آن قدر
خاك و كلوخه های ِ نرم را كنار زد تا پنجه سیاه شده یك پا پیدا شد.
چشم هایم را بستم و خواستم رویم را برگردانم كه گردنم نچرخید...
محمد بهارلو
من از هیچ چیز خبر نداشتم. آخرِ شب بود و داشتم از آن ها جدا می شدم كه غفور دست انداخت زیر بازویم و آرام گفت:
ـ تو هم همراه ِ ما بیا.
دكتر باران به غفور و بعد به من نگاه كرد. از جوانی در خاطرم مانده بود كه نباید در این جور مواقع چیزی بپرسم.
دكتر باران گفت: شاید موسی پیداش شود.
غفور گفت: پیداش نمی شود.
دكتر باران گفت: اما...
غفور گفت: من ازش خواستم كه نیاید. درست نیست او را بیش از این در خطر بیندازیم.
سعدون از پله ها آمد پایین. پوتین ِ ساق ِ بلندی به پا كرده بود و شال ِ
پشمی ِ قرمزی دورِ گردنش انداخته بود. بی آن كه به ما نگاه كند در را باز
كرد رفت توی ِ حیاط. از لای ِ در دیدم كه برف هنوز می بارد.
دكتر باران رو كرد به غفور:
ـ مگر قرار است همراه ِ ما بیاید؟
غفور سرش را آرام تكان داد و سیگاری از جیب درآورد و گوشه لبش گذاشت و توی ِ جیب هایش دنبال ِ كبریت گشت.
ـ بهتر از این است كه این جا تنها باشد.
ـ اما تو به ایران و سارا قول دادی.
ـ این روزها من ناچارم به خیلی ها قول بدهم.
ـ اگر اتفاقی بیفتد چی؟
ـ گفته ام حق ندارد از جیپ بیاید بیرون.
دكتر باران كراوات ِ سیاهش را درآورد و آویزانش كرد به جارختی. رفتیم
توی ِ حیاط. روی ِ زمین و بر شاخ و برگ ِ درخت های ِ توی ِ باغچه برف نشسته
بود. آسمان قرمز می زد. غفور نشست پشت ِ فرمان و با كبریتی، كه روی ِ
داشبورد بود، سیگارش را روشن كرد. به اصرارِ دكتر باران كنارِ غفور نشستم.
او و سعدون روی ِ صندلی ِ عقب نشستند. كوچه ها و خیابان ها خلوت بودند. در
سكوت از شهر زدیم بیرون. در شیب ِ تُندِ جادة كمربندی جیپ منحرف شد و دورِ
خودش چرخید و روی ِخاك ریزِ جاده ایستاد. پیشانی ِ دكتر باران به شیشة
پنجره خورد. موتور خاموش شده بود. دلم می تپید. دكتر باران با كف ِ دست
پیشانیش را می مالید. غفور موتور را روشن كرد و فرمان را چرخاند. از مسیرِ
باریك ِ ریگریزی شده ای ، كه سمت ِ چپ ِ جاده بود، پایین رفتیم. برف زمین
را، یك دست، سفید كرده بود. راه ناهموار بود. غفور آرام می راند و فرمان را
سفت گرفته بود. كف ِدست هایم را روی ِ داشبورد گذاشته بودم و مسیرِ سفید
شده از برف را، كه نور بر آن می پاشید، نگاه می كردم.
دكتر باران گفت: چه بویی می آید!
غفور گفت: تمام خاك روبه های ِ شهر را می آورند این جا، پشت ِ آن تپه.
با سر به طرف ِ راست ِ راه اشاره كرد. اما تپه دیده نمی شد. كمی كه
جلوتر رفتیم توی ِ بینی ام احساس ِ سوزش كردم. بعد چشمم به شعله ای روی ِ
تل ِ خاكروبه ها افتاد. از یك سربالایی رفتیم بالا و زوزة موتور بلند شد.
دكتر باران به سرفه افتاد.
غفور گفت: دارند خاكروبه ها را می سوزانند.
دكتر باران كه دست مالی جلوِ دهنش گرفته بود گفت:
ـ روزی می رسد كه این شهر را هم باید بسوزانند. گَند و كثافت دارد از همه جاش بالا می رود.
از كنارِ تپه گذشتیم. جیپ یك بار دیگر لغزید. پشتم را صاف به صندلی
چسبانده بودم. سمت ِ چپ مان یك دیوارِ كوتاه ِ كاه گِلی پیدا شد. غفور
باكف ِ دست بخارِ روی ِ شیشة جلو را پاك كرد. به یك دروازة بزرگ ِآهنی
رسیدیم كه یك لنگه اش از لولا جدا شده و میله هایش درهم پیچیده بود.
غفور گفت: قرارمان همین جا دَم ِ در بود.
دكتر باران گفت: این جا كه كسی نیست. آن بابایی را كه من دیروز دیدم عقلش سرِ جاش نبود.
غفور فرمان را آرام چرخاند و كنارِ دیوارِ كاه گِلی، در سراشیبی، ایستاد
و موتور را خاموش كرد. از توی ِ داشبورد یك چراغ ِ دستی درآورد.
ـ من می روم تو.
دكتر باران گفت: تنها؟ صبر كن شاید پیداش شود.
غفور رو كرد به من و گفت:
ـ ادریس همراهم می آید.
دكتر باران گفت: بهتر است من بیایم.
ـ نه. شما باید همین جا بمانید و چشمتان به راه باشد.
سعدون گفت: بگذارید من بیایم.
غفور رویش را برگرداند و توی ِ صورت ِ سعدون گفت:
ـ تو همین جا می مانی و از سرِ جات تكان هم نمی خوری.
سعدون سرش را انداخت پایین.
غفور گفت: دكتر چراغت را از تو داشبورد در بیار. اگر كسی پیداش شد...
دكتر باران گفت: علامت می دهم.
غفور رو كرد به من:
ـ آماده ای؟
در را باز كردم و از سوزی كه به صورتم خورد به خودم لرزیدم. دانه های ِ
برف در هوا معلق بودند. برگة یقة بارانیم را بالا زدم. غفور درِعقب ِ جیپ
را باز كرد و از توی ِ یك گونی ِ الیافی یك بیل و یك كُلنگ درآورد. كُلنگ
را، كه نو بود، از دستش گرفتم. از لای ِ دروازه رفتیم تو. ازكنارِ اتاقك ِ
خرابه ای گذشتیم. برف زیرِ پای مان نرم بود. به دور و برم چشم می گرداندم.
غفور گفت: زمین لغزنده است، بپا نیفتی! اگر دكتر با چراغ علامت داد،
بی معطلی، همان كاری را بكن كه من می كنم. یك دیوار آن جلو هست باید از روش
بپریم. آن طرف ِ دیوار قبرستان ِ مسیحی هاست. خوب، این هم ناصر گوژپشت.
مردِ ریزنقشی كه شانة راستش به جلو خمیده بود از پشت ِ یك كومة خاكی ِ
برفپوش درآمد. دامن ِ كُتش تا روی ِ زانوانش می رسید. سگ ِپشم آلوی
گُنده ای پشت ِ سرش بود.
غفور گفت: پدر آمرزیده تو كه قرار بود دَم ِ در وایستی!
مردِ گوژپشت كه به من نگاه می كرد با صدای ِ گرفته ای گفت:
ـ برف ِ روی ِ گورها را كنار می زدم.
ـ كسی كه این دور و اطراف نیست؟
ـ نه. همان طور كه گفتید بیش تر از دو ساعت است كه این جا هستم. پرنده پَر نزده.
ـ بارك الله به تو.
پشت ِ سرِ گوژپشت راه افتادیم. كمی جلوتر زمین ِ صاف ِ یخزده ای را نشان مان داد.
ـ همین جاست.
ـ مطمئنی كه همین جاست؟
ـ آره آقا. گفتم كه نیمه شب ِ چهارشنبه بود. وقتی آمدند از تو كلبةخودم دیدم شان. بارِ اول شان كه نیست. منم بارِ اولم نیست.
خندید و دیدم كه دهنش چاله سیاهی است.
غفور گفت: كُلنگ را از دست ِ آقا بگیر.
كُلنگ را به گوژپشت دادم و عقب واایستادم. به كُلنگ و بعد به غفورنگاه كرد. چند بار پشت ِ سرِ هم مژه هایش را به هم زد.
ـ معطل ِ چی هستی؟
هیچ نگفت. به كف ِ دست هایش تُف كرد و شروع كرد به كندن ِ زمین. زمین
سفت بود. با هر ضربه ای كه می زد تراشه های ِ خاك ِ یخزده به اطراف
می پاشید. برگشتم نگاهی به دروازه انداختم. سگ پاچة شلوارم را بومی كرد.
غفور آرام، طوری كه فقط من بشنوم، گفت:
ـ جرم ِ ما مطابق ِ قانون چیزی در حدّ طناب ِ دار است.
دست هایم را چپاندم توی ِ جیب های ِ بارانیم.
گفتم: این جا به همه جا شباهت دارد جز قبرستان.
گوژپشت به نفس نفس افتاده بود و آرام ضربه می زد.
گفتم: از كجا معلوم كه حماد این زیر باشد؟
غفور گفت: من به سارا و ایران قول داده ام، همین طور به مادرشان. دعا كن
حماد این زیر باشد، والا مجبورم هرچه زمین این دور و اطراف هست بكنم.
ـ از كجا معلوم كه این دور و اطراف باشد؟
ـ مرده های ِ بیكفن و دفن را می آورند این جا.
بعد گفت: به هر قبرستان و امامزاده و زیارت گاهی كه در آن جا مُرده دفن می كنند سر زده ام.
یك لحظه دیدم كه چراغی ، دَم ِ دروازه، روشن و خاموش شد.
ـ انگار آن جا یك خبرهایی است.
غفور، به طرف ِ دروازه، سر بر گرداند و گفت:
ـ دست نگهدار!
گوژپشت از كندن ِ زمین دست برداشت. یك بارِ دیگر چراغ روشن و خاموش شد.
پشت ِ یك كومة خاك پنهان شدیم. مردی سوار بر شتر از جلوِ دروازه گذشت و به
طرف ِ تل ِّ خاكروبه ها رفت. آوازی زیرِ لب زمزمه می كرد.
گوژپشت گفت: صفدر است.
غفور گفت: می شناسیش؟
ـ كلبه اش آن بالاست.
غفور چراغ ِ دستی را به من داد و كُلنگ را از گوژپشت گرفت و شروع به
كندن ِ زمین كرد. وقتی به نفس نفس افتاد كُلنگ را به گوژپشت داد.
گفتم: من هم می توانم بِكَنم.
غفور گفت: من هم نباید بكنم. به اندازة كندن ِ سی قبر بهش پول داده ام.
گفتم: از كجا پیداش كردی؟
ـ این آخرین امیدِ ماست. دَم ِ چندین مرده شوی و گوركن و مرده خور و دلال را دیده ام تا به این بابا رسیده ام.
چشمم به گوشه ای از یك پلاستیك ِ ضخیم افتاد كه نوك ِ كُلنگ در آن گیر
كرده بود. غفور با دست اشاره كرد كه گوژپشت كنار بایستد و خم شد خاك ِ نرم
روی ِ پلاستیك را كنار زد. آب ِ دهنم را قورت دادم.
غفور گفت: چراغ را روشن كن.
چراغ ِ دستی را روشن كردم و دایره كوچك ِ نور را انداختم روی ِ پلاستیك.
غفور با تیغه كاسه بیل خاك ها را كنار می زد. بعد پلاستیك را گرفت و كشید.
زانوانش را روی ِ زمین گذاشته بود و هن هن كنان خاك را باكاسه بیل و هر دو
دستش كنار می زد. سگ پوزه اش را در خاك فرو برده بود. غفور با آرنجش به
گُردة سگ زد و حیوان نالید و عقب رفت. آن قدر خاك و كلوخه های ِ نرم را
كنار زد تا پنجه سیاه شده یك پا پیدا شد. چشم هایم را بستم و خواستم رویم
را برگردانم كه گردنم نچرخید. ماهیچه گردنم سفت شده بود. وقتی چشم هایم را
باز كردم دو پا، تا بالای ِمچ ، از زیرِ خاك پیدا بود. پای ِ چپ را جورابی
تا روی ِ قوزك پوشانده بود.
غفور گفت: نیست.
گفتم: چی؟
ـ باید پلاك یا شماره ای به مچ ِ پاش باشد.
ـ كی گفته؟
ـ متصدی ِ متوفیات ِ پزشكی ِ قانونی گفت.
پشت ِ سرم صدایی شنیدم. گوژپشت روی ِ زمین ِ برف پوش، دراز به دراز،
افتاده بود و دست و پایش می لرزید. نور را به صوتش انداختم. كف به دهن
آورده بود و از ته ِ حلقش خرخر می كرد. غفور پا شد و با نوك ِ كُلنگ دورش ،
روی ِ زمین، خط كشید.
گفتم: چه كار می كنی؟
گفت: همان كاری كه با آدم های ِ غشی می كنند. عجب چاخانی است این بابا!
می گفت با دست ِ خودش جسدهای ِ زیادی را از زمین های ِ این دور و اطراف
درآورده.
ـ نكند تلف شود روی ِ دست مان بماند. كاش دكتر باران را خبر می كردیم.
ـ نه. الان حالش جا می آید.
غفور بالای ِ سرش چمپاتمه زده بود و شانه هایش را می مالید. سگ دستش را بو می كشید. وقتی چشم باز كرد رنگش مثل ِ گچ سفید شده بود.
غفور گفت: پاشو. برو دَم ِ در. نمی خواهد این جا بمانی.
كمكش كردم تا سر پایش واایستاد. تلوتلوخوران به طرف ِ دروازه راه افتاد. سگ همراهش رفت.
غفور گفت: تو هم برو ادریس.
ـ چرا؟
ـ تا همین جاش هم كافی است تا شب هات از كابوس پُر شود.
ـ اگر نمانم دچارِ عذاب ِ وجدان می شوم.
ـ بمان، اما نگاه نكن.
ـ چرا او را كفن نكرده اند؟
ـ برای ِ آدم هایی مثل ِ او آداب ِ كفن و دفن را رعایت نمی كنند.
ـ از كجا معلوم كه خودِ حماد باشد؟
ـ باید صورتش را ببینم.
با بیل شروع به كنار زدن ِ خاك ها كرد. یك شلوارِ گرم كُن ِ سیاه پای ِجسد بود. پلاستیك را از رویش كنار زد.
ـ چراغ را بده به من.
نور را روی ِ سینه جسد انداختم. غفور آه ِ بلندی كشید.
ـ خدای ِ من!
ـ چی شده؟
خاك ِ روی ِ پیش سینه اش را كنار زد.
ـ می بینی!
ـ چی را؟
ـ پیرهنش صحیح و سالم است.
ـ خوب كه چی؟
با كف ِ دست هایش خاك ِ روی ِ چهره جسد را كنار زد. خم شده بود روی ِ او.
ـ پناه بر خدا!
داشت حالم به هم می خورد. جمجمه شكسته و اسباب ِ صورتش درهم ریخته بود. رویم را برگرداندم. غفور چراغ را از دستم گرفت.
ـ اثری از تیرِ خلاص هم نیست.
گلویم خشك شده بود و زبانم توی ِ دهنم نمی گشت. دلم می خواست می نشستم روی ِ زمین.
ـ انگار با ضربه ای سنگین، با پتك یا سنگ، به سرش كوبیده اند.
گفتم: شاید جسدِ حماد نباشد.
زیرِ لب گفت:
ـ خودش است.
ـ بگذار سعدون بیاید یك نظر او را ببیند.
ـ خودِ حماد است. این پیرهنی كه تن ِ اوست خودم از بندر براش آوردم.
سرجیب ها و دكمه های ِ صدفش را ببین! لنگه اش را خودم هم دارم. عیدِ سال ِ
پیش، در آخرین باری كه ایران به دیدنش رفته بود، راضی شان كرده بود تا
پیرهن را به او بدهند.
شب پره ای از بالای ِ سرمان گذشت. غفور دست كرد توی ِ جیبش چاقوی ِ
كوچكی درآورد. سرم گیج می رفت. دیدم كه با تیغه چاقو داردآستین ِ پیرهن ِ
جسد را تا بالای ِ مچ می بُرَد.
ـ چه كار می كنی؟
ـ باید یك نشانی براشان ببرم تا باور كنند.
ـ مراقب باش زخمی اش نكنی!
برگشت نگاهم كرد. گونه هایش خیس بود.
ـ چرا خودِ پیرهن را براشان نمی بری؟
ـ بگذار خیال كنند كه او را با گلوله زده اند. این طور كم تر درد
می كشند. اگر پیرهن را براشان ببرم انگارِ یك بارِ دیگر حماد را كشته ایم.
آستین ِ دست ِ راست ِ او بود. آن را تكاند و تا زد و توی ِ جیب ِ
شلوارش گذاشت. بعد روی ِ جسد را با پلاستیك پوشاند و با بیل خاك ها را رویش
ریخت. دانه های ِ برف درشت تر می بارید. شقیقه هایم تیر می كشید. غفور
مقداری برف روی ِ خاك ِ گور پاشید و با پشت ِ كاسه بیل برف ها را صاف كرد.
گفت: یادت باشد این راز باید پیش ِ من و تو بماند.
گفتم: چه رازی؟
گفت: نبودن ِ جای ِ گلوله روی ِ پیرهن ِ حماد.
به طرف ِ دروازه راه افتاد. دلم می خواست فریاد بكشم. دكمه زیرِ یقه ام را باز كردم و ریه هایم را از هوای ِ سرد انباشتم.
