حرم حضرت رقیه:
یكى از زیارتگاههایى كه پس از مقبره حضرت زینب كبرى(س) مورد توجه مذاهب اسلامى و بویژه شیعه مى باشد، مقبره و حرم «رقیّه سلام الله»، دختر معصوم و كودك خردسال امام حسین(ع) است.
بر اساس گزارشات منابع، آن حضرت شش پسر و سه دختر داشته اند.
دختران ایشان عبارت بودند از
1 ـ «سكینه» دختر رباب بنت امرءالقیس و خواهر على اكبر
2 ـ «فاطمه» دختر ام اسحاق بنت طلحة بن عبدالله
3 ـ «زینب» كه او نیز خواهر فاطمه و هر دو از یك مادر بوده اند.
در بیشتر منابع به نام این سه دختر اشاره شده و كمتر از رقیّه نامى دیده مى شود(1).
1.محمد بن جَریر طبرى، دلائل الامامه، ص 74; ابن صباغ مالكى، الفصول المهمه فى معرفة الائمه، ص 188; ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق لابن عساكر، ج 9، ص 174; حسن الامین، دائرة المعارف الاسلامیه الشیعیه، ج 1، جزء دوم ص 25; زبیر بن بكار، كتاب نسب قریش، ص 59.
احتمال مى رود رقیّه نام دیگر زینب بوده باشد; و اینكه از زینب، بر خلاف فاطمه و سكینه، نقش مؤثر و فعالى در كربلا گزارش نشده، بنظر مى رسد وى كودكى بیش نبوده، كه باید در سال 57 هجرى در مدینه بدنیا آمده باشد.
در هر حال او همراه سایر اهل بیت امام حسین(ع) و زینب كبرى سلام الله به اسارت درآمده و در مكانى كنار «باب الفرادیس» ـ كه در آن زمان خرابه اى بود ـ استقرار یافت. رقیّه در این زمان چهار ساله بود كه بهانه پدر مى كرد و یزید لعنة الله دستور داد سر مبارك پدر را نزد او ببرند. چون رقیه آن سر خونین را دید از غم و اندوه فراوان پس از چند روز وفات یافت(1).
آن معصومه را كنار آن مكان كه مقبره اى عمومى به نام «مقبره باب الفرادیس» بود بخاك سپردند. این مقبره در شمال غربى محله قدیمى دمشق و كنار باب الفرادیس قرار داشت. در ابتدا سلاطین ایوبى بر قبر او مقبره اى كوچك ولى زیبا ساختند; سنگ قبرى كه بر وى نهاده شد از سنگ موزائیك تزئین شده به وسیله عاج و مرمر بود كه اطراف آن را ضریح زیبایى احاطه كرده بود و بر فراز آن نیز گنبد و عمارتى بنا شد. مكان یاد شده كه از همان ابتدا بصورت مسجد و مقبره بود، در سال 1125 هجرى مورد بازسازى قرار گرفت و در سال 1323 هجرى نیز(2) بوسیله میرزا على اصغرخان امین السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه دوباره ترمیم شد. در آن زمان سه كتیبه سنگى در داخل حرم در سمت محراب شبستان آن دیده مى شد. در كتیبه اول چند حدیث در فضایل اهل بیت و نام میرزا بابا مستوفى گیلانى بعنوان تعمیر كننده بقعه مقام رقیه به تاریخ 1125 هجرى دیده مى شد. در كتیبه دوم به مكان دفن ملك كامل ناصرالدین محمد كه در سال 880 هجرى در این مكان مدفون شده بود اشاره و بر كتیبه سوم نیز چند بیت شعر نوشته شده بود(3).
چون فضاى این مكان گنجایش زوار را نداشت مرحوم شیخ نصرالله خلخالى در صدد توسعه مقبره و حرم برآمد; لذا خانه هاى اطراف را با كمك مردم خَیّرِ محل خریدارى كرد ولى
1 . شیخ عباس قمى، منتهى الامال، ج 1، ص 437.
2 .قتیبه شهابى، همان كتاب ص 316; محسن الامین، اعیان الشیعه، ج 7، ص 34.
3 . یوسف بن عبدالهادى، ثمار المقاصد فى ذكر المساجد، ص 229.
عده اى راضى نشدند و به همین منوال باقى بود تا در سال 1363 هجرى شمسى به گفته جناب حجة الاسلام فهرى زنجانى نماینده مقام معظم رهبرى در سوریه، با خرید آن خانه ها و پرداخت چندین برابر قیمت آنها، امر پى ریزى بناى جدید حرم از سوى جمهورى اسلامى و با حضور مقامات سوریه آغاز شد.
مساحت ساختمان، حرم بیش از چهارهزار متر مربع است كه ششصد متر مربع از آن صحن و فضاى باز است و بقیه را حرم و شبستان آن و مسجد دیگرى كه در مجاورت ضریح ساخته شد تشكیل مى دهند.
نوع معمارى كه اكنون در بناى حرم بكار رفته معمارى ایرانى اسلامى است. صحن مسجد كه گرداگرد آن بصورت ایوانى باندازه یك و نیم متر مسقف است با ستونهاى بسیار زیباى سنگى سفید و بصورت كنگره اى ساخته شده اند. گنبد آن بكلى تعویض و براساس معمارى ایرانى ساخته شده و دوازده ستون مرمرین در داخل حرم آن را نگهداشته اند. گرداگرد سقف و دیواره ها نیز كاشیكارى است.
ضریح حرم كه از دوران «امین السلطان» صدراعظم ناصرالدین شاه مانده بود در سال 1372 شمسى با ضریح دیگرى كه بوسیله چهل تن از هنرمندان برجسته اصفهانى به صورتى بسیار زیبا و تحسین برانگیز ساخته شده تعویض گردید. البته ضریح قبلى برداشته نشد بلكه در داخل ضریح جدید قرار گرفت. نگارنده خود در مراسم تعویض آن حضور داشته و تلاشهاى شبانه روزى سازندگان و عشق آنان به اهل بیت را شاهد بوده است. هر چند كه این ضریح تقریباً 5/1 برابر ضریح قبلى است و بعلت بزرگى زیاد با سن حضرت رقیّه و كودكى وى تناسبى ندارد لیكن از شاهكارهاى هنر اسلامى بوده و قابل تقدیر وستایش است.
كنار حرم مطهر بازارى است كه در طول تاریخ اسلامى به «سوق العماره» معروف بوده است و باب الفرادیس مذكور نیز در داخل این بازار و حدود بیست مترى مقام حضرت رقیّه قرار دارد. شایان گفتن است كه از سمت شمال حرم به جامع اموى نیز راه است.