پرسش

با سلام خدمت شما
توضیح دهید كه تشیع چگونه به دو شاخه اخباریون و اصولیون تبدیل شد تاسیس كنننده این شاخه ها چه كسانی بودند خواهشن توضیح كامل در این مورد بدهید و اخباریون اصولیون را توضیح بدهید اگر ممكن است كتابی كامل و جامع در این مورد معرفی كنید
21 ساله
دانشجو

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
اخباریون همان اصحاب حدیث هستند که در شیعه آنان را اخباریه نیز می نامند. ایشان تابع ظاهر اخبارند، بدون آن که در مراد حقیقی آن تفکر کنند. آنها اجتهاد و استنباط در اخبار را باطل می دانند.
مرحوم ملامحمدامین بن محمد شریف استرآبادی(درگذشته در سال 1033هـ.ق.) مؤسس این مکتب در میان شیعیان متأخر بود. او نخستین کسی است که باب ملامت بر روی مجتهدان شیعه را گشود، به قسمی که به شکل رسمی دو گروه اخباریها و اصولیان در میان علمای دین شناس پدید آمد.
کتاب ملامحمدامین موسوم به "الفوائد المدینة" است، و مطالب آن غالبا راجع به ملامت و سرزنش مجتهدان است. او در این کتاب مجتهدین را به تخریب و تضییع دین و اخبار متهم می سازد.
ملامحمدامین منکر اجتهاد شد، و می گفت که اجتهاد علمای شیعه بر طریق قدمای آن قوم نیست. به نظر او قرآن، به سبب وجود "ناسخ و منسوخ" و "محکم و متشابه" و "مطلق و مقید" و "عام و خاص"، قابل استفاده مجتهد نمی باشد، و ظواهر قرآن برای آنها قابل استناد نیست. او عقل را نیز مبتلا به اشتباه می دانند و جز در بدیهیهات و حسیات به عقل اعتماد ندارند. او می گوید: چون قرآن مشتمل بر مطالب عالیه و مضامین شامخه ای است، فهمیدن آن دسترس هر کس نیست، بلکه تنها پیامبر و اهل بیت او هستند که عالم به قرآن و تأویل آن می باشند. اجماع هم که از دیرباز، حتی نزد مجتهدین اعتبار استقلالی خود را از دست داده بود، و مرحوم استرآبادی بر بی اعتباری آن تأکید ورزید.
بنا بر این تنها منبع معتبر نزد اخباریها اخبار است؛ علاوه بر آن که نزد آنها تنها ظاهر اخبار مورد توجه و استناد است.
اخباریون می گویند: آنچه مجتهد با اجتهاد خود به آن می رسد جز "ظن و گمان" نیست؛ و ظن به موجب حکم شرع قابل اعتماد نمی باشد. «إن الظن لایغنی من الحق شیئا»
در مقابل اخباری ها، اصولیون هستند، که در استنباط احکام شرعیه فرعیه به "قرآن"، "سنت"، و به خصوص "عقل" تمسک می کنند. علم اصول در تبیین همین ادله بنیان گذارده شده، و در نزد اصولیون از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اصولی ها اجتهاد را "واجب کفایی" می دانند، بر خلاف اخباری ها که اجتهاد را "حرام" می شمارند.
این مبانی در برداشت از دین اختلافات زیادی در احکام فقهی در نزد اخباری و اصولی بوجود می آورد. مثلا اصولی ها می گویند: اموری که در آن نص بر حرمت آن نرسیده باشد، مباح است ـ (اصالت الإباحة) ـ بر خلاف اخباری ها که در این گونه موارد "احتیاط" را واجب می دانند.
و یا مثلا اصولی ها به همه احادیث اعتماد ندارند، و حتی کتب اربعه را هم ارزیابی سندی می کنند، و احیانا اخبار را به "صحیح"، "حسن"، "موثق" و "ضعیف" تقسیم می کنند، اما اخباری ها اولا اعتماد بیشتری بر اخبار رسیده دارند، و معمولا کتب اربعه را بدون هیچ مناقشه ای معتبر می دانند، و ثانیا در بین اخبار به درجه بندی و ترجیح در میان خود اخبار قائل نیستند، و خبر را فقط منحصر به "صحیح" و "ضعیف" می دانند.
پس از تأسیس اخباریگری توسط مرحوم استرآبادی، قریب دو قرن بین اخباری ها و اصولی ها اختلاف علمی برقرار بود، و کم و بیش در این مدت اخباری ها بر حوزه های علمیه شیعه غلبه داشتند، تا این که آقامحمدباقر معروف به "وحید بهبهانی"(متولد بین سال های 1116 تا 1118هـ.ق. و درگذشته بین سال های 1205 تا 1208هـ. ق.) که او را آقای مطلق و "مجدّد" نیز می خواندند بر مسند فقاهت نشست، و توانست با قدرت علمی خود بساط اخباریگری را برچیند. از زمان او حوزه های علمیه دوباره مشی اجتهاد را پذیرفت، و مجتهدان بر اخباری ها غلبه یافتند.
در این باره باید به کتاب هایی که متضمن ایرادهای هر گروه بر دیگری است مراجعه کنید. از جمله این کتب می توانید در فارسی به کتاب "فرهنگ فرق اسلامی"، تألیف دکتر محمد جواد مشکور(مشهد: آستان قدس رضوی) مراجعه کنید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.
باستانی.