تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : « يا ايها الذين آمنوا عليکم الصيام کما کتب علي الذين من قبلکم لعلکم تتقون»، اي مومنان، روزه بر شما مقرر شده است همانگونه که بر پيشينيان شما واجب شده بود باشد که پرهيزکاري کنيد.در اين آيه هدف روزه داري علاوه بر فوائدي نظير سلامت تن و آثار مثبت روحي و اجتماعي، رسيدن به مرحله تقوي است و شايد اصلي ترين هدف در اين راه رسيده به ابعاد مختلف تقوا باشد.

پاسخ : در قرآن کريم آمده است: « و ذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک ائي کنت من الظالمين* فاستجبنا له و نجيناه من الغم و کذلک ننجي المومنين»، و ياد کن ذوالنون يونس را آنگاه که خشمگين رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتي نداريم تا در دل تاريکي ها ندا در داد که : معبودي جز تو نيست منزهي تو، به راستي که من از ستمکاران بودم پس دعاي او را برآورده کرديم و او را از اندوه رهانيديم و مومنان را چنين نجات مي دهيم.و در آيه اي ديگر فرموده است: « فلولا انه کان من السبحين* للبث في بطنه الي يوم يبعثون»و اگر او از زمره تسبيح کنندگان نبود، قطعاتا روزي که برانگيخته مي شوند در شکم آن ماهي باقي مي ماند.

پاسخ : نوشيدن شراب يکباره تحريم نشد بلکه در چندين مرحله حرمت آن به تدريج اعلام گرديد. نخستين آيه اي که در اين باره نازل شد مستي را تنها هنگام نزديک شدن به نماز حرام کرده بود: « لا تقربوا الصلاه و انتم سکاري حتي تعلموا ما تقولون»، در حال مستي به نماز نزديک نشويد تازماني که بدانيد چه مي گوييد.سپس اين آيه فرود آمد:« قل انما حرم ربي الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الاثم و البغي ...»، بگو: پروردگار من فقط زشتکاريها را چه آشکار و چه پنهان و گناه و ستم ناحق را حرام گردانيده است. چندي بعد در آيه اي ديگر اين حکم نازل شد: « انما الخمر و الميسر والانصاب و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون »، شراب و قمار و بتها و تيرهاي قرعه پليدند و از عمل شيطانند. پس از آنها دوري گزينيد، باشد که رستگار شويد. مدتي بعد مسلمانان آماده پذيرش مرحله آخر حکم تحريم شراب بودند در اين هنگام آيه کريمه زير نازل شد: « انما يريد الشيطان ان يوقع بينکم العدوات ولبغضاء في الخمر ولميسر ويصدکم عن ذکرالله و عن الصلوه فهل انتم منتهون»، شيطان مي خواهد با شراب و قمار، ميان شما دشمني و کينه ايجاد کند و شما را از ياد خدا و از نماز بازدارد آيا شما دست برمي داريد؟

پاسخ : آيه « فمن اضطر غير باغ و لا عاد فلا اثم عليه»، کسي که (براي حفظ جان خدا به خوردن آنها) ناچار شود، در صورتيکه ستمگر و متجاوز نباشد، بر او گناهي نيست.« باغي» به کسي مي گويند که مرتکب کار حرام مي شود بدون اين که ضرورتي وجود داشته باشد و « عادي» به کسي گفته مي شود که در خوردن خوراکي حرام از حد نياز خود تجاوز کند . و « مضطر» نيز کسي است که مي ترسد اگر از خوراکي حرام تناول نکند، بميرد يا دچار بيماري شود يا بيماري و مرض او شدت گيرد.

پاسخ : آيه « هماز مشاء بنميم. مناع للخير معتد اثيم. عتل بعد ذلک زنيم»، « عيبجوست و براي خبرچيني گام برمي دارد، مانع خير، متجاوز، گناه پيشه، گستاخ، و گذشته از آن ناپاک زاده است».و آيه بهتان و تهمت: « و من يکسب خطيئه او اثما ثم يرم به بريئا فقد احتمل بهتانا و اثما مبينا»، « و هرکس که خطا يا گناهي مرتکب شود؛ سپس آن را به فرد بي گناهي نسبت دهد قطعا بهتان و گناه آشکاري بر دوش کشيده است».

پاسخ : آيه « يا ايها الذين آمنوا اجتنبوا کثيرا من الظن ان بعض الظن اثم»، « اي کساني که ايمان آورده ايد از بسياري از گمان ها بپرهيزيد که پاره اي از گمان ها گناه است»خداوند در جايي ديگر بندگان خويش را به دوري از گمان بد امر فرموده چرا که اين وضعيت آنها را به سوي هلاکت و نابودي سوق مي دهد. « و ظننتم ظن السوء و کنتم قوما بورا»، و گمان بد کرديد و شما مردمي شايسته هلاکت بوديد.برخي مي گويند مفهوم اجتناب از گمان بد اين است که فرد از ترتيب اثر دادن به آن گمان دوري کند. چون کسي که به برادر مومن خود گمان بد مي برد در حقيقت او را به اين وسيله متهم ساخته و موضوع را براي ديگري نيز نقل مي نمايد و از اين پس است که پيامدهاي ديگر آن يکي در پي ديگري ظاهر مي شود.

پاسخ : « اسراف» يا « سرف» عبارت از زياده روي کردن در هر کاري است که انسان انجام مي دهد اگرچه اين مساله بيشتر در مورد انفاق مال شهرت دارد. خداي سبحان اسراف و اسراف کاران را در اين فرمايش خود مورد نکوهش قرار مي دهد:« و لا تسرفوا انه لا يحب المسرفين»، « و زياده روي مکنيد که او اسرافکاران را دوست ندارد»همچنين مي فرمايد: « و ان المسرفين هم اصحاب النار» ، « و اسرافکاران ياران آتشند» ودر خصوص انفاق نيز اين گونه اسراف را نکوهيده و فرموده است:« و آت ذالقربي حقه و المسکين وابن السبيل و لا تبذر تبذيرا»« و حق خويشاوند را به او بده و مستمند و در راه مانده را دستگيري کن و ولخرجي و اسراف مکن»همچنان که در جايي ديگر اسراف در خوردن و آشاميدن را سرزنش کرده و فرموده است:و کلوا واشربوا و لا تسرفواو بخوريد و بياشاميد و زياده روي مکنيد.

پاسخ : خداي متعال مي فرمايد: «ولتکن منکم امه يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنکر»، و بايد از ميان شما گروهي باشند که مردم را به نيکي دعوت کنند و به کار شايسته واداشته و از زشتي بازدارند.« منکر» آن است که عقل و شرع آن را بد دانسته و زشت مي پندارد. بي ترديد چنين عملي نوعي معصيت خداست. « معروف» نيز کاري است که عقل و شرع آن را مي ستايد و نيک مي داند و چنين عملي هم در زمره اموري است که اطاعت خدا محسوب مي شود. آيه فوق در کل اين معنا را مي رساند که به ناچار بايد گروهي وجود داشته باشند تا غير مسلمانان را به اسلام و مسلمانان را به آنچه مورد رضايت خداوند است، دعوت نمايند. خداي سبحان در اين آيه امت اسلام را به تغيير دادن کار زشت و اصلاح عمل پس از انجام دعوت فرموده و اين غير از نهي از انجام کار ناپسند است؛ چرا که نهي از منکر بايد قبل از وقوع و انجام عمل ناشايست صورت بگيرد. رسول الله (صلّي الله عليه و آله) فرمودند: « هريک از شما منکر و کار زشتي را مشاهده مي کند بايد بيدرنگ نسبت به تغيير آن عملا اقدام نمايد. اگر نتوانست لازم است با زبان خود اين کار را انجام دهد. اگر باز هم نتوانست بايد با قلب خود اين کار را انجام دهد. ( يعني قلبا از انجام آن ناراضي باشد) چرا که اين ديگر پايين ترين درجات ايمان است. »

پاسخ : قرآن کريم موضوع احترام به والدين و قدرشناسي و بزرگداشت آنان را واجب دانسته و مي فرمايد:« ووصينا الانسان بوالديه حملته امه وهنا علي وهن و فصاله في عامين»« و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کرديم، مادرش به او باردار شد، سستي بر روي سستي. و از شير بازگرفتنش در دو سال است. »همچنين مي فرمايد:« و قضي ربک الا تعبدوا الا اياه و بالوالدين احسانا اما يبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما اف و لا تنهرهما و قل لهما قولا کريما واخفض لهما جناح الذل من الرحمه و قل رب ارحمهما کما ربياني صغيرا»« و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستيد و به پدر و مادر خود نيکي کنيد. اگر يکي از آن دو يا هر دو، در کنار تو به سالخوردگي رسيدند به آنان حتي اف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنان سخني شايسته بگوي و از سر مهرباني، بال فروتني بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا آن دو را رحمت کن چنان که مرا در خردي به مهر پروردند.»البته خداي سبحان فرمانبرداري از پدر و مادر در اموري که نافرماني خالق است، را حرام گردانيده ولي از سوي ديگر دستور داده که با آن دو به نيکي معاشرت و رفتار شود حتي اگر آنان کافر باشند. « و ان جاهداک علي ان تشرک بي ما ليس لک به علم فلا تطعهما و صاحبهما في الدنيا معروفا»«و اگر تو را وادارند تا درباره چيزي که تو را بدان دانشي نيست به من شرکت ورزي، از آنان فرمان مبر، ولي در دنيا به خوبي با آن دو معاشرت کن.»

پاسخ : در آيه «واعبدوا الله و لا تشرکوا به شيئا و بالوالدين احسانا و بذي القربي و اليتامي و المساکين و الجار ذي القربي و الجار الجنب و الصاحب بالجنب وابن السبيل»، و خدا را بپرستيد و چيزي را با او شريک مگردانيد و به پدر و مادر احسان کنيد و درباره خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و همسايه خويش و همسايه بيگانه و همنشين و در راه مانده نيکي کنيد.« جار ذي القربي » همسايه اي است که خانه اش نزديک و « جار الجنب» کسي است که خانه اش دور باشد و « صاحب الجنب» نيز به شخصي گفته مي شود که در کنار تو و همراه تو است و با تو رفاقت دارد، مانند دوست در سفر.