تبیان، دستیار زندگی

كودك را تشویق كنید تا نمایش بازی كند:

كودكان از تبدیل وقایع روزمره و یا تخیلاتشان به نمایشهای جالب و بازی كردن در این نمایشها، چیزهای زیادی می آموزند. هنگامی كه كودك شما یك نمایشنامه ساده را طراحی می كند، افراد و شخصیتها را درون آن می چیند و نهایتا در این نمایش كوچك بازی می كند، مهارتهای كلامی و اجتماعی او افزایش می یابند.

او با بازی كردن دوباره یا چندباره نمایشهایی كه موضوع غم، شادی، ترس یا امنیت را در خود دارند، بر روی احساسات و عواطف خود تمرین می كند. هنگامی كه او خود را به عنوان یك پدر، دكتر و یا معلم تصور می كند، احساس قدرت كرده و همچنین مسوول بودن را تمرین می كند.

لوازم نمایش را برای او فراهم كنید:

تقریبا هر چیزی می تواند در یك نمایشنامه تخیلی مورد استفاده قرار گیرد و البته برای كودكان، هر چقدر این وسایل ساده تر باشند، بهتر هستند. یك جعبه مقوایی می تواند ماشین، كشتی یا قطاری باشد كه كودك با آن به این سو و آن سو برود و یك حوله حمام هم می تواند نقش لباس سوپرمن را بازی كند. از آنجا كه بخش عمده ای از این نمایشهای تخیلی در ذهن و مغز كودك اتفاق می افتد، او به لباسهای پر زرق و برق و مفصل (مثلا لباسهای شخصیتهای كارتونی) چندان نیاز ندارد.

اگر یك جعبه یا چمدان برای كودك خود آماده كنید تا ابزار و وسایل نمایشهای تخیلی اش را درون آن بگذارد، این بازی برای او هیجان انگیزتر خواهد شد. اگر هر از چند گاهی، وقتی كودك شما متوجه نیست، چیزهای جدیدی داخل جعبه بگذارید می توانید او را شگفت زده كنید: «بذار ببینیم امروز چی توی جعبه است؟».

مدت زمان تماشای تلویزیون را محدود كنید:

و اما در مورد تماشای تلویزیون، بهتر است میانه روی را پیش بگیرید. متخصصین توصیه می كنند كه كودكان زیر دوسال نباید تلویزیون ببینند، اما برخی از والدین نهایتا مجبور می شوند به كودكان اجازه دهند كه مدت كوتاهی را به تماشای تلویزیون بگذرانند. هنگامی كه كودك، برنامه های تلویزیون را تماشا می كند، سعی كنید كه بیش از ده تا پانزده دقیقه به طور مداوم پای تلویزیون ننشیند.

شاید دچار این وسوسه شده باشید كه از تلویزیون به عنوان پرستار مجانی برای كودك خود استفاده كنید، چون هنگامی كه او تلویزیون می بیند، دردسر درست نمی كند، معمولا به كارهای خطرناك نیز نمی پردازد و شما می توانید به كارهای خودتان برسید؛ اما از این كار به شدت خودداری كنید. در عوض، هر وقت او می خواهد تلویزیون ببیند، با او به تماشای تلویزیون بنشینید؛ برای او سوالاتی را مطرح كنید؛ در مورد آنچه در نمایش یا فیلم گفته می شود با هم صحبت كنید؛ و سعی كنید پاسخ و واكنش او را به این موارد، بفهمید.

چگونه می توانید با خیالپردازی های كودكتان زندگی كنید؟

محدودیتهایی برای او تعیین كنید:

تعریف و اجرای برخی قوانین (به عنوان مثال اینكه اجازه ندارد با شمشیر اسباب بازی اش، كسی را بزند)، جهت دستیابی به شادی و خوشحالی پایدار برای خود و كودكتان، ضروری است. اما هر وقت كه می توانید اجازه دهید كودكتان با تخیلاتش زندگی كند. ممكن است كودك شما از میز ناهارخوری به عنوان كلبه اسكیموها استفاده كند! در نتیجه شما می توانید شام یا ناهار را روی زمین و در اطاق نشیمن صرف كنید.

دوست تخیلی كودك خود را قبول كنید:

متخصصان بر این باورند كه داشتن یك دوست تخیلی، نشانه خلاق و اجتماعی بودن كودكی است كه راهی را برای غلبه بر ترسها و نگرانیهایش پیدا كرده است. برخی مطالعات نشان می دهند كه تقریبا نیمی از كودكان در دوره ای از زندگی شان، یك دوست تخیلی داشته اند.

با این حال، اگر كودك شما یك اشتباه انجام داد و پس از آن دوست تخیلی اش را مقصر دانست و سرزنش كرد، شما باید با وارد شدن به این صحنه، سعی كنید حقیقت را به او نشان بدهید. البته نباید او را به دروغگویی متهم كنید، بلكه آن رفتار یا عمل را مورد توجه قرار دهید. كودك خود و دوست تخیلی اش را وادار كنید تا آن اشتباه را جبران كنند (مثلا آشغالها را از روی زمین جمع كنند، یا عذر خواهی كنند، یا هر چیز دیگر) و برای او روشن كنید كه آن عمل یا رفتار، به هیچ وجه قابل قبول نیست.

از كارهای عجیب و غریب یا خنده دار او لذت ببرید:

وقتی كودك شما برای سومین روز متوالی اصرار می كند كه لباس آدم فضاییها را در مهدكودك بپوشد، ممكن است فكر كنید با یك مشكل جدی مواجه شده اید.

افراد بزرگسال به قدری با اجتماع ارتباط داشته اند كه قادر هستند مرز مشخصی بین محیطهای عمومی و محیطهای خصوصی قائل شوند (مثلا شما می دانید كه پیژامه و دمپایی راحتی برای استفاده در داخل منزل مناسب است، اما برای رستوران مناسب نیست)، اما كودكان به این صورت فكر نمی كنند. هرگاه در اینگونه مواقع می خواهید كودك را مجبور به انجام كاری بكنید (مثلا بگویید: "لباسهای سیندرلا را همین حالا در بیاور")، به یاد بیاورید كه كودك شما هنوز قادر به درك این محدودیتها نیست و البته لازم هم نیست كه چندان نگران طرز لباس پوشیدن كودك خود باشید.

مغز در حال رشد كودك شما:

مغز كودك شما در زمان تولد، حدودا صد میلیارد سلول داشت. این مطلب به خودی خود شگفت انگیز و جالب توجه است، اما آنچه در مغز او در این دوران اتفاق می افتد، شگفت انگیزتر است.

هر كدام از آن سلولها در حال ارسال و دریافت سیگنالهای الكتریكی است و همچنین این سلولها با یكدیگر پیوندهایی ایجاد می كنند كه با تكرار و تمرین، نهایتا منجر به تشكیل شبكه هایی از سلولهای عصبی خواهد شد.

این شبكه ها (كه معمولا مدارهای عصبی نامیده می شوند)، امكان فكر كردن و یادگیری را برای كودك فراهم می سازند. هنگامی كه سه سال از تولد او بگذرد، هزار هزار میلیارد پیوند عصبی در مغز او تشكیل شده است.

اكنون، مغز كودك شما در حال ایجاد مسیرهای عصبی است كه در تمام طول عمر او مورد استفاده قرار خواهند گرفت. هر كدام از این پیوندها و مسیرها كه مرتب مورد استفاده قرار گیرد به یك پیوند یا مسیر دائمی تبدیل می شود، در حالی كه اگر برخی از این پیوندها مرتب مورد استفاده قرار نگیرند، ممكن است از بین بروند.

به همین دلیل، متخصصین بر اهمیت سه سال اول زندگی، بسیار تاكید می كنند: هركاری كه شما به همراه كودك خود انجام دهید، از بازی كردن تا خوردن و راه رفتن و كتاب یا شعر و آواز خواندن، به مغز او كمك می كند تا فعالیت بیشتری انجام دهد.

هرگاه كودك خود را در برابر تصاویر، صداها و حسهای جدید قرار دهید، در واقع مغز او را در برابر دنیایی بزرگتر و هیجان انگیزتر قرار داده اید. هنگامی كه تخیل خود را به همراه او به كار بگیرید؛ مثلا بگویید: «نگاه كن! من یك ببر هستم توی یك جنگل بزرگ!» یا «فرض كن می خواهیم به خانه مادربزرگ برویم»، در واقع مغز او را وادار می كنید تا پیوندها و مسیرهایی تشكیل دهد كه به ایجاد خلاقیت و تخیل در او منجر خواهد شد.

تخیل كودك چگونه كار می كند؟

از آنجا كه مهارتهای كلامی كودك شما هنوز چندان پیشرفت نكرده اند، به سختی می توان فهمید كه او دقیقا به چه چیزی فكر می كند. اما شما می توانید نشانه های تخیل او را در تقلید كردن های او از آنچه كه در اطرافش می بیند، تشخیص دهید؛ این رفتار عموما بین هجده تا بیست ماهگی شكل می گیرد. كودك شما ممكن است دقیقا كارهایی را كه شما انجام می دهید تقلید كند؛ برنامه روزانه ای را كه برای او ریخته اید، بر روی عروسكهایش پیاده كند، به آنها غذا بدهد یا آنها را بخواباند.

خیال پردازی های كودكانه چه كمكی به او می كند؟

تخیل قوی در كودك می تواند بسیار بیشتر از آنچه شما فكر می كنید، در مسیر زندگی به او كمك كند.

وسعت دامنه لغات:

معمولا دامنه لغات كودكانی كه به بازیهای تخیلی علاقه نشان داده یا به داستانها و كتابهایی كه دیگران برایشان می خوانند گوش می دهند، بسیار وسعیتر و بهتر است. البته شما ممكن است نتایج چشمگیر این مطلب را سال آینده ببینید، هنگامی كه تعداد لغات مورد استفاده كودك شما جهشی ناگهانی پیدا خواهد كرد؛ اما سنگ بنای این پیشرفت چشمگیر را باید در این دوره بریزید.

به دست آوردن كنترل:

"نقش بازی كردن" و "وانمود كردن" این امكان را برای كودك فراهم می كنند تا آن كسی باشد كه دوست دارد. احساسات منفی اش را كشف و بررسی كند، چیزهایی را كه تا كنون یاد گرفته تمرین كند و اوضاع را به آن صورتی كه دوست دارد در بیاورد.

داستانهایی كه مثلا در آن سه بره باهوش، جلوی گرگ بد را می گیرند، یا بازیهای تخیلی كه در آنها عروسكش را به زور به حمام می برد، این حس را به او منتقل می كنند كه او حتی در شرایط نا آشنا یا ترسناك نیز می تواند كنترل اوضاع را به دست گیرد.

حل كردن مسائل:

رویاپردازی پیرامون موقعیتهای تخیلی، نحوه تفكر خلاقانه را به كودك شما آموزش می دهند و می تواند یك ابزار بسیار مفید در فرآیند حل مساله توسط كودك باشد. مطالعات نشان می دهد افرادی كه در زمان خردسالی از تخیل قوی برخوردار هستند، معمولا این قابلیت را در بزرگسالی نیز حفظ می كنند و در نتیجه، نتایج بهتری در فرآیندهای حل مسائل به دست می آورند.

آزمایشهای بعدی در طول زندگی افرادی كه در كودكی تخیل قوی تری داشتند مشخص كردند كه این افراد هنگام برخورد با چالشها یا مشكلات غیرمترقبه (مثلا جا گذاشتن كتابی كه برای مدرسه لازم دارند)، می توانند از منابع و گزینه های بیشتری برای پیدا كردن راه حل مناسب، استفاده كنند.

شما برای كمك به پیشرفت تخیل كودك خود چه می توانید بكنید؟

برای او كتاب بخوانید:

كتاب خواندن برای كودك، یكی از بهترین راههایی است كه می تواند مغز او را به خوبی تغذیه كند. كتابهایی را انتخاب كنید كه عكسهای رنگی و بزرگ به تعداد زیاد داشته باشند و از این فرصت (تا زمانی كه هنوز كودك شما خواندن را یاد نگرفته و اصرار نمی كند كه دقیقا متن كتاب را برای او بخوانید)، استفاده كنید؛ چون می توانید هر داستانی كه دوست دارید برای او سر هم كنید! عكس چیزهای مختلف، از سوسك گرفته تا فرفره را به او نشان بدهید؛ صدای حیوانات یا وسائل مختلفی را كه در داستان به آنها اشاره شده، برای او در بیاورید؛ صداهای خاصی را برای شخصیتهایی كه در داستان هستند، ابداع كنید؛ و درباره اینكه چه اتفاقاتی برای آدمها یا حیوانات كتاب داستان افتاده یا ممكن است بیفتد، صحبت كنید.

برای همدیگر داستانهای جدید بسازید و بگویید:

می توانید از خودتان یك داستان بسازید و برای كودك بگویید؛ این كار به اندازه خواندن یك كتاب داستان می تواند برای او مفید باشد. همچنین اگر بتوانید از خود او به عنوان شخصیت اصلی داستان استفاده كنید، به كودك كمك خواهد كرد تا درك و احساسش را پیرامون خودش به عنوان یك موجود مستقل، پرورش دهد. البته او هم به زودی قادر خواهد بود كه از خودش داستان بسازد و برای شما بگوید.

از موسیقی بهره بگیرید:

هرچند سن كودك شما اجازه نمی دهد كه بتوانید از كلاسهای منظم موسیقی برای او استفاده كنید، اما می توانید دنیای او را پُر از موسیقی كنید. با همدیگر به موسیقیهای مختلف گوش بدهید و او را تشویق كنید كه با آواز خواندن، رقصیدن و یا نواختن موزیك به كمك پیانوی اسباب بازی یا وسایل خانگی دیگر، شما را همراهی كند.

وسایل نجاری و شکل دادن به چوب برخلاف آنچه که ممکن است برخی اشخاص فکر کنند، وسایل بازی که موجب خلاقیت در کودکان می شود معمولا" گران قیمت نیستند. و در بعضی از موارد خود کودک آنها را ترکیب کرده و می سازد.

هنگامی که کودک با یک وسیله خلاق به بازی می پردازد یا قطعات کاغذ را چسب زده یک کلاژ را آماده می کند یا یک گلوله خمیر را تبدیل به یک ظرف یا لیوان می کند، او بیشتر از این که خود را سرگرم کند به فعالیتی مهم، خلاق و آموزنده دست زده است.

فعالیت در یک بازی خلاق به مقدار زیادی به کودک اعتماد به نفس و اتکا به خود را یاد می دهد. کودک در هنگام بازی با وسایل بازی خلاق، به خودبینی و خودفهمی توان خود نیز می پردازد. بازی با وسایل بازی خلاق به کودک کمک می کند تا هویت خود را بیابد و وقتی بازی کودک تمام شد، ممکن است با افتخار بگوید، ببین، من چه ساخته ام. معمولا" بیان این جمله، پیشرفت و افتخار را به کودک نشان میدهد.

مراحل آموزش مفاهیم به کودک :

مرحله آموزش مجسم ( عینی ) : در این مرحله که اولین و اساسی ترین مرحله آموزش است، باید اشیاء مختلف را در دسترس کودک قرار داده تا او بتواند آنها را مشاهده، دست ورزی و تجربه کند و در حین عمل و تجربه با آنها، مفاهیم مورد نظر را دریافت نماید.

نمونه: برای آموزش مفهوم پرنده، کودک در کنار مادر و یا پدر دست به پرنده اهلی می زند، پر آنها را لمس می کند، تعداد بالها، پاها، منقار و ... را می شمارد. دانه خوردن او را نگاه می کند و به این ترتیب یک سری مفاهیم را در ارتباط با پرنده فرا می گیرد.

مرحله آموزش نیمه مجسم ( تصویری ): در این مرحله اشیاء نزد کودک حاضر نیستند و او نمی تواند آنها را لمس و تجربه کند اما تصاویر آنها را می بیند.

آموزش از طریق تصاویر ( عکس ، پوستر، کتاب، مجله، فیلم و .... ) باید زمانی صورت گیرد که کودک قبلا" آن مفاهیم را به طور عینی و عملی دریافت کرده باشد و حالا برای استمرار و تداوم یادگیری از تصاویر و الگوها استفاده کند.

نمونه : در این مرحله می توان تصویر چند پرنده را به کودک نشان داد و مفاهیم مربوط به آن را به کودک یادآوری کرد.

مرحله ذهنی: این مرحله از آموزش بر ذهنیات و تصورات ذهنی کودک تکیه دارد. زمانی که کودک مفهومی را از طریق عینی و مجسم فرا گرفت و سپس از طریق تصاویر هم استمرار یافت و تکرار شد می توان برای تکرار و تمرین به طور ذهنی پرسش و پاسخی هم انجام داد.

نمونه : می توان از کودک پرسید پرنده ها چه شباهتی به هم دارند؟ یا اینکه پرنده ها چند تا بال دارند؟ و....

یکی از صفاتی که انسان را برتر از موجودات دیگر و به عنوان اشرف مخلوقات مطرح کرده، خلاقیت اوست

.در دهه اخیر این موضوع به روشنی در کشورهای پیشرفته قابل مشاهده است و همه ما شاهد خلاقیت چشمگیر و پیشرفت لحظه به لحظه جوامع هستیم. شکی نیست که جامعه ای که کودکان خلاق دارد بزرگ ترین منابع را در اختیار دارد.

بنابراین اگر می خواهید کودکانی خلاق و مبتکر داشته باشید، باید در انتخاب اسباب بازی برای آنها دقت لازم را به کار برید. اسباب بازی هایی انتخاب کنید که ساعت ها کودک را به خود مشغول دارد و راه های متعددی برای بازی با آن باشد، مثل انواع لگو، پازل و ...

لازم به ذکر است که غیر از مهم بودن اسباب بازی ، کودک در هنگام بازی می تواند عقاید خود را ابراز کند اگر چه عقاید او ممکن است غیر اصولی باشد ولی نباید توسط شما یا دیگران مورد سرزنش یا انتقاد قرار گیرد. وسایل بازی خلاق که می تواند برای کودک تهیه کرد عبارت است از:

انواع و اقسام الگوها

انواع و اقسام ساختمان سازی های چوبی

انواع و اقسام دومینوهای ابتکاری

انواع لوگوهای ابتکاری

بعضی از انواع پازل ها

انواع مهره ها

انواع عروسک های معمولی

انواع عروسک های نمایشی

انواع کارهای مربوط به رنگ آمیزی، طراحی، نقاشی

کلاژ

بازی با وسایل اضافی و دور ریختنی

بازی پخت و پز که یکی از بهترین بازی های خلاق می باشد.

بازی با آب و وسایل مربوطه

ماسه بازی و همراه وسایل مربوطه

خمیر بازی و گل بازی

نشناختن علایق درونی کودک:

بسیاری از کودکان بخصوص در سنین پایین، از علایق و کشش‌های خود نسبت به موضوعات و پدیده‌های پیرامون اطلاع روشنی ندارند یا این که نمی‌توانند آن را به زبان بیاورند. این موضوع از موارد بسیار حساس به شمار می‌رود که باید از همان دوران کودکی مورد توجه والدین قرار گیرد. خانواده‌هایی که نسبت به این مساله بی‌تفاوتند و سعی نمی‌کنند انگیزه‌ها و موضوعات مورد علاقه کودک خود را شناسایی و کشف کنند، ناخواسته فرصت‌های زیادی را برای رشد خلاقیت کودک از وی سلب می‌کنند.

قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل:

بسیاری از والدین برای کودکان خود قوانین و مقررات خشک و محدودکننده‌ای نظیر مقدار ساعت‌های درس خواندن در روز، راس ساعت معین خوابیدن، استفاده از لوازم خاص و... قرار می‌دهند. پدید آوردن چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آنها از جانب کودکان سبب می‌شود کودک بتدریج به قالبی و تکراری رفتار کردن عادت کند. باید توجه داشت که افکار و رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری نقطه متضاد خلاقیت است.

تحمیل نقش کاذب بزرگسالی به کودکان، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می‌کند و باعث می شود بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی از میان برود.

انتقاد مکرر از رفتارهای کودک:

ارزیابی پی‌درپی رفتارهای کودک و زیر ذره‌بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او در خانواده آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس کودک را مختل و ترس از اشتباه را تقویت می‌کند. این ترس چنانچه در کودک حالت مرضی پیدا کند، جرات ابراز هر گونه اندیشه جدید یا انجام کارهایی را که در عین خلاق بودن، احتمال وجود اشتباه نیز در آنها وجود دارد، در کودک از میان می‌برد و به این ترتیب خلاقیت کودک که لازمه‌اش داشتن آزادی و امنیت‌خاطر در محیط خانواده و خطرپذیری و عدم ترس از اشتباه است، با مانع روبه‌رو می‌شود.

تحمیل نقش بزرگسال به کودک‌ :

بسیاری از والدین علاقه‌مندند کودک آنها بسرعت رشد کند و کودکی خود را پشت‌سر بگذارد. آنها گاهی برای تسریع این مساله می‌کوشند نقش‌هایی بزرگ‌تر از محدوده سنی کودک را به او تحمیل کنند. تحمیل نقش کاذب بزرگسالی به کودکان، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می‌کند و سبب پدید آمدن رفتار‌های نابهنجار و تصنعی در آنها می‌شود و همین مساله باعث شده بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی از میان برود.

و در آخر تاکید می کنیم که وجود جوی شاد و پر نشاط ، و بدون استرس در منزل به آزادی فکر و خلاقیت کودکان کمک می کند و بارش ذهنی آنها را دو چندان می کند.

=

عوامل گوناگونی وجود دارند که در تمام مراحل زندگی از بدو تولد تا بزرگسالی می‌توانند به اشکال مختلف خلاقیت فرد را با مانع روبه‌رو کنند. برخی از این موانع منشأخانوادگی دارند، یعنی در جریان تعامل کودک با والدین و محیط خانه پدید می‌آیند. ما در این مطلب سعی داریم به عوامل خطرسازی که مانع خلاقیت کودکان در خانواده می‌شود، بپردازیم. با آشنایی این موانع می‌توان بستری فراهم آورد که خلاقیت فرزندان عزیزمان شکوفاتر شود. عواملی که مانع خلاقیت کودکان در خانواده می‌شود به شرح زیر است.

تبعیض‌:

تبعیض جنسیتی یا تبعیض میان فرزندان ازجمله عوامل آسیب‌زای قوه خلاقیت است. بسیاری از والدین آگاهانه یا ناآگاهانه با اعمال تبعیض میان فرزندان موجب اختلاف بین آنان و دلسردی از زندگی می‌شوند. تبعیض در برخورد با خطاها و اشتباهات فرزندان موجب سلب اعتماد به نفس در آنان می‌شود. تاکید بسیار بر جنسیت کودک و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر، یکی از موانع مهم رشد خلاقیت کودکان در برخی خانواده‌هاست.

وعده پاداش:

محققان با تحقیقات وسیعی که انجام داده‌اند دریافته‌اند بچه‌هایی که در ازای پاداش اقدام به انجام کار می‌کنند به قدری به خاطر انتظار پاداش، حواس‌پرت می‌شوند که لذت آنها از فعالیت با مانع مواجه می‌شود. همچنین از میزان انگیزش آنها کاسته شد و این کودکان وقت کمتری برای کار اختصاص می‌دهند؛ بعلاوه کیفیت کارایی این کودکان در مقایسه با آنها که منتظر دریافت پاداش نبودند، پایین‌تر بود.

ارزیابی پی‌درپی رفتارهای کودک و زیر ذره‌بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او در خانواده آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس کودک را مختل و ترس از اشتباه را تقویت می‌کند.

بیهوده شمردن تخیلات کودک:

تخیل کودک، اساس خلاقیت اوست و چنانچه تخیلات و رویاهای کودک با بی توجهی، تمسخر و بیهوده انگاشتن از جانب والدین روبه‌رو شود، در واقع سرچشمه خلاقیت او خشکانده شده است. محکوم کردن خیالپردازی کودک و وادار کردن او به واقع‌بینی در خانواده، نگرش و شیوه‌ای کاملا اشتباه است و برای بذر حساس خلاقیت کودک، آفتی مهلک محسوب می‌شود. البته لازم است تا به او آموزش دهیم که خلاقیت مکان و زمان خاص خود را دارد و برای مواقعی باید به واقعیت فکر کرد.

تحمیل علاقه‌ :

بعضی والدین به خاطر آن که آرزو دارند فرزندانشان در زندگی موفق شوند، آنها را در زمینه‌هایی هدایت می‌کنند که چندان مورد علاقه کودکان نیست. نتیجه این می‌شود که کودکان ممکن است تمام اقدامات استاندارد شده را بخوبی انجام دهند. ممکن است بهترین رتبه را کسب کنند، برنده جوایزی بشوند و در بهترین مدرسه پذیرفته شوند؛ اما به یقین در آن زمینه مبتکر، نوآور و خوشبخت نخواهند شد و نمی‌توانند محصولی خلاقانه به وجود آورند، چون آنچه به دست می‌آورند از علاقه آنها سرچشمه نگرفته و از درون برای آنها لذت ایجاد نمی‌کند.

آیا افراد خلاق دارای ویژگیهای خاصی هستند؟ بررسی ها نشان می دهد كه هر چند افراد خلاق از هوش بالاتر از متوسط برخوردار هستند،اما برای اینكه فرد بسیار خلاق باشد ضرورتا نباید نابغه باشد.

افراد خلاق تازگی و بدیع بودن را ترجیح می دهند، پیچیدگی مسائل توجه آنان را جلب می كند و به قضاوتهای مستقل می پردازند(بارون هارنیگتون ). علاوه بر آن توانایی تمام كردن، كامل كردن و یكی كردن افكار گوناگون در این افراد بیش از دیگران است .



علاوه بر موارد فوق افراد خلاق ویژگیهای دیگری نیز دارند كه آنها را از سایر افراد متمایز می كند این ویژگیها عبارتند از:

افراد خلاق، بخش عمده ای از وقت خود را صرف توجه دقیق به اطراف خود می كنند و از این طریق سوژه های جدیدی برای فكر كردن پیدا می كنند.

افراد خلاق بسیار كنجكاو بوده و به طور مستمر در جستجوی موضوعات پیچیده ،جدید و ناشناخته و عجیب هستند. به همین سبب آنها در مقایسه با افرادی كه از توانایی خلاقیت كمتری برخوردار هستند، سوالات بیشتر و پیچیده تری را مطرح می كنند.این ویژگی را به سادگی در بچه ها می توان تشخیص داد.

افراد خلاق بیشتر به وسیله علایق درونی خود نسبت به كارهای خلاق برانگیخته می شوند تا عوامل بیرونی نظیر شهرت ،پول یا تایید دیگران.

حل مشكلات و مسائل توسط افراد خلاق از اصالت خاصی برخوردار است.

افراد خلاق انعطاف پذیر هستند و در ارائه راه حل و اندیشه بكر و بدیع آمادگی بسیار دارند(گلیفورد )آنها با استفاده از این ویژگی ،توانایی تعقیب و دستیابی به راه حل مشكل را از راه های مختلف دارا هستند.

افراد خلاق به استقلال و ناهمنوایی تمایل دارند و در مواردی كه دستورهایی بر خلاف میل و یا اعتقادات خود دریافت كنند به سرپیچی از آنها تمایل نشان می دهند به این سبب اعمال مدیریت در مورد افراد خلاق بسیار دشوار است . آنها اگرچه به دستور گرفتن از دیگران اعتقاد ندارند، نیاز مبرم به مورد پذیرش واقع شدن دارند، زیرا این احساس برای آنها آرامش خاطر دلپذیری را ایجاد می كند. ضمنا آگاهی به این مطلب كه اندیشه هایشان مورد قبول واقع شده ،اتكاء به نفس زایدالوصف در آنان ایجاد می كند.

بر اساس نظریه وایت افراد خلاق علی رغم استنباط دیگران ، بسیار فعال نبوده، دذ مقایسه با دیگران از هوش و ذكاوت خارق العاده نیز برخوردار نیستند. هوش یكی از پیش نیاز های خلاقیت است و پایین بودن درجه هوشی فرد معمولا به پایین قرار گرفتن ویژگی خلاقیت منجر می شود ،اما هوش سرشار نیز دلالت بر خلاق بودن شخص نمی كند. افراد دارای هوش پایین عموما از نظر خلاقیت نیز ناتوانند و خلاقیت در افراد دارای هوش كمی بالاتر از میانگین بیشتر مشاهده شده است . اشخاص باهوش و ذكاوت خوب در مدارج تحصیلی ،بسیار خوب عمل می كنند ولی شاهد كیفی كه دلالت بر خلاقیت آنها بكند بسیار كم است.

این نوع شخصیت مسائل و وضعیت هایی را می بیند كه قبلا مورد توجه قرار نگرفته است و فكرهای بكری را ارائه می دهد.

اصولا یك فرد خلاق بی تفاوت از كنار مسائل نمی گذرد و محیط پیرامون را همیشه با دقت مورد توجه قرار می دهد.

ایده ها و تجربیات حاصل از منابع گوناگون را به هم ربط می دهد و آنها را بر مبنای مزیتشان مورد بررسی قرار می دهد.چراكه ارائه فكر مشكل نیست بلكه ارائه فكر و ایده های سودآور،مفید،باصرفه و... مشكل خواهد بود.

یكی از مهمترین ویژگی افراد خلاق داشتن سلاست فكر است. به طوری كه همزمان در مورد یك مساله چندین فكر و راه حل را داشته باشد.

نسبت به پیش فرضهای قبلی تردید می كنند و محدود به رسم و عادت نمی شوند.

مدیران امروزی ما باید به این نكته توجه داشته باشند كه موانعی برای بروز خلاقیت وجود دارد كه بحث مفصلی را می طلبد و پرداختن به آنها خارج از این مقاله است اما مهمترین آنها عبارتند از : عدم اعتماد به نفس ، ترس از انتقاد و شكست ، تمایل به همرنگی و همگونی ، عدم تمركز ذهنی و...

افراد خلاق ، مسائل پیچیده را به مسائل ساده ترجیح می دهند و با علاقمندی بسیار برای یافتن راه حل می كوشند.

باید این نكته را قبول كنیم كه همگی ما عادت زده ایم بنابراین مدیریت سازمان ها باید همیشه از بروز ایده ها و فكر های جدید استقبال نماید و افراد خلاق را تشویق كند. برای اینكه خلاقیت به وقوع بپیوندد، باید چنان نگرشی وجود داشته باشد تا از پیشنهادهایی كه مبتنی بر تغییر شرایط موجودند،استقبال کند. ملاك اصلی برای پیشنهاد دهنده ،آن چیزی است كه مدیر در عمل انجام می دهد،نه سخن او. متاسفانه در نظام اداری ما كم نیستند مدیرانی كه خود را عقل كل می دانند و كارمندان را افرادی كه مجبورند دستورات غیر منطقی آنها را اجرا كنند.این مدیران یكی از مهمترین موانع خلاقیت و نوآوری در نظام اداری هستند

 
انتقاد مكرر از رفتارهای كودك

پیامبر اكرم (ص) در حدیثی درباره وظایف والدین نسبت به فرزندان می فرمایند : " یقبل مَیسوره و یتـَجاوز عـَن مـَعسوره و لا یرهـُقـُه " آنچه را كودك در توان داشته و انجام داده از او بپذیرد ، كار طاقت فرسا و سنگین از او نخواهید و او را به گناه و طغیان وادار نكنید .

ارزیابی پی درپی رفتارهای كودك و زیر ذره بین قرار دادن و انتقاد از كارهای او در خانواده ؛ آزادی ، امنیت خاطر و اعتماد به نفس كودك را مختل می سازد و ترس از اشتباه را در وی تقویت می كند . این ترس چنانچه دركودك حالت مرضی پیدا كند ، جرئت ابراز هرگونه اندیشه ی جدید یا انجام كارهایی را كه درعین خلاق بودن ، احتمال وجود اشتباه نیز در آنها وجود دارد، در كودك از بین می برد و به این ترتیب خلاقیت كودك كه لازمه اش داشتنآزادی و امنیت خاطر در محیط خانواده و خطر پذیری وعدم ترس از اشتباه است ، با مانع رو به رو می گردد.

بیهوده شمردن تخیلات كودك

تخیل كودك اساس خلاقیت اوست و چنانچه تخیلات و رؤیاهای كودك با بی توجهی ، تمسخر یا بیهوده انگاشتن از جانب والدین رو به رو شود، در واقع سرچشمه خلاقیت اوخشكانده شده است.

محكوم كردن خیال پردازی كودك و وادار نمودن او به واقع بینی درخانواده شیوه ای كاملاً اشتباه است و برای بذر حساس خلاقیت كودك ، آفتی مهلك محسوب می شود.

عدم شناسایی علائق درونی كودك

بسیاری از كودكان خصوصاً درسنین پایین ، از علائق و كشش های خود نسبت به موضوعات و پدید ه های پیرامون اطلاع روشنی ندارند یا این كه نمی توانند آن را به زبان بیاورند. این موضوع از موارد بسیار حساس به شما ر می رود كه باید ازهمان دوران كودكی مورد توجه والدین قرار گیرد. خانواده هایی كه نسبت به این مسئله بی تفاوت اند و سعی نمی كنند انگیزه ها و موضوعات مورد علاقه كودك خود را شناسایی و كشف كنند ، ناخواسته فرصت های زیادی را برای رشد خلاقیت كودك از وی سلب می كنند.

عدم وجود حس شوخ طبعی درمحیط منزل

شوخ طبعی از شاخص های مهم خلاقیت به شما ر می رود و وجود حس شوخی و شوخ طبعی در فضای خانواده بسیار حائز اهمیت است ، زیرا مستقیماً به رشد خلاقیت كودك كمك می كند . اما در خانواده هایی كه فضای زندگی آنها خشك ، رسمی و جدی است ، زمینه ای برای بروز حس شوخ طبعی كودك به وجود نمی آید و در نتیجه در چنین محیطی بسیاری از كشش های خلاقانه كودك پنهان می ماند.

تحمیل نقش بزرگسال به كودك

بسیاری از والدین علاقه مندند كه كودك آنها سریعاً رشد كند و كودكی خود را پشت سر بگذارد . آنها گاهی برای تسریع این امر سعی می كنند با كودك خود همانند بزرگسالان رفتار كنند و به تبع آن از كودك خود توقع ایفای نقش هایی بزرگ تر از محدوده سنی آنها را دارند . تحمیل نقش های كاذب بزرگسالی به كودكان ، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می سازد وسبب پدید آمدن رفتار های نا به هنجار و تصنعی در آنها می شود و همین امر باعث از بین رفتن بسیاری از استعدادهای خلاق دوران كودكی می گردد.به تخیل كودكان خود پروبال بدهید، آن وقت است كه از پرواز بلند آنها شگفت زده خواهید شد .

تأكید بیش ازحد والدین برهوش و حافظه كودك

بسیاری از والدین ، ناآگاهانه كودك خود را فقط با هدف تقویت مهارت های حافظه ای و انباشتن ذهن وی از اطلاعات عمومی ، تربیت وهدایت می كنند و برای حافظه و هوش كودك اهمیتی بیش از حد قائل می شوند. این گروه از والدین بدون در نظر گرفتن این اصل تربیتی مهم كه تنها اطلاعات عمومی و داشتن حافظه قوی برای تكامل و رشد فكری و باروری استعدادهای كودك كافی نیست ، با اصل قراردادن هوش وحافظه كودك، از پرورش سایر تواتمندی های ذهنی و روانی كودك خود ، كه مهم ترین آنها تفكر خلاق است ، غافل می مانند.

ایجاد رقابت میان كودكان

رقابت میان كودكان معمولاً وقتی پدید می آید كه :

الف ) نوعی ارزیابی و رتبه بندی توسط والدین وجود داشته باشد.

ب ) پاداش یا جایزه ای در میان باشد . به طور معمول اگر كودكان احساس كنند كه كار آنها توسط والدین مورد ارزش گذاری قرار خواهد گرفت یا به بهترین كارجایزه یا پاداش داده خواهد شد، بیشتر از آن كه به انجام بهترآن كار بیندیشند ، به كسب آن جایزه فكر می كنند . ضمن این كه گاهی این رقابت ها به ستیزه جویی میان كودكان تبدیل می شود و سبب می گردد تا آنها نتوانند از توانایی ها و استعدادهای واقعی خود استفاده كنند.

تأكید افراطی بر جنسیت كودك

تأكید زیاد بر جنسیت كودك و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر یكی از موانع مهم رشد خلاقیت كودكان در برخی از خانواده هاست . در برخی از فرهنگ ها بسیاری از دختران و پسرانی كه از تفكر خلاق برخوردارند ، به سبب ملزم شدن به رعایت پاره ای مقررات وهنجارهای از پیش تعیین شده وهمچنین به دلیل قرار گرفتن در نقش های قالبی كه فرهنگ و محیط بر آنها تحمیل كرده ، علایق و تمایلات خلاقانه ی خود را سركوب می كنند و در نتیجه به تدریج دچار تعارض شده ، خلاقیت آنها از بین می رود.

قرار دادن قوانین خشك و دست و پا گیر در منزل

بسیاری از والدین برای كودكان خود قوانین و مقررات خشك ومحدود كننده ای نظیر مقدار ساعت های درس خواندن در روز ، رأس ساعت معین خوابیدن ، استفاده از لوازم خاص و... قرار می دهند . پدید آوردن چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آنها از جانب كودكان ، سبب می شود كودك تدریجاً به قالبی و تكراری رفتار كردن عادت كند . باید توجه داشت كه افكار و رفتارهای كلیشه ای و تكراری نقطه متضاد خلاقیت است .

عدم آشنایی والدین با مفهوم واقعی خلاقیت

عدم آگاهی و شناخت برخی والدین از فرایند رشد خلاقیت در كودكان و مطالعه نكردن آنها در این زمینه ، سبب می شود هیچ گاه نتوانند برای پرورش و شكوفایی خلاقیت كودك خود برنامه ریزی و اقدام صحیحی نمایند و به این ترتیب ناخواسته سبب می شوند استعدادهای خلاق كودكشان به هدر رود.