تبیان، دستیار زندگی

ایّاك و كثرة الكلام فانّه یكثر الزّلل و یورث الملل» پرگوئى مكن زیرا پر گوئى لغزش‏ها را مى‏افزاید و دلتنگى‏ها را باعث مى‏شود

سخن گر چه باشد چو آب زلال،

ز پر گفتن و یاوه خیزد ملال‏

«ایّاك و ادمان الشّبع فانّه یهیّج الاسقام و العلل» از همیشه سیر بودن بپرهیز زیرا آن موجب بیماریها و ناراحتى‏هاست.

چو بسیار خوردن بود پیشه‏ات،

نباشد بجز سیرى اندیشه‏ات،

سرانجام افتى برنج و بدرد

ز بیمار بودن شوى روى زرد

انّكم الى اكتساب الأدب احوج منكم الى اكتساب الذّهب و الفضّة» براستى شما بكسب ادب و دانش بیشتر از بدست آوردن طلا و نقره نیاز دارید

تو را بیشتر باشد از سیم و زر

بعلم و ادب احتیاج اى پسر

چو علم و ادب را نباشد زوال‏

ولى تكیه نتوان نمودن بمال‏

انّكم ان رضیتم بالقضاء طابت عیشتكم و فزتم بالغناء» براستى اگر بقضاى الهى راضى باشید زندگانى بر شما گوارا مى‏گردد و توانگر خواهید شد

چو خشنود باشد كسى از قضاء 

 رضا باشد او بر رضاى خدا،

شود كامش از زندگانى روا

توانگر شود گر بود بینوا

انّكم ان ملّكتم شهواتكم نزت بكم الى الاشر و الغوایة» براستى اگر خواهشهاى نفس بر شما غالب گردد، شما را بسوى كفران نعمت و گمراهى بكشاند

چو در بند شهوت بود كس اسیر،

در افتد ز اوج نزاهت بزیر

سرانجام كارش بكفران كشد

بگمراهى، از كید شیطان كشد

انّكم الى اجراء ما اعطیتم اشدّ حاجة من السّائل الى ما اخذ منكم» شما بپاداش چیزى كه عطا مى‏كنید بیشتر نیازمندید تا سائل بخود آن چیز

كنى سائلى را چو حاجت روا،            

دهى هر چه خواهد براه خدا،

نیازت بپاداش آن كار خیر،

بود بیشتر ز آن كه دادى بغیر

«انّكم مؤاخذون باقوالكم فلا تقولوا الّا خیرا» البتّه شما در برابر گفته‏هایتان مورد بازخواست قرار مى‏گیرید، پس جز خوب نگوئید.

نباشد كس ایمن ز گفتار خویش

نه از كار و كردار و رفتار خویش‏

ز گفتار بد او شود باز خواست‏

خنك آنكه جز خیر و نیكى نخواست‏

«انّكم ان اغتررتم بالأمال تخرمتكم بوادر الآجال و قد فاتتكم الأعمال» البتّه اگر شما فریفته آرزوها شوید اجلهاى ناگهانى شما را هلاك سازد و فرصت عمل از دست شما بیرون شود

فریبد شما را اگر آرزو،

اجل همچنان گرگ درنده خو،

دهد خرمن عمرتان را بباد

برد جمله اعمالتان را زیاد

انّك ان سالمت اللّه سبحانه سلمت و فزت» براستى اگر با خداى پاك آشتى كنى سالم مى‏مانى و رستگار مى‏شوى

ترا باشد ار آشتى با خداى،

نگردى تو از عهد و پیمان جداى،

بفیض سلامت تو حائز شوى‏

بدنیا و عقبى تو فائز شوى‏

انّك لست بسابق اجلك و لا بمرزوق ما لیس لك فلما ذا تشقى نفسك یا شقى» البتّه تو از اجلت پیش نمى‏افتى و بدانچه روزیت نیست نمى‏رسى، پس اى بیچاره چرا خودت را بدبخت میكنى

نمانى، چو آید تو را پیش، مرگ 

نباشد تو را رزق، هر زاد و برگ‏

بخود كارها را چو گیرى تو سخت،

كنى خویش را عاقبت تیره بخت‏