عده ای تغییر رنگ دندان های کودک را بهانه کرده و قطره آهن را از برنامه حذف می کنند و برخی هم می گویند بچه ها راحت قطره آهن را نمی خورند. گروه دیگری هم هستند که فکر می کنند فرزندشان مشکلی ندارد که از قطره آهن استفاده کنند. از نظر چنین افرادی، رنگ پریدگی تنها نشانه کم خونی است و تا زمانی که خودشان آن را تشخیص ندهند، حاضر نخواهند شد از مکمل آهن استفاده کنند. اینها همه در حالی است که کم خونی تغذیه ای از شایع ترین انواع کم خونی ها به حساب می آید و شاخص ترین کم خونی ها در این گروه هم کم خونی فقر آهن است.
کم خونی از چه سنی بروز می کند؟
وقتی درباره کم خونی کودکان صحبت می شود، خیلی به فکر می افتند و می خواهند از بروز این مشکل پیشگیری یا آن را درمان کنند. برای همین هم پرسش های مختلفی به ذهنشان می رسد. در این میان، یکی از اولین پرسش هایی که برای بیشتر پدر و مادرها پیش می آید، سنی است که کم خونی می تواند بروز کند. بعضی فکر می کنند حتما باید چند ماهی از تولد نوزاد بگذرد تا کم خونی پیش بیاید، اما دکتر غلامرضا باهوش، فوق تخصص خون، انکولوژی و پیوند سلول های بنیادی خون ساز کودکان به جام جم می گوید: کم خونی کودکان به طور کلی از همان روز اول پس از تولد هم می تواند وجود داشته باشد. البته باید این نکته را در نظر داشته باشیم که کم خونی یک نشانه است و نه بیماری. به این معنی که کم خونی به صورت ثانویه و در اثر بیماری اصلی بروز می کند.
کم خونی انواع متفاوتی دارد
کم خونی کودکان انواع مختلفی دارد که هر یک از آنها به دلایل خاصی ایجاد می شود. دکتر باهوش با اشاره به این موضوع می گوید: اگر در زمان تولد کم خونی وجود داشته باشد، بیشتر به دلیل تخریب گلبول های قرمز است که چنین مشکلی پیش می آید و تخریب گلبول های قرمز هم علل متفاوتی دارد.
این متخصص کودکان و نوزادان می افزاید: با افزایش سن و زمانی که کودک از دوران نوزادی خارج می شود و به سمت دوره شیرخوارگی پیش می رود، کم خونی ها هم به سمت اختلالات ناشی از تولید هموگلوبین خواهد رفت. این نوع کم خونی معمولا ارثی بوده و شاخص ترین آنها هم تالاسمی است.
بعد از این سنین، کم خونی های دیگری بروز می کند و کم خونی های تغذیه ای بیشتر نمایان می شود. بارزترین این نوع کم خونی ها هم فقر آهن است و به همین دلیل برای شیرخواران چهار تا شش ماهه مصرف آهن به عنوان مکمل شروع می شود و تا پایان دو سالگی هم ادامه می یابد.
این استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان این مطلب می افزاید: البته انواع دیگری از کم خونی های تغذیه ای هم وجود دارد که برای بروز آنها سن کودک باید کمی بیشتر باشد. کمبودهای ویتامین B12 و اسید فولیک از مشکلاتی است که در این دسته قرار می گیرد. در سنین شیرخوارگی کم خونی های نادرتری هم وجود دارد که ناشی از کم کاری یا نبود رده پیش ساز گلبول قرمز در مغز استخوان است و معمولا در سنین یک تا سه ماهگی خودش را نشان می دهد و موارد گذرای آن نیز در سنین شش ماهگی تا یک سال بروز می کند.
وی یادآور می شود: به طور کلی، شایع ترین انواع کم خونی در کودکان کم خونی های تغذیه ای است و به دلیل وضع نژادی، جغرافیایی و شرایط ازدواج در کشور ما، تالاسمی هم از کم خونی های شایع محسوب می شود.
رنگ پریدگی آخرین نشانه است
اگر قرار باشد از بروز کم خونی های تغذیه ای پیشگیری کنیم، لازم است نشانه های آن را هم بشناسیم. خیلی ها رنگ پریدگی را اولین و تنها نشانه ای می دانند که ناشی از کم خونی است در حالی که به گفته دکتر باهوش، در کم خونی و بخصوص انواع تغذیه ای آن، رنگ پریدگی جزو نشانه های آخر است.
وی درباره نشانه های کم خونی های تغذیه ای می افزاید: این نوع کم خونی با نشانه هایی مانند رنگ پریدگی، کاهش اشتها، بیقراری و تحریک پذیری، گوشه گیری، کاهش تحرک و سرانجام علائم قلبی و تنفسی نمایان می شود.
این استادیار دانشگاه خاطرنشان می کند: معمولا علائمی غیر از رنگ پریدگی و بخصوص علائم عصبی مانند تحریک پذیری، زودرنجی، گوشه گیری و تغییر خلق و خوی کودک است که به عنوان اولین نشانه های ناشی از کم خونی های تغذیه ای بروز می کند.
نحوه مصرف قطره آهن مهم است
وقتی کم خونی تغذیه ای از انواع شایع کم خونی های کودکان به حساب می آید، مشخص است که به کمک تغذیه صحیح هم می توان از بروز آن پیشگیری کرد. دکتر باهوش ضمن بیان این مطلب توضیح می دهد: برای شیرخواران استفاده از مکمل آهن و قطره های مولتی ویتامین که حاوی ویتامین B12 و اسید فولیک است، می تواند بسیار موثر باشد.
البته استفاده از مکمل های آهن هم اصول خاصی دارد که اگر مصرف شان براساس آن صورت نگیرد، چندان فایده ای هم نخواهد داشت. این متخصص کودکان و نوزادان در این باره یادآور می شود: آهن را نباید همراه با غذا به کودک بدهید؛ بنابراین زمانی که معده کودک خالی است و حدود یک ساعت قبل از تغذیه شیرخوار با هر ماده غذایی، بخصوص لبنیات و شیر مادر باید قطره آهن را به او بخورانید.
متاسفانه بسیاری از خانواده ها این موضوع را نمی دانند و به همین دلیل قطره آهن را همراه غذا یا در زمانی نزدیک به آن می دهند و همین مساله مانع جذب آهن می شود.
وی می افزاید: اگر شیر مادر برای تغذیه شیرخوار کافی نیست یا به هر دلیل دیگری ترجیح می دهید از شیرخشک استفاده کنید، خوب است از شیرخشک های غنی شده با آهن کمک بگیرید که بسیار موثر خواهد بود. در بعضی کشورها، با توجه به اهمیت آهن نان های غنی شده با آهن یا دیگر مواد غذایی غنی شده هم وجود دارد.
دکتر باهوش توصیه می کند مصرف قطره آهن را تا پایان دو سالگی ادامه دهید و پس از آن نیز براساس شرایط کودک و نظر پزشک در این باره تصمیم گیری کنید. این فوق تخصص خون و انکولوژی می گوید: اگر کودک تغذیه خوب و مناسبی داشته باشد و هر روز از گوشت قرمز استفاده کند و در رژیم غذایی اش به مقدار کافی حبوبات داشته باشد معمولا مشکلی در این زمینه نخواهد داشت ، ولی در صورتی که خانواده نمی تواند گوشت کافی به فرزندش برساند یا رسیدگی خوبی ندارد، براساس نظر پزشک باید پس از دو سالگی هم قطره آهن را استفاده کنید.
وی یادآور می شود: مصرف سبزی ها و مواد غذایی حاوی فولات هم نکته مهم دیگری است که باید در نظر بگیرید. بنابراین توصیه می شود رژیم کودک شامل انواع مواد غذایی مورد نیاز مانند لبنیات، حبوبات، سبزیجات، میوه ها و غلات باشد.
تغییر رنگ دندان ها؛ قطره آهن مقصر نیست
کم نیستند پدر و مادرهایی که از ترس تغییر رنگ دندان کودک مصرف قطره آهن را قطع می کنند. شاید این کار از نظر شما عجیب و غیرمنطقی باشد، اما متاسفانه بعضی چنین طرز فکر و رفتاری دارند. در حالی که دکتر باهوش می گوید: براساس نظر همکاران دندانپزشک، بیشتر تغییر رنگ دندان ها به دلیل مصرف شیر است. این موضوع بخصوص در مورد بچه هایی که از شب تا صبح از شیر مادر استفاده می کنند، بیشتر به چشم می آید و به دلیل تماس شیر با دندان و باقی ماندن آن داخل دهان کودک، رنگ دندان ها تغییر می کند و والدین به اشتباه این تغییر رنگ را ناشی از قطره آهن می دانند.
این متخصص کودکان و نوزادان با تاکید بر اهمیت مصرف قطره آهن، خاطرنشان می کند: خانواده ها به هیچ عنوان نباید مصرف مکمل آهن را قطع کنند. از طرف دیگر، قطره آهن باید تا حد امکان در قسمت یک سوم انتهایی زبان کودک چکانده و پس از آن هم یک قاشق یا یک استکان آب به او داده شود. پس از آن هم به کمک تکه ای پنبه که با آب ولرم خیس شده است، سطح دندان های کودک را پاک کنید.
نیلوفر اسعدی بیگی / جام جم
