تبیان، دستیار زندگی

به نام خدا

الف اجتناب از اصرار به گناه؛ «فاستغفروا لذنوبهم ... و لم یصرّوا على ما فعلوا». 
ب اعتراف به خطا؛ «قال ربّ إنّى ظلمت نفسى فاغفرلى». 
ج اقرار به ایمان؛ «...و اللّه بصیر بالعباد الّذین یقولون ربّنا إنّنا ءامنّا فاغفر لناذنوبنا و قنا عذاب النّار».
د توجه به ولایت خدا؛ «أنت ولینا فاغفر لنا وارحمنا». 
ه توسل به انبیا و اولیاى الهى؛ «و لو أنّهم اذ ظلموا أنفسهم جاؤك فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً». 
و استغفار در سحر؛ «و المستغفرین بالأسحار»  و «و بالأسحار هم یستغفرون». 

به نام خدا

دعا در لغت به معناى خواندن است ، چه این خواندن همراه خواستن باشد و چه به صورت نیایش و مناجات .
دعا صرف نظر از آثار نیكى كه دارد، نوعى عبادت و برقرارى ارتباط میان بنده و خداست ، وقتى كه انسان خواسته اى داشته باشد یا یك مشكلى برایش پیش بیاید یا محتاج به چیزى باشد، رو به خدا مى آورد و خواسته هایش را با او درمیان مى گزارد، خداوند سفارش فراوانى به دعا كردن نموده است و از بندگانش خواسته كه او را بخوانند و از او طلب حاجات بكنند، حضرت امام صادق (ع ) فرمود: علیكم بالدّعا؛ بر شما باد به دعا كردن و یا پیامبر (ص ) به حضرت على (ع ) فرموده اند: یا علىّ، اوصیك بالدّعا. اى على ترا به دعا سفارش مى نمایم و... .
و براى اینكه دعاى انسان در محضر خداى متعال مورد قبول واقع شود و به اجابت برسد، باید شرایطى را در نظر گرفت كه از بهترین و پرقدرت ترین شرط اجابت دعا، در نماز و همگام با نماز بودن آنانست و انسان بانماز مى تواند دعاهایش را به استجابت برساند. قبول شدن دعا، برترین پاداشى است كه ، انسان نمازگزار، از خالق خود مى گیرد.
پیامبر خدا (ص ) فرمود: من ادى فریضة فله عنداللّه دعوة مستجابةٌ⁽¹³⁹⁾
هر كس نماز واجبى را بخواند، نزد خدا، دعاى مستجابى خواهد داشت .
روایت شده است كه : سلوا اللّه حوائجكم السنیّة فى صلوة الصبح . حاجات مهم خود را در نماز صبح ، از خداوند مساءلت كنید.⁽¹⁴⁰⁾
امام صادق (ع ) فرمود: ان العبد اذا عجل ، فقام لحاجته یقول اللّه (عزوجل ): اما یعلم عبدى انى انا اقضى الحوائج ⁽¹⁴¹⁾
بدرستى كه ، بنده در نماز عجله مى كند و براى كار خودش بر مى خیزد خداوند مى فرماید: آیا بنده من نمى داند كه من حاجات او را برآورده مى كنم .
در روایتى از امام عسگرى (ع ) نقل شده كه موسى بن عمران (ع ) به خدا عرض كرد: الهى ! ما جزاء من صلى الصلوات لوقتها؟ قال : اعطیته سوله و ابیحه جنتى ⁽¹⁴²⁾
پروردگارا! پاداش كسى كه نماز را در وقت خود بخواند چیست ؟. فرمود: خواسته اش را مى دهم و بهشتم را در اختیارش قرار مى دهم .
امام محمد باقر (ع ) از جدّش رسولخدا (ص ) روایت كرد كه فرموده : اذا كان آخر اللیل یقول اللّه سبحانه : هل من داع فاجیبه ؟ هل من سائل فاعطیه سوله ⁽¹⁴³⁾
زمانى كه سحر فرا مى رسد خداوند سبحان مى فرماید، آیا دعا كننده اى هست تا دعایش را اجابت كنم ؟ آى در خواست كننده اى هست تا حاجاتش را برآورده سازم .
بلال حبشى از پیامبر (ص ) روایت نمود، كه فرمود: المؤ ذنون امناء المؤ منین على صلواتهم و صومهم و لحومهم و دمائهم لا یسئلون اللّه (عزوجل ) الا اعطاهم و لا یشفعون فى شیى ء الا شفعود⁽¹⁴⁴⁾
اذان گویان امینان مؤ منین اند بر نمازهایشان و روزه هاشان و بر گوشتهایى كه مصرف مى كنند و بر جان هایشان كه در پناه اسلام محفوظ است ، هیچ خواسته اى از خداى عزّ وجلّ نخواهند مگر آنكه خداوند خواسته آنان را بآنان عطا فرماید و درباره هیچ كس شفاعت نكنند مگر آنكه شفاعتشان مورد پذیرش قرار مى گیرد.
حضرت على (ع ) فرمود: ... من صلى تسع لیلة اعطاه اللّه عشر دعوات ، مستجابات و اعطاه كتابه بیمینه یوم القیامه ...⁽¹⁴⁵⁾، كسى كه یك نهم شب را نماز بگزارد، خداى تعالى به او ده دعاى مستجاب عطا مى فرماید و روز قیامت نامه عملش را به دست راستش مى دهد.
پیامبر اكرم (ص ) فرمود: ما من عبد یقوم من اللیل ، فیصلى ركعتین فیدعوا فى سجوده اربعین من اخوانه یسمیهم باسمائهم و اسماء آبائهم الا و لم یسئل اللّه تعالى شیئا الا اعطاه ⁽¹⁴⁶⁾
هر بنده اى كه شب را برخیزد، پس دو ركعت نماز گزارد و در سجود نماز، چهل نفر از برادران مؤ منش را با نامشان و نام پدرانشان دعا كند از خداى بزرگ هر چیزى را كه بخواهد خداوند به او عطا مى كند.

به نام خدا

ترجمه : آنان كسانى هستند كه ضلالت و گمراهى را به بهاىِ (از دست دادن ) هدایت خریدند، ولى در این تجارت و داد و ستد، سود نبردند و آنان هدایت نیافته اند.
دنیا، همچون یك بازار است ، و همه ما فروشندگانى كه به ناچار باید سرمایه هاى خود را به فروش برسانیم ، سرمایه عمر و جوانى ، سرمایه عقل و فطرت ، علم و قدرت و همه استعدادهاى خدادادى .
در این بازار، گروهى سود مى برند و به سعادت مى رسند و گروهى نه تنها سودى نمى برند، بلكه اصل سرمایه را نیز از دست مى دهند. همچون یخ فروشى كه اگر جنس خود را نفروشد، نه تنها سود نمى برد بلكه اصل سرمایه اش نیز آب مى شود و از دست مى رود.
این آیه ، منافقان را فروشندگانى معرفى كرده ، كه هدایت فطرى خود را فروخته و گمراهى خریده اند. آنان فطرت پاك الهى را كه زمینه هدایت است ، با عادت كردن به گناه و نفاق ، از دست داده ، و در این تجارت ، نه تنها سودى كسب نكرده اند، بلكه به اهداف شوم خود هم نرسیده ، و اسلام روز به روز پیشرفت كرده و آنان رسواتر شده اند.
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 فقط به فكر كسبِ سود در تجارتِ اموال نباشیم ، بلكه ببینیم جان و دل مان را به چه مى فروشیم ؟، چه بدست مى آوریم ؟ و حاصل این كسب و تجارت ، هدایت و سعادت است ، یا گمراهى و شقاوت ؟
2 نفاق ، سرانجامى جز گمراهى و زیانكارى ندارد، برخلاف ایمان كه انسان را به سعادت مى رساند

به نام خدا

ترجمه : خداوند نیز آنان را به استهزاء مى گیرد و به آنان در سركشى و طغیانشان مهلت مى دهد تا سرگردان شوند.
امام رضا علیه السلام مى فرماید: مراد از مكر و حیله خداوند، كیفر دادن به استهزاء كنندگان است ، وگرنه خداوند اهل مكر و مسخره نیست .
چه كیفرى بالاتر از سرگردانى و كوردلى ، كه منافقان به آن دچار مى شوند. برنامه خداوند این است كه به گنهكاران و ستمكاران مهلت دهد، اما این مهلت در صورتى رحمت است كه سبب توبه آنان گردد، وگرنه موجب فرورفتن بیشتر در گرداب گناه ، و سرانجام غرق شدن و هلاكت انسان مى گردد.
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 كیفرهاى خداوند متناسب با گناهان بشر است . كیفر تمسخر و استهزا، استهزا است .
2 به مهلت هاىِ الهى مغرور نشویم كه شاید نشانه رحمت نباشد.
3 خداوند حامى مؤ منان است ، اگر منافقان ، آنها را به تمسخر مى گیرند، خداوند نیز منافقان را به استهزا مى گیرد.

به نام خدا

ترجمه : منافقان ، هرگاه با اهل ایمان ملاقات كنند، مى گویند: ((ما (نیز همانند شما) ایمان داریم ))، ولى هرگاه با شیطان صفتانِ (همفكرِ) خود خلوت كنند، مى گویند: ((مابا شما هستیم ، ما فقط مسخره كننده (اهل ایمان ) هستیم ))
از دیگر آثار و نشانه هاى نفاق آن است كه منافق ، یك شخصیتِ مستقل و پایدار ندارد. در هر محیطى ، رنگ آن محیط را به خود گرفته و همرنگ آنان مى گردد. وقتى در جمع مؤ منان قرار مى گیرد اظهار ایمان مى كند، اما وقتى در میان دشمنان قرار مى گیرد با آنان هم صدا شده و علیه مؤ منان سخن مى گوید و آنان را مسخره مى كند.
این آیات به ما هشدار مى دهد كه فریب ظاهر افراد را نخورید و هركس را كه ادعاى ایمان كرد، مؤ من نپندارید، بلكه ببینید با چه كسانى رفت و آمد مى كند و دوستان او چه كسانى هستند. نمى توان پذیرفت كسى مؤ من باشد ولى با دشمنان دین و رهبر، دوست و رفیق باشد. ایمان ، با سازش با دشمنان دین نمى سازد. لازمه ایمان ، دشمنى با دشمنان خداست .
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 انسان هایى كه سبب انحراف دیگران مى گردند، شیطان هستند، از آنان دورى كنیم .
2 مخفى كارى و دورویى ، نشانه نفاق و ترس است .
3 منافقان ، بازوهاى دشمنان در جامعه اند و همگام با خواسته هاى آنان حركت مى كنند

به نام خدا

ترجمه : و هرگاه به منافقان گفته شود: ((شما نیز همانند مردم ، ایمان بیاورید))، (با حالتى از تكبر و غرور) مى گویند: ((آیا ما نیز همانند ساده اندیشان و كوته فكران ایمان بیاوریم ؟))، آگاه باشید كه آنان خودشان كوته فكر و سبك مغزند، ولى نمى دانند.
منافقان ، خود را افرادى عاقل ، هوشیار و زیرك مى پندارند و مؤ منان را افرادى زودباور، سفیه و ساده لوح مى شمرند.
لذا وقتى به آنها گفته مى شود چرا همچون توده مردم ایمان نمى آورید، در پاسخ ، مردم را كه در تمام صحنه ها و سختى ها، یار و یاور رهبرشان بوده اند، به سفاهت متهم مى كنند.
قرآن در پاسخ آنها مى گوید: شما كه مؤ منان را سفیه مى شمرید، خود در سفاهت واقعى هستید، ولى مشكل آنجاست كه از سفاهت خود، بى خبرید و بدتر از نادانى ، بى خبرى از نادانى است ، كه انسان گمان كند خودش همه چیز را مى فهمد و دیگران هیچ نمى فهمند.
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 تحقیر مؤ منان ، از شیوه هاى منافقان است كه خود را بهتر و برتر از دیگران مى دانند.
2 با متكبر باید مثل خودش رفتار كرد. آن كس كه توده مردم مؤ من را تحقیر مى كند، باید در جامعه تحقیر شود تا غرور و تكبّر او شكسته شود.
3 تحقیر و تمسخر دیگران ، كارى سفیهانه است . خردمند با منطق سخن مى گوید و سفیه با تمسخر و استهزاء.

به نام خدا

ترجمه : هرگاه به منافقان گفته شود: ((در زمین فساد نكنید))، مى گویند: ((همانا ما فقط اصلاحگریم )) آگاه باشید كه آنان اهل فسادند ولى نمى فهمند.
نفاق ، یك بیمارى مُسرى و واگیردار است كه اگر جلوى آن گرفته نشود، افراد زیادى از جامعه را مبتلا ساخته و تملّق و چاپلوسى ، و ریاكارى و دورویى ، جامعه را به فساد مى كشاند.
از آنجا كه منافق ، خود اهل عمل به دستورات دینى نیست ، مى خواهد كه دیگر مؤ منان نیز مثل او باشند، لذا دائماً با مسخره كردنِ دستورات خدا، مردم را نسبت به انجام وظایفشان ، سست و بى اعتنا مى سازد.
قرآن نمونه هایى از این رفتار زشت منافقان را در سوره هاى توبه و منافقین بیان مى دارد كه چگونه به هنگام جهاد با دشمنان اسلام ، از جنگ فرار مى كردند و باعث تضعیف روحیه مجاهدان مى شدند، و یا در هنگام انفاق و كمك هاى مالى ، مؤ منان را مسخره مى كردند كه این مقدارِ كم ، چه ارزشى دارد؟
با آنكه نفاق منشاء همه گونه فساد در جامعه است ، اما منافق كه از دیدن حقایق كور شده ، فسادِ خود را، اصلاح مى داند. زیرا درنظر او امرى چون سازش با دشمن و جلوگیرى از خون ریزى به صلاح جامعه است ، پس باید جلوى جنگ و پیامدهاى آن گرفته شود، گرچه این كار سبب تضعیف دین و مؤ منان گردد!
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 آثار نفاق ، تنها فردى نیست ، بلكه جامعه را نیز به فساد مى كشاند.
2 از نشانه هاى نفاق ، خودستایى و خودبرتربینى است ، آنها مى گویند: فقط ما اهل صلاح و اصلاح هستیم ، نه دیگران .
3 نفاق ، اگر در دل رسوخ كند، جلوى درك و شعور صحیح انسان را مى گیرد و حقایق را وارونه مى بیند.
4 مؤ منان باید به شعارهاى زیبا، اما توخالىِ منافقان ، آشنا و آگاه باشند تا فریب آنها را نخورند.
5 آن زرنگى و زیركى كه در مسیر حق و صلاح جامعه نباشد، بى شعورى و نفهمى است .

به نام خدا

ترجمه : در دل هاى آن منافقان ، بیمارى است كه خداوند بیمارى آنان را بیفزاید و براى آنها به خاطر دروغگویى شان ، عذابى دردناك است .
از نظر قرآن ، روح انسان همچون جسم او، گاه دچار بیمارى هایى مى گردد كه اگر درمان نشود، گسترش یافته و رشد مى كند تا جائى كه انسانیتِ انسان را هلاك مى سازد.
نفاق از خطرناك ترین بیمارى هاى روحى است كه زمینه را براى بروز بیمارى هاى دیگر روحى ، همچون بخل ، حسد و طمع فراهم مى كند.
انسان سالم یك چهره بیشتر ندارد و میان فكر و عمل او هماهنگى كامل است . زبانش آنچه را در دل دارد مى گوید و رفتارش با عقایدش مطابقت دارد. اما اگر غیر از این شد، روح بیمار شده و دچار انحراف گردیده است .
لاشه مردارى كه در آب افتاده و بوى نامطبوع مى دهد، هرچه بارانِ پاك برآن ببارد، به جاى آنكه آلودگى اش برطرف شود، بیشتر مى گردد.
آرى ، نفاق همچون مردارى است كه اگر در روح و دل انسان باقى بماند، باعث مى شود تا منافق به جاى تسلیم شدن در برابر دستوراتى كه از طرف خداوند نازل شده ، دست به ریاكارى بزند و پلیدى نفاق او بیشتر آشكار گردد و بدین گونه بیمارى نفاقش افزایش یابد.
((نفاق ))، معناى وسیعى دارد، و هرگونه دوگانگى میان گفتار و عمل ، و ظاهر و باطن را شامل مى شود. لذا افراد مؤ من نیز ممكن است گاهى دچار آن شوند. چنانكه ریا و تظاهر در انجام عبادت ، یعنى كار را براى غیر خدا انجام دادن ، نوعى نفاق است .
پیامبر گرامى اسلام مى فرماید: سه صفت است كه در هركس باشد منافق است ، هرچند روزه بگیرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند؛ كسى كه در امانت خیانت كند، كسى كه به هنگام سخن گفتن دروغ بگوید وكسى كه وعده بدهد ولى عمل نكند.
از این آیه مى آموزیم كه : 
1 نفاق ، بیمارى روحى است و منافق همچون فرد بیمار، نه سالم است و نه مرده ، نه مؤ من است و نه كافر.
2 نفاق ، رشدى سرطانى و فراگیر دارد كه اگر درمان نشود همه ابعاد وجودى انسان را فرامى گیرد.
3 سرچشمه نفاق ، دروغ است و دروغگویى شیوه معمول منافقان مى باشد.