تبیان، دستیار زندگی

حضرت ابالحسن، علی بن موسی، امام رضا علیه‌السلام:... لَا تَدَعُوا الْعَمَلَ‏ الصَّالِحَ وَ الِاجْتِهَادَ فِی الْعِبَادَةِ اتِّكَالًا عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم‌السلام‏، لَا تَدَعُوا حُبَّ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم‌السلام وَ التَّسْلِیمَ لِأَمْرِهِمْ اتِّكَالًا عَلَى الْعِبَادَةِ فَإِنَّهُ لَا یُقْبَلُ أَحَدُهُمَا دُونَ الْآخَر ... .⁽¹⁾
با تکیه بر محبت آل‌محمد علیهم‌السلام، عمل صالح و مجاهدت در راه خدا را ترک نکنید⁽²⁾، با تکیه بر اعمال و عبادات نیز، محبت آل‌محمد علیهم‌السلام و تسلیم بودن در مقابل سخنان و اوامر ایشان را ترک نکنید، چرا که هیچکدام بدون دیگری قبول نخواهد شد.
   

(1): بحارالانوار، چاپ بیروت، ج75، ص348.
(2): محرم و فاطمیه و اعیاد شعبانیه به مجالس اهل بیت رفتن و صبح و شام در مجالس بودن، کربلا و مشهد و قم زیارت رفتن، نذری دادن و سفره انداختن و ختم برداشتن و سینه زدن و غذا دادن در مجالس اهل بیت و ... بدون خمس و امر به معروف و حجاب و احترام به نماز و در مقابل دشمنان دین موضع داشتن و کمک به فقرا و به یتیم رسیدگی کردن و ... یعنی وقت تلف کردن.

حضرت اباعبدالله، جعفر بن محمد، امام صادق علیه‌السلام: ثَلَاثٌمَنْ كُنَّ فِیهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّى مَنْ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا اؤْتُمِنَ خَان‏.⁽¹⁾
سهچیزی كه اگر در كسی باشد، انسان منافقی است، گرچه اهل نماز و روزه باشد، وقتی سخن می‌گوید، دروغ می‌گوید⁽²⁾ و هنگامی كه وعده می‌دهد، خلف وعده می‌كند⁽³⁾ و زمانی كه امین بر چیزی قرار داده می‌شود، خیانت می‌كند⁽⁴⁾.
                       

---

(1): تحف‌العقول، چاپ جامعه مدرسین، ص316.
(2): شاید در صحبتهای معمولی دروغ نگوید ولی در جایی كه منافعش كمی در خطر می‌افتد یا با یك دروغاحساس می‌كند می تواند برای خود آبرویی بخرد، یا حتی برای اینكه كسی را دین دار كند دروغی بگوید و ...  
(3): به خدا و پیامبر و امام معصوم وعده می دهد و خلف وعده می كند، به مردم وعده می دهد و به گونه ای دیگر عملمیكند، به فرزندش وعده می دهد و خلف وعده می كند، به همسرش وعده می دهد و خلف وعده می كند و ... .
(4): مسئول تقسیم بودجه یك كشور و نهاد و سازمان و اداره شده و به راحتی با یك توصیه و نظر شخصی خویش بودجه را تقسیممی كند و چون با گروهی دشمن است بودجه آنها را قطع می كند انگار نه انگار كه اینها همه امانت است و باید به یك ملت پاسخ دهد نه یك نفر دو نفر و ... .
كذب و خلف وعده و خیانت یعنی دورویی به توان سه كه برای چشیدن طعم عذاب الهی یكی از آن موارد هم كافی است.

آیا زنان عقلشان از مردان کمتر است؟

حضرت اباالحسن، علی بن ابیطالب، امام امیرالمومنین علی علیه‌السلام: مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ النِّسَاءَ ... نَوَاقِصُ الْعُقُولِ ... وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَیْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ ... .‏⁽¹⁾
ای مردم، همانا زنان دارای عقلهای ناقصی⁽²⁾ هستند، به دلیل اینکه شهادت دو زن مساوی شهادت یک مرد به حساب آمده است.
                                  

---

(1): نهج‌البلاغه، صبحی صالح، خطبه80.
(2): برای روشن شدن معنای نقصان عقل، ابتدا باید مفهوم کلمه عقل را روشن سازیم و سپس به معنایی ترکیبی نقصان عقل دست یابیم. عقل در استعمالات روایی یک اصطلاح است که با معنای لغویش در لغت عرب همخوانی دارد.
برای اینکه زودتر به مقصود و مفهوم این واژه دست پیدا کنیم نیازی نیست که همه استعمالات این لغت را در اینجا بیاوریم، فقط این نکته را یادآور می شویم که در لغت، عقل در مقابل حُمق به کار رفته است و علم در مقابل جهل.
این تعبیر را زیاد شنیده ایم که فلانی تصمیمات عاقلانه ای می گیرد که در مقابل آن می گوییم که فلانی تصمیمات غیر عاقلانه ای می گیرد که تعبیر نازیبای آن تصمیمات احمقانه است البته فاصله بین تصمیمات عاقلانه و احمقانه زیاد است یعنی در مورد یک کاری می تواند ده ها تصمیم عاقلانه وجود داشته باشد که البته یکی از این تصمیات از بقیه عاقلانه تر و بهتر است ، تعبیری در لغت عرب وجود دارد به نام "عقال" که وسیله‌ای است که با آن شتر را مهار می‌کنند یعنی در بطن واژه عقل نوعی مهار کردن و حبس کردن خوابیده است خلاصه اینکه از استعمالات مختلف این واژه کما اینکه مرحوم مصطفوی در کتاب التحقیق آورده است این بدست می آید که عقل یعنی وسیله که با آن مصلحت را از مفسده تشخیص داده و خود را ملزم به آن مصلحت کنیم. که در استعمالات روایی نیز همین مفهوم گنجانده شده است که عقل مسیر حق و باطل را تشخیص می دهد و ما را ملزم می کند که از آن تبعیت کنیم. کما اینکه در وصیت امام کاظم علیه السلام به هشام اینگونه آمده است: (یَا هِشَامُ إِنَّ لُقْمَانَ قَالَ لِابْنِهِ تَوَاضَعْ لِلْحَقِّ تَكُنْ أَعْقَلَ النَّاس‏)، البته عقل نیز مانند سایر موجودات غیر مادی(ایمان، علم، حلم و ...) که در اختیار انسان قرار گرفته است قابل رشد و تقویت است، مانند اینکه هر چه علم انسان مخصوصا در برخی از حوزه‌های خاص، بالاتر رود قوه عاقله تصمیمات بهتری می گیرد، هرچه انسان از گناهان دوری گزیند و تقوایش بالاتر رود این تصمیمات بهتر خواهد بود، هر چه میزان حلم و صبر شخص بالاتر رود تصمیمات وی میزان خطایش کمتر خواهد بود، هر چه از مشورت دقیقتر و بهتری بهره گیرد باز قوه عاقله بهتر تصمیم می گیرد و همینطور سایر عوامل دیگر، البته مراد از تصمیمات عاقلانه صرفا انتخاب مصادیق جبهه حق که توسط انسانهای کامل ملاکها و معیارهای آن بیان شده است می باشد و انسانها مدام در طول زندگی خود و هر روز بر اساس همان ملاکها یا مسیر حق را انتخاب می کنند یا باطل را، چه در انتخاب همسر، شغل، درآمد، دوست، دانش و علم و تفکرات و هر موضوع و موردی که این دو جبهه خیر و شر در آن تصور دارد.
بنابراین قوه عاقله موجودی غیر مادی است که مجموعه‌ای از عوامل که برخی از آنها ذکر شد در تصمیمات و میزان دقت آن تصمیمات در انتخاب و نزدیک شدن به مسیر درست و غلط و حق و باطل دخالت دارند. بنابراین عاقل بودن صرفا مساوی با دانشمند بودن نیست، چرا که بسیاری از دانشمندان هستند که دانش خود را در مسیر باطل استفاده می کنند و به همین علت بزرگترین اشتباهات تاریخ را نیز رقم زده‌اند، پس حتی فکرها و اندیشه‌های ما نیز تحت نظر قوه عاقله به مسیر درست می تواند هدایت شوند.
حال یکی از عوامل تاثیرگذار در میزان قدرت و دقت قوه عاقله انسان، عواطف و احساسات انسانها است و از آنجایی که در خلقت زنان این عنصر مهم حیات انسانی به طور قابل توجهی در وجود آنها نهاده شده است به طور طبیعی در برخی از موراد و کارها و شغلها و حالتها و اتفاقها، این عواطف خود را در تصمیمات خانمها نشان می دهد مخصوصا در اموری که از حساسیت بالایی برخوردار است و تشخیص حق و باطل و عمل به آن امری مشکل است، البته از آن طرف هم مردان در برخی کارهایی که زنان آنها را به راحتی انجام می دهند، کاملا ناتوان هستند. و این نقصها مربوط به خلقت انسانها است که کاملا طبیعی است و این است علت اساسی نیاز انسانها مخصوصا زن و مرد به یکدیگر و اینکه مکمل هم باشند نه اینکه جاهای یکدیگر را اشغال کنند بلکه باید کارهایی که با آنها تناسب روحی و فکری و جسمی دارند را در چارچوب دستورات سازنده خود انجام دهند.