تبیان، دستیار زندگی

زندگى امام ابو الحسن على الرضا ابن موسى الكاظم ابن جعفر الصادق ابن محمد الباقر بن على بن حسین بن على بن ابى طالب علیهم السلام هشتمین امام از ائمه اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین

امام رضا (ع) در روز جمعه، یا پنج‏شنبه 11 ذى حجه یا ذى قعده یا ربیع الاول سال 153 یا 148 هجرى در شهر مدینه پا به دنیا گذاشت. بنابراین تولد آن حضرت مصادف با سال وفات امام صادق (ع) بوده یا پنج‏سال پس از درگذشت آن حضرت رخ داده است. همچنین وفات آن حضرت در روز جمعه یا دوشنبه آخر صفر یا 17 یا 21 ماه مبارك رمضان یا 18 جمادى الاولى یا 23 ذى قعده یا آخر همین ماه در سال 203 یا 206 یا 202 هجرى اتفاق افتاده است. شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا گوید قول صحیح آن است كه امام رضا (ع) در 21 ماه رمضان، در روز جمعه سال 203 هجرى درگذشته است. وفات آن حضرت در سال 203 در طوس و در یكى از روستاهاى نوقان به نام سناآباد اتفاق افتاد.

با تاریخ‏هاى مختلفى كه نقل شد، عمر آن حضرت 48 یا 47 یا 50 یا 51 سال و 49 یا 79 روز یا 9 ماه یا 6 ماه و 10 روز بوده است. اما برخى كه سن آن حضرت را 55 یا 52 یا 49 سال دانسته‏اند، سخنشان با هیچ یك از اقوال و روایات، منطبق نیست و ظاهرا تسامح آنان از اینجا نشات گرفته كه سال ناقص را به عنوان یكسال كامل حساب كرده‏اند. از جمله این اقوال شگفت آور سخن شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا است كه گفته است: میلاد امام رضا (ع) در 11 ربیع الاول سال 153 و وفات وى در 21 رمضان سال 203 بوده و با این حساب آن حضرت 49 سال و شش ماه در این جهان زیسته است. مطابق آنچه صدوق نقل كرده، عمر آن حضرت پنجاه سال و شش ماه و ده روز مى‏شود و منشا این اشتباه را باید عدم دقت در جمع و تفریق اعداد دانست‏شیخ مفید نیز مرتكب این اشتباه شده است و ما در حواشیهاى خود بر كتاب المجالس السنیه متذكر این خطا شده‏ایم.

بنابر گفته مولف مطالب السؤول، امام رضا (ع) 24 سال و چند ماه و بنابر قول ابن خشاب 24 سال و 10 ماه از عمر خویش را با پدرش به سر برد. لكن مطابق آنچه گفته شد، عمر آن حضرت در روز وفات پدرش 35 سال یا 29 سال و دو ماه بوده و پس از درگذشت پدرش چنانكه در مطالب السؤول نیز آمده، 25 سال زیسته است و نیز مطابق آنچه قبلا گفته شد آن حضرت پس از پدرش بیست‏سال در جهان زندگى كرد. چنانكه شیخ مفید نیز در ارشاد همین قول را گفته است. برخى نیز این مدت را بیست‏سال و دو ماه، یا یست‏سال و نه ماه، یا بیست‏سال و چهار ماه، یا بیست و یكسال و 11 ماه، ذكر كرده‏اند كه این مدت، روزگار امامت و خلافت آن حضرت به شمار است. در طول این مدت آن حضرت دنباله حكومت هارون رشید را كه ده سال و بیست و پنج روز بود درك كرد. سپس امین از سلطنت‏خلع شد و عمویش ابراهیم بن مهدى براى مدت بیست و چهار روز به سلطنت نشست. آنگاه دوباره امین بر او خروج كرد و براى وى از مردم بیعت گرفته شد و یكسال و هفت ماه حكومت كرد ولى به دست طاهر بن حسین كشته شد. سپس عبد الله بن هارون، مامون، به خلافت تكیه زد و بیست‏سال حكومت كرد. امام رضا (ع) پس از گذشت پنج‏یا هشت‏سال از خلافت مامون به شهادت رسید.

مادر امام رضا (ع)

در مطالب السؤول گفته شده است كه: مادر آن حضرت كنیزى بود. كه خیزران مرسى نام داشت. برخى نام وى را شقراء نوبیه، ذكر كرده‏اند كه اروى، اسم او و شقراء لقب وى بوده است.

طبرسى در اعلام الورى گوید: مادرش كنیزى بود به نام نجمه كه به وى ام البنین مى‏گفتند. برخى نام مادر آن حضرت را سكن نوبیه و تكتم، نیز گفته‏اند. حاكم ابو على گوید: از جمله شواهدى كه دلالت دارد نام مادر امام رضا (ع) تكتم بود، سخن شاعرى است كه در مدح آن حضرت فرموده است:

الا ان خیر الناس نفسا و والدا

و رهطا و اجدادا على المعظم ⁽¹⁾

اتتنا به للعلم و الحلم ثامنا

اماما یودى حجة الله تكتم ⁽²⁾

ابو بكر گوید: عده‏اى این شعر را به عموى ابو ابراهیم بن عباس منسوب ساخته‏اند و من آن را روایت نمى‏كنم و روایت و سماع این شعر براى من واقع نشده بنابراین نه آن را اثبات مى‏كنم و نه ابطال. وى همچنین گوید: تكتم از اسامى زنان عرب است و در اشعار بسیارى به كار رفته است. از جمله در این بیت:

«طاف الخیالان فزادا سقما

خیال تكنى و خیال تكتما»

فیروز آبادى نیز بر این اظهار نظر صحه گذارده و گفته است: تكنى و تكتم به صورت مجهول، هر یك از نامهاى زنان است.

كنیه امام رضا

كنیه آن حضرت را ابو الحسن و نیز ابو الحسن ثانى خوانده‏اند. ابو الفرج اصفهانى در مقاتل الطالبیین روایتى نقل كرده و مبنى بر آن كه كنیه آن حضرت، ابو بكر بوده است. وى به سند خود از عیسى بن مهران از ابو صلت هروى نقل كرده است كه گفت: روزى مامون از من پرسشى كرد. گفتم: ابو بكر در این باره چنین و چنان گفته است. مامون پرسید: كدام ابو بكر؟ابو بكر ما یا ابو بكر اهل سنت؟گفتم، ابو بكر ما. پس عیسى از ابو صلت پرسید: ابو بكر شما كیست؟پاسخ داد: على بن موسى الرضاست كه بدین كنیه خوانده مى‏شود.

لقب آن حضرت

در كتاب مطالب السؤول در این باره آمده است: القاب آن حضرت عبارت است از رضا، صابر، رضى و وفى، كه مشهورترین آنها رضاست. در فصول المهمة نیز مشابه این مطلب آمده با این تفاوت كه در آنجا به جاى القاب رضى و وفى، زكى و ولى یاد شده است. در مناقب ابن شهر آشوب گفته شده است: احمد بزنطى گوید: بدان جهت آن حضرت را رضا نامیدند كه او از خدا در آسمانش رضا بود و براى پیامبر و ائمه در زمین رضا بود. و نیز گفته‏اند چون مخالف و موافق گرد آن حضرت بودند وى را رضا نامیدند. همچنین گفته‏اند: چون مامون بدان حضرت، رضایت داد وى را رضا گفتند.

نقش انگشترى آن حضرت

در فصول المهمة گفته شده است: نقش انگشترى امام رضا (ع) «حسبى الله‏»بود و در كافى به سند خود از امام رضا (ع) نقل شده است كه فرمود: نقش انگشترى من، «ما شاء الله لا قوة الا بالله‏»است. صدوق نیز در عیون گوید: نقش انگشترى آن حضرت‏«ولیى الله‏»بود.

فرزندان امام رضا (ع)

كمال الدین محمد بن طلحه در مطالب السؤول گوید: آن حضرت شش فرزند داشت. پنج پسر و یك دختر. نام فرزندان وى چنین است: محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسن و عایشه‏».

عبد العزیز بن اخضر جنابذى در معالم العتره و ابن خشاب در موالید اهل البیت و ابو نعیم در حلیة الاولیا نظیر همین سخن را گفته‏اند. سبط بن جوزى در تذكرة الخواص گوید: فرزندان آن حضرت عبارت بودند از: محمد (امام نهم) ابو جعفر ثانى، جعفر، ابو محمد حسن، ابراهیم و یك دختر. شیخ مفید در ارشاد مى‏نویسد: امام رضا (ع) دنیا را بدرود گفت و سراغ نداریم كه از وى فرزندى به جا مانده باشد جز همان پسرش كه بعد از وى به امامت رسید. یعنى حضرت ابو جعفر محمد بن على (ع) .

ابن شهر آشوب در مناقب مى‏گوید: امام محمد بن على (ع) تنها فرزند اوست. طبرى در اعلام الورى نویسد: تنها فرزند رضا (ع) پسرش محمد بن على جواد بود لا غیر. در كتاب العدد القویة آمده است كه امام رضا (ع) دو پسر داشت كه نام آنها محمد و موسى بود و جز این دو فرزندى نداشت. همچنین در قرب الاسناد نقل شده است كه بزنطى به حضرت رضا (ع) عرض كرد: من از چند سال پیش درباره جانشین شما پرسش مى‏كردم و شما هر بار پاسخ مى‏دادید پس از من پسرم جانشین من خواهد شد. اما اینك خداوند به شما دو پسر عطا كرده است پس كدامیك از پسرانتان جانشین شمایند؟

مجلسى نیز در بحار الانوار در باب خوشخویى حدیثى از عیون اخبار الرضا (ع) نقل كرده كه در سند آن نام فاطمه دختر رضا آمده است.

پى‏نوشتها:

1 - هان كه از بهترین مردمان از نظر سرشت و پدر و خانواده و نیا، على (ع) بزرگ است.

2 - تكتم او را براى ما به ارمغان آورد و او براى علم و حلم هشتمین امامى است كه حجت‏خدا را ادا مى‏كند.

در زندگی اگه دری بسته باشه ، در دیگری باز خواهد شد ولی ما اینقدر حواسمون به در های بسته است كه متوجه در های باز نمیشویم . 

  مردی بیابان گرد خدمت رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله) شریفیاب شد و عرض كرد مرا به  كارهایی راهنمایی كن كه از بهشت بهره مند شوم . حضرت فرمود : 1- گرسنه سیر كن -2-  تشنه را آب بده -3- برهنه را بپوشان -4- امر به معروف و نهی از منكر كن.                                                                                                         اگر نتوانستی این كارها را انجام بدهی زبانت را كنترل كن كه جزء به خیر  حركت نكند در این    صورت بر شیطان پیروز خواهی شد و هر كس بر شیطان پیروز شود جایش  بهشت خواهد  بود.