تبیان، دستیار زندگی

گلچینی از مناجات های شهید چمران

پرگشایم
خوش دارم که در نیمه های شب در سکوت مرموز آسمان و زمین به مناجات برخیزم. با ستارگان نجوا کنم و قلب خود را به اسرار ناگفتنی آسمان بگشایم. آرام آرام به عمق کهکشانها صعود نمایم، محو عالم بی نهایت شوم . از مرزهای علم وجود در گذرم و در وادی ثنا غوطه ور شوم و جز خدا چیزی را احساس نکنم.

توکل و رضا

" ترا شکر می کنم که از پوچی ها ، ناپایداری ها ، خوشی ها و قید و بندها آزادم کردی و مرا در طوفانهای خطرناک حوادث رها ننمودی، و درغوغای حیات، در مبارزه با ظلم و کفر غرقم کردی، لذت مبارزه را به من چشاندی ، مفهوم واقعی حیات را به من فهماندی... فهمیدم که سعادت حیات در خوشی و آرامش و آسایش نیست ، بلکه در جنگ و درد و رنج و مصیبت و مبارزه با کفر و ظلم و بالاخره در شهادت است.
خدایا ترا شکر می کنم که به من نعمت " توکل " و " رضا" عطا کردی، و در سخت ترین طوفانها و خطرناکترین گردابها، آنچنان به من اطمینان و آرامش دادی که با سرنوشت و همه پستی ها و بلندیهایش آشتی کردم و به آنچه تو بر من مقدر کرده ای رضا دادم.
خدایا در مواقع خطر مرا تنها نگذاشتی ، تو در کویر تنهایی، انیس شبهای تار من شدی، تو در ظلمت ناامیدی، دست مرا گرفتی و کمک کردی... که هیچ عقل و منطقی قادر به محاسبه پیش بینی نبود، تو بر دلم الهام کردی و به رضا و توکل مرا مسلح نمودی، و در میان ابرهای ابهام و در مسیری تاریک مجهور و وحشتناک مرا هدایت کردی."

می خواستم شمع باشم

" همیشه می خواستم که شمع باشم ، بسوزم ، نور بدهم و نمونه ای از مبارزه و کلمه حق و مقاومت در مقابل ظلم باشم . می خواستم همیشه مظهر فداکاری و شجاعت باشم و پرچم شهادت را در راه خدا به دوش بکشم. می خواستم در دریای فقرغوطه بخورم و دست نیاز به سوی کسی دراز نکنم. می خواستم فریاد شوق و زمین وآسمان را با فداکاری و آسمان پایداری خود بلرزانم. می خواستم میزان حق و باطل باشم و دروغگویان ومصلحت طلبان و غرض ورزان را رسوا کنم. می خواستم آنچنان نمونه ای در برابر مردم به وجود آورم که هیچ حجتی برای چپ و راست نماند، طریق مستقیم روشن و صریح و معلوم باشد، و هر کسی در معرکه سرنوشت مورد امتحان سخت قرار بگیرد و راه فرار برای کسی نماند..."

در سرزمین کفر ، تو بودی

" خدایا می دانی که در زندگی پرتلاطم خود، لحظه ای تو را فراموش نکردم.همه جا به طرفداری حق قیام کرده ام. حق را گفته ام. از مکتب مقدس تو در هر شرایطی دفاع کرده ام. کمال و جمال و جلال تو را به همه مخالفان و منکران وجودت عرضه کرده ام و از تهمت ها و بدگویی ها و ناسزاهای آنها ابا نکردم. در آن روزگاری که طرفداری ازاسلام به ارتجاع و به قهقراگری تعبیر می شد و کمتر کسی جرأت می کرد که از مکتب مقدس تو دفاع کند، من در همه جا، حتی در سرزمین کفر، علم اسلام را بر می افراشتم و با تبلیغ منطقی و قوی خود، همه مخالفین را وادار به احترام می کردم و تو ای خدای بزرگ! خوب می دانی که این فقط بر اساس اعتقاد و ایمان قلبی من بود و هیچ محرک دیگری جز تو نمی توانست داشته باشد."

دنیا

" دنیا میدان بزرگ آزمایش است که هدف آن جز عشق چیزی نیست. در این دنیا همه چیز در اختیار بشر گذاشته شده، وسایل و ابزار کار فراوان است، عالیترین نمونه های صنعت، زیباترین مظاهرخلقت، از سنگریزه ها تا ستارگان، از سنگدلان جنایتکار تا دلهای شکسته یتیمان، از نمونه های ظلم و جنایت تا فرشتگان حق و عدالت، همه چیز و همه چیز در این دنیای رنگارنگ خلق شده است. انسان را به این بازیچه های خلقت مشغول کرده اند. هر کسی به شأن خود به چیزی می پردازد، ولی کسانی یافت می شوند که سوزی در دل و شوری در سر دارند که به این بازیچه راضی نمی شوند. این نمونه های زیبای خلقت را دوست دارند و می پرستند.

تو مرا عشق کردی

" خدایا تو مرا عشق کردی که در قلب عشاق بسوزم. تو مرا اشک کردی که در چشم یتیمان بجوشم. تو مرا آه کردی که از سینه بینوایان و دردمندان به آسمان صعود کنم. تو مرا فریاد کردی که کلمه حق را هر چه رساتر برابر جباران اعلام نمایم. تو مرا در دریای مصیبت و بلا غرق کردی و در کویر فقر و حرمان تنهایی سوزاندی. خدایا تو پوچی لذات زودگذر را عیان نمودی، تو ناپایداری روزگار را نشان دادی. لذت مبارزه را چشاندی. ارزش شهادت را آموختی."

سه طلاقه

" من دنیا را طلاق دادم. خدای بزرگ مرا در آتش عشق و محبت سوزاند. مقیاسها و معیارهای جدید بر دلم گذاشت و خواسته های عادی و مادی و شخصی در نظرم حذف شد. روزگاری گذشت که دنیا و مافیها را سه طلاقه کردم و ازهمه چیز خود گذشتم. از همه چیز گذشتم و با آغوش باز به استقبال مرگ رفتم و این شاید مهمترین و اساسی ترین پایه پیروزی من در این امتحان سخت باشد."

آرامش غروب

" خوش دارم آزاد از قید و بندها درغروب آفتاب بر بلندای کوهی بنشینم و فرو رفتن خورشید را در دریای وجود مشاهده کنم و همه حیات خود را به این زیبایی خدایی بسپارم و این زیبایی سحرانگیز، با پنجه های هنرمندش با تار و پود وجودم بازی کند، قلب سوزانم را بگشاید، آتشفشان درد و غم را آزاد کنم، اشک را که عصاره حیات من است، آزادانه سرازیرنمایم، عقده ها و فشارهایی را که بر قلب و روحم سنگینی می کنند بگشایم . غم های خسته کننده ای را که حلقومم را می فشرند و دردهای کشنده ای که قلبم را سوراخ سوراخ می کند، با قدرت معجزه آسای زیبایی تغییر شکل دهد و غم را به عرفان و درد را به فداکاری مبدل کند و آنگاه حیاتم را بگیرد و من دیوانه وار همه وجودم را تسلیم زیبایی کنم و روحم به سوی ابدیتی که نورهای زیبایی می گذرد پرواز کند و در عالم آرامش و طمأنینه از کهکشانها بگذرم و برای لقاء پروردگار به معراج روم و از درد هستی و غم وجود بیاسایم و ساعتها و ساعتها در همان حال باقی بمانم و از این سیر ملکوتی لذت ببرم."

آفرینش دریا

" خدایا تو را شکر می کنم که دریا را آفریدی ، کوهها را آفریدی و من می توانم به کمک روح خود در موج دریا بنشینم و تا افق بی نهایت به پیش برانم و بدین وسیله از قید زمان و مکان خارج شوم و فشار زندگی را ناچیز نمایم. خدایا تو را شکر می کنم که به من چشمی دادی که زیباییهای دنیا را ببینم و درک زیبایی را به من رحمت کردی تا آنجا که زیباییهایت را و پرستش زیبایی را جزیی از پرستش ذاتت بدانم."

سوگند

" خدایا به آسمان بلندت سوگند، به عشق سوگند، به شهادت سوگند، به علی سوگند، به حسین سوگند، به روح سوگند، به بی نهایت سوگند، به نور سوگند، به دریای وسیع سوگند، به امواج روح افزا سوگند، به کوههای سر به فلک کشیده سوگند، به شیپور جنگ سوگند، به سوز دل عاشقان سوگند، به فداییان از جان گذشته سوگند، به درد دل زجرکشیده گان سوگند، به اشک یتیمان سوگند، به آه جانسوز بیوه زنان سوگند، به تنهایی مردان بلند سوگند که من عاشق زیبائیم. چه زیباست همدردعلی شدن، زجر کشیدن، از طرف پست ترین جنایتکاران تهمت شنیدن، از طرف کینه توزان بی انصاف نفرین شنیدن، چه زیباست در کنار نخلستان های بلند در نیمه های شب، سینه داغدار را گشودن و خروشیدن و با ستارگان زیبای آسمان سخن گفتن، چه زیباست که دراین موهبت بزرگ الهی که نامش غم و درد است، شیعه تمام عیارعلی شدن."

قربانی فرزند آدم

" ای خدای بزرگ ، ای آنکه نمونه ی بزرگی چون حسین علیه السلام را به جهان عرضه کرده ای، ای آنکه برای اتمام حجت به کافران وجودت... سیاهی ها و تباهی ها را به آتش وجود حسین ها روشن نموده ای، ای آنکه راه پرافتخار شهادت را، برای آخرین راه حل انسانها باز کرده ای، ای خدا، ای معشوق من، ای ایده آل آرزوهای مردم عارف، به من توفیق ده تا مثل مخلصان و شیفتگان ، در راهت بسوزم و ازین خاکستر مادی آزاد گردم. ای حسین علیه السلام، من برای زنده ماندن تلاش نمی کنم و از مرگ نمی هراسم ، بلکه به شهادت دل بسته ام و از همه چیز دست شسته ام ، ولی نمی توانم بپذیرم که ارزشهای الهی و حتی قداست انقلاب بازیچه دست سیاستمداران و تجار ماده پرست شده است.
قبول شهادت مرا آزاد کرده است، من آزادی خود را به هیچ چیز حتی به حیات خود نمی فروشم.
خدایا ابراهیم را گفتی که عزیز ترین فرزندش را قربانی کند، و او اسماعیل را مهیای قربانی کرد...
هنگامی که پدر کارد را به گلوی فرزندش نزدیک می کرد، ندا آمد دست نگه دار . ابراهیم آزمایش خود را داد، ولی اسماعیل هنوز به آن درجه تکامل نرسیده بود که قربانی شود، زمان زیادی گذشت تا قربانی کاملی که عزیزترین فرزندان آدم بود، به درجه ارزش قربانی شدن رسید، و در همان راه خدا قربانی شد و او حسین بود. خدایا تو به من دستور دادی که در راه تو قربانی شوم، فوراً اجابت کردم و مشتاقانه به سوی قرارگاه عشق حرکت کردم... اما تو می خواستی که این قربانی هر چه باشکوه تر باشد، لذا دوستانم را و فرزندم را و عزیزترین کسانم را به قربانی پذیرفتی... و مرا در آتش اشتیاق منتظر گذاشتی..."

شرف شیعه

" خدایا تو را شکر می کنم که شیعیان را با اسلحه شهادت مجهز کردی که علیه طاغوتها وستمگران و تجاوزگران قیام کنند و با خون سرخ خود ، ذلت هزار ساله را از دامن تشیع پاک کنند و ارزش و اهمیت شهادت را در معرکه حیات بفهمند و با ایمان خدایی و اراده آهنین، خود را از لجنزار اسارت جسدی و روحی نجات بخشند. علی وار زندگی کنند و در راه سرخ حسین علیه السلام قدم بگذارند و شرف و افتخار راستین تشیع را که قرنها دستخوش چپاول ستمگران بود دوباره کسب کنند."

افزایش ظرفیت

" خدایا از تو می خواهم که طبع ما را آنقدر بلند کنی که در برابر هیچ چیز جز خدا تسلیم نشویم. دنیا ما را نفریبد، خودخواهی ما را کور نکند. سیاهی گناه و فساد و تهمت و دروغ وغیبت ، قلب های ما را تیره و تار ننماید. خدایا! به ما آنقدر ظرفیت ده که در برابر پیروزی ها سرمست و مغرور نشویم. خدایا به من آنقدر توان ده که کوچکی و بیچارگی خویش را فراموش نکنم و در برابرعظمت تو خود را نبینم."

فقر مرا پروراند

" فقر و بی چیزی بزرگترین ثروتی بود که خدای بزرگ به من ارزانی داشت. همت و اراده مرا آنقدر بلند کرد که زمین و آسمان ها نیز در نظرم ناچیز شدند. هنگامی که شهیدی خون پاکش را در اختیارم می گذارد و فقر اجازه نمی دهد که یتیمانش را نگبهانی کنم. هنگامی که مجروحی در آخرین لحظات حیات به من نگاه می کند و با نگاه خود از من تقاضای کمک دارد ، من می سوزم، آب می شوم و قدرت ندارم کمکش کنم. هنگامی که در سنگر خونین ترین قتالها و جنگ آوری، از گرسنگی شکمش خشک شده و نمی تواند آب را از گلو فرو بدهد من که اینها را می بینم و صبر می کنم دیگر ترس و وحشتی از فقر ندارم. این قفس آهنین را شکسته ام و آنقدر احساس بی نیازی می کنم که زیر سخت ترین ضربه ها و کوبنده ترین هجوم ها از هیچ کس تقاضای کمک نمی کنم. "

گذشت

" من اینقدر احساس بی نیازی می کنم که در زیر شدیدترین حملات هم از کسی تقاضای کمک نمی کنم ، حتی فریاد بر نمی آورم حتی آه نمی کشم در دنیای فقر آنقدر پیش می روم که به غنای مطلق برسم و اکنون اگر این کلمات دردآلود را از قلب مجروحم بیرون می ریزم برای آنست که دوران خطر سپری شده است و امتحان به سر آمده و کمر فقر شکسته و همت و اراده پیروز شده است."

بی نیاز

" خدایا از آنچه کرده ام اجر نمی خواهم و به خاطر فداکاریهای خود بر تو فخر نمی فروشم، آنچه داشته ام تو داده ای و آنچه کرده ام تو میسرنمودی، همه استعدادهای من، همه قدرتهای من، همه وجود من زاده اراده تو است، من از خود چیزی ندارم که ارائه دهم، از خود کاری نکرده ام که پاداشی بخواهم.
خدایا هنگامی که غرش رعد آسای من در بحبوحه طوفان حوادث محو می شد و به کسی نمی رسید، هنگامی که فریاد استغاثه من در میان فحش ها و تهمت ها و دروغ ها ناپدید می شد... تو ای خدای من، ناله ضعیف شبانگاه مرا می شنیدی و بر قلب خفته ام نورمی تافتی و به استغاثه من لبیک می گفتی. تو ای خدای من، در مواقع خطر مرا تنها نگذاشتی، تو در تنهایی، انیس شبهای تار من شدی، تو در ظلمت نا امیدی دست مرا گرفتی و هدایت کردی. در ایامی که هیچ عقل و منطقی قادر به محاسبه نبود، تو بر دلم الهام کردی و به رضا و توکل مرا مسلح نمودی... خدایا تو را شکر می کنم که مرا بی نیاز کردی تا از هیچکس و از هیچ چیز انتظاری نداشته باشم.

مغموم

خدایا عذر می خواهم از اینکه در مقابل تو می ایستم و از خود سخن می گویم و خود را چیزی به حساب می آورم که تو را شکر کند و در مقابل تو بایستد و خود را طرف مقابل به حساب آورد! خدایا آنچه می گویم از قلبم می جوشد و از روحم لبریز می شود. خدایا دل شکسته ام، زجر کشیده ام، ظلم زده ام، از همه چیز ناامید و از بازی سرنوشت مأیوسم، در مقابل آینده ای تیره و مبهم و تاریک فرو رفته ام، تنها ترا می شناسم ، تنها به سوی تو می آیم، تنها با تو راز و نیاز می کنم.

خدایا ، فقط تو

" هر گاه دلم رفت تا محبت کسی را به دل بگیرد، تو او را خراب کردی، خدایا، به هر که و به هرچه دل بستم، تو دلم را شکستی، عشق هر کسی را که به دل گرفتم، تو قرار از من گرفتی، هر کجا خواستم دل مضطرب و دردمندم را آرامش دهم، در سایه امیدی، و به خاطر آرزویی، برای دلم امنیتی به وجود آورم، تو یکباره همه را برهم زدی، و در طوفان های وحشتزای حوادث رهایم کردی، تا هیچ آرزویی در دل نپرورم و هیچ خیری نداشته باشم و هیچ وقت آرامش و امنیتی در دل خود احساس نکنم... تو این چنین کردی تا به غیر از تو محبوبی نگیرم و به جز تو آرزویی نداشته باشم، و جز تو به چیزی یا به کسی امید نبندم، و جز در سایه توکل به تو، آرامش و امنیت احساس نکنم... خدایا ترا بر همه این نعمتها شکر می کنم."

من آه صبحگاهم

" من فریادم! که در سینه مجروح جبل عامل در خلال قرنها ظلم و ستم محفوظ شده ام. من ناله دلخراش یتیمان دل شکسته ام که درنیمه های شب از فرط گرسنگی بیدار می شوند و دست محبتی وجود ندارد که برای نوازش آنها را لمس کند، از سیاهی و تنهایی می ترسند. آغوش گرمی نیست که به آنها پناه بدهد. من آه صبحگاهم که از سینه پر سوز بیوه زنان سرچشمه می گیرم و همراه نسیم سحری به جستجوی قلبها و وجدانهای بیدار به هر سو می روم و آنقدر خسته می شوم که از پای می افتم. نا امید و مأیوس به قطره اشکی مبدل می شوم و به صورت شبنمی در دامن برگی سقوط می کنم. من اشک یتیمانم که دل شکسته در جستجوی پدر و مادر به هر سو می دوند، ولی هر چه بیشتر می دوند کمتر می یابند. وای به وقتی که یتیمی بگرید که آسمان به لرزه در می آید."

افتادگی

ای خدای من! من باید از نظر علم از همه برتر باشم تا مبادا دشمنان، مرا از این راه طعنه زنند. باید به آن سنگ‌ دلانی که علم را بهانه کرده و به دیگران فخر می‌فروشند ثابت کنم که خاک پای من نخواهند شد. باید همه آن تیره دلان مغرور و متکبر را به زانو درآورم، آنگاه خود، خاضع‌ترین و افتاده‌ترین فرد روی زمین باشم.

عقل و دل

روز قیامت بود. همه فرشتگان در بارگاه خدای بزرگ حاضر شده بودند. روزی پرابهت. صفوف فرشتگان، دفتر اعمال و درجه بزرگان! هر کس به پیش می‌آید و در حضور عدل الهی، ارزش و قدر خود را می‌نمایاند... و به فراخور شان و ارزش خود در جایی نزدیک یا دور مستقر می‌شد... همه اشیا، نباتات، حیوانات، انسان‌ها و عقول مجرده به پیش می‌آمدند و ارزش خویش را عرضه می‌کردند.
مورچه آمد از پشتکار خود گفت و در جایی نشست. پرنده آمد، از زیبایی خود گفت از نغمه‌های دلنشین خود سرود و در جایی مستقر شد. سگ آمد از وفای خود گفت و گربه آمد از هوش و منش خود گفت. غزال آمد از زیبایی چشم و پوست خود گفت. خروس آمد از زیبایی تاج و یال و کوپال خود گفت. طاووس آمد از زیبایی پرهای خود گفت. شیر آمد از قدرت و سرپنجه خود گفت... هرکس در شان خود گفت و در هر مکانی مستقر شد.
گل آمد از زیبایی و بوی مست‌کننده خود شمه‌ای گفت.
درخت آمد و از سایه خود و میوه‌های خود گفت. گندم آمد از خدمت بزرگ خود به بشریّت گفت... هر کس شان خود بگفت و در جای خود نشست. انسان‌ها آمدند، آدم آمد، حوّا آمد و از گذشته‌های دور و دراز قصه‌ها گفتند. لذت اولیه را برشمردند و به خطای اولیه اعتراف کردند، خدای را سجده نمودند و در جای خود قرار گرفتند. آدم‌های دیگر آمدند، نوح آمد از داستان عجیب خود گفت، از ایمان، اراده، استقامت، مبارزه با ظلم و فساد و تاریخ افسانه‌ای خود گفت. ابراهیم آمد، از یادگارهای دوره خود سخن گفت، چگونه به بتکده شد و بت‌ها را شکست، چگونه به زندان افتاد و چطور به درون آتش فرو افتاد و چطور آتش بر او گلستان شد. موسی آمد، داستان هجرت و فرار خود را نقل کرد، و از بی‌وفایی قوم خود و رنج‌ها و دردهای خود سخن راند. عیسی مسیح آمد، از عشق و محبت سخن گفت، از قربان شدن خویش یاد کرد. محمد- صلی‌الله علیه و آله و سلّم- آمد، از رسالت بزرگ خود برای بشریت سخن راند، علی- علیه‌السلام- آمد، همه آمدند و گفتند و در جای خود نشستند.
فرشتگان آمدند، هر یک از عبادات و تقرّب خود سخن گفتند و در جای خود نشستند. چه دنیایی بود و چه غوغایی، چه هیجانی، چه نظمی، چه وسعتی و چه قانونی.
آن‌گاه عقل آمد، از درخشش آن چشم‌ها خیره شد، از ابهت آن مغزها به خضوع در آمدند. پدیده عقل، تمام مصانع آن از علم و صنعت و تمام احتیاجات بشری و دانش و غیره او را سجده کردند، عقل هم‌چون خورشید تابان، در وسط عالم بر کرسی اعلایی فرو نشست.
مدتی گذشت، سکوت بر همه جا مستولی شد، نسیم ملایمی از رایحه بهشتی وزیدن گرفت، ترانه‌ای دلنشین فضا را پر کرد و همه موجودات به زبان خود خدای را تسبیح کردند.
باز هم مدتی گذشت، ندایی از جانب خدای، عالی‌ترین پدیده خلقت را بشارت داد، همه ساکت شدند، ولوله افتاد، نوری از جانب خدای تجلی کرد و دل هم‌چون فرستاده خاص خدای بر زمین نازل شد. همه او را سجده کردند جز عقل که ادّعای برتری نمود!
عقل از برتری خود سخن گفت. روزگاری را برشمرد که انسان‌ها چون حیوانات در جنگل‌ها، کوه‌ها و غارها زندگی می‌کردند و او آتش را به بشر یاد داد. چرخ را برای نقل اشیای سنگین در اختیار بشر گذاشت، آهن را کشف کرد، وسایل زندگی را مهیا نمود، آسمان‌ها را تسخیر کرد تا به اعماق دریاها فرو رفت. از گذشته‌های دور خبر داد و آینده‌های مبهم را پیش‌بینی کرد و خلاصه انسان را بر طبیعت برتری بخشید. عقل گفت که میلیون‌ها پدیده و اثر از خود به جای گذاشته است و در این مورد چه کسی می‌تواند با او برابری کند؟
یک‌باره رعد و برق شد، زمین و آسمان به لرزه درآمدند، ندایی از جانب خدای نازل شد و به عقل نهیب زد که ساکت شو و گفت که تمام خلقت را فقط به‌خاطر او خلق کردم. اگر دل را از جهان بگیرم، زندگی و حیات خاموش می‌شود، اگر عشق را از جهان بردارم، تمام ذرات وجود متلاشی می‌گردد. اگر دل و عشق نبود، بشر چگونه زیبایی را حس می‌کرد؟ چگونه عظمت آسمان‌ها را درک می‌نمود؟
چگونه راز و نیاز ستارگان را در دل شب می‌شنید؟ چگونه به ورای خلقت پی‌می‌برد و خالق کل را در می‌یافت؟
همه در جای خود قرار گرفتند و عقل شرمنده بر کرسی خود نشست و دل چون چتری از نور، بر سر تمام موجودات عالم خلقت، به‌نام اولین تجلی خدای بزرگ قرار گرفت.
از آن پس، دل فقط مأمن خدای بزرگ شد و عشق یعنی پدیده آن، هدف حیات گردید. دل، تنها نردبانی است که آدمی را به آسمان‌ها می‌رساند و تنها وسیله‌ایست که خدا را در می‌یابد. ستاره افتخاری است که بر فرق خلقت می‌درخشد.
خورشید تابانی است که ظلمت‌کده جهان را روشن می‌کند و آدمی را به خدا می‌رساند. دل، روح و عصاره حیات است که بدون آن زندگی مفهوم ندارد. عشق، غایت آرزوی انسان است. بقیه زندگی فقط محملی برای تجلی عشق است.

فاجعه بزرگ

هستند کسانی که جز به مصالح خود نمی اندیشند و احساس آنها، از ابعاد حجم‌شان تجاوز نمی‌کند و از روی ضعف، شکست، تنبلی و خودخواهی به پوچی می‌رسند زیرا خودشان پوچند اگر یک انقلابی راستین مایوس گردد، کسی که سراسر حیاتش مبارزه، فداکاری، عشق، شور، سوز، درد، غم، تحمل، حرمان، استمرار و نشاط است دچار پوچی شود، آنگاه فاجعه‌ای بزرگ رخ داده است.

در رابطه با كشورهای منطقه، معیارهای انقلاب اسلامی ایران مختصراً ازاین قرارند:

1- فلسفه لاشرقیه و لاغربیه:
متأسفانه درعصر حاضر، ملتها برای نجات خود از سلطه‌های شیطانی موجود برحسب شرائط به یكی از ابرقدرتها متوسل می‌شوند، تا بتوانند خود را در برابر دیگری حفظ كنند. ما شاهدیم كه چه انقلابهای متعددی برای مبارزه با سلطه موجود، خود را در اختیار ابرقدرت دیگر قرار دادند، و به انتظار كمك آن دل بستند، ما شاهدیم كه برای مبارزه با آمریكا و اسرائیل چه كشورها و انقلابهای متعددی به آغوش روسیه شوروی رفتند وبه كمك آنها امید بستند تا فلسطین را آزاد كنند. در حالیكه دو ابرقدرت در عین رقابت و مبارزه با هم، بر سر تسلط بر منطقه و استعمار و استثمار ملتها با هم توافق دارند، و روسیه اولین كشوری است كه اسرائیل را برسمیت شناخته و همه ساله عده كثیری مرزداران فلسطین می‌فرستد.
برادران ما باید بدانند كه روسیه حاضر است علیه آمریكا به كشور یا انقلابی اسلحه بدهد، به شرط آنكه همیشه محتاج روسیه بماند و درقلمرو سیاسی روسیه حركت كند و هیچگاه راضی نیست كه ملتی آزاد گردد و استقلال خود را از هردو ابرقدرت باز یابد.
ما مخالف استفاده از تناقضات ابرقدرتها نیستیم ولی معتقدیم تا وقتی كه ما استقلال ذاتی و خودكفائی خود را تأمین نكنیم بازیچه قدرتهای خارجی و سیاستهای شوم استعماری باقی خواهیم ماند. فكر دنباله‌روی و تكیه بغرب و شرق باید از میان برداشته شود، و مردم ما برخلاقیت و ابتكارهای شخصی خود تكیه كنند و در راه خودسازی علمی و تكنیكی كشور خویش بكوشند، وشخصیت و هویت فرهنگی خویش را بازیابند، وسرنوشت مردم خود را از واشنگتن و مسكو آزاد كنند.
2- رفع اختلافات موجود درمنطقه:
باید بدانیم كه استعمار همیشه اختلاف می‌اندازد تا سلطه خود را حفظ كند و در حال حاضر، اختلافات مذهبی، قومی، حزبی وسیاسی دراین منطقه از هر نقطه دیگری از جهان بیشتر است. وطرح كمیسینجر و استعمارگران دیگر نیز استفاده از همین اختلافات، ودامن‌زدن به آنهاست.

برای مبارزه با دشمن باید بسوی وحدت رفت و اسلام تنها راهی است كه می‌تواند توحید نیروها را در این منطقه تأمین نماید. در این منطقه، مذهب‌های گوناگون، ملیتهای متفاوت، اقوام مختلف، زندگی می‌كنند و تكیه براین عوامل بیشتر باعث تفرقه و تشتت می‌شود. فقط در سایه مكتب اسلام است كه مذهب‌های گوناگون تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند و ملیت‌های مختلفه احساس همرنگی و یگانگی با دیگران می‌كنند، زیرا اسلام با همه آنها یكسان و برادروار عمل می‌كند و هیچیك را بر دیگری برتری نمی‌دهد، و معیارهای عالی‌تری را مقیاس سنجش قرار می‌دهد، و اصولاً به همه اقوام و رنگها و زبانها به‌ یك چشم نگاه می‌كند، به همه احترام می‌گذارد و حقوق همه را بطور یكسان و عادلانه محفوظ می‌دارد و بنابراین دلیلی برای دشمنی و حساسیت و تفرقه و اختلاف باقی نمی‌گذارد.
3- پشتیبانی از محرومین و مستضعفین منطقه:
مبارزه با ظلم و استعمار و استثمار و صهیونیسم باید از طرف انقلاب اسلامی انجام پذیرد، همه محرومین و زجردیدگان را بهم مرتبط كند به آنها امید بدهد، و همه وهمه مردم را به صحنه مبارزه بكشاند. مبارزه با ظلم و فساد را وظیفه هر انسانی بداند و سكوت و بیطرفی را در برابر ظالم و استثمارگر خیانت بحساب آورد، و روح دینامیكی مبارز و جهاد اسلامی را در مردم بدمد و یك قدرت همه جانبه جهانی برای مبارزه با استعمار و فعالیت در راه نجات و استقلال و آزادی ملتها بوجود آورد. انقلاب اسلامی ایران برحسب فطرت مكتبی خود این مبارزه علیه ظلم و دفاع از مستضعفین را وظیفه شرعی و انسانی خود میشمرد و دراین راه از هیچ نوع فداكاری مضایقه نمیكند این نیروی دینامیك بزرگترین پشتوانه برای آزادی فلسطین بشمار می‌رود و اطمینان دارد كه تا زنده است در این راه مقدس می‌جنگد و لحظه‌ای با فساد و ظلم و استعمارگر و متجاوز آشتی و سازش نمی‌كند. امروز دوست و دشمن در دنیا می‌داند كه انقلاب اسلامی ایران بر حسب دید فلسفی بنیادی خود، دشمن مستكبرین و دوست و پشتیبان مستضعفین است و بهمین علت استعمارگران و نوكران آنها با همه قدرت خود در پی كوبیدن انقلاب اسلامی ایران متفق شده‌اند، و محرومین و مستضعفین دنیا نیز چشم امید به پیروزی انقلاب اسلامی ایران دوخته‌اند و با همه وجود از آن دفاع می‌كنند. من خود در لبنان، در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد هیجانات و احساسات آتشین محرومین و مظلومین بودم كه دیوانه‌وار به خیابانها می‌ریختند، فریاد می‌كردند، و از شدت شوق لباسهای خود را پاره می‌نمودند و از انقلاب اسلامی ایران پشتیبانی می‌كردند. در جنوب لبنان پیرزنی را دیدم كه شوهر و یگانه فرزندش بشهادت رسیده بودند، و خانه‌اش زیر بمبارانهای اسرائیل ویران شده بود، و دیگر چیزی نداشت بر خرابه‌های خانه خود نشسته بود ودست نیاز بسوی پروردگار خود دراز كرده، پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سلامتی رهبر ارجمند آنرا از خدا آرزو مینمود. برای این پیرزن دربدر، مصیبت‌زده خاك‌نشین، زندگی، وآینده شوهر وپسر وخانه وكشورش همه تحت‌الشعاع انقلاب اسلامی ایران قرار می‌گرفتند، و او می‌دانست كه در برابر این دشمنان خونخوار جبار كه از هر طرف او را احاطه كرده‌اند، فقط یك راه نجات وجود دارد و آن پیروزی انقلاب اسلامی ایران است و همه امید خود را به انقلاب ایران دوخته است كه راه مبارزه صحیح را علیه دشمن باز كند، و این انسانهای مستضعف را برای همیشه نجات دهد. یكی از سفرای ایران نقل می‌كرد كه در یك كشور آفریقائی مسلمانی یقه او را گرفت و با التماس به سفیر ایران می‌گفت كه شما را به خدا اختلافات داخلی خود را فراموش كنید، همه امید و آرزوی ما به انقلاب اسلامی ایران وابسته است، و اگر به حال خودتان دلتان نمی‌سوزد لااقل دلتان بحال ما بدبخت‌ها بسوزد....
تأثیرپیروزی انقلاب ایران بردنیا:
درسطح وسیعتری انقلاب اسلامی ایران بر همه جهان تأثیر گذاشته است، دو سیستم بزرگ موجود، در برابر پیروزی معجزه‌آسای انقلاب اسلامی ایران، در بهت و حیرت فرو رفته‌اند، شاه طاغوتی مورد پشتیبانی بلادریغ دو ابرقدرت و حتی چین بود، و از بزرگ‌ترین ارتشهای مقتدر جهان استفاده می‌كرد، ولی یكباره در برابر مردمی بدون سازمان و بدون اسلحه و بدون وابستگی بهیچ قدرت خارجی متلاشی شد و انقلابی عجیب و نوظهور به صحنه میدان آمد و هر دو ابرقدرت را از نظر فكری، فلسفی و انقلابی به مبارزه طلبید.
پیروزی انقلاب ایران با هیچیك از تئوریهای دو سیستم شرق و غرب قابل توجیه نبود، و هیچیك از دو ابرقدرت نمی‌توانستند بر انقلاب كنترلی داشته باشند تمام فعالیتها و نقشه‌ها و طرحهای آنها برای مقابله با انقلاب نقش برآب شد. دو سیستم موجود این پدیده جدید را در تضاد مستقیم با موجودیت بنیادی خود می‌دانستند و لذا به‌ مقابله برآمدند. ولی محرومین و مستضعفین دنیا تكان خوردند و بحركت درآمدند كه با دست خالی هم می‌شود علیه ابرقدرت‌ها قیام كرد و پیروز شد. این فكر انقلابی جدید، با تكیه بر معیارهای اسلامی خود در دنیا گسترش پیدا كرده و خواهد كرد، و یك نظام جدید را درمقایسه با سیستم‌های موجود معرفی می‌كند كه بزرگترین تأثیر فكری و روحی و بنیادی را بر جامعه انسان‌ها خواهد گذاشت. هم‌اكنون دنیای كنونی ما در مشكلات فراوانی دست وپا می‌زند ظلم و زور و استثمار تشدید می‌شود، ناراحتی مردم و تشنج و عصیان اوج می‌گیرد، آرزوهای طلائین دو سیستم شرق وغرب در تحقق یك جامعه آزاد دموكراتیك و یك جامعه سوسیالیستی به ‌یأس مبدل شده است، دركشورهای سرمایه‌داری شاهدیم كه وضع زندگی هر روز وخیمتر می‌شود و تشنجات و عصیانها شدت می‌یابد، مشروبات الكلی و مواد مخدره در همه اجتماع و بخصوص در نیروهای نظامی شیوع پیدا می‌كند، یك احساس پوچی و بیهودگی بر اجتماع سایه می‌افكند، یاس فلسفی متفكران و اندیشمندان را فرا می‌گیرد، جوانان به زندگی عبث خود فكر میكنند، و بیزار از زندگی به مخدرات و یا حركتهای عكس‌العملی هیپیسم و غیره پناه می‌برند و بدینوسیله با نظام سرمایه‌داری موجود مخفیانه مبارزه می‌كنند، انسان‌ها بی‌ارزش و بی‌مقدار می‌شوند، قتل و خشونت رواج پیدا می‌كند و قبح و جنایت و خیانت از بین می‌رود. تا دیروز پول، الهه‌ای برای غربیان بود كه با قدرت آن عطش زندگی خویش را سیراب می‌كردند، ولی امروز همانها از پول و زندگی بیزار شده‌اند و نتوانسته‌اند گمشده خود را در این تجلیات مادی حیات پیدا كنند.
روح و فطرت آنها تشنه حقیقتی است كه در نظام سرمایه‌داری غرب و در دامان الهه پول پیدا نمی‌شود. آنها كه در كشورهای پیشرفته غربی مثل سوئد به اعلاء درجه علم و تمدن و اقتصاد می‌رسند، و احتیاجات مادی آنها كاملاً تأمین می‌شود، ودیگر دغدغه‌ای برای نان و مسكن و بهداشت باقی نمی‌ماند، آنگاه بیشتر از دیگران به پوچی و عبثی زندگی خود پی می‌برند، وچه بسا كه دست به انتحار می‌زنند، این انسانها از آنجا كه می‌بینند، پیچ و مهره‌ای بی‌اراده در سیستم ماشینی بیروح موجود بیش نیستند، و همه روزه عده‌ای از آنها زیر چرخ دنده‌های سنگین و بیرحم ماشین خرد می‌شوند، وحیات و ممات آنها هیچ ارزشی در عالم ندارد بخود می‌لرزند و از درك واقعیت رنج می‌برند و علیه نظام موجود علم مخالفت بلند می‌كنند، و آنها كه وجدانی و عقلی و اراده‌ای دارند برای رفع تشنگی روحی خود به دامان تصوف، یا هندوئیسم یا بودائیسم یا مكتبهای افراطی نظیر یوگا پناه می‌برند، یا در عالم مخدرات و بیهوشی از رنج موجود می‌گریزند، ویا خود را نابود می‌كنند و یا احتمالاًً دیگران را بنابودی می‌كشانند. زندگی غربی در گردابی از مشكلات روانی و اجتماعی فرو رفته است و راهی برای نجات پیدا نمی‌كند. و هرچه زمان می‌گذرد بسراشیب سقوط نزدیكتر می‌شود.
زندگی در سیستم شرق نیز با همان مشكلات غربی روبروست، گواینكه هنوز از نظر مادی اشباع نشده‌اند و هدف آنها برای ارضاء احتیاجات مادی هنوز جذاب است، ولی پیدایش هیپیسم و پوچی در مسكو و مجامع بزرگ صنعتی روسیه نشان می‌دهد كه آنها هم بدنبال نظام مادی غرب بهمان سراشیب سقوط اخلاقی و روانی و فلسفی دچار خواهند شد.
دنیا ناراحت و نگران است و در یك گیجی و سردرگمی فرو رفته، وازعاقبت تلخ خویش وحشت دارد. انسانهائی كه از رشد روحی و اخلاقی بی‌بهره‌اند ولی بزرگترین و خطرناكترین بمب‌ها در دست آنهاست، كه هر لحظه ممكن است خود را و همه انسانها را بنابودی بكشانند.
ارزش انسان از بین رفته است و می‌رود كه زیر چرخ دنده‌های ماشین خورد شود زیرا آنچه انسان غربی به آن متصل است ماشین بهتر و سریعتر انجام می‌دهد. اگر ارزش انسان در قدرت جسمی او باشد مسلماً ماشینهائی بقدرت سرسام‌آور مشغول كارند كه این انسان در مقابل آن صفر است، هواپیما‌های سریع‌السیری كه هزاران بار از انسان سریعتر است اگر ارزش انسان بحافظه و كار دماغی اوست كه كمپیوترها بمراتب قوی‌تر و سریعترند، حتی كمپیوترهائی ساخته شده كه فكر می‌كند و طرح می‌دهد و شطرنج بازی می‌كند و حتی كمپیوتر دیگری را طراحی می‌كند و می‌سازد، پس ارزش انسان در كجاست؟ اگر ارزش در قدرت جسمی و هوش و حافظه و فكر و دماغ باشدكه ماشین قویتر و سریعتر و بهتر از انسانیت، و این انسان باید در پای ماشین قربانی شود، بخصوص طرحهای جدیدی كه كمپیوتر می‌تواند احساس كند و از عواطف حیوانی برخوردار گردد. بنابراین بشر به كجا می‌رود؟ آیا می‌رود كه خود را برای همیشه نابود كند؟ و یا اسیر و برده ماشین، بی‌اراده و بی‌اختیار بسوی سرنوشتی مبهم و مجهول به پیش برود؟ راستی امتیاز انسان بر ماشین چیست آنچه انسان را هرچه ضعیف باشد بر ماشین هرچه قوی باشد مزیت می‌بخشد كدام ‌است؟ بنظر ما مزیت انسان در روح و قلب او نهفته شده است كه در مكتبهای مادی جائی ندارد!
آیا وقت آن نرسیده است كه بشر با یك تكان شدید و یك تغییر ناگهانی، خود را از منجلاب فساد و بدبختی سقوط در مادیگری نجات دهد؟ و غل وزنجیر اسارت ماشین را از دست وپای خود بشكند؟ و حقیقت انسانی خود را بازیابد؟ آیا وقت آن نرسیده است كه تولدی جدید در عالم انسانیت رخ دهد؟ و انسانی نو قدم بعرصه حیات بگذارد؟ وعلم و صنعت و تكنولوژی را بعنوان یك وسیله در اختیار انسان قرار دهد؟ نه آنكه انسانیت را در معبد ماشین قربانی كند؟
براستی وقت چنین تحولی فرارسیده است و عالم در انتظار تولدی دیگری است. علم تكنولوژی بحد رشد تكامل خود رسیده است و قدرتی بی‌نظیر در اختیار انسان قرار داده و این انسان بر طبیعت مسلط شده و قوانین طبیعی را در خدمت خود درآورده است ولی روح تشنه این انسان، هوای پرواز دارد و همه موجودات عالم ماده نمی‌تواند عطش این روح را سیراب كند. انسان بدنبال گمشده خود در تلاش مستمر و اضطراب دائم بسر میبرد و از عدم اطمینان و امنیت روحی و درونی رنج میبرد، و راه نجات می‌جوید.
انقلاب اسلامی ایران چنین نویدی به انسانهای عالم می‌دهد معادلات مادی حیات را بهم می‌ریزد، پول و زور و ماشین و تجلیات مادی حیات، و زندگی اشرافی و مصرفی و حتی مصنوعات علم و تكنولوژی را زیر پای برهنگان انقلابی لگدكوب می‌كند. درهای دنیای جدید را بسوی انسانها باز می‌كند، ابعاد روحی انسان را به‌ اعلی درجه نشان می‌دهد، هدف راستین زندگی را كه تكامل بسوی خداست به همه معرفی می‌كند، غرور و خودخواهی و هوای نفس و مصلحت‌طلبی بشر را در برابر اراده آهنین معنویت سركوب می‌نماید، گمشده واقعی انسانها را نشان می‌دهد، دست بشر را می‌گیرد و او را از لجنزار مادی عالم بسوی آسمانها پرواز می‌دهد و بسوی كمال و معراج رهبری می‌كند، اگر انقلاب اسلامی ایران پیروز شود جهشی در راه تكامل انسان‌ها صورت می‌گیرد و تولد انسان جدید را در عالم تسهیل و تسریع می‌كند و دنیا را برای استقرار عدالت و آزادی در یك نظام توحیدی خدائی آماده می‌نماید.

جانیان جانباز
حدود ساعت ‌‌10 صبح موقعی كه دانشجویان در كلاس‌ها بودند، چندین نفر از سربازان دسته «جانباز» به معیت عده زیادی سرباز معمولی رهسپار دانشكده فنی شدند. ما در كلاس دوم دانشكده فنی كه در حدود ‌‌160 دانشجو داشت، مشغول درس بودیم. آقای مهندس شمس استاد نقشه برداری تدریس می‌كرد. صدای چكمه سربازان از راهرو پشت در به گوش می‌رسید. اضطراب و ناراحتی بر همه مستولی شده بود و كسی به درس توجه نمی‌كرد. در این هنگام پیشخدمت دانشكده مخفیانه وارد كلاس شده به دانشجویان گفت؛ «بسیار مواظب باشید. چون سربازان می‌خواهند به كلاس حمله كنند اگر اعلامیه یا روزنامه‌ای دارید از خود دور كنید (آن روز «راه مصدق» و اعلامیه‌های نهضت مقاومت ملی به وفور در دانشگاه پخش می‌شد.) مهندس خلیلی به شدت عصبانی است و تلاش می‌كند كه از ورود سربازان به كلاس جلوگیری كند ولی معلوم نیست كه قادر به این كار باشد» و از كلاس خارج شد. در خلال این احوال مهندس خلیلی و دكتر عابدی رییس و معاون دانشكده فنی با تمام قوا می‌كوشیدند كه از ورود سربازان به كلاس جلوگیری كنند. ولی سربازان نه تنها به حرف آنها اهمیتی ندادند بلكه آنها را تهدید به مرگ كردند. لذا مهندس خلیلی به رییس دانشگاه (دكتر سیاسی)، رییس گارد دانشگاه و بالاخره مقامات «عالیه» متوسل شد. آنها نیز به علت این كه این سربازان از دسته «جانباز» هستند و برای ماموریت به خصوص از طرف «از ما بهتران» آمده‌اند، قادر به هیچ اقدام مثبتی نشدند. وخامت اوضاع به حد اعلا رسیده بود. شلوغی بیرون كلاس و صدای شدید چكمه‌های سربازان از نزدیك شدن حادثه ای حكایت می‌كرد … تا بالاخره در كلاس به شدت به هم خورد و پنج سرباز «جانباز» با مسلسل سبك وارد كلاس شدند. یكی از آنها لوله مسلسل را به طرف شاگردان عقب كلاس گرفته آماده تیراندازی شد و دیگری به همین نحو مامور قسمت جلوی كلاس گردید. سرباز دیگری پیشخدمت دانشگاه را به داخل كلاس می‌كشید. سرخی و كبودی صورت و بدن او از ضرب و شكنجه سربازان حكایت می‌كرد. در این هنگام استاد كلاس آقای مهندس شمس به منظور جلوگیری از دخول سربازان به كلاس پیش آمده، گفت؛ «كلاس مقدس است و من به شما اجازه دخول نمی‌دهم». در این هنگام سرباز دیگری مسلسل خود را به سینه او نزدیك كرده او را به طرف دیگر كلاس راند. مهندس شمس گفت؛ «فرمانده شما كیست؟ بدون وجود افسر فرمانده به چه حقی وارد كلاس می‌شوید؟» سربازی كه او را به عقب می‌راند به گروهبانی كه وسط كلاس ایستاده بود، اشاره كرده گفت؛ «او فرمانده ماست» مسلسل خود را بر سینه استاد گذاشته با تهدید به مرگ او را مجبور به سكوت كرد. گروهبان فرمانده لوله را به سینه پیشخدمت كلاس گذاشته گفت؛ «كی به ما خندید؟ زود بگو وگرنه تو را می‌كشم». او مدعی بود كه عده ای از دانشجویان به آنها خندیده‌اند!! و به همین علت می‌خواست انتقام بگیرد. پیشخدمت به خداو پیغمبر قسم می‌خورد كه روحم خبر ندارد. می‌گفت؛ «من بیرون بودم آخر چطور بفهم چه كسی به شما خندید؟» ولی بهانه گروهبان به بهانه گرگ خونخواری شبیه بود كه از میش مظلومی‌كه در پایین نهر آب می‌خورد ایراد می‌گرفت كه چرا آب را گل آلود كرده است. سخنان پیشخدمت بیچاره نیز كوچكترین اثری نداشت. گروهبان سنگدل عصبانی شده بود و به شدت فریاد می‌زد و لوله مسلسل را به قلب او فشار می‌داد و بالاخره گفت ؛ »تا سه می‌شمارم و اگر كسی را نشان ندهی آتشش می‌كنم». كلاس ساكت بود فقط صدای چكمه؛ فریاد گروهبان و ضجه پیشخدمت بلند بود. دانشجویان در بهت و حیرت فرو رفته بودند و این منظره بیشتر به خواب خیال می‌نمود. وحشت همه را فرا گرفته بود كه قرعه فال به نام چه كسی زده خواهد شد. شكی نبود كه این بهانه مسخره برای تحریك دانشجویان و آنگاه اقدام به یك حمله سبعانه عمومی‌پیش بینی شده و مسلم بود كه كوچكترین جنبش با مقاومت از طرف دانشجویان باعث مرگ حمتی اكثریت كلاس می‌شد.
زنگی مست
گروهبان شماره‌های ‌‌1 و ‌‌2 را اعلام كرد و انگشت خود را به ماشه مسلسل می‌فشرد كه در آخرین لحظه پیشخدمت بیچاره از روی لاعلاجی دست خود را به یك طرف كلاس تكان داد. اشاره مبهم او شامل ‌‌50 دانشجو می‌شد و خدا عالم است كه این سربازان لاشعور چگونه می‌توانستند گناهی به گردن كسی بگذارند! سربازان همچون گرگان گرسنه به شاگردان آن طرف كلاس نزدیك شدند و پس از لحظه ای مكث و جستجو یقه دانشجویان را از پشت میز سه ردیف دورتر گرفته از روی میزها كشان كشان به وسط كلاس كشیدند و با قنداق مسلسل و لگد از كلاس بیرون انداختند و سربازان خارج كه چون گرگان گرسنه دیگری به انتظار ایستاده بودند، به جان طعمه افتادند. دانشجویان از مشاهده این عمل وقیح وحشیانه قلبشان جریحه دار شده با عصبانیت و ناراحتی به آرامش اجباری خود ادامه می‌دادند.
گروهبان فرمانده! دوباره به سراغ پیشخدمت رفت و لوله مسلسل را روی سنیه او گذاشته گفت؛ «دیگر كه بود؟» و به همان ترتیب اول سربازان دانشجوی بی گناه دیگری را از وسط دانشجویان كشان كشان به میان كلاس كشید. گروهبان سه بار به سراغ پیشخدمت رفت ولی او دیگر چیزی نگفت لذا آنها پس از تكمیل وحشگیری خود در این كلاس برای شكارهای بیشتری بیرون رفتند.
لحظه‌ای پس از خروج سربازان، كلاس از شدت جوش و خروش دانشجویان چون بمب منفجر شد. سینه‌های پرسوزی كه تحت فشار و وحشت خفه شده بود و قلب‌های پرگدازی كه در اثر حیرت و اضطراب از طپش افتاده بود، یكباره چون آتشفشانی شروع به فوران كرد ... دانشجویی از عقب كلاس روی میز پرید و كتاب خود را بر زمین زد. در حالی كه بغض گلویش را گرفته و گریه می‌كرد، می‌گفت؛ «این چه درسی است؟ این چه كلاسی است؟ این چه زندگی است؟» و رهسپار خارج شد. دانشجویان با صورت‌های برافروخته و عصبانی به هیات حاكمه ستمگر و عمال سیه دل آن لعنت و نفرین می‌كردند. همهمه و غوغا به شدت رسیده بود. مهندس شمس سعی می‌كرد كه از خروج دانشجویان از كلاس جلوگیری كند ولی موفق نمی‌شد و دانشجویان چون جرقه‌های آتش به بیرون پراكنده شدند. رییس و معاون دانشكده فنی كه با تمام كوشش و فداكاری خود قادر به جلوگیری از ورود سربازان نشده و ناظر این همه وحشیگری و هتك حرمت كلاس و استاد شده بودند، به ناچار اعلام اعتصاب كردند و گفتند؛ «تا هنگامی ‌كه دست نظامیان از دانشگاه كوتاه نشود، دانشكده فنی به اعتصاب خود ادامه خواهد داد» و چون احتمال وقوع حوادث وخیم تری می‌رفت، لذا برای حفظ جان دانشجویان دانشكده را تعطیل كردند و به آنها دستور دادند به خانه‌های خود بروند و تا اطلاع ثانوی در خانه بمانند.
حمله به دانشكده فنی
دانشجویان نیز به پیروی از تصمیم اولیای دانشكده محوطه دانشكده را ترك می‌كردند ولی هنوز نیمی‌از دانشجویان در حال خروج بودند كه ناگاه آن سربازان به همراه عده زیادی سرباز عادی به دانشكده فنی حمله كردند. چند كارآگاه بدنام شناخته شده و افسر سیه دل در گوشه و كنار دیده می‌شدند و شكی نبود كه درصدد توطئه و در انتظار نتیجه وحشتناك توطئه هستند.
عده ای از سربازان دانشكده فنی را به كلی محاصره كرده بودند تا كسی از میدان نگریزد. آنگاه دسته ای از سربازان با سرنیزه به همراهی سربازان دسته جانباز از در بزرگ دانشكده وارد شدند و دانشجویان را كه در حال خروج و یا در جلوی كتابخانه و كریدور جنوبی دانشكده بودند هدف قرار دادند. دانشجویان مات و مبهوت به این صحنه تاثرآور می‌نگریستند. سربازان قدم به قدم به سرنیزه‌های كشیده به سمت دانشجویان نزدیك می‌شدند. بین ما و آنها چند قدم بیشتر فاصله نبود. سربازان دسته جانباز كه در صف اول قرار داشتند چون درندگان خونخواری از این كه طعمه را به دام انداخته اند سرمست پیروزی بودند. خون در چشمانشان موج می‌زد. نفس‌ها در سینه‌ها حبس شده بود. فقط صدای چكمه سربازان به گوش می‌رسید. آنها قدم به قدم نزدیك تر می‌شدند، ولی هنوزكسی تكان نمی‌خورد. سكوتی موحش همه را فرا گرفته بود. این سكوت پیش از حادثه چقدر دردناك و غم انگیز بود. خدایا باز دیگر چه شده این‌ها از جان ما چه می‌خواهند؟ با سر نیزه كشیده در حال حمله هستند. آخر این درندگان خونخوار را چه كسی به جان مردم می‌اندازد؟! آخر زجر و شكنجه تا چه انداز؟ ظلم و فساد تا چقدر؟ آخر اینها این بار دیگر چه بهانه ای دارند؟ …
اینها افكار مشوشی بود كه از مغز هر دانشجویی می‌گذشت و دل شوریده او را جریحه دارتر می‌كرد … ولی آنها دیگر این بار منتظر بهانه ای نیستند. آنها با گرفتن و زدن و دربند كردن دانشجویان قانع نمی‌شوند. آنها درصدد كشتن هستند. كسی كه این سربازان متعصب مسخ شده را فرستاده فرمان قتل دانشجویان را صادر كرده است. مرگ را می‌بینم كه این قدر نزدیك شده و پنجه به سوی ما دراز كرده الان یا لحظه ای بعد این گلوله‌ها سینه ما را سوراخ خواهند كرد. این سرنیزه‌ها بدن ما را خواهند شكافت. صبر و سكوت دیگر فایده ای ندارد. دانشجویان در حالی كه درد و رنج قلبشان را می‌فشرد و آثار غم و ناراحتی از چهره‌هایشان هویدا بود، شروع به عقب نشینی كردند. سربازان به سرعت خود افزودند.
«دست نظامیان از دانشگاه كوتاه»
اكثر دانشجویان به ناچار پا به فرار گذاردند تا از درهای جنوبی و غربی دانشكده خارج شوند. در این میان بغض یكی از دانشجویان تركید. او كه مرگ را به چشم می‌دید و خود را كشته می‌دانست دیگر نتوانست این همه فشار درونی را تحمل كند و آتش از سینه پرسوز و گدازش به شكل شعارهای كوتاه بیرون ریخت؛ «دست نظامیان از دانشگاه كوتاه». هنوز صدای او خاموش نشده بود كه رگبار گلوله باریدن گرفت و چون دانشجویان فرصت فرار نداشتند، به كلی غافلگیر شدند و در همان لحظه اول عده زیادی هدف گلوله قرار گرفتند. لحظات موحشی بود. دانشجویان یكی پس از دیگری به زمین می‌افتادند به خصوص كه بین محوطه مركزی دانشكده فنی و قسمت‌های جنوبی سه پله وجود داشت و هنگام عقب نشینی عده زیادی از دانشجویان روی این پله‌ها افتاده نتوانستند خود را نجات دهند. نكته ای را كه هیچ گاه فراموش نمی‌كنم و از ایمان و فداكاری دانشجویان حكایت می‌كند فریاد «یا مرگ یا مصدق» زیر رگبار گلوله است. هنگامی‌كه تیراندازی شروع شد، كاسه صبر و تحمل دانشجویان شكست و جوش و خروش دورنشان در شعار كوتاه «یا مرگ یا مصدق» به آسمان بلند شد. تیراندازی و كشت و كشتار آخرین مرحله ای كه دستگاه جنایت پیشه كودتا می‌توانست مرتكب شود و دانشجویان برای جلوگیری از این حادثه وحشتناك این همه صبر و تحمل كرده بودند و تا این اندازه دندان روی جگر گذاشته و خود را مشاهده كرده بودند. گرفتاری این همه دانشجو را دیده باز هم سكوت و آرامش را حفظ نموده بودند كه بهانه ای به دست عمال بی شرم دستگاه ندهند ولی هیات حاكمه در تصمیم به كشت و كشتار آن روز خود آنقدر مصر بود كه رفتار دانشجویان نمی‌توانست كوچكترین تغییری در دستگاه و نقشه پلیدشان به وجود بیاورد. اینجا بود كه دانشجویان دیگر سكوت را جایز ندیدند. اكنون كه كشته می‌شوند دیگر چرا حرف خود را نزنند؟
«یا مرگ یا مصدق»، «مرگ بر شاه»
چرا بغض و كینه خود را خالی نكنند؟ چرا در آخرین مرحله زندگی مقدس ترین نامی‌را كه پرچم مبارزات آنهاست یاد نكند؟ این بود كه بغض و كینه آنان تركید. سوز و گداز درونشان همراه با «یا مرگ یا مصدق» از سینه پردردشان خارج شد. حتی سه نفری كه به شدت مجروح شده بر زمین افتاده بودند، در حال ناله و درد زبان به سخن گشوده با «زنده باد مصدق و مرگ بر شاه» وفاداری خود را به نهضت و تنفر خود را از دشمنان ملت و مسببین كودتا ابراز داشتند. مصطفی بزرگ نیا به ضرب سه گلوله از پای در آمد. شریعت رضوی كه ابتدا هدف سرنیزه قرار گرفته به سختی مجروح شده بود، دوباره هدف گلوله قرار گرفت. ناصر قندچی حتی یك قدم هم به عقب برنداشته و در جای اولیه خود ایستاده بود یكی از جانبازان «دسته جانباز» با رگبار مسلسل سینه او را شكافت و او را شهید كرد. در این میان چند نفر از دانشجویان دانشكده افسری كه دانشجوی دانشكده فنی نیز بودند دوستان دانشجوی خود را هدایت كرده دستور دادند به زمین بخوابند و بدین ترتیب عده زیادی از مرگ حتمی‌نجات یافتند. دسته ای در آبخوری و عده زیادی در كتابخانه پنهان شدند و افرادی متعددی در پشت ستون‌های سنگی دانشكده خود را از گلوله حفظ كردند. عده ای نیز به كارخانه‌های دانشكده فنی پناه برده لباس كارگری به تن كرده از معركه جان به سلامت بردند. رگبار گلوله همچنان برای دقیقه‌های طولانی و مرگبار ادامه داشت. من به اتفاق عده زیادی از دانشجویان از كریدور جنوبی دانشكده رهسپار در جنوبی شده ولی ناگاه در انتهای كریدور به یك دسته سرباز برخورد كردیم كه تفنگ‌ها را به سوی ما نشانه گیری كرده دستور ایست می‌دادند. ولی چون در آن بحبوحه ایستادن میسر نبود، آنها نیز شروع به تیراندازی كردند. بنابراین محصور شده بودیم كه از دو طرف ما را هدف گلوله قرار داده بودند و نه راه رفتن بود و نه جای برگشتن. دسته‌ای بر روی زمین خوابیدند و دسته ای دیگر به اطاق‌های اطراف كریدور و پشت در كلاس‌ها و دستشویی پناه بردند. در یك طرف كریدور پله‌هایی وجود داشت كه به زیرزمین می‌رفت و آزمایشگاه مقاومت مصالح در آنجا بود. عده زیادی از دانشجویان كه از دو طرف تحت فشار و حمله قرار گرفته بودند، به ناچار به این آزمایشگاه پناه بردند.
فشار و اضطراب به حدی بود كه اغلب دانشجویان از روی پله‌ها غلطیده و به پایین پرت می‌شدند و چون درهای آزمایشگاه بسته بود و كسی نمی‌توانست داخل شود، پس از لحظه ای انبوهی از دانشجویان در پایین پله‌ها تشكیل شد و عده ای زیر فشار له شدند.
بالاخره فشار دانشجویان شیشه‌ها را شكست و دانشجویان یكی پس از دیگری از میان شیشه شكسته‌ها ی در وارد آزمایشگاه شدند.

درد، پاداش خداست!
نیایشی دلربا از دكتر چمران
من اعتقاد دارم كه خدای بزرگ، انسان را به اندازه درد و رنجی كه در راه خدا تحمل كرده است پاداش می‏دهد، و ارزش هر انسانی به اندازه درد و رنجی است كه در این راه تحمل كرده است، و می‏بینیم كه مردان خدا بیش از هركس در زندگی خود گرفتار بلا و رنج و درد شده‏اند، علی بزرگ را بنگرید كه خدای درد است، كه گویی بندبند وجودش، با درد و رنج جوش خورده است، حسین را نظاره كنید كه در دریایی از درد و شكنجه فرو رفت، كه نظیر آن در عالم دیده نشده است، و زینب كبری را ببینید، كه با درد و رنج انس گرفته است.
درد، دل آدمی را بیدار می‏كند، روح را صفا می‏دهد، غرور و خودخواهی را نابود می‏كند، نخوت و فراموشی را از بین می‏برد، انسان را متوجه وجود خود می‏كند.
انسان گاه‏گاهی خود را فراموش می‏كند، فراموش می‏كند كه بدن دارد، بدنی ضعیف و ناتوان، كه در مقابل عالم و زمان، كوچك و ناچیز و آسیب‏پذیر است، فراموش می‏كند كه همیشگی نیست، و چند صباحی بیشتر نمی‏پاید، فراموش می‏كند كه جسم مادی او نمی‏تواند با روح او هم‏پرواز شود، لذا این انسان احساس ابدیت و مطلقیت و قدرت می‏كند، سرمست پیروزی و اوج آمال و آرزوهای دور و دراز خود، بی‏خبر از حقیقت تلخ و واقعیت‏های عینی وجود، به پیش می‏تازد و از هیچ ظلم و ستمی روگردان نمی‏شود. اما درد آدمی را به خود می‏آورد، حقیقت وجود او را به آدمی می‏فهماند، و ضعف و زوال و ذلت خود را درك می‏كند، و دست از غرور كبریایی برمی‏دارد، و معنی خودخواهی و مصلحت‏طلبی و غرور را می‏‏فهمد و آن را توجیه می‏كند.
خدایا! تو را شكر می‏كنم كه با فقر آشنایم كردی تا رنج گرسنگان را بفهمم و فشار درونی نیازمندان را درك كنم.
خدایا! تو را شكر می‏كنم كه باران تهمت ودروغ و ناسزا را علیه من سرازیر كردی، تا در میان توفان‏های وحشتناك ظلم و جهل و تهمت غوطه‏ور شوم، و ناله حق‏طلبانه من در برابر غرش تندرهای دشمنان و بدخواهان محو و نابود گردد، و در دامان عمیق و پرشكوه درد، سر به گریبان فطرت خود فرو برم. و درد و رنج علی را تا اعماق روحم احساس كنم، علی بزرگ، علی نمونه، علی مظهر اسلام و عنایت و عبادت و محبت و ایمان و عشق و تكامل، كه با تمام عظمتش، و با تمام درخشش خیره‏كننده‏اش، بیش از هر كس مورد تهمت و دروغ و ناسزا قرار گرفت، و بیش از هزاروچهارصد سال تاریخ، و هزارها عبرت روزگار، هنوز هم هجوم تبلیغات شوم طاغوتیان در اذهان اكثریت مسلمانان باقی نمانده است و شخصیت بی‏همتای این نمونه روزگار برای میلیون‏ها بشر ناشناخته مانده است.
خدایا! تو را شكر می‏كنم كه مرا با درد آشنا كردی تا درد دردمندان را لمس كنم، و به ارزش كیمیایی درد پی ببرم، و «ناخالصی»های وجودم را در آتش درد بسوزم، و خواسته‏های نفسانی خود را زیر كوه غم و درد بكوبم، و هنگام راه رفتن بر روی زمین و نفس كشیدن هوا، وجدانم آسوده و خاطرم آرام باشد تا به وجود خود پی ببرم و موجودیت خود را حس كنم.
خدایا! تو را شكر می‏كنم كه تو مرا در آتش عشق گداختی، و همه موجودات و «خواستنی»ها را بجز عشق و معشوق در نظرم خوار و بی‏مقدار كردی، تا از كنار هر حادثه وحشتناك به سادگی و آرامی بگذرم. دردها، تهمت‏ها، ظلم‏ها، فشارها، و شكنجه ‏ها را با سهولت تحمل كنم.
خدایا! تو را شكر می‏كنم كه لذت معراج را بر روحم ارزانی داشتی، تا گاه‏گاهی از دنیای ماده درگذرم، و آنجا جز وجود تو را نبینم و جز «بقا»ی تو چیزی نخواهم، و بازگشت از «ملكوت اعلی» برای من شكنجه‏ای آسمانی باشد كه دیگر به چیزی دل نبندم و چیزی دلم را نرباید.
خدایا! اكنون احساس می‏كنم كه در دریایی از درد غوطه می‏خورم، در دنیایی از غم و حسرت غرق شده‏ام، به حدی كه اگر آسمان‏ها و زمین را و همه ثروت وجود را به من ارزانی داری به سهولت رد می‏كنم، و اگر همه عالم را علیه من آتش كنی، و آسمانی از عذاب بر سرم بریزی و زیر كوه‏های غم و درد مرا شكنجه كنی، حتی آخ نگویم، كوچكترین گله‏ای نكنم، كمترین ناراحتی به خود راه ندهم، فقط به شرط آنكه ذكر خود را، و یاد خود را و زیبایی خود را از من نگیری، و مرا در همان حال به دست بلا بسپاری، به شرط آنكه بدانم این بلا از محبوب به من رسیده است تا احساس لذت كنم، و همه دردها و شكنجه‏ها را به جان و دل بخرم، و اثبات كنم كه عزت و ذلت دنیا برای من یكسان است، لذت و درد دنیا مرا تكان نمی‏دهد و شكست و پیروزی مادی در من تأثیری ندارد.
خوش نداشتم و ندارم، كه دوستانم و بزرگان به خاطر دوستی و محبت از من دفاع كنند، و مرا از میان توفان بلای حوادث نجات دهند، خوش نداشتم كه رحمت و شفقت دوستان و مخلصین را برانگیزم، و از قدرت معنوی و مادی آنان در راه هدف مقدس خویش استفاده كنم.
اما همیشه می‏خواستم كه شمع باشم و بسوزم و نور بدهم و نمونه‏ای از مبارزه و كلمه حق و مقاومت در مقابل ظلم باشم؛ می‏خواستم همیشه مظهر فداكاری و شجاعت باشم و پرچم شهادت را در راه خدا به دوش بكشم. می‏خواستم در دریای فقر غوطه بخورم و دست نیاز به سوی كسی دراز نكنم، می‏خواستم فریاد شوم و زمین و آسمان را با فداكاری و ایمان و پایداری خود بلرزانم، می‏خواستم میزان حق و باطل باشم، و دروغ‏گویان و مصلحت‏طلبان و غرض‏ورزان را رسوا كنم، می‏خواستم آن‏چنان نمونه‏ای در برابر مردم بوجود آورم كه هیچ حجتی برای چپ و راست نماند، و طریق مستقیم، روشن و صریح و معلوم باشد، و هر كس در معركه سرنوشت، مورد امتحان سخت قرار نگیرد و راه فرار برای كسی نماند.
اما همیشه آرزو داشتم اگر دوستانم می‏خواهند از من دفاع كنند، به خاطر حق دفاع كنند، نه به خاطر محبت و دوستی، اگر به هدف من علاقمندند، به خاطر طرفداری از حق باشد، نه رحم و شفقت به دوستی دل‏سوخته و رنج‏دیده كه احیاناً كسب قلب او ثواب داشته باشد.
خدایا! هدایتم كن! زیرا می‏دانم كه گمراهی چه بلای خطرناكی است.
خدایا! هدایتم كن! زیرا می‏دانم كه گمراهی چه بلای خطرناكی است.
خدایا! هدایتم كن! كه ظلم نكنم، زیرا می‏دانم كه ظلم چه گناه نابخشودنی است.
خدایا! نگذار دروغ بگویم، زیرا دروغ ظلم كثیفی است.
خدایا! محتاجم مكن كه تهمت به كسی بزنم، زیرا تهمت، خیانت ظالمانه‏ای است.
خدایا! ارشادم كن كه بی‏انصافی نكنم، زیرا كسی كه انصاف ندارد شرف ندارد.
خدایا! راهنمایم باش تا حق كسی را ضایع نكنم، كه بی‏احترامی به یك انسان، همانا كفر خدای بزرگ است.
خدایا! مرا از بلای غرور و خودخواهی نجات ده، تا حقایق وجود را ببینم و جمال زیبای تو را مشاهده كنم.
خدایا! پستی دنیا و ناپایداری روزگار را همیشه در نظرم جلوه‏گرساز، تا فریب زرق و برق عالم خاكی، مرا از یاد تو دور نكند.
خدایا! من كوچكم، ضعیفم، ناچیزم، پركاهی در مقابل توفان‏ها هستم، به من دیده‏ای عبرت‏بین ده، تا ناچیزی خود را ببینم و عظمت و جلال تو را براستی بفهمم و به درستی تسبیح كنم.
خدایا! دلم از ظلم و ستم گرفته است، تو را به عدالتت سوگند می‏دهم كه مرا در زمره ستمگران و ظالمان قرار ندهی.
خدایا! می‏خواهم فقیری بی‏‏نیاز باشم، كه جاذبه‏های مادی زندگی، مرا از زیبایی و عظمت تو غافل نگرداند.
خدایا! خوش دارم گمنام و تنها باشم، تا در غوغای كشمكش‏های پوچ مدفون نشوم.
خدایا! دردمندم، روحم از شدت درد می‏سوزد، قلبم می‏جوشد، احساسم شعله می‏كشد، و بندبند وجودم از شدت درد صیحه می‏زند، تو مرا در بستر مرگ آسایش بخش.
خسته‌‏ام، پیر شده‏ام، دل‏شكسته‏ام، ناامیدم، دیگر آرزویی ندارم، احساس می‏كنم كه این دنیا دیگر جای من نیست، با همه وداع می‏كنم، و می‏خواهم فقط با خدای خود تنها باشم.
خدایا! به سوی تو می‏آیم، از عالم و عالمیان می‏گریزم، تو مرا در جوار رحمت خود سكنی ده.

چند یادداشت‏ از دکتر چمران در امریكا
خستگى براى من بى‏معنى شده است، بى‏خوابى عادى و معمول شده، در زیر بار غم و اندوه گویى كوهى استوار شده‏ام، رنج و عذاب دیگر برایم ناراحت‏كننده نیست. هر كجا كه برسد مى‏خوابم، هر وقت كه اقتضا كند مى‏خیزم، هرچه پیش آید مى‏خورم، چه ساعت‏هاى دراز كه بر سر تپه‏ هاى اطراف «بركلى» بر خاك خفته‏ام و چه نیمه‏هاى شب كه مانند ولگردان تا دمیدن صبح بر روى تپه‏ها و جاده‏هاى متروك قدم زده‏ام. چه روزهاى درازى را كه با گرسنگى به‏سر آورده‏ام
اوایل تابستان 1959
من تصمیم دارم كه از این به بعد آدم خوبى باشم، دست از گناهان بشویم، قلب خود را یكسره تسلیم خدا كنم، از دنیا و مافیها چشم بپوشم. تنها، آرى تنها لذت خویش را در آب دیده قرار دهم.
من روزگار كودكى خود را در بزرگوارى و شرف و زهد و تقوى سپرى كرده‏ام. من آدم خوبى بوده‏ام، باید تصمیم بگیرم كه مِن‏بعد نیز خود را عوض كنم.
حوادث روزگار آدمى را پخته مى‏كند و حتى گناهان مانند آتشى آدمى را مى‏سوزاند.
اوایل بهار 1960
نزدیك به یك سال مى‏گذرد كه در آتشى سوزان مى‏سوزم. كم‏تر شبى به‏یاد دارم كه بدون آب دیده به‏خواب رفته باشم و آه‏هاى آتشین قلب و روح مرا خاكستر نكرده باشد!
خدایا نمى‏دانم تا كى باید بسوزم؟ تا چند رنج ببرم؟ در همه حال، همه جا و همیشه تو شاهد بوده‏اى. عشقى پاك داشتم و آن را به پرستش ذات مقدس تو ارتباط مى‏دادم، ولى عاقبتش به آتشى سوزان مبدل شد كه وجودم را خاكستر كرد. احساس مى‏كنم تا ابد خواهم سوخت. شمعى سوزان خواهم بود كه از سوزش من شاید بشریت لذت خواهد برد!
خدایا، از تو صبر مى‏خواهم و به سوى تو مى‏آیم. خدایا تو كمكم كن.
امروز 19 رمضان یعنى روزى است كه پیشواى عالیقدر بشریت در خون خودش غوطه مى‏خورد. روزى است كه مرا به یاد آن فداكارى‏ها، عظمت‏ها و بزرگوارى‏هاى او مى‏اندازد. از او خالصانه طلب همت مى‏كنم، عاشقانه اشك، یعنى عصاره حیات خود را تقدیمش مى‏نمایم. به كوهساران پناه مى‏برم تا در... تنهایى، از پس هزارها فرسنگ و قرن‏ها سال با او راز و نیاز كنم و عقده‏هاى دل خویش را بگشایم.
خدایا نمى‏دانم هدفم از زندگى چیست؟ عالم و مافیها مرا راضى نمى‏كند. مردم را مى‏بینم كه به هر سو مى‏دوند، كار مى‏كنند، زحمت مى‏كشند تا به نقطه‏اى برسند كه به آن چشم دوخته‏اند.
ولى اى خداى بزرگ از چیزهایى كه دیگران به دنبال آن مى‏روند بیزارم. اگرچه بیش از دیگران مى‏دوم و كار مى‏كنم، اگرچه استراحت شب و نشاط روز را فداى فعالیت و كار كرده و مى‏كنم ولى نتیجه آن مرا خشنود نمى‏كند فقط به‏عنوان وظیفه قدم به پیش مى‏گذارم و در كشمكش حیات شركت مى‏كنم و در این راه، انتظار نتیجه‏اى ندارم!
خستگى براى من بى‏معنى شده است، بى‏خوابى عادى و معمول شده، در زیر بار غم و اندوه گویى كوهى استوار شده‏ام، رنج و عذاب دیگر برایم ناراحت‏كننده نیست. هر كجا كه برسد مى‏خوابم، هر وقت كه اقتضا كند مى‏خیزم، هرچه پیش آید مى‏خورم، چه ساعت‏هاى دراز كه بر سر تپه‏هاى اطراف »بركلى«(1) بر خاك خفته‏ام و چه نیمه‏هاى شب كه مانند ولگردان تا دمیدن صبح بر روى تپه‏ها و جاده‏هاى متروك قدم زده‏ام. چه روزهاى درازى را كه با گرسنگى به‏سر آورده‏ام. درویشم، ولگردم، در وادى انسانیت سرگردانم و شاید از انسانیت خارج شده‏ام، چون احساس و آرزویى مانند دیگران ندارم.
اى خداى بزرگ، براى من چه مانده است؟ نام خود را بر سر چه باید بگذارم؟ آیا پوست و استخوان من، مشخّص نام و شخصیّت من خواهد بود؟ آیا ایده‏ها، آرزوها و تصورات من شخصیّت خواهند داشت؟ چه چیز است كه »من« را تشكیل داده است؟ چه چیز است كه دیگران مرا به‏نام آن مى‏شناسند؟...
در وجود خود مى‏نگرم، در اطراف جست‏وجو مى‏كنم تا نقطه‏اى براى وجود خود مشخص كنم كه لااقل براى خود من قابل درك باشد. در این میان جز قلب سوزان نمى‏یابم كه شعله‏هاى آتش از آن زبانه مى‏كشد و گاهى وجودم را روشن مى‏كند و گاه در زیر خاكستر آن مدفون مى‏شوم. آرى از وجود خود جز قلبى سوزان اثرى نمى‏بینم. همه چیز را با آن مى‏سنجم. دنیا را از دریچه آن مى‏بینم. رنگ‏ها عوض مى‏شوند، موجودات جلوه دیگرى به خود مى‏گیرند.
10 مى 1960
هیچ نمى‏دانستم كه در دنیا آتشى سوزان‏تر از آتش وجود دارد! سوختم، سوختم، ولى اى‏كاش فقط سوزش آتش بود.
اى‏كاش مرا مى‏سوزاندند، استخوان‏هایم را خرد مى‏كردند و خاكسترم را به باد مى‏سپردند و از من، بینواىِ دردمندِ دل‏سوخته اثرى باقى نمى‏گذاردند.
29 مى 1960
تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاء
اى خداى بزرگ، اى ایده‏آل غایى من، اى نهایت آرزوهاى بشرى، عاجزانه در مقابلت به خاك مى‏افتم، تو را سجده مى‏كنم، مى‏پرستم، سپاس مى‏گویم، ستایش مى‏كنم كه فقط تو، آرى فقط تو اى خداى بزرگ شایسته سپاس و ستایشى، محبوب بشرى، فقط تویى، گمشده من تویى. ولى افسوس كه اغلب تظاهرات فریبنده و زودگذر دنیا را به جاى تو مى‏پرستم. به آن‏ها عشق مى‏ورزم و تو را فراموش مى‏كنم! اگرچه نمى‏توانم آن را هم فراموشى )بنامم( چون یك زیبایى یا یك تظاهر فریبنده نیز جلوه توست و مسحور تجلیات تو شدن نیز عشق به ذات توست.
من هرگاه مفتون هرچیز شده‏ام، در اعماق دل خود، به تو عشق ورزیده‏ام، بنابراین اى خداى بزرگ، تو از این نظر مرا سرزنش مكن. فقط ظرفیت و شایستگى عطا كن تا هر چه بیش‏تر به تو نزدیك شوم و در راه درازى كه به‏سوى بوستان بى‏انتها و ابدى تو دارم، این سبزه‏ها و خزه‏هاى ناچیز نظر مرا جلب نكند و از راه اصلى باز ندارند.
در دنیا، به چیزهاى كوچكى خوشحال مى‏شوم كه ارزشى ندارند و از چیزهایى رنج مى‏برم كه بى‏اساسند. این خوشحالى‏ها و ناراحتى‏ها دلیل كم‏ظرفیتى من است.
هنوز گرفتار زندان غم و اندوهم. هنوز اسیر خوشى و لذتم... كمندِ درازِ آمال و آرزو، بال و پرم را بسته، اسیر و گرفتارم كرده و با آزادى، آرى آزادىِ واقعى خیلى فاصله دارم.
ولى اى خداى بزرگ، در همین مرحله‏اى كه هستم احساس مى‏كنم كه تو مانند راهبرى خردمند مرا پند و اندرز مى‏دهى، آیات مقدس خود را به من مى‏نمایى و مرا عبرت مى‏دهى! چه‏بسا كه در موضوعى ترس و وحشت داشتم و تو مرا كمك كردى. چیزهایى محال و ممتنع را جنبه امكان دادى و چه بسا مواقع كه به چیزى ایمان و اطمینان داشتم ولى تو آن را از من گرفتى و دچار غم و اندوهم كردى و به من نمودى كه اراده و مشیت هر چیز به دست توست. فعالیت مى‏كنیم، پایین و بالا مى‏رویم ولى ذلّت و عزّت فقط به دست توست.
18 اكتبر 1960
اى غم، سلام آتشین من به تو، درود قلبى من به تو، جان من فداى تو.
تو اى غم بیا و هم‏دم همیشگى من باش. بیا كه مصاحبت تو براى من كافى است. بیا كه مى‏سوزم، بیا كه بغض حلقومم را مى‏فشرد، بیا كه اشك تقدیمت كنم، بیا كه قلب خود را در پایت مى‏افكنم.
اى غم، بیا كه دلم گرفته، روحم پژمرده، قلبم شكسته و كاسه صبرم لبریز شده، بیا و گره‏هاى مرا بگشا، بیا و از جهان آزادم كن، بیا كه به وجودت سخت محتاجم.
اى غم، در دوران زندگى‏ام بیش‏تر از هر كس مصاحبم بوده‏اى، بیش‏تر از هر كس با تو سخن گفته‏ام و تو بیش از هر كس به من پاسخ مثبت داده‏اى. اكنون بیا كه مى‏خواهم تو را براى همیشه بر قلب خود بفشرم و در آغوشت فرو روم، بیا كه دوستى بهتر از تو سراغ ندارم، بیا كه تو مرا مى‏خواهى و من تو را مى‏طلبم، بیا كه كشتى مواج تو در دریاى دل من جا دارد، بیا كه دل من همچون آسمان به ابدیت و بى‏نهایت اتصال دارد و تو مى‏توانى به آزادى در آن پرواز كنى.
12 مى 1961
خدایا خسته و وامانده‏ام، دیگر رمقى ندارم، صبر و حوصله‏ام پایان یافته، زندگى در نظرم سخت و ملالت‏بار است؛ مى‏خواهم از همه فرار كنم، مى‏خواهم به كُنج عزلت بگریزم. آه دلم گرفته، در زیر بار فشار خرد شده‏ام.
خدایا به‏سوى تو مى‏آیم و از تو كمك مى‏خواهم، جز تو دادرسى و پناه‏گاهى ندارم، بگذار فقط تو بدانى، فقط تو از ضمیر من آگاه باشى. اشك دیدگان خود را به تو تسلیم مى‏كنم.
خدایا كمكم كن، ماه‏هاست كه كم‏تر به سوى تو آمده‏ام، بیش‏تر اوقاتم صرف دیگران شده.
خدایا عفوم كن. از علم و دانش، كار و كوشش، از دنیا و مافیها، از همه دوستان، از معلم و مدرسه، از زمین و آسمان خسته و سیر شده‏ام.
خدایا خوش دارم مدتى در گوشه خلوتى فقط با تو بگذرانم. فقط اشك بریزم، فقط ناله كنم و فشارها و عقده‏هاى درونى‏ام را خالى كنم.
اى غم، اى دوست قدیمى من، سلام بر تو، بیا كه دلم به‏خاطرت مى‏تپد.
اى خداى بزرگ، معنى زندگى را نمى‏فهمم. چیزهایى كه براى دیگران لذت‏بخش است، مرا خسته مى‏كند. اصلاً دلم از همه چیز سیر شده است، حتى از خوشى و لذت متنفرم. چیزهایى‏كه دیگران به‏دنبال آن مى‏دوند، من از آن مى‏گریزم، فقط یك فرشته آسمانى است كه همیشه بر قلب و جان من سایه مى‏افكند. هیچ‏گاه مرا خسته نمى‏كند. فقط یك دوست قدیمى است كه از اول عمر با او آشنا شده‏ام و هنوز از مجالست )با( او لذت مى‏برم.
فقط یك شربت شیرین، یك نورفروزنده و یك نغمه دلنواز وجود دارد كه براى همیشه مفرّح است و آن دوست قدیمى من غم است.
1 سپتامبر 1961
من مسئولیت تام دارم كه در مقابل شداید و بلایا بایستم، تمام ناراحتى‏ها را تحمل كنم، رنج‏ها را بپذیرم، چون شمع بسوزم و راه را براى دیگران روشن كنم، به مردگان روح بدمم. تشنگان حق و حقیقت را سیراب كنم.
اى خداى بزرگ، من این مسئولیت تاریخى را در مقابل تو به گرده گرفته‏ام و تنها تویى كه ناظر اعمال منى و فقط تویى كه به او پناه مى‏جویم و تقاضاى كمك مى‏كنم.
اى خدا، من باید از نظر علم از همه برتر باشم تا مبادا كه دشمنان مرا از این راه طعنه زنند. باید به آن سنگ‏دلانى كه علم را بهانه كرده و به دیگران فخر مى‏فروشند ثابت كنم كه خاك پاى من هم نخواهند شد. باید همه آن تیره‏دلانِ مغرور و متكبر را به زانو درآورم، آن‏گاه خود خاضع‏ترین و افتاده‏ترین فرد روى زمین باشم.
اى خداى بزرگ، این‏ها كه از تو مى‏خواهم چیزهائیست كه فقط مى‏خواهم در راه تو به‏كار اندازم و تو خوب مى‏دانى كه استعداد آن را داشته‏ام. از تو مى‏خواهم مرا توفیق دهى كه كارهایم ثمربخش شود و در مقابل خَسان سرافكنده نشوم.
من باید بیش‏تر كار كنم، از هوى و هوس بپرهیزم، قواى خود را بیش‏تر متمركز كنم و از تو نیز اى خداى بزرگ مى‏خواهم كه مرا بیش‏تر كمك كنى.
تو اى خداى من، مى‏دانى كه جز راه تو و كمال و جمال تو آرزویى ندارم، آن‏چه مى‏خواهم آن چیزى است كه تو دستور داده‏اى و مى‏دانى كه‏عزت و ذلت به دست توست و مى‏دانم كه بى‏تو هیچ‏ام و خالصانه از تو تقاضاى كمك و دستگیرى دارم.
10 مى 1965
خدایا به‏تو پناه مى‏برم.
خدایا به‏سوى تو مى‏آیم.
خدایا بدبختم.
خدایا مى‏سوزم.
خدایا قلبم در حال تركیدن است.
خدایا رنج مى‏برم.
خدایا جهان به نظرم تیره و تار شده است.
خدایا بیچاره شده‏ام.
خدایا عشق حتى عشق محبوب‏ترین كسانم مكدر شده است.
خدایا بدبختم.
خدایا، آسمان آمال و آرزوهایم تیره و كدر شده است، به‏تو پناه مى‏برم و دست یارى به‏سوى تو دراز مى‏كنم، تو كمكم كن، نجاتم ده، تسكینم بخش، به‏قلب دردمندم آرامش ده، جز تو كسى را ندارم و راستى جز تو كسى را ندارم. نمى‏توانم )به( هیچ‏كس اطمینان كنم، نمى‏توانم به امّید هیچ‏كس زنده بمانم. دلم از همه گرفته. از همه ناراحتم. از دنیا رنج مى‏برم.
خسته‏ام، كوفته‏ام، پژمرده و دل‏مرده‏ام. با آن‏كه همه مرا خوشبخت تصور مى‏كنند. با آن كه به‏سوى مهم‏ترین مأموریت‏ها مى‏روم. با این‏كه باید شاد و خندان باشم. ولى چقدر افسرده و محزونم. حزن و اندوه قلبم را مى‏فشرد حتى نمى‏توانم گریه كنم، آه بكشم. نزدیك است خفه شوم.
خدایا به‏تو پناه مى‏برم. تو نجاتم ده. تنها و تنها تویى كه در چنین شرایطى مى‏توانى كمكم كنى، من به‏سوى تو مى‏آیم. من به كمك تو محتاجم و هیچ‏كس جز تو قادر نیست كه گره مرا بگشاید.