تبیان، دستیار زندگی

دکتر حمیدرضا وطنی متخصص جراحی لثه و ایمپلنت در گفت وگو با خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) واحد علوم پزشکی ایران گفت: از جمله عواملی که باعث زرد شدن دندان‌ها می‌شود مواد تاثیر گذار در چای، نوشابه‌ها و نسکافه هستند. همچنین میکروب‌هایی به نام "کروموژنیک" رنگدانه‌هایی ایجاد می‌کنند که در طی چند ماه می‌توانند دندان‌ها را زرد کنند.

 خیلی از شماها حداقل یك بار عصب‌كشی را تجربه كرده‌اید.

اما بیماران متعددی هستند كه بعد از عصب‌كشی به آنها توصیه شده دندان خود را روكش كنند ولی به‌علت سهل‌انگاری، بعد از مدتی دندانشان تحت فشار، شكسته و در نهایت كشیده شده است؛ برای همین است كه به گفته دندانپزشكان معمولا دندان عصب‌كشی‌شده باید با یك ماده پر شود و بعد حتما روكش شود. البته هرچند روكش دندان هزینه‌بردار است، اما ارزش زیادی دارد چون از شكسته‌شدن احتمالی دیواره‌های دندان جلوگیری می‌كند.

سعید عرفانیان- دندانپزشك عمومی- درباره اینكه دندان روت ‌كانال‌ شده چه زمانی باید روكش شود، پاسخ می‌دهد.

خیلی از متخصصان می‌گویند دندان باید به ‌نحوی روت‌ كانال شود كه اصلا نیازی به روكش نداشته باشد!

تمام قواعدی كه در رابطه با روت ‌كانال تعریف شده، باید رعایت شود؛ چون در غیر این صورت ریشه دندان عفونت می‌كند و این هیچ ربطی به اینكه دندان حتما بعد از عصب ‌كشی باید روكش شود، ندارد؛ چون حتی اگر درصورت درست انجام نشدن روت‌كانال روكش هم انجام شود، بیمار بعد از مدتی با شكایت درد ته دندان هنگام غذا‌خوردن مجددا به دندانپزشك مراجعه می‌كند یا اینكه دندان اصلا آبسه می‌كند.

روكش‌ها می‌توانند از جنس فلز (طلا، نیكل، كروم)، سرامیك و یا تركیبی از فلز و سرامیك (چینی) باشند. روكش‌های تمام فلز خصوصیات فیزیكی و قدرت بیشتری دارند اما از دیدگاه زیبایی، روكش‌های چینی مناسب‌ترند. اگر روكش‌ها مناسب و براساس اصول علمی ساخته شوند، لااقل 7سال عمر می‌كنند و عمر بعضی از آنها بسیار بیشتر خواهد بود.اغلب دندان‌هایی كه به‌علت پوسیدگی‌های وسیع نیاز به درمان ریشه پیدا می‌كنند، پس از درمان ریشه و برداشت پوسیدگی‌ها، نسج زیادی از دست می‌دهند و نیازمند نوعی حمایت داخل ریشه‌ای هستند. دندانپزشك برای این‌گونه دندان‌ها ابتدا میله‌ای را داخل ریشه دندان جاسازی می‌كند و سپس با بازسازی تاج و دندان، دندان را برای دریافت روكش آماده می‌كند.

در این مرحله، از دندان قالبی گرفته می‌شود. این قالب به لابراتوار دندانپزشكی - محلی كه پروتزهای دندانی ساخته می‌شود-ارسال می‌شود تا روكش ساخته شود.
در جلسه بعدی روكش در دهان بیمار امتحان می‌شود و درصورت مناسب‌بودن، به دندان چسبانده می‌شود.

اما اگر به‌تازگی روكشی دریافت كرده‌اید و احساس می‌كنید برای دندان شما بلند است، حتما به دندانپزشك مراجعه كنید تا آن را اصلاح كند؛ در غیراین صورت به مفصل فكی شما فشار وارد خواهد شد.روكش‌هایی كه از دو لایه فلز و چینی ساخته شده باشند -لایه زیرین از فلز و پوشش رویی از چینی- ممكن است در كنار لثه حلقه سیاه ‌رنگی ایجاد كنند كه به‌علت لایه فلزی زیر روكش است و این امری طبیعی است.

مرواریدهای سفید و زیبایی كه برای اولین بار در 6 ماهگی در لثه پایین نوزاد ظاهر می‌شوند، دندان‌های شیری هستند كه رویش آنها یكی پس از دیگری تا دو سالگی ادامه می‌یابد (البته این زما‌ن‌ها تقریبی است و بین کودکان اختلافات زیادی از نظر زمان رویش دیده می‌شود). یعنی در دو سالگی سیستم دندانی شیری كودك كامل شده و رژیم غذایی از مایعات به سمت غذاهای جامد و جویدنی تغییر می‌كند...

تعداد دندان‌های شیری در این سن 20 عدد است كه شامل 12 دندان قدامی و 8 دندان خلفی (آسیا) می‌باشد. این دندان‌ها باید تا زمان رویش دندان‌های دایمی جایگزین در دهان كودك باقی مانده و عملكرد مناسب خودشان را ایفا كنند ولی متاسفانه بسیاری از كودكان این دندان‌ها را بسیار زودتر از موعدی كه باید به‌ طور طبیعی بیفتند، از دست می‌دهند. عمده علت از دست دادن زودهنگام دندان‌ها، پوسیدگی آنها است كه به دلیل عدم توجه از طرف والدین و عدم مراجعه جهت انجام معاینات منظم توسط دندانپزشك برای كشف پوسیدگی‌های اولیه و انجام درمان‌های لازم می‌باشد. لذا ضایعات وسعت پیدا كرده و برای كودك ایجاد درد و ناراحتی می‌كنند. در این مرحله ممكن است دندانپزشك بتواند با انجام درمان مناسب، دندان را حفظ نموده و یا به دلیل از بین رفتن عمده بافت دندان و یا عفونت گسترده آن مجبور به خارج كردن آن شود. بسیاری از والدین با تصور اینكه دندان‌های شیری دندان‌های موقتی هستند، آنها را محكوم به فنا دانسته و هیچ‌گونه مراقبتی را برای آنها لازم نمی‌دانند و حتی در صورت وجود پوسیدگی قابل تشخیص توسط خودشان صبر می‌كنند تا دندان درد بگیرد و كودك قادر به تحمل آن نباشد تا برای كشیدن آن به دندانپزشك مراجعه كنند. حال آنكه اگر والدین با اهمیت این دندان‌های موقتی آشنا باشند در حفظ و نگهداری آنها تلاش بیشتری خواهند كرد.

جویدن و تغذیه كودك كه در سنین رشد بسیار حیاتی و لازم است مختل خواهد شد و ممكن است كودك را دچار سوء تغذیه نماید.

از طرفی نداشتن دندان‌های قدامی كودك می‌تواند در تكلم او اختلال ایجاد كند زیرا تلفظ بسیاری از حروف با برخورد زبان به دندان‌های قدامی شكل می‌گیرد.

و مهم‌تر از همه اینكه جوانه دندان‌های دایمی در زیر دندان‌های شیری قرار دارند و هرگاه زمان رویش آنها فرا برسد ریشه دندان‌های شیری تحلیل رفته، لق می‌شوند و دندان‌های اصلی جایگزین آنها می‌گردند. اگر یك دندان شیری قبل از موعد مقرر از دهان خارج شود، فضای مربوط به آن توسط سایر دندان‌ها اشغال می‌شود. در نتیجه برای دندان دایمی جایگزین جایی برای رویش باقی نمی‌ماند كه این مساله ممكن است باعث نهفته ماندن آن دندان دایمی یا به هم ریختگی كل دندان‌ها شود. یعنی نیاز به یك درمان ارتودنسی پرهزینه در آینده!

بنابراین توصیه می‌شود والدین در جهت حفظ و نگهداری دندان‌های شیری با ارتقای بهداشت دهان كودكان و تغذیه مناسب‌تر آنها برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی و مراجعات منظم به دندانپزشك برای معاینه و كشف زودهنگام علایم پوسیدگی تلاش کنند و درمان‌های پیشگیری انجام دهند.

شاید هیچ‌چیز ناخوشایند‌تر از بوی بد دهان برای یك زوج نباشد. در واقع تحمل این بوی بد برای مدت طولانی غیرممكن است. این افراد حتی به‌تدریج دوستان خود را هم از دست می‌دهند.

مطالعات پزشكی جدید نشان می‌دهد بوی بد دهان به گروه خاص و كوچكی از مردم منحصر نمی‌شود بلكه افراد بسیاری نیز به این مشكل مبتلا هستند ولی چون بدن غالباً با این بوها سازگاری پیدا می‌كند بیمار آن را احساس نمی‌كند.

پژوهشگران می‌گویند 85 درصد علت بوی بد دهان به عواملی چون خشكی دهان، كمی ترشح بزاق به‌ویژه هنگام خواب، رعایت نكردن بهداشت دهان و دندان، استفاده نكردن از خلال دندان، مسواك نزدن، پوسیدگی دندان و التهاب لثه‌ها مربوط می‌شود.

در خیلی از موارد بوی بد دهان موقتی بوده است و به‌زودی رفع می‌شود مثلاً هنگام خواب، خالی بودن معده و مصرف سبزیجات و پیاز و مقادیر زیادی قهوه و دخانیات بویی از دهان افراد استشمام می‌شود كه به‌زودی از بین می‌رود.

این عوامل و بقایای مواد غذایی باعث تراكم باكتری در دهان شده و باعث ایجاد تركیبات گوگردی و بوی بد دهان می‌شوند.

بد نیست بدانید كه زبان و پرزهای روی آن منطقه مناسبی برای رشد باكتری‌هاست بنابراین باید در كنار نظافت دندان نظافت زبان را هم مراعات كرد. بوی بد دهان، ترشحات چركی از بینی و بروز سردردهای خفیف و همچنین احساس سنگینی در سر از علائم سینوزیت مزمن است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد: انجیر، میوه‌ای مقوی و شیرین است كه موجب از بین رفتن بوی بد دهان می‌شود. بیماری‌های سیستم گوارشی و اختلال در عملكرد كلیه و كبد، از مهم‌ترین عوامل سیستمی در بوی بد دهان است.

پژوهشگران ژاپنی می‌گویند كه مصرف منظم ماست، بوی بد دهان را كاهش می‌دهد چرا كه ماست سرشار از باكتری‌های سودمند است و درمواقعی از خمیر دندان‌های قوی خوشبو‌كننده بهتر عمل می‌كند. شما زمانی می‌توانید از بوی بد دهانتان جلوگیری كنید كه علت آن را بدانید. در 90 درصد موارد این بوی بد به‌علت آلوده بودن محیط دهان است.

جرم‌هایی كه به‌علت وجود باكتری در دهان شما نقش می‌بندد عمده علت بوی بد دهان است. گاهی اوقات وجود عفونت و یا اشكالی در ریه‌ها باعث این بوها می‌شود. سریع خوردن غذا یكی دیگر از علل این مشكل است. بوی موادی همچون سیر و یا پیاز می‌تواند از طریق خون وارد ریه‌ها شده و بوی بد دهان را پدید آورد. تنباكو نیز یكی دیگر از مقصران این ماجراست و چرك سینوس‌ها و یا دیابت نیز به عنوان مسبب بوی بد دهان شناخته شده است.

چند راه برای جلوگیری از بوی بد دهان وجود دارد. اول اینكه دهان خود را تمیز نگه دارید. این به معنی 2 بار مسواك زدن ‌در شبانه روز است. دوم اینكه باقیمانده غذا میان دندان‌های شما كه سبب تشكیل باكتری‌ها می‌شود تنها با نخ دندان بیرون می‌آید. سوم اینكه زبان خود را نیز تمیز نگه دارید.

پس از هر بار مسواك زدن زبانتان را هم با مسواك بشویید كه محل رشد باكتری‌ها نشود. دهانتان را مرطوب نگهدارید. بزاق دهان ضد‌عفونی كننده‌ای خدادادی است.  بوی بد دهان در اول صبح به‌علت كم شدن ترشح بزاق است. چهارم اینكه دهانتان را بشویید.

این در حالی است كه جدا از مارك‌‌های مختلف،هر كارخانه انواع متعددی از مسواك را در شكل‌ها، اندازه‌ها و البته قیمت‌های مختلف به بازار معرفی كرده‌ است كه انتخاب را دشوار می‌كند.

باید گفت به طور کلی ۳ نوع مسواک وجود دارد:سفت،نرم و معمولی.این درجه بندی بر اساس سختی موهای مسواک است.

بر خلاف تصور عموم،مسواک های سخت،دندان ها را بهتر تمیز نمی کنند،بلکه موجب سایش و ایجاد حساسیت‌های بعدی در دندان ها و همچنین تحلیل لثه‌ها خواهند شد.

مسواک‌های نرم نیز مناسب افرادی است که دارای بیماری لثه هستند یا به تازگی روی آنها جراحی لثه انجام شده است.

همچنین مسواک بچه‌ها بهتر است از نوع نرم باشد.در کل مناسب‌ترین مسواک برای اغلب افراد مسواک های معمولی است.

از سوی دیگر در هنگام خرید مسواك باید اندازه آن را نیز در نظر گرفت.مسواک با اندازه‌های بسیار بزرگ امکان تمیز کردن دندان‌های انتهایی هر فک را از بین می‌برد و به راحتی در دهان جای نمی گیرد.

این نکته به خصوص در مورد انتخاب مسواک بچه‌ها باید در نظر گرفته شود.همچنین دسته مسواک بهتر است مستقیم و ضخیم باشد تا به راحتی در دست جای گیرد و کنترل بیشتری روی مسواک ایجاد كند. علاوه بر این بهتر است مسواک هر ۳ ماه یک بار عوض شود.

تغییر شکل و کج و معوج شدن موهای مسواک نشانه خوبی برای فرا رسیدن زمان تعویض آن است.

چنانچه موهای مسواک شما زود از شکل می‌افتند،نشان دهنده این است که شما با نیروی زیادی مسواک می‌زنید،بنابراین باید از این به بعد ملایم تر مسواک بزنید تا از ایجاد سایش دندان ها و تحلیل لثه‌ها جلوگیری شود.

در سالهای اخیر برخی كارخانه‌ها اقدام به تولید مسواك‌های برقی كرده‌اند كه در مقایسه با مسواك‌های معمولی قیمت بالایی دارند.

كارخانجات تولید كننده مسواك برقی ادعا می‌كنند كه مسواك‌های برقی بهتر از مسواك‌های معمولی، دندان‌ها را تمیز می‌كنند.

 اما محققان دریافته‌اند كه مسواك‌های برقی،اثر بهتری در مقایسه با انواع دستی ندارند.آنچه مهم است،نحوه مسواك‌ زدن است و نه نوع مسواك.

اثرات ضد میکروب

اثر ضد زخم

فلوراید قابل توجه، به همراه ترکیبات دیگر موجود در ساقه‌های گیاه مسواک باعث خاصیت قوی ضد پوسیدگی دندان‌های می‌شود.

کلیه اثرات ذکر شده با مکانیسم‌های مربوط پس از تحقیقات زیادی که در نقاط مختلف جهان صورت گرفته تایید شده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف چوب مسواک به خصوص در طولانی مدت، می‌تواند در بهداشت دهان و دندان اثر ایده آلی داشته باشد.

تحقیق دیگری درمورد اثر ضد میکروبی و ضد عفونی کننده چوب مسواک در مقایسه با خمیردندان‌های خوب دنیا انجام شد؛ نتایج آزمایش‌ها نشان داد که خاصیت ضد میکروبی چوب مسواک، از لحظه ورود به دهان شروع می‌شود و به مدت طولانی دوام دارد، درحالی که دوام خمیردندان‌ها بسیار کوتاه بوده و قابل مقایسه با چوب مسواک نیست. یکی از اعجاز درخت مسواک خاصیت ضدعفونی قوی آن است. تمامی تحقیقات از خواص منحصر به فرد بودن مواد و اثرات چوب مسواک خبر می‌دهند.

در کشور عربستان و بعضی کشورهای عربی دیگر قطعات حدوداً 10 سانتیمتر با قطر حدود یک یا نیم سانتیمتر از ساقه‌های گیاه به صورت بسته‌های 50 تا 100 عددی به وفور بفروش می‌رسد که هر قطعه از آن به مدت یک روز در آب قرار گرفته و سپس پوست همان قسمت جدا می‌شود. به این ترتیب فیبرهای طول این ساقه به شکل مسواک در می‌آید که آن را به آرامی بر روی دندان‌ها می‌کشند؛ با این عمل ضمن مسواک شدن دندان‌ها مواد مختلف این چوب در بزاق حل شده و آثار مختلف آن در دهان، لثه و دندان‌ها اعمال می‌شود. همچنین از فیبرهای نازک ساقه جهت خلال کردن دندان‌ها استفاده می‌گردد.

مطالعه گیاهانی که در گذشته برای دهان و دندان مصرف می‌شده اند، نشان داده است ممتازترین گیاه، درخت مسواک است که اولین بار توسط پیغمبر عظیم الشان اسلام در 1400 سال قبل به مسلمانان توصیه شده است.

نکته بسیار مهم اینکه، این گیاه از ابتدا بومی ایران بوده و سپس به کشورهای همسایه از جمله عربستان، انتشار یافته است و اکنون در ایران دیگر وجود ندارد.

لازم به ذکر است که برای ما ایرانیان که از کودکی چوب مسواک را استفاده نکرده‌ایم، این کار ممکن است صدماتی به دهان وارد کند؛ از این رو ضمن سالها تحقیق نگارنده درمورد استفاده از خواص اعجاب انگیز چوب مسواک در بهداشت دهان و دندان، دهانشویه‌ای فرموله گردیده که ماده اصلی آن عصاره چوب مسواک می‌باشد و می‌تواند خواصی مشابه چوب مسواک در دهان ایجاد کند. این دهانشویه به افتخار نام ایران و با استفاده از نام علمی گیاه «پرسیکا» نامگذاری شد.

(پرسیکا نام ایران توسط لینه، گیاه شناس معروف جهان، درحدود 400 سال قبل بر روی گونه این گیاه گذاشته شده است، ایرانی بودن این گیاه مشخص می‌شود.)

به خاطر داشته باشید که حداقل روزی 2 بار مسواک بزنید. یکی از مهمترین زمانهای مسواک زدن صبح، هنگام بیدار شدن از خواب و دیگری شب می‌باشد. 

منبع: دنیای تغذیه، شماره 81، مقاله آقای دکتر محمدحسین صالحی سورمقی دکترای تخصصی فارماکوگنوزی