تبیان، دستیار زندگی

یک آهوی بی پناه

علی خالقی

دیوارهای شهر، غربتی بزرگ را آینه دارند؛ غربتی به وسعت تاریخ تشیع، غربتی به عظمت اشک هایی که در بدرقه ثامن الحجج جوشید.

آفتاب، گویا که دستار سیاه بر سر نهاده است! توس را هیچ گاه این گونه ملتهب و مصیبت زده ندیده بودند.

طومار بلند تقدیر، شعله شرم بر خویش نهاده بود. صحرا جز سنگ مصیبت، مرهمی بر زخم سینه نداشت. آهوان دشت را ضامنی نبود که مانع بندهای صیاد شود. کبوترانی که تا دیروز، خانه او را طواف می کردند، امروز صدایش را در کوچه های توس گم کرده اند.

مولای من! حَرَمَت حُرمت این خاک است و صحن و سرایت، آینه دار بهشت. تو در این خاک، قلبی تپنده شدی.

دستانم، سال هاست که حریم تو را برای دعا می شناسد و دلم مدت هاست که دخیل پنجره های اجابت توست.

آه، ای پناه بی پناهان! تو بارقه ای از نور مطلق خداوندی که بر زمین، به قصد هدایت غافلان تابانده شده است.

((درد دل))

ای عشق من، مولای من، جانم فدایت.

من چون كبوتر بر سر بامت نشینم،

می دونی آقا همیشه، من به عشق تو اسیرم

همش آرزوم همینه، كه یه شب ترو ببینم

پای اون پنجره فولاد، بشینم با چشم گریون

می دونم خیلی بدم من، می دونم دلم سیاهه

می دونم با این بدی هام، دل پاك تو شكستم

اومدم بگم آقاجون، تو كه خیلی مهربونی

اومدم بگم كه امشب، شدم ار كارام پشیمون

تو كه دنیای صفاییی، تو كه دریای عطایی

دستامو بگیر آقاجون، حاجت منو روا كن

اشكامو ببین كه امشب، واسه تو شده روونه

هرچه كه بد باشم آقا، من دوست دارم همیشه

یه روری بشه كه من هم، تو صف خوبا بمونم

آقاجون، جون جوادت، امشبو برام دعا كن

بهروز رها

در برخی مسائل تربیت دینی، نقش جامعه نسبت به خانواده پر رنگ تر است؛ لذا در این نوشتار به برخی سازوکارهای تربیت نسل منتظر که بر عهده جامعه است، اشاره می‌کنیم. منظور از جامعه، نهادهای گوناگونی چون دستگاه‌های تبلیغاتی، ارگان‌های فرهنگی و آموزشی است.

1.شناساندن امام زمان به مردم

آشكار است كه اقبال قلبی، از شناخت و احساس محبّت، مایه می‌گیرد؛ از این رو مهم‌ترین وظیفه‌ای كه شیعة منتظر بر عهده دارد، كسب معرفت دربارة وجود مقدّس امام و حجّت زمان خویش است. در روایات نیز بر معرفت امام تأكید فراوانی شده است. در تربیت، معرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بهترین وسیله تربیت ایمانی نسل منتظر است. اگر معرفت امام برای منتظر حاصل شود، او خود را در جبهه امام می‌بیند و احساس می‌كند در خیمه امام و كنار آن حضرت قرار گرفته است؛ بنابراین لحظه‌ای در تلاش برای تقویت جبهه امام خویش کوتاهی نمی کند. اگر بتوانیم انسان‌هایی با معرفت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف تربیت کنیم، می‌توانیم بگوییم تا حدی برای ظهور، زمینه سازی کرده‌ایم.

امام رضا علیه السلام در هر فرصتی سعی داشت به معرفی آن امام بزرگوار بپردازد. امام به دعبل خزایی فرمود: «یا دعبل! الإمام بعدی محمّد ابنی و بعد محمّد ابنه علیّ، و بعد علیّ ابنه الحسن، و بعد الحسن ابنه الحجّة القائم المنتظر فی غیبته، المطاع فی ظهوره، لو لم یبق من الدنیا إلّا یوم واحد لطوّل اللّه عزّ و جلّ ذلك الیوم حتى یخرج فیملأ الأرض عدلا كما ملئت جورا. (عطاردی، 1406: ج1، ص224)

امام در معرفی نشانه‌های قائم به اباصلت هروی فرمود:

در عمرِ پیرمردان و در منظرِ جوانان است، هر گاه كسى او را مشاهده كند، گمان می‌كند چهل ساله یا كمتر است. یكى از علامات او، این است كه با مرور شب و روز، پیر نمی‌شود؛ تا آن گاه كه اجلش فرا رسد. (عطاردی، 1406: ج1، ص226)

وظیفه نهادهای گوناگون آموزشی و فرهنگی است که چهره حقیقی امام عصر را برای نسل جوان معرفی كنند.

2. ترویج خدا گرایی در جامعه

ایمان به خدا و خداگرایی در رفتار و اعمال، از نکات مهم و اساسی برای منتظر است. خداوند متعال در قرآن کریم در بارة شیعیان منتظر در آخرالزمان آیاتی دارد که ما به یکی از آنها در اینجا اشاره می‌کنیم؛ خداوند می‌فرماید: >یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ< (مائده:54).

3.ترویج فرهنگ حق باوری (حق پویی)

در دوران آخر الزّمان همه چیز مشتبه می‌گردد و فتنه‌ها فراوان می‌شود، ستاره‌های آسمان هدایت، سالیان درازی از غروبشان می‌گذرد وآخرین آن‌ها مدّت‌ها است که از دیدگان بشرغایب شده است، در این وضعیت مشتبه و آلوده به شبهات، مؤمنان و متعهدان به امام عجل الله تعالی فرجه الشریف ‌باید مسیر حق را تشخیص داده، در مسیر آن حرکت كنند. در تربیت انسان منتظر، باید او را به گونه‌ای پرورش داد که به دنبال حقایق باشد. از منظر امام رضا علیه السلام حق، پذیرش توحید و حقانیت انبیا از آدم تا خاتم و تصدیق همة امامان در جایگاه جانشینان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. در یک کلام حق، پذیرفتن اصول دین است، آن گونه که قرآن و اهل بیت بیان می‌كنند.[4]

4. گسترش عدالت محوری در جامعه

وقتی به جهان كنونی و مردم ستم دیده و مظلوم می‌نگریم، در نگاه نخست، چنین به نظر می‌رسد كه پاك كردن زمین از ظلم و ستم و برچیدن بساط طاغوت، ناممكن است و مظلومان عالم، فریادرسی ندارند، تا حق آنان را از طاغوتیان بگیرد. از سویی، حكمت خداوند بر این تعلق گرفته است كه زندگانی انسان براساس فطرت خدادادی جاری شده، شالوده آن كه عدالت و عدالت خواهی و ظلم ستیزی است، بدون پاسخ نماند. از طرفی دیگر، مسأله عدل در اسلام از روز نخست در همة زمینه‌ها از بُعد عقیدتی و دینی گرفته تا بُعد فقهی و اجتماعی، مورد توجه و عنایت بوده است.

بشر در طول زمان، همیشه منتظر روزی بوده است كه عدالت در جوامع حاكم شود و هم‌چنان در آرزوی آن، لحظه شماری می‌كند؛ تا آن رؤیای دیرینه بشر با ظهور عدل مشتهر به وقوع بپیوندد. امام رضا علیه السلام امام زمان را عدالت گستر می‌داند و می‌فرماید:

الرابع من ولدی ابن سیّدة الإماء، یطهّر اللّه به الأرض من كلّ جور و یقدّسها من كلّ ظلم [و هو] الذى یشكّ الناس فی ولادته و هو صاحب الغیبة قبل خروجه، فإذا خرج أشرقت الأرض بنوره و وضع میزان العدل بین الناس، فلا یظلم أحد أحدا؛ (عطاردی، 1406ق: ج1، ص223).

در دعای افتتاح امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف با عنوان عدل معرفی شده است: اللّهمَّ وصَلِّ علی ولیِّ أمرِکَ القائِمِ المُؤَمَّلِ وَالعَدْلِ المُنْتَظَر؛

 وقتی امامی عدالت گستر است، باید در جامعه نسلی را تربیت کرد که در پی عدالت و خواهان عدالت باشند. عدالت، باید محور اساسی مسائل جامعه باشد و در بحث عدالت، تفاوتی بین افراد نیست.

5. تقویت دین داری در جامعه

 امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: رحم اللَّه عبدا أحیا أمرنا. (فلسفی، 1368: ج1، ص109)

امر دین به معنای مجموعه‌ای از آموزه‌های اجتماعی دین است. امام رضا علیه السلام می‌خواهد که دین توسط مردم زنده نگه داشته شود، بنابراین در تربیت نسل منتظر، باید دقت کرد که آن‌ها را به گونه‌ای تربیت نمود که مفاهیم و آموزه‌های دین را به خوبی بدانند و به احیا و نشر آن نیز بپردازند.

6. منزلت شناسی

 از دیگر ابعاد تربیتی نسل منتظر، توجّه دادن او به موقعیت، ارزش و منزلتش در اجتماع بشری و نزد خداوند متعال است. نسل منتظر باید بداند که جایگاه و منزلتی که در روایات برای او ذکر شده، مقامی بس عظیم و ارزشمند است. بلندی و مرتبت مقام منتظر به حدی است که آنان را به شهدای در راه خدا تشبیه کرده‌اند. انتظار از باور‌های بسیار با ارزش در تفکر شیعی و اسلامی است که در روایات ما برترین اعمال امت نامیده شده است. بر همین اساس، منتظر نیز باید بهترین امت باشد. اتصاف به صفت انتظار، تناسب و سنخیت با این مفهوم باارزش را می‌طلبد. جایگاه منتظر، جایگاه یک مؤمن متدین و آشنا به وظایف خویش متناسب با زمان و مکان است. در ارزش، جایگاه و منزلت منتظر مؤمن و متعهد، همین بس که هر کدام از آنان با پنجاه نفر از اصحاب رسول گرامی خدا صلی الله علیه و آله و سلم مقایسه شده و برتر شناخته شده‌اند. این معنا در کلامی نورانی و آسمانی از وجود نازنین پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم چنین آمده است:

«سیأتی قوم من بعدكم، الرجل منهم له أجر خمسین منكم». قالوا: «یا رسول الله نحن كنا معك ببدر و حنین و أحد و نزل فینا القرآن» فقال: «إنكم لو تحملون ما حملوا لم تصبروا صبرهم»؛ (مجلسی، 1421: ج52، ص130)

«بعد از شما قومی خواهد آمد که پاداش هر یک از آن‌ها برابر پاداش پنجاه نفر از شما است». گفتند: «یا رسول الله مگر نه این است که ما در حضور شما در بدر و احد و حنین شرکت جستیم و قرآن در میان ما نازل شد؟» فرمود: «اگر آنچه بر آن‌ها روی خواهد داد، بر شما روی می‌داد، شما نمی‌توانستید چون آن‌ها صبر و شکیبایی را پیشه خود سازید».

بنابراین باید نسل منتظر را آشنا با وظایف و منزلتشان كرد؛ تا دشمنان نتوانند با تبلیغات، شأن و منزلت آن‌ها را کمرنگ نشان داده، آن‌ها را مجذوب خود کنند.

7.نهادینه کردن فرهنگ انتظار

 یکی از عقایدی که باید آن را در نسل منتظر نهادینه کرد، انتظار فرج است. عقیده منتظر بودن، انسان را به گونه‌ای رشد می‌دهد که متناسب با جامعه مهدوی باشد. امام رضا علیه السلام می‌فرماید:

إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِه؛ (ابن بابویه قمی، 1395: ج2، ص377) به راستى قائم ما كه مهدى است، آن است كه باید در حال غیبتش انتظار او را بكشند.

انتظار در زمان غیبت که امام رضا علیه السلام در کلام خود از آن سخن گفته است، انتظاری عملی است؛ یعنی نسلی که همچون امام زمان زندگی می‌کنند و می‌كوشند در غیاب حضرت، فرهنگ مهدوی را بر جامعه حاکم کنند. این انتظار است که پسندیده و نیکو و مورد نظر امام است.

8. ایجاد فضای مساعد تربیتی در جامعه

محیط مساعد تربیتی، برای تربیت همه جانبه لازم است. اگر جامعه اصلاح نشود، تلاش مربیان به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. جامعه فاسد، افراد را به فساد می‌كشاند. یك نسل مطهّر، نیازمند یك فضای سالم است تا بتواند در آن رشد كند؛ به عبارت دیگر، برای آنكه فرزندان و نسلی منتظر و مطهّر از خود به یادگار بگذاریم، لازم است پیش از آن، خود به این باور برسیم كه می‌توانیم و باید چنین فضای طاهری را مهیّا كنیم. در بستر چنین فضای طاهری است که انجام وظایف عبادی برای نسل جدید امکان پذیر می‌شود. انقلاب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یک انقلاب جهانی است، نه یک انقلاب منطقه‌ای و محلی. نمی توان تنها به آموزش و تربیت کودک در خانه و مدرسه همت گماشت؛ در حالی که فضای کشور و جهان، فضایی ضد مهدوی است.

امام رضا علیه السلام در زمان خود با وجود حکامی چون مأمون با تدابیر خود فضای مطهّری را برای نشر فرهنگ اسلام به وجود آورد. به نظر می‌رسد زهد و پرهیزکاری امام بود که این فضای مطهّر را به وجود آورد؛ لذا بر متولیان امر تربیت است که با تمسک به سیره عملی امام، فضایی مطهر را در جامعه به وجود آورند. یکی از روش‌های امام علیه السلام امر به معروف بود که پیوسته آن را به اصحاب سفارش می‌کرد و می‌فرمود:

إذا امتّى تواكلت الأمر بالمعروف والنّهی عن المنكر فلیأذنوا بوقاع من اللّه تعالى؛ (عطاردی، 1406: ج2، ص382) هر گاه امت من امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنند، باید در انتظار عذاب پروردگار باشند.

 امام نه تنها مردم را به امر به معروف و نهی از منکر دعوت می‌كرد، بلکه خود نیز به اجرای این فریضه الهی می‌پرداخت تا فساد و فحشای دشمن را خنثا كند. در کتاب ارشاد ذکر شده است كه على بن موسى علیه السلام در خلوت، مأمون را بسیار نصیحت می‌كرد و از خداوند عز و جل بیم مى‏داد و كارهاى خلافى را كه انجام مى‏داد، تقبیح مى‏كرد (شیخ مفید، 1413: ج2، ص269).

9. آموزش و گسترش مراسم عبادی در جامعه

 از راه‌های تعالی و رشد معنویت و باورهای دینی در خانواده و جامعه، آموزش وگسترش فرایض الهی در جامعه است. در این مورد نیز والدین باید در خانه بكوشند تا انجام فرایض عبادی و فلسفه آن را برای فرزند بیان کنند. در کنار این آموزش، نهادهای تربیتی جامعه چون آموزش و پرورش، دانشگاه، صدا و سیما و رسانه‌های تبلیغاتی هم باید در گسترش تعالیم و فرایض عبادی دین بکوشند؛ برای نمونه می‌توان در جامعه، فریضه الهی نماز را گسترش داد که به گفته قرآن کریم، نماز بازدارنده از فحشاء و منکرات است. امام رضا علیه السلام در بارة فلسفه نماز می‌فرماید:

إنّ علة الصلاة أنها إقرار بالرّبوبیة للّه عزّ و جلّ، و خلع الأنداد و قیام بین یدی الجبّار جلّ جلاله بالذّلة و المسكنة و الخضوع و الاعتراف، و الطّلب للإقالة من سالف الذّنوب، و وضع الوجه على الأرض كلّ یوم إعظاما للّه جلّ جلاله و أن یكون ذاكرا غیر ناس و لا بطر و یكون خاشعا متذلّلا راغبا طالبا للزیادة فی الدّین و الدنیا مع ما فیه من الإیجاب، و المداومة على ذكر اللّه عزّ و جل باللّیل و النهار و لئلّا ینسى العبد سیّده و مدبّره و خالقه، فیبطر و یطغى و یكون ذلك فی ذكره لربّه عزّ و جلّ، و قیامه بین یدیه‏ زاجرا له عن المعاصی، و مانعا له من أنواع الفساد. (عطاردی، همان: ج2، ص155)

از دیگر موارد تاثیرگذار در جامعه می‌توان به همجواری و بودن در محضر قرآن اشاره کرد. تعالیم قرآنی باید به طُرق گوناگون بین افراد جامعه شناخته و عمل شود. امام رضا علیه السلام می‌فرماید:

اجْعَلُوا لِبُیُوتِکُمْ نَصِیباً مِنَ الْقُرْآنِ فَإِنَّ الْبَیْتَ إِذَا قُرِئَ فِیهِ الْقُرْآنُ یُسِّرَ عَلَى أَهْلِهِ وَ کَثُرَ خَیْرُهُ وَ کَانَ سُکَّانُهُ فِی زِیَادَة؛ (فیض کاشانی، بی تا: ج2، ص220)

برای خانه‌های خود، بهره‌ای از قرآن کریم، قرار دهید؛ زیرا در خانه‌ای که قرآن قرائت شود، گشایش برای ساکنانش فراهم آید و خیرش فراوان شود و اهل خانه در برکت و فزونی باشند.

10. تأکید بر نقش تعقل در جامعه

 عده‏اى بر این باورند كه عبادات، منحصر است در انجام نماز و خواندن نمازهاى مستحب و گرفتن روزه‏هاى واجب و مستحب، بدون آن كه در رمز و راز آن اندیشه كنند، یا در زمان و اوضاع آن تعقل نمایند؛ در حالی که در قرآن بیش از هزار بار، كلمة «علم» و مشتقات آن، كه نشانه بارورى خرد و اندیشه است تكرار شده است و افزون بر هفده آیه به طور صریح انسان را به تفكّر دعوت كرده است. بیش از ده آیه با كلمه «انظروا» (دقت كنید) شروع شده است. بیش از پنجاه مورد كلمه «عقل» و مشتقّات آن به كار رفته است و در چهار آیه نیز قاطعانه به تدبّر در قرآن امر شده است. همچنین از كلمه «فقه» و «تفقّه» و امثال آن بهره گرفته شده است. امام هشتم اصلی‌ترین عبادت را اندیشیدن و بهره‏ورى از خرد مى‏داند و می‌فرماید:

لیست العبادة كثرة الصّیام والصّلوة، وانّما العبادة كثرة التّفكر فى امر اللّه؛ (ابن بابویه، 1378: ج1، ص156)

عبادت، زیادى روزه و نماز نیست؛ بلكه بسیار اندیشیدن در امر خداوند است.

11. ارج نهادن به پرهیزکاری در جامعه

 محمد بن موسى بن نصر رازى می‌گوید: از پدرم شنیدم كه می‌گفت: مردى به حضرت رضا علیه السلام عرض كرد: «به خدا قسم! روى زمین، از جهت پدر، احدى شریف تر از تو نیست» آن بزرگوار فرمود: « پدران مرا تقوا مشرف ساخت و اطاعت خدا، ایشان را بهره‏مند گردانید». مرد دیگرى به آن بزرگوار عرض كرد: «به خدا قسم كه بهترین مردمانى». آن حضرت فرمود: «اى مرد! قسم یاد مكن. بهتر از من كسى است كه نزد خدا تقواى او زیادتر از من باشد و اطاعت خدا را بیش از من رعایت كند. به خدا قسم! این آیه نسخ نشده است: >وَجَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم<. (ابن بابویه قمی، 1378: ج2، ص236)

12. تبلیغات سالم همراه با عمل

 در ارائه دین به مردم، نقش تبلیغات بسیار مهم است. امام رضا علیه السلام می‌فرماید: اگر مردم، معارف دین را از ما می‌شنیدند، عاشق دین می‌شدند. (ابن بابویه، 1403: ص180)

اگر اسلام ناب و صحیح از زبان اسلام شناسی آگاه و دلسوز گفته شود، همه تشنگان را به خود جذب کرده و مکاتب مادی و ضد دینی تعطیل می‌شود؛ چون مردم می‌فهمند که سعادت آن‌ها در سایه دین است.

امروزه کشورهای بزرگ، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه اسلام انجام می‌دهند و به طور مرموز با نوشتن کتاب و مقاله و فیلم و نمایشنامه با نام دین، دین را می‌کوبند. وظیفه ما است که با تبلیغات سالم، همراه علم و عمل، به مبارزه با دشمنان اسلام برخیزیم.  

   behroozraha