پرسش

سلام
آیا جویدن سقز (معروف به بنه) مفید است؟وچه خواص وکاربردهایی دارد؟
ممنون از پاسخگوییتان

پاسخ

باتشکرازمشاوره: بنه گیاهی درختی و از خانواده پسته است كه در فارسی به نام های دیگر مانند چاتلانقوش، شاتلانقوش، سقز، سقوز، راقور، قسقان، داربن، بنشت و گلخونك كله از آن یاد شده است. میوه آن به اندازه یك نخود با دم میوه بلند می باشد. مصرف میوه بنه نفخ معده را كاهش داده برای سرفه، لقوه، فلج، رفع سر درد، تقویت نیروی جنسی،تقویت اعصاب، صاف كردن صدا، یرقان، سختی ترشح ادرار، درد كمر، زانو درد و درد مفاصل مؤثر و مفید می باشد.

سقز (پسته کوهی)
نام علمی بنه Pistacia atlantica

كلیات
یکی از ارزنده ترین فرآورده های جنگل های غرب ایران در جنگل های سردشت، بانه، مریوان، کرمانشاه، ایلام و لرستان سقز یا شیره جمع آوری شده و پرورده درختان بنه می باشد. بهره برداری از محصولات فرعی جنگل ها و مراتع در ایران از دیرباز رایج بوده و فرآورده های گیاهی جهت مصارف گوناگون داروئی، خوراکی و صنعتی مورد استفاده مردم قرار گرفته است.

بهره برداری از فرآورده های مرتعی و جنگلی مستلزم کار طاقت فرسا و زحمات مداوم و مستمر چند ماهه در طول سال می باشد.
در صنایع، به خصوص شیمیایی و داروئی رستنی ها به صورت ذخایر عظیمی از ثروت و نعمت معرفی می شوند. کشور ایران با دارا بودن تنوع آب و هوائی و تعداد گونه های گیاهی مجموعه ای بسیار غنی از فرآورده ها را دارا می باشد. که در صورت شناسایی و اعمال روش های بهره برداری می توان سهم قابل توجه ای را در صادرات غیر نفتی داشته باشند.
انتشارات این درخت از جزایر کاناری و کشورهای ساحلی دریای مدیترانه آغاز می شود و تا آسیای صغیر و سوریه و قفقاز و ایران و افغانستان و پاکستان امتداد می یابد. درختی است با تاجی گرد، تنه ای به طور نسبی قطور و پوستی ناصاف و تیره رنگ. برگ مرکب شانه ای فرد، تخم مرغی شکل با حاشیه ای کم و بیش مژه دار، سطح رویه برگ ها شفاف و از تعدادی برگچه باریک تشکیل گردیده است.
ابعاد آن در غرب ایران به بلندی 4 تا 6 متر و قطر تنه آنها به 15 تا 80 سانتی متر و گاهی بیشتر می رسد. چوب آن سخت و متراکم است و به علت آن که هر ساله از تنه این درخت سقزمی گیرند، ساکنین محلی در حفظ و حراست آن می کوشند.

نام های محلی
بنه گویای استقرار این درخت پر ارزش در مناطق فوق الذکر و دیگر رویشگاه های پراکنده ایران می باشد از جمله: چاتلانقوش (دامنه های جنوبی البرز)، سقز (میانه، زنجان، کردستان)، سقوز و راقور (ارمنه ارسباران)، و پنجه (علی آباد منجیل)، بنه در فارس و بلوچستان، کلخانک کله، کلنگ (در سپید دشت و لرستان)، و نوش (در لاین، بین کرمانشاه و سنندج)، سقز آغاجی (در اطراف رضائیه)، و ... .

صمغ سقز
از مهمترین محصولات درختان بنه صمغی به نام سقز است که در مجاری تراونده لایه خارجی پوست داخلی وجود دارد (صمغ ها ترکیبات بی شکل، با ساختمان شیمیایی پیچیده می باشند، این ماده اغلب در داخل حفره های شیزوژن یا شیزولیزوژن یا سایر حفره های موجود در گیاهان تولید شده، یافت می شوند و به طور معمول آخرین مرحله متابولیسم گیاهی به شمارمی روند.)
چنان چه خراشی در این قسمت ایجاد گردد، به صورت مایع نیمه غلیضی به بیرون تراوش می کند. شیرابه استخراج شده از درخت ابتدا به رنگ سبز مایل به زرد بوده و تلخ مزه است. تراوش تدریجی شیرابه به درون پیاله گلی (در روش بهره برداری سنتی) باعث اضافه شدن گرد و خاک به آن می شود و لذا عمل تصفیه و پرورش شیره سقز امری ضروری به نظر می رسد.
صمغ حاصل از درختان بنه را با نام هائی چون سقز، صمغ، رزین و الئورزین نام برده اند. الئورزین از آن جهت به نام این صمغ نهاده شده چون در صمغ حاصله مخلوطی از رزین ها و اسانس وجود دارد و در اصطلاح این گونه مخلوط ها را الئورزین می نامند.
سقز یکی از مرغوب ترین صمغ ها به شمار می آید و از نظر ترکیبات شیمیایی و ساختمان فیزیکی جزء الئورزین ها محسوب می شودو با توجه به درجه خلوص مواد متشکله (تربانتین و کلوفان) نسبت به محصولات مشابهی که هم اکنون در بسیاری از کشورهای آسیا، اروپا و آمریکا به عمل می آید برتری داشته و در صنایع داروئی و ساخت مواد شیمیائی بنیانی استفاده فراوان دارد. در ضمن مصرف شیره خام سقز در حالت ناشتائی به وسیله اهلی محلی موجب دفع سنگ کلیه گردیده است.
البته در مرحله پروراندن سنتی سقز، قسمت اعظم تربانتین در اثر حرارت تبخیر و از دسترس خارج می گردد. ولی در روش سنتی (در کارخانه تبدیلی) تربانتین موجود در شیره استخراج شده و به مصارف متعددی در صنعت می رسد.

موارد کاربرد سقز

الف - استفاده از صمغ بنه در طب سنتی
از سقز خام که به نام محلی داچکه تاله در سنندج معروف است به طور سنتی برای درمان های زیر استفاده می شود:
- برای خارج کردن موم از داخل روده
- التیام زخم، که بر روی زخم مالیده می شود
- از بخار پخت سقز برای تقویت چشم، به عنوان مسهل
- برای تسکین دردهای مفصلی و روماتیسمی
- به صورت مخلوط با زفت برای درمان کچلی، از پودر آن به صورت خوراکی برای نرمی سینه و تسکین دردهای ریوی استفاده می شد.

ب - کاربرد سقز در صنایع مختلف
روغن تربانتین خام به عنوان حلال برای اکسید رزین روغن ها و لاک ها و همچنین رنگ های نقاشی، دفع آفات، رزین های ترپن، اسانس ها و عطریات و سایر مصارف صنعتی و مواد اصلاح کننده لاستیک به کار می رود.
کلوفان خام به عنوان حجیم کننده و پرکننده صمغ های گران بها، آهار کاغذ، چسب و از مشتقات آن در روغن های معدنی، مرکب چاپ روزنامه ها، محلول های چسبی، روغن های کابل، مایع جوشکاری، کف پوش، تهیه رزینات فلزی، صنایع کاغذ های اختصاصی، رنگ های سرامیکی و ... به کار می رود.