تبیان، دستیار زندگی

نام شریف آن بزرگوار فاطمه و مشهورترین لقب آن حضرت، «معصومه» است. پدر بزرگوارش امام هفتم شیعیان حضرت موسى بن جعفر (ع) و مادر مكرمه اش حضرت نجمه خاتون (س) است . آن بانو مادر امام هشتم نیز هست . لذاحضرت معصومه (س) باحضرت رضا (ع) از یك مادر هستند.

ولادت آن حضرت در روز اول ذیقعده سال ١٧٣ هجرى قمرى در مدینه منوره واقع شده است. دیرى نپایید كه در همان سنین كودكى مواجه با مصیبت شهادت پدر گرامى خود در حبس هارون در شهر بغداد شد. لذا از آن پس تحت مراقبت و تربیت برادر بزرگوارش حضرت على بن موسى الرضا (ع) قرارگرفت.
در سال ٢٠٠ هجرى قمرى در پى اصرار و تهدید مأمون عباسى سفر تبعید گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون این كه كسى از بستگان و اهل بیت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند.
یك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام ولایت به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كرد و در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع مى شد. این جا بود كه آن حضرت نیز همچون عمه بزرگوارشان حضرت زینب(س) پیام مظلومیت و غربت برادر گرامیشان را به مردم مؤمن و مسلمان مى رساندند و مخالفت خود و اهلبیت (ع) را با حكومت حیله گر بنى عباس اظهار مى كرد. بدین جهت تا كاروان حضرت به شهر ساوه رسید عده اى از مخالفان اهلبیت كه از پشتیبانى مأموران حكومت برخوردار بودند،سر راه را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریباً همه مردان كاروان به شهادت رسیدند، حتى بنابر نقلى حضرت(س) معصومه را نیز مسموم كردند.
به هر حال ، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (س)بیمار شدند و چون دیگر امكان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نمود. پرسید: از این شهر«ساوه» تا «قم» چند فرسنگ است؟ آن چه بود جواب دادند، فرمود: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم كه مى فرمود: شهر قم مركز شیعیان ما است. بزرگان شهر قم وقتى از این خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند; و در حالى كه «موسى بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعرى» زمام ناقه آن حضرت را به دوش مى كشید و عده فراوانى از مردم پیاده و سواره گرداگرد كجاوه حضرت در حركت بودند، حدوداً در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجرى قمرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلى كه امروز «میدان میر» نامیده مى شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسى بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانى حضرت نصیب او شد.
آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر زندگى كرد و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بود.
محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور» هم اكنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
سرانجام در روز دهم ربیع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربع الثانى» سال ٢٠١ هجرى پیش از آن كه دیدگان مباركش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان دیده از جهان فروبست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاند .مردم قم با تجلیل فراوان پیكر پاكش را به سوى محل فعلى كه در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشییع نمودند. همین كه قبر مهیا شد دراین كه چه كسى بدن مطهر آن حضرت را داخل قبر قرار دهد دچار مشكل شدند، كه ناگاه دو تن سواره كه نقاب به صورت داشتند از جانب قبله پیدا شدند و به سرعت نزدیك آمدند و پس از خواندن نماز یكى از آن دو وارد قبر شد و دیگرى جسد پاك و مطهر آن حضرت را برداشت و به دست او داد تا در دل خاك نهان سازد.
آن دو نفر پس از پایان مراسم بدون آن كه با كسى سخن بگویند بر اسب هاى خود سوار و از محل دور شدند.
بنا به گفته بعضی از علما به نظر مى رسد كه آن دو بزرگوار، دو حجت پروردگار: حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) باشند چرا كه معمولاً مراسم دفن بزرگان دین با حضور اولیا الهی انجام شده است.
پس از دفن حضرت معصومه(س) موسى بن خزرج سایبانى از بوریا بر فراز قبر شریفش قرار داد تا این كه حضرت زینب فرزند امام جواد(ع) به سال ٢٥٦ هجرى قمرى اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا كرد و بدین سان تربت پاك آن بانوى بزرگوار اسلام قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهلبیت (ع). و دارالشفای دلسوختگان عاشق ولایت وامامت شد.

روى القاضى نور اللّه عن الصادق علیه السلام قال:
ان للّه حرماً و هو مكه ألا انَّ لرسول اللّه حرماً و هو المدینة ألا وان لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الكوفه الا و انَّ قم الكوفة الصغیرة ألا ان للجنة ثمانیه ابواب ثلاثه منها الى قم تقبض فیها امراة من ولدى اسمها فاطمه بنت موسى علیهاالسلام و تدخل بشفاعتها شیعتى الجنة با جمعهم .
خداوند حرمى دارد كه مكه است پیامبر حرمى دارد و آن مدینه است و حضرت على (ع) حرمى دارد و آن كوفه است و قم كوفه كوچك است كه از 8 درب بهشت سه درب آن به قم باز مى شود - زنى از فرزندان من در قم از دنیا مى رود كه اسمش فاطمه دختر موسى (ع) است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت مى شوند .

عن سعد عن الرضا(ع) قال:
یا سعد من زارها فله الجنة
ثواب الأعمال و عیون اخبار الرضا(ع): عن سعد بن سعد قال: سالت اباالحسن الرضا(ع) عن فاطمه بنت موسى بن جعفر (ع) فقال:
من زارها فله الجنة
امام رضا (ع) فرمود- كسى كه حضرت فاطمه معصومه را زیارت كند پاداش او بهشت است .
كامل الزیارة:عن ابن الرضا علیهماالسلام قال:
من زار قبر عمتى بقم فله الجنة
امام جواد - كسى كه عمه ام را در قم زیارت كند پاداش او بهشت است .
امام صادق (ع):
من زارها عارفاً بحقّها فله الجنة
(بحار ج ٤٨ صفحه ٣٠٧) (این تعبیر بخشى از روایت مذكور در همین ورق شماره ٧ است )
امام صادق (ع) كسى كه آل حضرت را زیارت كند در حالى كه آگاه و متوجه شأن و منزلت او باشد به بهشت مى رود.
امام صادق (ع):
«الّا انَّ حرمى و حرم ولدى بعدى قم» بحار ج ٦٠ صفحه ٢١٦
امام صادق (ع) - آگاه باشید كه حرم و حرم فرزندان بعد از من قم است
جایگاه حضرت معصومه(س)
لقب «معصومه» را امام رضا(ع) به خواهر خود عطا فرمود:
آن حضرت در روایتى فرمود:
«مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زَارَنى.» (١)
«هركس معصومه را در قم زیارت كند،مانند كسى است كه مرا زیارت كرده است.»
این لقب، كه از سوى امام معصوم به این بانوى بزرگوار داده شده، گویاى جایگاه والاى ایشان است.
امام رضا(ع) در روایتى دیگر مى فرماید:
هركس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در رى یا خواهرم را در «قم» زیارت كند كه ثواب زیارت مرا در مى یابد. (٢)
لقب دیگر حضرت معصومه(س) «كریمه اهل بیت» است. این لقب نیز بر اساس رؤیاى صادقانه یكى از بزرگان، از سوى اهل بیت به این بانوى گرانقدر داده شده است. ماجراى این رؤیاى صادقانه بدین شرح است :
مرحوم آیت اللّه سیّد محمود مرعشى نجفى، پدر بزرگوار آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشى (ره) بسیار علاقه مند بود كه محل قبر شریف حضرت صدّیقه طاهره (س) را به دست آورد. ختم مجرّبى انتخاب كرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به پایان رساندن ختم و توسّل بسیار، استراحت كرد. در عالم رؤیا به محضر مقدّس حضرت باقر(ع) و یا امام صادق (ع) مشرّف شد.
امام به ایشان فرمودند:
«عَلَیْكَ بِكَرِیمَةِ اَهْل ِ الْبَْیت ِ.»
یعنى به دامان كریمه اهل بیت چنگ بزن .
________________________________________
١-ناسخ التواریخ، ج ٣، ص ٦٨، به نقل از كریمه اهل بیت، ص ٣٢
٢-زبدة التصانیف، ج ٦، ص ١٥٩، به نقل از كریمه اهل بیت، ص ٣ .
ایشان به گمان اینكه منظور امام (ع) حضرت زهرا(س) است، عرض كرد: «قربانت گردم، من این ختم قرآن را براى دانستن محل دقیق قبر شریف آن حضرت گرفتم تا بهتر به زیارتش مشرّف شوم.»امام فرمود: «منظور من، قبر شریف حضرت معصومه در قم است.» سپس افزود:«به دلیل مصالحى خداوند مى خواهد محل قبر شریف حضرت زهرا(س) پنهان بماند؛ از این رو قبر حضرت معصومه(س) را تجلّى گاه قبر شریف حضرت زهرا(س) قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتى براى آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهّر حضرت معصومه(س) داده است.»مرحوم مرعشى نجفى هنگامى كه از خواب برخاست، تصمیم گرفت رخت سفر بر بندد و به قصد زیارت حضرت معصومه (س) رهسپار ایران شود. وى بى درنگ آماده سفر شدو همراه خانواده اش نجف اشرف را به قصد زیارت كریمه اهل بیت ترك كرد. (١)
---------------------------------------
١-كریمه اهل بیت، ص٤٣، با تلخیص و تصرّف .

اسامى آن حضرت:
فاطمه
این مجلله عظیم الشان هم نام حضرت زهرا(س)و فاطمه یافاطمه كبرى نامیده شده است.

در روایتى درباره مقام والا و عظمت شان حضرت زهرا(س)و علت نامیده شدن ایشان به فاطمه آمده است:
محمد بن مسلم گفت: از ابوجعفر امام باقر(ع)شنیدم كه فرمود:
فاطمه داراى جایگاهى كنار در جهنم است. وقتى روز قیامت مى شود،میان دو چشم هر نفر، مومن یاكافر نگاشته مى شود. آنگاه به كسى كه دوستدار اهل بیت است و گناهان فراوانى دارد، دستور داده مى شود به آتش افكنده گردد. وقتى حضرت فاطمه آن شخص را مى بیند،مى گوید: بارالها! مولاى من! مرا فاطمه نام نهادى و به واسطه من مى خواستى از كسانى كه دوستدار من و ذریه ام هستند، درگذرى وعده ات حق است و تو از وعده ات تخلف نمى كنى.
در آن زمان خداوند عزیز و والامرتبه مى فرماید: درست گفتى، تورا فاطمه نام نهادم و مى خواستم به خاطرتو از كسى كه دوستت دارد، و پیرو توست و به خاندانت علاقمند و پیرو آنان است،درگذرم. پیمانم حق است و من خلف وعده نمى كنم; به این سبب به بنده ام فرمان داخل شدن در آتش را دادم تاتو درباره او شفاعت كنى. تو را شفیع قرار دادم تا براى ملائكه و پیامبران وفرستادگانم و صاحبان این توقفگاه، جایگاه و منزلتت درپیشگاه من مشخص شود. هركس را كه دیدى میان دو چشمش كلمه مومن است، مى گیرى و داخل بهشت مى كنى.
حضرت معصومه(س)نیز چون حضرت فاطمه زهرا(س)داراى مقام شفاعت است. و احتمالا نامیده شدن وى به فاطمه بى ارتباط بااین مقام نبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوى گرامى بسیارى ازشیعیان داخل بهشت مى گردند. در این باره امام صادق(ع) مى فرماید:
«... الا ان للجنه ثمانیه ابواب، ثلاثه منها الى قم. تقبض فیهاامراه هى من ولدى و اسمها فاطمه بنت موسى تدخل بشفاعتها شیعتى الجنه باجمعهم.»
آگاه باشید، براى بهشت هشت دراست; سه تا از آنها به سوى قم باز مى شود. در آنجا بانویى قبض روح مى شود. او از جمله فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسى است. به شفاعت او همه شیعیان داخل بهشت مى گردند.
برخى از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته اند:
مقتضاى این خبر آن است كه از براى آن مخدره(فاطمه معصومه)درنزد خداى تعالى مقام محمودى مى باشد كه شفاعت نمودن آن مخدره باشد(در)روزجزا. و از براى او نزد خدا شانى است عظیم كه آن حضرت و هكذا برادرش حضرت رضا(ع) كه در زیارتش مى فرماید: «ان لك عندالله شانا من الشان.» و هكذا حضرت جواد. دركتاب مفتاح الجنان مذكور است كه حضرت رضا فرمود: هركه زیارت كند او راهمچنان است كه مرا زیارت كرده است. گرچه مولف مفتاح معلوم نیست، اما از احادیث معتبر نیز(چنین مطلبى)استفاده مى شود. درحدیث است كه «من زار ذریتهما كانما زارهما» ; هركس ذریه حضرت حسن و حسین را زیارت كند، مثل كسى است كه خود آنها را زیارت كند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنى نیز مشمول همین حكم مى باشند.
آرى، حضرت معصومه از مقام محمود یعنى مقام شفاعت برخورداراست: یا بضعه الرساله
یاد مدینه كردم باگوش جان شنیدم لبیك را زبالا تا در حرم رسیدم آیا شد آشكارا قبرنهان زهرا؟ یا فاطمه زهرسو با گوش جان شنیدم بنت امام كاظم اخت امام هشتم باشد شفاعتش را روز جزا امیدم یا بضعه الرساله، ما را مران زدرگه گشتم گداى كویت از غیر، دل بریدم برزاده برادر، جان جواد سوگند رحمى، اگر چه زیر بارگنه خمیدم یافاطمه، شفاعت از روسیاهى ام كن تاخلق روز محشر بینند روسپیدم.
معصومه
حضرت فاطمه معصومه مستغرق درعبادت، و از آلایش به معاصى وزشتیها پیراسته و عصمت مادرش زهرا(س)در او تجلى نموده است.
براساس پاره اى از روایات، لقب معصومه از سوى امام رضا(ع)به این بانوى عظیم الشان اعطا گردید. علامه مجلسى دراین باره گوید: امام رضا(ع)درجایى فرمود: «من زار المعصومه بقم كمن زارنى » هركس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسى است كه مرازیارت كرده است.
كریمه اهل بیت
حضرت معصومه درزبان علما و فقهاى شیعه به لقب «كریمه اهل بیت » یاد مى شود. از میان بانوان اهل بیت این نام زیبا تنهابه او اختصاص یافته است.
بر اساس رویاى صادق و صحیح نسب شناس گرانقدر مرحوم آیت الله سیدمحمود مرعشى نجفى(م 1338 ه .)این لقب از طرف امام صادق(ع)برحضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امام صادق(ع)به آیت الله نجفى كه با دعا و راز و نیاز تلاش پى گیرى را براى یافتن قبر مطهر حضرت زهرا(س)آغاز كرده بود، خطاب فرمود: «علیك بكریمه اهل بیت » ; برتوباد به كریمه اهل بیت.
لقبهاى حضرت معصومه(س)از زیارتنامه ها
تاآنجایى كه ما اطلاع یافتیم، سه زیارتنامه براى حضرت معصومه ذكر شده است: یكى از آنها مشهورو دوتاى دیگر غیرمشهوراست.
اسامى و لقبهایى كه براى حضرت معصومه در دو زیارتنامه غیرمشهور ذكر شده، به قرار ذیل است:
طاهره(پاكیزه); حمیده(ستوده); بره(نیكوكار);رشیده(رشدیافته); تقیه (پرهیزكار); رضیه(خشنود از خدا) ;مرضیه(مورد رضایت خدا); سیده طاهره(بانوى پاكیزه); سیده صدیقه(بانوى بسیار راستگو); سیده رضیه مرضیه(بانوى خشنود ازخدا و مورد رضاى او); سیده نساء العالمین(سرور زنان عالم)
لقبهاى دیگر آن بانو :
محدثه و عابده و مقدامه(بانوى پیشتاز)از دیگر صفات و القابى است كه براى حضرت معصومه عنوان شده است