تبیان، دستیار زندگی

سلمان مى ‏گوید: روزى دیدم فاطمه علیهاالسلام نشسته و در پیش رویش آسیابى بود که با آن جو آرد مى‏کرد و بر دسته آسیاب خون جارى بود و حسین علیه ‏السلام نیز در گوشه خانه گریه مى ‏کرد. گفتم: اى دختر پیامبر خدا دستانت تاول زده است در صورتى که فضه حاضر است ـ و مى ‏تواند کمک کند ـ. حضرت فرمودند:

اَوْصانى رَسُولُ‏اللّه‏ِ صلّى ‏اللّه‏ علیه ‏و ‏آله اَنْ تَکُونَ الْخِدْمَةُ لَها یَوْما وَ لى یَوْما فَکانَ اَمْسِ یَوْمَ خِدْمَتِها.

پیامبر خدا صلّى‏ الّله‏ علیه ‏و ‏آله به من توصیه نموده که یک روز او کار کند و یک روز من و دیروز نوبت او بوده است.

خرایج و جرایح: 530

     

حضرت فاطمه علیهاالسلام گویند: شنیدم پیامبر اکرم صلّى‏ اللّه‏ علیه ‏و ‏آله مى‏ فرمودند:

اِنَّ فِى‏الْجُمْعَةِ لَساعَةٌ لا یُراقِبُها رَجُلٌ مُسْلِمٌ یَسْأَلُ‏اللّه‏َ عَزَّوَجَلَّ فیها خَیْرا اِلاّ اَعْطاه... وَقالَ هِىَ اِذا تَدَلّى نِصْفُ عَیْنِ الشَّمْسِ لِلْغُروبِ... وَکانَتْ فـاطِمَةُ علیهاالسلام تَقُولُ لِغُلامِها: اِصْعَدْ عَلَى الضَّرابِ ـ الظراب ـ فَاِذا رَأَیْتَ عَیْنَ الشَّمْسِ قَدْ تَدَلّى لِلْغُرُوبِ فَاءَعْلِمْنى حَتّى اَدْعُوَ؛

در روز جمعه ساعتى است که هرکس آن را مراقبت کند و در آن لحظه دعا کند دعایش مستجاب شود، و آن زمانى است که نیمى از خورشید غروب کرده باشد. حضرت فاطمه علیهاالسلام براى درک آن ساعت به خدمتکارش مى ‏گفت: بر فراز بلندى برو و هرگاه دیدى نیمه خورشید غروب نمود مرا خبر کن تا دعا کنم.

معانى الاخبار: 399

روزى حضرت على علیه ‏السلام به حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتند: آیا غذایى در خانه هست تا بخورم؟ حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتند:

... ما کان شَیْى‏ءٌ اُطْعِمْناهُ مُذْ یَوْمَیْنِ اِلاّ شَیْىٌ‏ء کُنْتُ اُو ثِرُکَ بِهِ عَلى نَفْسى وَ عَلى ابْنَىَّ هذَیْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ. فَقالَ عَلِىٌّ علیه‏السلام: یا فاطِمَةُ اَلاّ کُنْتِ اَعْلَمْتینى فَاَبْغیکُمْ شَیْئا؟ فَقالَت علیهاالسلام: یااَبَاالْحَسَنِ اِنّى لَأَسْتَحى مِنْ‏اِلهى اَنْ تُکَلِّفَ نَفْسَکَ ما لا تَقْدِرُ عَلَیْهِ؛

آنچه که در دو روز گذشته خورده‏‌اید غذایى بوده که من و دو فرزندم ـ حسن و حسین ـ نخورده و براى شما نگه داشته بودیم. 

حضرت على علیه‏ السلام گفتند: چرا به من اطلاع نداده بودی تا براى شما غذایى تهیه کنم؟ 

حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتند: اى ابوالحسن! من از خداى خود شرم دارم که خودت را به خاطر آنچه که نسبت به آن توانایى ندارى به زحمت اندازى.

تفسیر فرات کوفى: 83

حضرت زهرا (علیها السّلام) در سوگ رحلت رسول خاتم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:

اَنَا لِلدّنیا بَعدکَ قالِیَهٌ وَ عَلَیکَ ما تَردَّدَت اَنفاسی باکِیةٌ، لایَنفَدُ شَوقی إلیکَ وَلاحُزنی عَلَیکَ؛

ای پدر! پس از تو دنیا را دوست ندارم. تا زنده ام و نفس دارم بر تو گریانم. نه شوقم به تو پایان می یابد، نه اندوهم در فراقت به آخر می رسد.

بحارالأنوار، ج 43، ص 176

شرح حدیث:

داغ مصیبت رحلت پیامبر داغی سنگین است. 

با وفات رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نه تنها فاطمه ی زهرا یتیم شد که همه ی امت احساس یتیمی می کرد؛ چون پدری مهربان را از دست داده بود. وحی آسمانی نیز قطع شد و آن مظهر رحمت خدا چشم از جهان بست. 

محبّت شدید حضرت زهرا به پدر بزرگوارش در حدّی بود که در فقدان آن حضرت احساس کرد که از دنیا بیزار است و دوست ندارد پس از پیامبر در این دنیا بماند. 

دلی به زلالی قلب دختر پیامبر در فراق پدری چون خاتم پیامبران طبیعی است که بسوزد و در فراق آن حضرت بی تابی کند و اشک بریزد و غم و اندوهش پایان نیابد. 

وقتی به تعبیر پیامبر حضرت زهرا پاره ی تن رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است، پس میان آن دو پیوندی عمیق و استوار است. مگر می شود پیامبر رخت از جهان بربندد و دختر مهربانش در فراق چنین پدری اشک حسرت و غم نریزد و قلبش مالامال از حزن و اندوه نباشد؟

گر چه با رحلت پیامبر، آخرت و ملکوت به فروغ جمال او روشن شد، فضای دنیا تیره گشت و دل امت دریای غم. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

از تعقیبات نماز عصر که از حضرت فاطمه (علیها السّلام) نقل شده است:

اَللّهُمَّ لا تَجعَل مُصیبَتی فی دینی وَ لا تَجعَلِ الدُّنیا اَکبَرَ هَمّی وَ لا مَبلَغَ عِلمی؛

خداوندا! مصیبت مرا در دینم مَنِه، و «دنیا» را بزرگ ترین همّ و غم من و نهایت علم و هدف دانشم قرار مده.

بحارالانوار، ج 44، ص 192

شرح حدیث:

مصیبت حادثه ی تلخ و ناگواری است که به انسان می رسد. 

گاهی این مصیبت و آسیب و ضربه مادی است و گاهی معنوی و اخلاقی، گاهی جسمی است و گاهی روحی و دینی. 

این که کسی از نظر دین آسیب و آفت ببیند و لطمه ای به دینش وارد شود، بزرگ ترین مصیبت است و این که همه ی همت و تلاش انسان و نهایت دانش و علم انسان در «دنیا» خلاصه شود نیز نشانه ی خسارت معنوی است. 

نه هستی در دنیا خلاصه می شود، 

و نه معیار سود و زیان فقط مادیّات است. 

کسی که زندگی مادی و رفاه و معیشت او تأمین باشد، ولی دین و اخلاق او ضربه بخورد، در واقع زیانکار و خسران زده است. 

ما به کسی که عزیزی را از دست می دهد، تسلیت می گوییم، ولی آن که آسیب دینی می خورد، بیشتر شایسته ی تسلیت گویی است. 

ما از کسی که فعّال و تلاشگر است تقدیر می کنیم، ولی آن که همّتش بالاتر و فکر و فعالیتش برای تأمین سعادت اخروی است، سزاوارتر است تا از او تقدیر شود. 

اولیای الهی چون آخرت را در چشم انداز خود قرار داده اند، هم مصیبت در دین را سخت تر می بینند و هم از این که هدف نهایی شان «دنیا» باشد، گریزانند. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

نَحنُ وَسیلَتُهُ فی خَلقِهِ، وَ نَحنُ خاصَّتُهُ و مَحَلُّ قُدسِهِ وَنَحنُ حُجَّتُهُ فی غَیبِهِ و نَحنُ وَرَثَةُ أنبیائهِ؛

ما وسیله ی تقرب به خدا در میان بندگان اوییم، ما بندگان ویژه و برگزیده ی او و جایگاه قدس الهی ایم، ما حجت خدا در غیب او و وارثان پیامبران اوییم.

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 16، ص 211

شرح حدیث:

انسانهای پاک و متقی نزد خدا آبرو دارند. 

می توان با «وسیله» قرار دادن آنان در درگاه خدا به حاجات رسید. 

این نکته در آموزه های دینی ما «توسّل» نام دارد. خود خداوند در قرآن فرموده است که برای رسیدن به رحمت الهی در پی «وسیله» باشید. 

اهل بیت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در علم و ایمان، در تقوا و فضیلت، در کرم و رأفت، در احسان و سخاوت از همه برترند. در میان بندگان خدا «وسیله» و راه رسیدن به رحمت الهی و قرب پروردگارند، از امتیازات و خصایص فراوانی برخوردارند، قدس و پاکی و عظمت پروردگار در وجود آنان تجسّم یافته است، آنان از سوی خدا «حجّت» معرفی شده اند و سند دین و برهان حق به شمار می روند. 

خط طولانی معارف آسمانی که به دست پیامبران به بشر رسیده است، به آنان منتهی می شود و عترت پیامبر وارث فرهنگ انبیایی و نورانیّت راه خدایند. 

وقتی فضایل و مناقب این خاندان را بشناسیم، این معرفت ما را به محبّت می رساند و محبت آنان ما را به همراهی و تبعیّت می کشاند. اگر خود آنان هم به بیان فضایل و ویژگیهای خود پرداخته اند، برای آن است که انسان این حجتهای خدایی را بشناسد و از علوم و کمالاتشان بهره برد. 

باشد که ما نیز وارث مکارم و خوبیهای آنان باشیم!

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت زهرا (علیها السّلام) خطاب به گروهی از زنان که به عیادت او رفته بودند، فرمودند:

اَصبَحتُ وَاللهِ عائِفةً لِدُنیا کُنَّ، قالِیةً لِرِجالِکُنَّ، لَفَظتُهُم بَعدَ اَن عَجَمتُهُم، و شَنَأتُهُم بَعدَ اَن سَبَرتُهُم، فَقُبحاً لِفلُولِ الحَدِّ وَ خَوَرِ القَناةِ وَ خَطَلِ الرّأیِ؛

به خدا قسم صبح کرده ام در حالی که از دنیای شما بیزارم، از دست مردانتان خشمگین و ناراضی ام. پس از سنجش، آنان را پس زدم و پس از آزمودن از ایشان خسته و ملول شدم. چه زشت است کند شدن تیزی و بُرش و سستی نیزه و آشتفتگی اندیشه.

معانی الاخبار، ص 304

شرح حدیث:

انتظار می رفت امت پیامبر، پس از آن همه هدایتها، نصیحتها، ارشادها، توصیه ها و نشان دادن راه درست و هشدار دادن از بیراهه ها سخن او را آویزه ی گوش سازند و چراغ راه. 

اما... دریغا که آن همه سخن و توصیه را فراموش کردند یا خود را به فراموشی زدند و خاطر عزیز دختر پیامبر و عترت رسول را آزردند تا حدی که وقتی جمعی از زنان به عیادت آن بانوی بزرگ رفتند، زبان به اعتراض و نکوهش گشود و از این که حق اهل بیت رعایت نشد و حرمت پیامبر را پاس نداشتند، گلایه کرد. 

چنین بود که زهرای اطهر علیه السّلام ناخشنودی خود را هم از این دنیای دون و بی وفا، هم از دنیا طلبان سست عهد، ابراز می کند و می فرماید که آن قوم پس از پیامبر خدا امتحان خوبی ندادند. 

حضرت آنان را آزمود و از عملکردشان به ستوه آمد. 

مثل خوراک تلخی که انسان به دهان می برد، اما آن را به بیرون می افکند، آنان تلخ بودند و کام اهل بیت را تلخ کردند و در امتحان «مودّت ذی القربی» مردود شدند. 

و... این یعنی کند شدن شمشیر برّان و سست شدن نیزه و آشفته شدن فکر و فهم!

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَبَوا هذِهِ الاُمَّة محمّدٌ و علیٌّ، یُقیمانِ اَوَدَهُم وُ یُنقذانهِمِ مِنَ العَذابِ الدّائِمِ إن أطاعُوهُما، وَ یُبیحانِهِمِ النَّعیمَ الدّائِمَ اِن وافَقُواهُما؛

محمد و علی پدران این امّتند، کژیهای آنان را استوار می سازند و آنان را از عذاب ابدی نجات می دهند، البته اگر مردم از این دو پیشوا اطاعت کنند، و اگر با آن دو همراهی و موافقت کنند، نعمت جاودانه ی بهشت را روزی آنان می سازند.

تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام ، ص 330

شرح حدیث:

غیر از پدر نسبی که سبب ولادت انسان است و حق پدری بر گردن فرزند دارد، پدر فکری، روحی و معنوی هم وجود دارد که حق هدایت و نصرت و تعلیم و تربیت بر انسان دارد. 

حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم و حضرت امیر علیه السّلام پدر معنوی امت و از پدر دلسوزتر و خیرخواه ترند. 

اگر امت از ضلالت و بیراهه نجات یافته اند و به خدا و حق و معنویات گرویده اند، در سایه ی عنایات و دلسوزیهای پدرانه ی پیامبر خدا و جانشین او بوده است. 

اگر پدر فرزند را از رنج و سختی دنیا می رهاند، پیامبر و امام وسیله ی نجات و رهایی انسان از عذاب ابدی در آخرتند. 

اگر پدر فرزند را سر سفره ی خود می نشاند و آب و غذا و خوراک و پوشاک او را تأمین می کند، پیامبر و امام، امت را بر سر سفره ی معنوی دین می نشانند و از کرامت خدا و نعمت هدایت و بهشت برین برخوردار می سازند. 

پیشوایان دین نقش هدایت و منجی را دارند، 

امّا... شرط رهایی از عذاب قیامت و بهره مندی از نعمتهای بهشت، «اطاعت» و «همراهی» است. 

اگر کسی پا به پای رسول و امام راه سعادت و آخرت را نپیماید، آنان چه کنند؟ «گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحب خانه چیست؟»

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

مَا الّذی نَقَموا مِن أبی الحَسنِ؟ نَقَموا وَاللهِ مِنهُ نَکیرَ سَیِفهِ وَ قِلّةَ مُبالاتِهِ لِحَتفِهِ وَ شِدَّةَ وَ طاَتِهِ وَ نَکالَ وَقعَتِهِ وَ تَنمُّرَهُ فی ذاتِ الله؛

چه چیز را از اباالحسن علی بن ابی طالب خرده گرفتند و به انتقام گیری پرداختند؟ تنها عیب علی (که آنان را به انتقام گیری از او کشاند) شمشیر برّان او، بی اعتنایی به مرگ، استواری او در راه دین، ضربه های بی امان او بر دشمن و سرسختی و قاطعیّت او در راه خدا بود.

بلاغات النساء، ص 132

شرح حدیث:

در این سخن حضرت زهرا (علیها السّلام) از برخورد نامناسب مردم با امیرمؤمنان و کنار گذاشتن او از صحنه ی سیاسی جامعه و پایمال کردن حق او که حق امت نیز بود، سخن می گوید و شکوه می کند. 

راستی چرا با علی علیه السّلام آن گونه رفتار کردند؟

از او چه بدی دیده بودند؟ چه عیب و نقصی داشت که به آن موضع گیری نامناسب و جاهلانه پرداختند؟

بی گناهی کم گناهی نیست در دیوان عشق

یوسف از دامان پاک خود به زندان رفته است

امام علی علیه السّلام هم در مبارزه با دشمنان و مشرکان سرسخت و کوشا بود، شهادت طلب و شجاع بود و از مرگ هراسی نداشت، 

در راه عقیده و خدا و دین بی تزلزل و استوار بود، 

با دشمنان خدا و قرآن کمترین سازشی نداشت و صلابت و استواری او بی نظیر بود. 

اینها بود گناه علی! 

این فضایل و درخشندگیها برای حسودان تنگ نظر یا ضربه خوردگان از عدالت و حق، آزار دهنده و دشمن ساز است. 

امام علی علیه السّلام تاوان صداقت و ایمان و جهاد و صبر خود را می داد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَماوَ اللهِ! لَو تَرکُوا الحَقَّ عَلی اَهلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِترَةَ نَبِیّه، لَما اختَلَفَ فِی اللهِ تعالی إثنانِ؛

به خدا قسم اگر مردم حق را به اهلش وامی نهادند و از عترت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم پیروی می کردند هرگز دو نفر درباره ی خدا (و اسلام) اختلاف نمی کردند.

کفایه الأثر، ص 199

شرح حدیث:

نقش محوری «ولایت» در جامعه ی اسلامی مهم است. امامت امّت را وحدت می بخشد و از تفرقه جلوگیری می کند و پراکندگیها را به سامان و همدلی و همفکری می رساند. 

این سخن را حضرت زهرا (علیها السّلام) پس از رحلت پیامبر خدا فرمود، آن هم کنار قبر حضرت حمزه ی سیدالشهدا در اُحد. کسی به نام محمود بن لبید حضرت فاطمه (علیها السّلام ) را آن جا در حالت گریه و عزاداری دید. فرصت را غنیمت شمرد و سؤالهایی مطرح کرد و از امامت امیرمؤمنان پرسید. 

حضرت در جواب او به حادثه ی غدیر و سخنان پیامبر درباره ی علی علیه السّلام و امامان پس از او اشاره کرد. وی پرسید: پس چرا علی علیه السّلام از اقدام برای گرفتن حق خویش باز نشست؟ حضرت با استناد به سخن پیامبر که «امام مثل کعبه است، سراغ او باید رفت، نه این که او سراغ مردم برود» فرمود: اگر مردم حق را به حقدار می دادند و از خاندان نبوت تبعیّت می کردند، مردم به حق می گراییدند و وحدت اعتقادی بر محور «حق» پدید می آمد و اختلاف در امّت پیامبر بروز نمی کرد. 

این نقش امامت و ولایت است که جهتها و نیروها و افکار و حرکتها را به وحدت می رساند و جامعه را از اتحاد و انسجام برخوردار می سازد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)