پرسش

ربا چیست ؟ و چرا در اسلام با آن مخالفت بسیار شده است ؟

پاسخ

باسلام.
ربا این است که پولی را به عنوان قرض به شخص دیگری می دهید به شرط اینکه قرض گیرنده هنگام ادای آن، علاوه بر اصل پول ، چیزی اضافه تر را به قرض دهنده بپردازد. این نوع قرض دادن را قرض ربوی و آن اضافه را ربا می گویند.

در حرمت ربا نصوص( آیات و روایات) قطعی فراوانی وجود دارد ; از جمله:

1- آیه شریفه «احل الله البیع و حرأم الربا » بقره , آیه 27
2-در آیه شریفه «فان لم تفعلوا فأذنوا بحربٍ من الله و رسوله». سوره بقره ، آیه 279مى‏فرماید از این كار دست بردارید و الاّ استمرار این كار به منزله جنگ با خدا و پیامبر اوست.

از میان روایات به عنوان نمونه ، روایات ذیل كه از شیعه و سنى نقل شده است تقدیم مى‏شود:
1ـ امام صادق(ع): ربا هفتاد جزء دارد آسان‏ترین آن مانند این است كه كسى با مادرش در بیت‏الله الحرام زنا كند). «الرّبا سبعون جزءا أیسره أن ینكح الرجل أمه فى بیت الله الحرام» ؛ (بحارالانوار، ج 103، ص 117، همان، ص 49).
2ـ امام صادق(ع): یك درهم ربا، گناهش نزد خداوند تبارك و تعالى بیشتر از 30 بار زنا كه تمام آن با محارم مانند خاله و عمه صورت پذیرد، مى‏باشد. «درهم ربا اعظم عندالله من ثلاثین زنیة كلها بذات محرم مثل خالته و عمته»، (بحارالانوار، ج 3، ص 116، به نقل از میزان الحكمة، ج 4، ص 48).
3ـ از رسول خدا(ص) نقل شده است كه آن حضرت فرمودند: خداوند متعال خورنده ربا و كارگزار و وكیل در ربا و كاتب و دو شاهد بر این گونه معامله را لعنت نموده است: «اِنّ الله عزوجل لعن آكل الربا و موكله و كاتبه و شاهدیه»، (كنز العمال، خ 76، ص 330، همان، ص 46).

4ـ در كتاب شریف فقه الرضا آمده است «ربا حرام و از گناهان كبیره است كه خداوند مرتكب آن را تهدید به آتش جهنم نموده است و این كار در زبان همه انبیاء و كتب آسمانى حرام بوده است»، (مستدرك الوسایل، ج 2، ص 478، همان، ص 46).
5ـ شبیه همین روایات در منابع اهل سنت از رسول اكرم(ص) نقل شده است مانند: «الربا سبعون حوبا و أسرها كنكاح الرّجل أُمه»، (كنزل‏العمال، خ 9773، همان، ص 49).

اما فلسفه حرمت ربا :

تقریبا در میان همه اقوام ربا مورد مذمت بوده و مردم با افراد رباخوار به نگاه ناهنجار اجتماعى توجه مى‏كردند.
چنانچه در تورات و غیره هم ربا را حرام كرده است. و ویل دورانت در كتاب تاریخ معروف خود مى‏گوید كه رباخوارى در میان ایرانیان قدیم رائج نبوده ولى باز پس دادن وام را واجب و مقدس مى‏شمردند، (تاریخ ویل دورانت، ج 1، ص 544). و در تاریخ است كه هندیان هم پول خود را به ربا نمى‏دادند، و از ضرب المثل معروف چینى «دزدان عمده صرافى مى‏كنند» نیز استفاده مى‏شود كه رباخوارى در چین كهن عملى مذموم بوده است.
رباخوارى در حقیقت یك نوع سرقت بیشرمانه در لباس معامله و حتى گاهى در لباس كمك است. و چه كسى پیدا مى‏شود كه با تمام وجود عواطفش از چنین سرقت بیزار نباشد.
اما درباره فلسفه حرمت ربا، مطالب بسیار نوشته شده و ما بطور اختصار به برخى اشاره مى‏كنیم و براى توضیح بیشتر به كتاب‏هاى مربوطه مراجعه شود، (مكتب اسلام سال 21 ش / 10 / 12 و...).
1. اولین فلسفه حرمت ربا این است كه: رباخوارى با فلسفه پیدایش پول تضاد دارد چون رباخواران كه پول را مى‏دهند و از آن سود مى‏گیرند پول را از فلسفه اصلیش تحریف كرده و تبدیل به یك كالاى كاذب ساخته‏اند. و مسلما این تحریف آثار منفى در روند معاملات و اقتصاد بشر خواهد گذارد و بیمارى ركود و تورم اقتصادى و دو قطبى شدن جامعه و مانند آنها از این آثار منفى است.
2. دومین فلسفه حرمت ربا: مى‏دانیم كه خمیرمایه اصلى همه درآمدهاى سالم در اسلام، كار، است. كار در شكل تولیدى، در شكل فكرى در شكل خدمات، و در هر شكل سازنده و مفید و ثمربخش دیگر. و هر درآمدى كه به كار منتهى نشود درآمد غیرسالمى است. و خلاصه اینكه ربا گنج بى‏رنج است و درد بى‏درمان براى جامعه چرا كه رباخواران، اعم از اشخاص و مؤسسات رباخوار، روز به روز قوى‏تر مى‏شوند و ربا دهندگان ضعیفتر و لاغرتر و سرانجام همه زندگى خود را در این راه از دست مى‏دهند.
3. سومین فلسفه حرمت ربا: رباخوارى دشمن بزرگ ارزش‏هاى اخلاقى است تا اینجا بیان شد كه رباخوارى چقدر تأثیر منفى در مسائل اقتصادى دارد. ولى ضررهاى رباخوارى منحصر به ضرر اقتصادى نیست بلكه رباخوارى اثرات بسیار نامطلوبى در زمینه اخلاق اجتماعى دارد.
امام صادق(ع) درباره فلسفه تحریم ربا مى‏فرمایند: «اگر رباخوارى حلال باشد مردم تجارت و فعالیت‏هاى تولیدى را كه مورد نیاز جامعه آنها است ترك مى‏گویند و به رباخوارى روى مى‏آورند لذا خداوند ربا را حرام كرده تا مردم از حرام به حلال روى آورند و به سراغ كسب و كار و خرید و فروش و تولید بروند»، (وسائل الشیعه، ج 12، ص 42).
و اگر رباخوارى در جامعه رواج پیدا كند باعث دشمنى‏ها مى‏شود و كینه‏ها را در سینه‏ها راسخ مى‏كند و بذر نفاق و تفرقه را در جامعه مى‏پاشد و باعث حرام‏خوارى مى‏شود اما اگر قرض الحسنه جایگزین او شود باعث محكم شدن دوستى‏ها و رواج برادرى و ایثار و فداكارى و گذشت را زنده مى‏نماید، (مكتب اسلام، سال 21، ش 3، ص 12).
4. چهارمین فلسفه حرمت ربا، (مكتب اسلام، سال 21، شماره 40، ص 9): تضاد ربا با پیوندهاى عاطفى. وقتى عده‏اى رباخوار در جامعه پیدا شوند و مردم با زحمت زیاد پولى كه تحصیل مى‏كنند را به رباخوار بدهند در چنین جامعه‏ى مردم نمى‏توانند با هم ارتباط عاطفى و اساسى برقرار كنند چون ربادهنده مشاهده مى‏كند كه او با چه سختى‏ها پول بدست مى‏آورد و به شخص رباخوار مى‏دهد و او با كیف و لذت مى‏خورد و خوش مى‏گذراند و زن و بچه او در رفاه ولى زن و بچه ربادهنده در رنج و مشقّت هستند، همین باعث قطع روابط عاطفى و مهر و محبت در جامعه میان افراد مى‏شود.
5. ربا عامل مهم در ورشكستى‏هاست: یكى از آثار زیانبار رباخوارى آن است كه موسسات اقتصادى و افراد را به ورشكستى مى‏كشاند زیرا قدرت كاذب فعالیت اقتصادى در افراد تولید مى‏كند و همان قدرت كاذب یكى از عوامل ورشكست است حتى بسیار كسانى كه به خاطر عدم توانائى بر پرداخت اقساط وام خود، تمام زندگى حتى خانه مسكونى خود را كه شدیدا به آن نیاز دارد از دست داده و بر خاك سیاه نشسته‏اند.
6. رباخوارى مادر بسیارى از مفاسد اجتماعى است: چون افراد رباخوار پول داران بیكار هستند كه زمینه فساد و بى‏بند و بارى در آنها زیاد است و افراد ورشكسته از ظلم رباخواران نیز به نوع دیگر زمینه فساد در آنها بوجود مى‏آید، (مكتب اسلام، سال 21، شماره 28، ص 12).
موفق باشید.