، یک فنجان سربکش، راه تنفست باز می‌شه.»

کاری به درست و غلط بودن این توصیه‌های تجربی نداریم. البته بد نیست محققان کشورمان روی این‌گونه دوا و درمان‌های خانگی بیشتر کار کنند و فایده یا زیانشان را بررسی کنند. اما مشکل از اینجاست که تمام توصیه‌ها به همین‌جا ختم نمی‌شود. به‌تازگی علاوه بر توصیه‌های خانگی، دوست و آشناها، به توصیه‌های مدرن‌تری روی آورده‌اند و آن این‌که از بیمارشان می‌خواهند فلان داروی خاص را برای درمان بیماری‌اش مصرف کند؛ چرا که خودش یک بار این کار را کرده و اثر داشته است.

قرص ویتامین C، درمان سرماخوردگی؟

یکی از توصیه‌های رایج به فرد سرماخورده، مصرف قرص ویتامین C است. اما به‌تازگی، خبری منتشر شده که نشان می‌دهد مصرف این قرص از سرماخوردگی پیشگیری نمی‌کند. البته پیش از این، شواهدی در مورد نقش ویتامین C، در ساختار و عملکرد گلبول‌های سفید به دست آمده بود. در سال‌ 1970، آقای لوئیس پائولینگ، شیمی‌دانی که جایزه نوبل گرفته بود،‌ به استناد همین شواهد و برای تقویت سیستم ایمنی بدن، توصیه کرده بود مردم روزی 1000میلی‌گرم از این ویتامین بخورند تا سرما نخورند.

توصیه شیمی‌دان نوبلیست، کار خودش را کرد. حالا دیگر ویتامین C و در نتیجه فراورده دارویی آن، به عنوان یک «ضدسرماخوردگی» شهرت پیدا کرده است. گرچه دائماً این بحث بین محققان وجود داشت که آیا نیازی به این مصرف اضافه وجود دارد یا نه؟

به گفته کارشناسان انجمن تغذیه بریتانیا، مقدار مجاز مصرف روزانه این ویتامین، 60 میلی‌گرم است و دُز روزانه آن 200 میلی‌گرم؛ در حالی که اگر بخواهیم ساختار و عملکرد گلبول‌های سفید را، با همان تئوری، تقویت کنیم، باید بسیار بیشتر از این مقدار ویتامین C بخوریم، چیزی در حدود همان 1000میلی‌گرم، که این قطعاً به سلامت اعضای دیگر بدن آسیب می‌رساند و قابل‌ توصیه نیست. ضمن این‌که اصولاً بدن قابلیت جذب این مقدار ویتامین C را ندارد و اضافی آن، جذب‌نشده از بدن خارج می‌شود.

اما به گزارش بی‌بی‌سی، این مطالعه جدید، که در آن بیش از 20 مطالعه قبلی ارزیابی شده، تکلیف خیلی‌ها را روشن می‌کند. در این تحقیق که به‌طور مشترک در دو دانشگاه هلسینکی فنلاند و دانشگاه ملی استرالیا انجام شده، در مجموع این نتیجه به‌دست آمد که مصرف قرص 200 میلی‌گرمی ویتامین C در کودکان، احتمال سرماخوردن را فقط 6/13 درصد کم می‌کند و در بزرگسالان 8 درصد.

و این مقدار چیزی نیست که فایده‌ چندانی برای افراد داشته باشد؛ به‌خصوص اگر در نظر بگیریم که هر فرد به‌طور معمول 2 تا 3 بار در سال بیشتر قرار نیست سرما بخورد. البته بررسی مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که مصرف ویتامین C اضافی در کسانی که استرس زیادی را متحمل می‌شوند، چه به لحاظ فیزیکی مثل ورزشکاران و چه به لحاظ روانی، با احتمال بیشتری از بروز سرماخوردگی پیشگیری می‌کند؛ چیزی حدود 50 درصد.

کارشناسان تغذیه می‌گویند اگر واقعاً به توصیه آنها، مصرف روزی 5 وعده میوه و سبزی تازه، عمل کنیم، این مقدار ویتامین C قطعاً به بدنمان می‌رسد و نیازی به مصرف قرص اضافی نیست.

آنتی‌اکسیدان، ضد پیری

پیش از این گفته شده ‌بود ویتامین‌هایی نظیر ویتامین C و E ، نقش مهمی در به تاخیر انداختن روند پیری و تخریب سلول‌ها و نهایتاً سرطانی شدن‌شان دارد. برای بتاکاروتن، پیش‌ساز ویتامین A هم همین فایده‌ها را گفته ‌بودند. این آنتی‌اکسیدان‌ها، رادیکال‌های آزاد حاصل از سوخت و ساز سلول‌ها را از بدن می‌رانند و به این ترتیب به سلامت آنها کمک می‌کنند. در مطالعات دیگر، به نقش ویتامین D اشاره شد. حتی در ژانویه 2006، نوعی قرص ویتامین D ساخته شد که بر اساس همین نقش ویتامین‌ها و برای پیشگیری از پیشرفت سرطان پروستات طراحی شده‌ بود.

اما این دلخوشی‌ها چندان طول نکشید. کمی بعد، به فاصله چند ماه، در ماه مه 2007، مطالعه دیگری از محققان نشان داد که مصرف قرص‌های مکمل‌، نمی‌تواند روند تخریب و پیر شدن سلول‌ها را به تعویق بیندازد و حتی گاه ممکن است باعث کوتاه شدن عمر آنها شود. بررسی‌های محققان دانشگاه کپنهاگ، روی 68 مطالعه انجام ‌شده روی ویتامین‌ها این‌طور نتیجه داد که قرص‌های ویتامین C و سلنیوم، تاثیری در افزایش طول عمر سلول‌ها ندارد؛ در حالی که مکمل‌های ویتامینی، شامل بتاکاروتن، A و E به ترتیب 7 درصد، 16 درصد و 4 درصد، طول عمر سلول‌ها را کم می‌کند.

نتیجه این‌که، این داروها به هیچ‌ عنوان اثری در طولانی کردن عمر سلول‌ها ندارد و نمی‌توان پشت این قرص‌ها مخفی شد و از پیری سلولی و نهایتاً سرطانی شدن آنها فرار کرد.

مولتی‌ویتامین و احتمال سرطان

تا حالا اگر از این گفته بودیم که از این مکمل‌های تقویتی ناامید شوید، حالا باید یک هشدار را هم به همه اینها اضافه کنیم و آن این که ممکن است برخی از این کپسول‌های رایج، نه‌تنها فایده‌هایی را که از آنها انتظار داریم، نداشته باشند، بلکه ممکن است خطرهایی را هم با خود به همراه بیاورند. این هم خبری بود که چند ماه پیش در بی‌بی‌سی منتشر شد:

مردانی که بیشتر از روزی یک عدد قرص مولتی‌ویتامین استفاده می‌کنند، 32 درصد بیشتر از سایر مردان، احتمال دارد که به سرطان پروستات مبتلا شوند. در بین افرادی که به این سرطان مبتلا می‌شوند هم، احتمال کشندگی سرطان پروستات در آنهایی که عادت به مولتی‌ویتامین‌خوری داشته‌اند، به نسبت سایر مردانی که هیچ‌گاه به‌طور منظم از این قرص‌ها استفاده نکرده‌ بودند، تقریباً دو برابر می‌شود.

محققان مرکز ملی تحقیقات سرطان آمریکا، که مطالعه‌شان تمام آرزوهای بشر را برای استفاده از سلاح «قرص مولتی‌ویتامین» علیه سرطان پروستات به باد داده، خودشان هم از این نتایج شگفت‌زده‌اند و نمی‌توانند آن را توجیه کنند؛ به‌خصوص این‌که قرص‌های مولتی‌ویتامین محتوی چندین نوع فراورده در کنار یکدیگر است، تفسیر این نتایج را بغرنج‌تر می‌کند.

داروهای طبیعی

این نتایج گیج‌کننده و گاه متناقض، به خاطر تفاوت محیط آزمایشگاه و بدن انسان و همین‌طور تفاوت بین مواد غذایی طبیعی با مواد مصنوعی ساخت بشر است. در بدن ما ساز و کارهایی وجود دارد که تاثیرات گوناگون مواد شیمیایی را دگرگون می‌کند؛ چیزی متفاوت با فرایندهایی که در لوله‌های آزمایشگاهی می‌بینیم.

در خوراکی‌های طبیعی هم، ترکیب مواد گوناگون در کنار هم است که باعث می‌شود این خاصیت‌های متنوع را از آنها انتظار داشته باشیم. البته تنها راه ما برای فهمیدن این خواص و فایده‌ها، همان مطالعات آزمایشگاهی و تجربی است، اما نباید در کاربرد آنها به همین راحتی تصمیم بگیریم.

کارشناسان رشته‌های مختلف، به‌خصوص کارشناسان تغذیه، معتقدند ما هنوز نمی‌دانیم چقدر و چگونه و یا چه ترکیبی از ویتامین‌های حیات‌بخش را استفاده کنیم و همین می‌تواند اثر آنها را در مبارزه و پیشگیری از بیماری‌ها معکوس کند. شاید به همین دلیل بتوان توصیه کرد به‌جای استفاده از مکمل‌های ویتامینی که برخی‌ها مثل نقل و نبات از آن‌ها می‌خورند، به مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزی‌ها روی آوریم؛ چیزی که احتمال زیر سؤال رفتن آن بسیار کمتر از فراورده‌های دارویی ساخته دست بشر است.

اسید اسکوربیک یا ویتامین C یکی از محبوب ‌ترین و مشهورترین داروهایی است که افراد سالم و بیمار هر دو به یک اندازه از مصرف آن لذت می ‌برند.

ویتامین C در گروه ویتامین‌ها قرار دارد و به شکل قرص‌های 100 و 250 میلی ‌گرمی و قرص جوشان 1000 میلی ‌گرمی، پودر 500 میلی‌ گرمی و آمپول 500 میلی ‌گرمی در داروخانه‌های کشور موجود است. اما قرص جوشان آن به ویژه در فصول سرد سال طرفدار بیشتری پیدا می ‌کند.

ویتامین C، ویتامین محلول در آب است که از اجزای ضروری برای ساخت و نگهداری کلاژن و بافت محیطی بین سلولی است. مصرف این دارو سبب تقویت دستگاه ایمنی و افزایش سرعت بهبود زخم می ‌شود، همچنین از تشکیل نیتروزآمین‌ها و نیتروز اوره‌های سرطان‌زا جلوگیری می ‌کند.

موارد مصرف ویتامین C در پیشگیری و درمان بیماری اسکوروی، کمک به درمان سوختگی‌های شدید، بهبود شکستگی یا زخم بیماری‌های مزمن است.

اسیداسکوربیک نیز مانند داروهای دیگر عوارضی از خود نشان می ‌دهد که اغلب دستگاه عصبی، پوست، گوارش و ادراری را درگیر می ‌کند. شایع‌ترین این علایم شامل سرگیجه، درد در محل  تزریق، اسهال ، سوزش سردل ، افزایش دفع ادرار یا تخریب دندان‌ها با مصرف طولانی مدت قرص‌های جویدنی است.

افراد دچار کمبود آنزیم G6PD* باید از مصرف زیاد این دارو بپرهیزند، زیرا احتمال بروز کم‌خونی در این افراد با مصرف اسیداسکوربیک وجود دارد.

ویتامین C تزریقی در معرض نور به تدریج تیره می‌ شود، اما تغییر رنگ جزیی تأثیری در اثر درمانی آن ندارد.

ویتامین C تزریقی را می ‌توان به صورت رقیق شده یا رقیق نشده استفاده کرد.

از محلول خوراکی ویتامین C می ‌توان همراه غذا استفاده کرد.

قرص‌های جوشان این ویتامین را باید در یک لیوان‌ آب حل و بلافاصله مصرف کرد.

ویتامین C را در ظروف غیرفلزی مقاوم در برابر هوا، دور از حرارت و نور خورشید در دمای 15 تا 30 درجه سانتی‌ گراد نگهداری کنید.

مصرف زیاد این دارو در دوران بارداری توصیه نمی ‌شود. همچنین سیگاری‌ها و افرادی که قرص ضد بارداری مصرف می ‌کنند، نیاز به مصرف ویتامین بیشتری به صورت مکمل دارند.

درباره این ویتامین، مهم ترین توصیه‌ای که‌ به خانواده‌ها گفته می ‌شود، این است که برای تأمین ویتامین C لازم به منابع غذایی طبیعی توجه بیشتری نشان دهند تا دارو.

ویتامین C می‌ تواند سبب افزایش توان جذب آهن شود.

"ویتامین "B5 که به "پانتوتنیک اسید" نیز معروف می باشد، یک ویتامین آنتی اکسیدان محلول در آب است. این ویتامین به سه شکل در می آید و به نام های "پانتنول" و "کلسیم پانتوتنات" نیز نامیده می شود.

همه سلول‌های بدن نیاز به ویتامین B5 یا اسید پانتوتنیك دارند. بدن انسان از پانتوتنیک اسید برای تبدیل کربوهیدرات ها ، پروتئین ها و چربی ها به انرژی استفاده می کند.

ویتامین B در بدن تبدیل به تركیبی به نام "كوآنزیم "A می‌شود كه وجود این ماده در بدن برای تبدیل غذا به انرژی لازم است و فقدان آن سبب نارسایی رشد و خاكستری شدن موها و كم خونی می شود.

ویتامین B5 به عنوان ویتامین "ضد استرس" نیز شناخته شده است، زیرا عملكرد غده آدرنال(فوق کلیه) را تقویت كرده و بهبود می‌بخشد(غده آدرنال عضوی است كه بدن را در مقابل انواع استرس‌ها حمایت می‌كند).

ویتامین B5 برای عمل عضلات و اعصاب ضروری است و برای حفظ سلامتی سیستم ایمنی بدن، حیاتی است. این ویتامین همچنین در كاهش علایم دردناك روماتیسم مفصلی موثر است. در ضمن این ویتامین رشد و نمو را تسهیل نموده و به سلامت پوست و مو كمك می نماید.

عملكرد و فواید پنتوتنیك اسید:

* برای رشد، تولید مثل و خیلی از فرایندهای معمول بدن ضروری است.

* نقش مهمی در جلوگیری از افسردگی دارد.

* به تولید ویتامین D كمك می كند.

* باعث بهبود سریع تر زخم ها می شود. 

* شركت در خیلی از واكنش های بیولوژیكی مانند: تولید انرژی، تجزیه اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه، ساخت اسیدهای چرب و چربی ها، كلسترول، هورمون های استروئیدی، تولید كو آنزیم A و آنتی اكسیدان سلولی گلوتاتیون

* جزء حیاتی برای ساخت گلبول های قرمز خون

* تولید هورمون های مربوط به استرس و هورمون های جنسی در غدد فوق كلیه(غدد كوچكی كه در بالای كلیه ها قرار دارند)

* مكمل این ویتامین معمولا برای درمان علائم بیماری آلرژی و طیف وسیعی از بیماری های پوستی استفاده می شود.

* تبدیل کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها به انرژی

* تولید گلوکز در بدن

* شرکت در ساخت انتقال دهنده های عصبی و حفظ عملكرد صحیح اعصاب

* کمک به سلامت دستگاه گوارش

* کمک به استفاده بهتر بدن از سایر ویتامین ها

* کنترل استرس ناشی از سردردهای میگرنی ، فشارهای روانی ، سندرم خستگی مزمن و ترک سیگار و الکل

* برای تولید آنتی بادی های لازم جهت واکسیناسیون علیه کزاز، حصبه و آنفلوآنزای آسیایی لازم است.

* خوردن مکمل این ویتامین(مکمل پنتتئین)، موجب کاهش چربی خون می شود. در فردی با کلسترول خون بالا، خوردن این مکمل، باعث کاهش کلسترول بد(LDL ) و افزایش کلسترول خوب(HDL) می شود.

مقادیر توصیه شده برای دریافت پانتوتنیک اسید

یک میزان RDA رسمی برای ویتامین B5 وجود ندارد، با این حال فقدان پانتوتنیک اسید معمولا با فقدان دیگر ویتامین های گروه B همراه است. لذا به منظور جلوگیری از عدم تعادل ویتامین های گروه B ، B کمپلکس بخورید تا B5 نیز دریافت کرده باشید.

مقدار دریافت روزانه B5 برای بالغین چیزی حدود 7 – 4 میلی گرم در روز می باشد که این مقدار به راحتی در برنامه ی غذایی اکثر افراد عادی یافت می شود.

قرص ها و کپسول های حاوی پانتوتنیک اسید در دوزهای بین 500 – 100 میلی گرمی در دسترس هستند. دوزهای بالاتر در صورت لزوم، ممکن است به وسیله برخی پزشکان، برای درمان های خاص، تجویز شود.

منابع پانتوتنیک اسید

بهترین منابع این ویتامین، مخمر آبجو(مانند ماء الشعیر)، زرده تخم مرغ ، گوشت، دل و جگر و قلوه، مرغ ، بوقلمون، شیر، بادام زمینی ، لوبیا، سویا، تخمه آفتابگردان، پنیر، نخودفرنگی، غلات و نان سبوس دار ، ذرت، گل کلم، کلم پیچ، بروکلی، گوجه فرنگی ، عدس، جوانه گندم و ماهی قزل آلا می باشند.

بیشتر سبزیجات و میوه ها حاوی مقادیر کمی از این ویتامین هستند.

پختن و روش های آماده سازی غذاها و کنسرو کردن موجب تخریب این ویتامین می شود.

کمبود پانتوتنیک اسید

کمبود این ویتامین در بزرگسالان به معنای واقعی وجود ندارد، زیرا در خیلی از منابع غذایی یافت می شود. کمبود این ویتامین ممکن است در افراد الکلی رخ دهد.

با اینکه کمبود این ویتامین، به دلیل فراوانی آن در غذاها و ساخت آن توسط باکتری های روده، بعید به نظر می رسد، اما خستگی یکی از علائم زودرس و متداول کمبود این ویتامین می باشد.

کمبود B5 باعث افسردگی ، اختلال شخصیت، مشکلات قلبی ، افزایش خطر عفونت ها، خستگی، دردهای شکمی، اختلال خواب ، کرختی، تغییرات حسی در بازوها و ساق پاها ، بی حالی، گرفتگی عضلات، افزایش حساسیت به انسولین، افزایش سطح کلسترول خون و کاهش سطح پتاسیم در بدن می شود.

مسمومیت ناشی از مصرف زیاد

پانتوتنیک اسید در بدن انسان مسمومیت ایجاد نمی کند. اثرات جانبی قابل ملاحظه ای نیز، حتی در دریافت های بالاتر از 10000 میلی گرم (10 گرم) در روز گزارش نشده است.

فقط مقادیر بسیار زیاد، در حد چندین گرم در روز می تواند موجب اسهال شود. غیر از اسهال، واکنش مضری برای مصرف دوزهای بالا گزارش نشده است.

این ویتامین، فواید ویتامین های C ، B6، و B12 را در بدن بیشتر و کمبودشان را اصلاح می کند.