مامۆستا عه‌لائه‌ددين سه‌ججادي
ناوي ته‌واوي (عه‌لادين نه‌جمه‌دين عيسامه‌دين)ه‌‌و له‌بنه‌ماڵه‌ي ناوداري (سجادي)يه، ساڵي (1907) هاتۆته دنياوه له‌خێزانێكي ئايينيدا گه‌وره بووه .
ساڵي (1927) بۆ خوێندن هاتووه‌ته شاري سلێماني‌و له‌مزگه‌وتي شێخ جه‌لال‌و مزگه‌وتي حاجي مه‌لا ره‌سوڵ به‌فه‌قێيه‌تي دامه‌زراوه، ساڵي (1938) مۆڵه‌تي مه‌لايه‌تي لاي مامۆستا شێخ بابه‌عه‌لي ته‌كيه‌يي وه‌رگرتووه‌و چووه بۆ به‌غداو له‌مزگه‌وتي نه‌عيمه خاتوون له‌مه‌يدان بووه به‌پێشنوێژو دانيشتن‌و كاري ڕۆژانه‌ي له‌و مزگه‌وته‌دا بووه، له‌به‌غدايش لاي مامۆستايان شێخ ئه‌مجه‌د زه‌هاوي‌و شێخ محه‌مه‌د قزڵجي به‌هه‌ندێ له‌زانسته ئيسلامييه‌كاندا چووه‌ته‌وه، له‌ساڵي (1939)دا چووه‌ته مه‌يداني ڕۆژنامه‌نوسي‌و له‌ساڵي(1941)دا بووه به‌به‌ڕێوه‌به‌ري گۆڤاري (گه‌لاوێژ)و ورده ورده گه‌شه‌ي پێكردووه تا داخستني له(1949)دا .
له‌ساڵي (1948)دا پاش ڕاپه‌ڕيني كانون، گۆڤاري (نزار)ي به‌عه‌ره‌بي‌و كوردي ده‌ركردووه كه گۆڤارێكي نيشتمانپه‌روه‌ري سياسي بووه، پاش شۆڕشي 14ي ته‌مموزو تا ساڵي (1974) مامۆستاي ئه‌ده‌ب‌و مێژووي ئه‌ده‌بي كوردي بووه له‌كۆلێژي ئادابي زانكۆي به‌غدا، هه‌ر له‌ساڵي(1974)دا كراوه به‌ئه‌مينداري گشتي ئه‌وقاف و (3) ساڵ له‌و كاره‌دا ماوه‌ته‌وه، ساڵاني پاشه‌وه‌ي به‌خانه‌نشيني‌و خزمه‌تي ئه‌ده‌به‌وه به‌ڕێ كردووه، 13/12/1984 كۆچي دوايي كردووه و له‌گۆڕستاني شێخ عه‌بدولقادري گه‌يلاني له‌شاري به‌غدا له‌نزيك شێخ عه‌بدوڕه‌حمان ئه‌بولوافي نه‌قشبه‌ندي‌و شێخ ڕه‌زاي تاڵه‌باني به‌خاك سپێردراوه.
(دلێر عه‌لادين سجادي) لە کتێبي (يادي سجادي) کەساڵي (1987)وه‌ك وه‌فايه‌ك به‌ئه‌ده‌بي كوردي‌و به‌باوكي ده‌ريكردووه‌نوسيويەتي:
ساڵي (1984) ساڵي پرسه‌و ماته‌م بوو، چونكه له‌و ساڵه‌دا هه‌ندێ ئه‌ديب‌و نوسه‌رو ڕۆشنبيري وه‌ك (ئه‌مين ميرزا كه‌ريم، تۆفيق وه‌هبي، جگه‌ر خوێن، حسێن خانه‌قا، خاڵه ڕه‌جه‌ب، حه‌بيب عه‌لي ميراني، تاهر سادق ، عه‌لادين سه‌جادي‌و محه‌مه‌د فيدا) كۆچي دواييان كردو هه‌ريه‌كه‌يان به‌جۆرێك خزمه‌تي ميلله‌ته‌كه‌مانيان كردووه، له‌ناو ئه‌م ناوانه‌دا مامۆستا (عه‌لادين نه‌جمه‌دين سه‌جادي) چل ساڵي پتر ژياني خۆي له‌پێناوي زيندووكردنه‌وه‌ي كه‌له‌پوورو نوسينه‌وه‌ي مێژووي ئه‌ده‌بماندا به‌خت كردووه، ئه‌و سه‌رده‌مه‌ي مامۆستا سه‌جادي چووه‌ته به‌غداو بزووتنه‌وه‌يه‌كي ڕۆشنبيري كوردي سه‌ري هه‌ڵداوه (كوردي‌و مه‌ريواني) دوانزده كتێبيان چاپ كردووه، لاواني كورديش (يادگارو دياري)يان بڵاوكردۆته‌وه (يانه‌ي سه‌ركه‌وتن)يش له‌چالاكيدا بوو، (ژيان) له سلێماني و (روناكي) له‌هه‌ولێر ده‌رده‌چوون، سه‌جادي په‌يوه‌ندي له‌گه‌ڵ ڕوناكبيراني ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا په‌يدا كردووه‌و ئه‌وانيش كاريان تێكردووه، له‌دوا مانگي ساڵي (1939)دا گۆڤاري (گه‌لاوێژ)له‌به‌غدا هه‌ڵات‌و تيشكي پڕ شه‌وقي چياو هه‌ردو دۆڵه‌كاني كوردستاني ڕوناك كرده‌وه مامۆستا سه‌جادي ئاشنايه‌تي له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌راني ئه‌م گۆڤاره‌دا هه‌بوو . له‌به‌ر ئه‌وه‌ي به‌ڕێوه‌به‌ري گۆڤاره‌كه له‌به‌غدا نه‌ما، كاروباري گه‌لاوێژ خرايه ئه‌ستۆي سه‌جادي‌و هه‌ر خۆي كه‌ره‌سته‌ي بۆ كۆ ئه‌كرده‌وه‌و له‌چاپخانه‌دا سه‌رپه‌رشتي ئه‌كردو پيتاك‌و ئابوونه‌شي بۆ دابين ئه‌كرد، سه‌جادي له‌ساڵي (1948)دا شانبه‌شاني گه‌لاوێژ گۆڤارێكي نيو مانگي رامياري به‌ناوي(نزار)ه‌وه به‌كوردي‌و عه‌ره‌بي بڵاوكردۆته‌وه، پاش ئه‌وه‌ي بيست‌و دوو ژماره له‌و گۆڤاره ده‌رچوو، كاربه‌ده‌ستان (گه‌لاوێژ)و (نزار)يان له‌ساڵي(1949)دا داخست، پاش ئه‌وه مامۆستا ده‌ستي دايه كتێب نوسين، ئه‌وه‌بوو له‌ساڵي (1952)دا (مێژووي ئه‌ده‌بي كوردي) به‌قه‌واره‌ي(652) لاپه‌ڕه پێشكه‌ش كردين كه تيايدا وتويه‌تي (خۆم گه‌لێ به‌به‌ختيار ئه‌زانم كه خوا يارمه‌تي دام‌و توانيم له‌ماوه‌ي چه‌ند ساڵێكدا به‌كۆششي فيكرو ماڵي خۆم، ئه‌م كتێبه كه مێژووي ئه‌ده‌بي كورديه يا به‌واتايه‌كي فراوانتر (دائره المعارف )ي كوردي يه، بێنمه به‌رهه‌م‌و پێشكه‌شي بكه‌م) له‌دواييدا ئه‌ڵێت:(هێنام ئه‌ده‌بي كورديم كرد به‌كۆشكێك‌و به‌دنيايه‌ك به‌ڵام نه‌ك كۆشكێكي داروپه‌ردوو، چونكه ئه‌و جۆره كۆشكانه له‌به‌ر پلاري گه‌رماي هه‌تاوي هاوينداو سه‌رماي به‌فري زستاندا خۆيان ناگرن، كردم به‌كۆشكێك نه باكي به‌كڵپه‌و بڵێسه‌ي هه‌تاوو هاوين بێ، نه‌به‌تۆف‌و كڕێوه‌ي بۆراني زستان).
كاتێكيش به‌درێژايي سي‌و پێنج ساڵ كه ئيمامي مزگه‌وت بووه، هه‌موو ڕۆژێك نێوان نوێژاني مه‌غريب‌و عيشا له‌مزگه‌وته بچكۆلانه‌كه‌يدا ئه‌ديب‌و ڕۆشنبيرو ناسياواني له‌ده‌وري كۆ ئه‌بوونه‌وه‌و ده‌ست ئه‌كرا به‌گفتوگۆو نوكته‌و قسه‌ي خۆش.بۆيەش ئه‌و هه‌له‌ي له‌ده‌س نه‌داوه‌و ئه‌و قسه خۆش‌و نه‌سته‌قانه‌ي كه به‌دڵي بووبێت تۆماري كردوون‌و سه‌رله‌نوێ دايڕشتوونه‌ته‌وه، ئه‌وه‌بوو له‌ساڵي (1957)ه‌وه تا ساڵي (1983) هه‌شت به‌رگه كتێبي به‌ناوي (رشته‌ي مرواري)يه‌وه لێ چاپكردن، كه بوو به‌جۆره ئه‌ده‌بێكي زيندووي ميلله‌ته‌كه‌مان .
له‌ساڵي (1953)يشدا سيپاره‌يه‌كي ناوي كوڕو كچي كوردي پێشكه‌ش باوك‌و دايكان كرد، له‌ناوه‌ڕاستي په‌نجاكاندا گه‌شتێكي (1816) كيلۆ مه‌تري به‌ناو كوردستاندا كردو ئه‌م گه‌شتنامه‌يه‌ي كرده كتێبێكي سه‌ربه‌خۆ...... هه‌روه‌ها له‌فۆلكلۆري كورديشه‌وه سێ چيرۆكي له‌كتێبي (هه‌ميشه به‌هار)دا له‌ساڵي(1960)له‌چاپ داو ده‌رباره‌ي زمانيش له‌ساڵي (1962)دا كتێبي (ده‌ستورو فه‌رهه‌نگي كوردي) بلاَوكرده‌وه، له‌ساڵي (1969)دا خوالێخۆشبوو لايه‌كي له‌ڕه‌خنه‌ي ئه‌ده‌بي كوردي كرده‌وه به‌كتێبي (نرخ شناسي) ئه‌و كه‌له‌به‌ره‌شي پڕكرده‌وه، پاش ئه‌وه به‌ده ساڵ جوانكاريه‌كاني ناو ئه‌ده‌بي كوردي له‌كتێبي (خۆشخواني)دا خستيه به‌رده‌ست‌و ده‌رباره‌ي ئه‌م دوو كتێبه ده‌ڵێت ((هێنام ڕسته‌ي خۆشخوانيم كرد به‌وشه‌يه‌ك‌و كردم به‌ناو بۆ ئه‌م كتێبه كه قسه له‌ڕه‌وانبێژييه‌وه ده‌كات، وه‌كو له‌كاتي خۆشيدا رسته‌ي نرخ شناسيم كرد به‌ناو بۆ ئه‌و كتێبه كه باس له لێكۆڵينه‌وه‌ي ئه‌ده‌بي كوردي ده‌كات))!!
ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌يه‌كي گشتي بڕوانينه به‌رهه‌مه‌كاني ده‌بينين زۆربه‌ي زۆريان ده‌رباره‌ي ئه‌ده‌بي كوردين‌و هه‌ندێكيشيان له‌خانه‌ي كه‌له‌پوورو فۆلكلۆردا داده‌نرێن‌و له‌هه‌موو به‌رهه‌مه‌كانيدا ئه‌مانه‌تي زانستي پاراستووه‌و هه‌موو سه‌رچاوه‌يه‌كي دياري كردووه‌و له‌نوسيندا شێوه‌يه‌كي نوێي گرتووه‌ته‌به‌رو له‌هه‌ندێ بابه‌ته نوسيندا به‌داهێنه‌ر ده‌درێته قه‌ڵه‌م .
(مسته‌فا نه‌ريمان) له‌چله‌كه‌يدا ده‌ڵێت: (له‌و چل‌و دوو ساڵه‌ي كه مامۆستا سه‌جاديم تيادا ناسيوه‌و تێكه‌ڵاويم له‌گه‌ڵ په‌يدا كردووه، خووڕه‌وشت‌و هه‌ڵسوكه‌وتي ڕۆژانه‌ي وه‌ك نووكي قه‌ڵه‌مه‌كه‌ي خاوێن‌و بێگه‌رد بوو، له‌پاشمله ناوي كه‌سي به‌خراپه نه‌هێناوه‌و دڵي كه‌سيشي نه‌ڕه‌نجاندووه).
به‌و هێزه‌وه له‌ماوه‌ي سي‌و يه‌ك ساڵدا بيست‌و يه‌ك كتێبي به‌قه‌واره‌ي (5366) لاپه‌ڕه چاپكردووه ئه‌مه‌ش ده‌كاته 4%ي كتێبي كوردي ئه‌و ماوه‌يه، هيچ نوسه‌رێكي كوردمان به‌قه‌واره‌ي كتێب نه‌گه‌يشتووه‌ته ڕاده‌ي خزمه‌تي ئه‌و جگه له‌مامۆستاي پايه بڵند (مه‌لا عه‌بدولكه‌ريم موده‌ريس) كه به‌سێ هه‌زار لاپه‌ڕه كه‌وتووه‌ته ژووريه‌وه. سه‌ڕه‌راي ئه‌و هه‌موو به‌رهه‌مه چاپكراوانه، سه‌جادي چه‌ند به‌رهه‌مێكي حازره چاپي به‌جێ ماوه وه‌ك (به‌رگي نۆهه‌مي رشته‌ي مرواري)و (به‌رگي دووهه‌مي ده‌قه‌كاني ئه‌ده‌بي كوردي)و (كتێبي زينده‌وه‌ر)، هه‌روه‌ها ڕۆژانه بيره‌وه‌ري تايبه‌ت به‌خۆي ياداشت كردبوو . له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا هه‌رگيز له‌خۆبايي نه‌بووه‌و هه‌وڵي ئه‌وه‌شي داوه به‌رهه‌مي پوختترمان پێشكه‌ش بكات، ڕۆشنبيرو ئه‌ديب‌و نوسه‌ر ده‌بێت له‌ژياننامه‌و خوڕه‌وشته‌كاني كه‌ڵك وه‌ربگرن‌و بيكه‌نه مه‌شخه‌ڵ له‌گۆڕه‌پاني ڕۆشنبيريياندا، به‌مه روَحي مامۆستا شاد ده‌بێته‌وه . هه‌ره‌وه‌ك خۆي له‌پێشه‌كي كتێبي (مێژووي ئه‌ده‌بي كوردي)دا ده‌ڵێ:ده‌مێ ساڵه، بگره ئه‌وه‌ته‌ي هۆشم كردۆته‌وه، له‌كانگاي دڵه‌وه حه‌زم له‌ئه‌ده‌ب‌و ئه‌ده‌بيات كردووه، به‌و بۆنه‌وه گه‌لێ جار خووم ئه‌دايه خوێندنه‌وه‌ي ئه‌و شتانه كه ئاشنايه‌تيان به‌ئه‌ده‌به‌وه هه‌يه، به‌تايبه‌تي هينه‌كاني ڕۆژهه‌ڵات چ عه‌ره‌بي، چ فارسي، ئه‌مه بێجگه له‌ئه‌ده‌بياتي ڕۆژئاوا – جۆش‌و خرۆشێكي ئه‌دامێ‌و ئه‌يخستمه عاله‌مێكي تره‌وه، ماوه‌يه‌كي باش ئه‌مه ئيشم بوو، به‌بێ ئه‌وه بچم به‌لاي بيروباوه‌ڕێكي ترا ! ……. مومتاز حه‌يده‌ري له‌چله‌ي ماته‌ميني مامۆستاي نه‌مردا ده‌ڵێت: ((مردوو لنگي درێژ ده‌بێته‌وه) ئه‌وه‌تا به‌ر له‌ساڵ‌و نيوێك وتارێكم له‌خولي دووه‌مي ژماره‌ي(12)ي نوسه‌ري كورد له‌ژێر ناوي (مامۆستا سه‌جادي، خه‌رمان به‌ره‌كه‌ت)دا نوسي، داواي ئه‌وه‌م كرد تا مامۆستا سه‌جادي له‌ژيانه ميهره‌جانێكي ئه‌ده‌بي گه‌وره‌ي ڕێزگرتني بۆ ساز بكرێ، به‌ڵام به‌داخه‌وه زۆريش به‌داخه‌وه، به‌تاقه دێڕێكيش پێشوازي پێشنياره‌كه نه‌كرا ….. !! ئێستاكه‌ش وا ڕۆڕۆي بۆ ده‌كه‌ين، فرمێسكي بۆ ده‌ڕێژين، ئه‌رێ تاكه‌ي، زيندووكوژه‌ي مردوو په‌رست بين ؟!)
مامۆستا (هه‌ژار موكرياني) له‌وتارێكيدا بۆ كۆچي سه‌جادي نوسيوێتي ( ڕۆژێك سه‌يري دوكانێكي به‌غدام ده‌كرد، چه‌قه‌ڵێكي مۆميايي كراوي لێدانرابوو، له‌ژێر قاچيه‌وه لێي نوسرابوو (بيست‌و پێنج ديناري ته‌واو) من سه‌ري زماني خۆم گه‌ست، هات به‌دڵما، هه‌ياران ! ئه‌م مام چه‌قه‌ڵه موحته‌ره‌مه ئاخۆ ده‌بێت به زيندوويي سه‌ر شاعير، نوسه‌ر، هونه‌رمه‌ندێكي كورد بوبێ له‌ژيانيدا له‌برسان‌و له‌ترسان ئۆقره‌ي نه‌بوبێ‌و ئێستاكێ لاشه‌ي مۆميايي به‌م ده‌ردو مه‌خسه‌ره چوبێ؟ كێ ئه‌زانێ؟ هه‌زار دانه به‌زيندويي فلسێ ناژي )، هه‌ژار درێژه‌ي به‌وتاره‌كه‌ي ده‌داو باسي چه‌ند ڕۆشنبيرێكي كورد ده‌كات ( مه‌لا مارفي كۆكه‌يي) ئه‌گه‌ر بێژم له‌برسا مرد ڕه‌نگه باوه‌ڕم پێنه‌كه‌ن، چونكه ئه‌و ده‌م ناني وشك زۆر هه‌رزان بووه ... قانيع هه‌تا مرد نان‌و دۆي خۆي له‌په‌نايه‌ك نه‌دي ... فايه‌ق بێكه‌س كه چريكه‌ي گوێي دوژمناني كه‌ڕ ده‌كرد، دوو لێفه‌ي له‌ماڵدا نه‌بوو كه خۆي‌و منداڵه‌كاني پێداپۆشێ به‌قه‌رزداري مرد .... گۆران ئه‌و ئه‌ستێره گه‌شه‌ي ئاسماني ئه‌ده‌بياتي كورد، بۆ دابينبووني بژێوي ده‌گاته يافاي فه‌ڵه‌ستين وتاربێژي ڕاديۆي (شه‌رقي ئه‌دنا) بێ ... جگه‌رخوێن په‌نجا ساڵ پتر بۆ شيعرو چيرۆكي كوردي چه‌وسايه‌وه له‌جياتي نان خوێني جگه‌ري خۆي ده‌خوارد، چه‌ند له‌كوردستان ژياو من ده‌مناسي گه‌سكلێده‌ري‌کۆڵانان له‌و تێرتربوون، كه‌س ئيره‌يي پێ نه‌ده‌برد، ئه‌وانه له‌ژيان ئاوابون له‌پاش مردنيان چاوا بوون ؟)
ئه‌مه‌ش ناوي كتێبه‌كاني‌و ساڵي دانانيان:
1- مێژووي ئه‌ده‌بي كوردي، (1952)و (چاپي دووه‌م 1971)
2- ناوي كوردي، (1953) .
3- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي يه‌كه‌م، (1957)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005)
4- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي دووه‌م، (1957)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
5- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي سێيه‌م، (1958)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
6- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي چواره‌م، (1968)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
7- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي پێنجه‌م، (1972)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
8- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي شه‌شه‌م، (1979)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
9- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي حه‌وته‌م، (1980)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
10- ڕشته‌ي مرواري، به‌رگي هه‌شته‌م، (1983)و (چاپي دووه‌م 1999)و (چاپي سێيه‌م 2005) .
11- گه‌شتێك له‌كوردستاندا، (1956) .
12- شۆڕشه‌كاني كورد (1959)و (چاپي دووه‌م 2005) .
13- هه‌ميشه به‌هار (1960) .
14- ده‌ستوورو فه‌رهه‌نگي زماني كوردي، (1961) .
15- ئه‌ده‌بي كوردي‌و لێكۆڵينه‌وه‌ي ئه‌ده‌بي كوردي، (1968) .
16- نرخ شناسي، (1970) .
17- دوو چامه‌كه‌ي نالي‌و سالم، (1973) .
18- كورده‌واري، (1974) .
19- ده‌قه‌كاني ئه‌ده‌بي كوردي (1978) .
20- خۆشخواني، (1978) .
دوو ناميلكه شي ده‌ركردووه، يه‌كه‌ميان بۆ يادي شاعيري پايه‌به‌رز (پيره‌مێرد) كه به‌ناوي (يادي پيره‌مێرد)ه‌وه له‌ساڵي(1951) ده‌ري كردووه كه (112) لاپه‌ڕه‌يه، دووه‌ميان بۆ يادي مێژوونوسي پايه‌به‌رز (محه‌مه‌د ئه‌مين زه‌كي به‌گ) كه به‌ناوي (يادي كۆچي محه‌مه‌د ئه‌مين زه‌كي)ه‌وه له‌ساڵي (1948)دا ده‌ري كردووه كه 80لاپەڕەيە.
