جوان و عوامل انحراف
در افق اندیشه قرآنی و تفكر امام علی(ع) و شیوه‌های تربیتی ائمه‌معصومین علیهم‌السلام، «جهل‌شناسی و جهل‌زدایی»، «انحراف‌شناسی وانحراف‌زدایی»، آسیب‌شناسی و آسیب‌درمانی یا درك دردها و راه درمانها باهم عجین‌اند و مهم مبارزه با «جهل» و انحراف و آفت و بیماری و درد است نه‌مبارزه با جاهل و منحرف و بیمار. لذا ائمه: ریشه‌ها و علل بیماری‌ها وانحرافات پرداخته كه ما در این فراز به نمونه‌هایی از علل و ریشه‌های انحراف‌و انحطاط از منظر امام علی(ع) اشاره‌ای اجمالی می‌نمائیم:
1. جهل و ناآگاهی نوجوان و جوان
«نادانی جوانان پذیرفته شدنی و علم و دانش آنها كم است». یعنی اگرنادانسته كاری انجام دادند عفو نمایید كه علم آنها نیز بسیار قلیل است.
2. لذّت‌گرایی و تمایل‌پرستی
«هواپرستی و شهوترانی دشمن عقل و خرد است».
3. عشق و حب‌ّ افراطی
«و هر كس به چیزی عاشق گردد چشمش را كور و دلش را بیمارنماید». به گونه‌ای كه عیب و زشتی را نمی‌بیند.
4. تقلید از فاسدان و منحرفان و منافقان.
5. آزادی‌طلبی افراطی
«ای مالك! هواها و خواهشهای نفسانی خویش را تحت تملك خوددرآور و بر آنها مالك باش و نفس خویش را از آنچه حلال نیست بخیل‌گردان». یعنی نسبت به حرامها بخل داشته باش و انجام نده.
6. عصبانیت و خشم كنترل نشده
«خشم و غضب تعدیل ناشده و بیجا خود شعبه و مرحله‌ای از دیوانگی‌است».
7. استكبار و برتری جویی
«و انكار كردند نبوت موسی"(ع) را در حالی كه یقین به درستی آن‌داشتند در اثر ظلم و بلند خواهی و استكبارمنشی چنین نمودند»
8. تفوق‌طلبی و تكاثرگرایی
9. خودخواهی و غرور
«دشمن‌ترین دشمن تو هواهای نفسانی و خودخواهیهای تو است».
10. عدم شرائط مناسب خانوادگی و تربیتی
«هر كس بر فطرت توحیدی و الهی متولد می‌شود و تنها در اثر تربیت‌خانوادگی و زمینه‌های دیگر یهودی یا زرتشتی می‌شود».
جوان و كرامت نفس
از جمله خصائلی كه بر فطرت انسان نهفته است گرایش به عزت‌نفس وكرامت وجودی است كه همه انسانها از جمله جوانان طالب آن هستند.«كرامت‌نفس» پایه و زیربنای بسیاری از فضائل و سجایای اخلاقی و ارزشی‌است، چنان كه امام علی(ع) به فرزندش حضرت مجتبی(ع) فرمودند:
«نفس خویش را عزیز شمار و به هیچ پستی و دنائتی تن مده گر چه‌عمل پست، تو را به تمنیات برساند. زیرا هیچ چیز، با شرافت‌نفس‌برابری نمی‌كند و هرگز بجای عزت‌نفس از دست داده، عوضی همانندآن نصیب نخواهد شد».
گرچه عزت‌نفس برای همه آدمیان در هر صنف و طبقه و مرتبه وجودی وشرائط سنّی مختلف بسیار ضروری و راهگشا خواهد بود و اساس خوشبختی‌است لكن برای جوان مطلوب‌تر و زیباتر است كه در عنفوان جوانی تن به‌بردگی‌های نفسانی و ذلّت نفس ندهد كه امام علی(ع) فرمود:
«كسی كه نفس شرافتمند و با عزت دارد هرگز آن را با پلیدی گناه، خوارو پست نخواهد ساخت».
یا فرمودند:
«یك ساعت ذلّت، با عزّت تمام دوران زندگی برابری نمی‌كند».
یا حضرت علی(ع) فرمودند:
«ارزش شخصیت هر فردی وابسته به روشی است كه اتخاذ می‌كند، اگرنفس خود را از پستی و دنائت بر كنار نگاهداشت به مقام رفیع انسانی‌نائل می‌شود و اگر عزت و حیثیت معنوی خویش را ترك گفت به‌پستی و ذلت می‌گراید».
روش امام علی(ع) در برخوردهای فردی، روابط اجتماعی و روش وسیره حكومتی به گونه‌ای بود كه مردم را به سمت كرامت نفس و عزّت‌طلبی‌سوق می‌داد و با هرگونه ذلّت‌پذیری از هر طریق كه باشد مبارزه می‌كرد ومی‌فرمود:
«در نظر انسان شریف و كریم النفس نیكوكاری و حسن عمل دینی‌است كه بر ذمه او است و خویشتن را بر اداء آن موظف می‌داند».
لذا جوان باید نحوه تربیتش چه از سوی خانواده یا مراكز تعلیم و تربیت یااصحاب حكومت و سیاست و یا مناسبات فكری و رفتاری خود جوان‌به‌گونه‌ایی باشد كه او را وظیفه‌شناس، درستكار و دارای شرافت اخلاقی وعزّت نفس به بار بیاورد.
