تبیان، دستیار زندگی

مهر نوشت:سردار سرلشگر پاسدار محمدعلی جعفری فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به این پرسش که برخی‌ها می‌گویند سپاه دارای اسکله‌هایی است که فعالیت تجاری انجام می‌دهد، گفت: این بحثی انحرافی است که توسط افرادی که به نظر ما، ذینفع هستند، مطرح می‌شود.

فلج اطفال (به انگلیسی: poliomyelitis)، نوعی بیماری حاد ویروسی می‌باشد که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کند.^[۱]

علت

این بیماری ناشی از عفونت با ویروس پولیو (poliovirus) می‌باشد.این ویروس دارای ۳ ساب تایپ می‌باشد و تا قبل از انجام واکسیناسیون جهانی بر علیه ویروس پولیو، ساپ تایپ ۱ این ویروس، ۸۵ درصد موارد این بیماری را شامل می‌شد^[۲].ویروس پولیو از دسته انتروویروس ها(Enterovirus) و از خانواده پیکورناویریده (Picornaviridae) مباشد.

ویروس پولیو در زیر میکروسکوپ الکترونی

راه انتقال

راه انتقال این ویروس دهانی-دهانی و یا مدفوعی-دهانی می‌باشد^[۳].

همه‌گیرشناسی

تا قبل از انجام واکسیناسیون جهانی، اپیدمی‌های این بیماری در ماه‌های تابستان" و بخصوص در نواحی حاره نیمکره شمالی رخ می‌داد^[۴]. در سال ۱۹۵۲ یعنی ۳ سال پیش ازآنکه اولین واکسن بر ضد این بیماری تایید شود، ۲۱۰۰۰ مورد کودک مبتلا به فلج اطفال در آمریکا به ثبت رسید^[۵]. میزان بروز این بیماری در آمریکا پس از شروع واکسیناسیون با استفاده از واکسن غیر فعال شده پولیو (inactivated polio vaccine)(IPV) در سال ۱۹۵۵ و پس از آن واکسن زنده خوراکی پولیو (live oral polio vaccine)(OPV) در سال ۱۹۶۰ کاهش چشمگیری یافت. آخرین مورد فلج اطفال در آمریکا ناشی از ویروس وحشی پولیو در سال ۱۹۷۹ رخ داد^[۶].

کودک مبتلا به فلج اطفال

انجام واکسیناسون با استفاده از واکسن خوراکی در هندوستان

ریخت‌شناسی

ویروس پولیو اساسا باعث درگیری نورون‌های حرکتی و اتونوم می‌شود. تخریب نورون‌ها با ارتشاح سلول‌های التهابی مانند لفویست ها، ماکروفاژها و لکوسیت‌های چند هسته‌ای ( polymorphonuclear leukocytes) همراه است. این ضایعات به طور مشخص در ماده خاکستری شاخ قدامی نخاع، هسته‌های حرکتی پونز و بصل النخاع یافت می‌شوند^[۷].

نمای بالینی

دوره کمون

دوره کمون این ویروس از زمان برخورد فرد با ویروس تا شروع علایم پیش درآمد(prodrome)(علایم شبه آنفلوانزا) بین ۹ تا ۱۲ روز می‌باشد و تا زمان ایجاد فلج بین ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد^[۸]. این ویروس را همچنین می‌توان تا حداکثر ۱۹ روز قبل از ایجاد فلج از مدفوع بیماران جدا کرد^[۹].

تظاهرات بالینی مرحله ایجاد عفونت

تظاهرات بالینی عفونت با ویروس پولیو از یک بیماری ناپیدا و غیر مشخص تا فلج شدید و مرگ متغییراست. حداقل ۹۵ درصد از موارد عفونت ناپیدا و غیر مشخص و بدون علایم بالینی می‌باشند و تنها بوسیله جدا کردن ویروس از مدفوع و یا گلو ویا از طریق افزایش سطح آنتی بادی‌های سرمی تشخیص داده می‌شوند^[۱۰].

پولیومیلیت غیر موثر

پولیومیلیت غیر موثر با نام علمی Abortive poliomyelitis در ۴ تا ۸ درصد موارد عفونت اتفاق می افتد و با تب، سردرد، گلو درد، بی اشتهایی، استفراغ و درد شکمی مشخص می‌شود که ۲ تا ۳ روز ادامه می‌یابد.این بیماران فاقد علایم عصبی می‌باشند. این نوع عفونت ناشی از ویروس پولیو از یک عفونت ویروسی اکتسابی از جامعه غیر قابل افتراق است.

پولیومیلیت غیر فلجی

پولیومیلیت غیر فلجی با نام علمی Nonparalytic poliomyelitis دارای همان علایم پولیوملیت غیر موثر است با این تفاوت که علاوه بر آنها این بیماران دارای علایم تحریک مننژ (meningeal irritation) نیز می‌باشند. البته این علایم دارای شدت بیشتری می‌باشند. پولیومیلیت غیر فلجی را نمی‌توان از یک مننژیت آسپتیک (aseptic meningitis ) که توسط بقیه انواع انتروویروس‌ها ایجاد شده باشد افتراق داد.

پولیومیلیت فلجی نخاعی

پولیومیلیت فلجی نخاعی با نام علمی Spinal Paralytic Poliomyelitis تنها در ۰٫۱ درصد کل موارد عفونت با ویروس پولیو اتفاق می افتد. علایم این نوع از بیماری در دو مرحله بروز می‌کند و تحت عنوان مراحل کوچک و بزرگ بیماری (minor and major illnesses) نام گذاری شده اند.

• مرحله کوچک بیماری: در این مرحله که همزمان با نفوذ ویروس پولیو به داخل جریان خون می‌باشد، علایمی همتنند مرحله پولیومیلیت غیر موثر آشکار می‌شود. این علایم ۱تا ۳ روز به درازا می‌کشد و سپس یک بهبودی موقت ۲ تا ۵ روزه ایجاد می‌شود. به دنبال این بهبودی موقت مرحله بزرگ بیماری آغاز می‌شود^[۱۱].

• مرحله بزرگ بیماری: در این مرحله دوباره تب، سردرد، میالژی، استفراغ سفتی گردن، علایم تحریک مننژ و افزیش سلول‌های التهابی در مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود و پس از آن فلج عضلات آغاز می‌شود. شدت فلج عضلات بسیار متغییر است و از فلج در قسمتی از یک عضله تا فلج کلی جهار اندام متغییر است. فلج از نوع شل (flaccid) و غیر قرینه می‌باشد. رفلکس‌های عصبی نیز ابتدا شدت می‌یابد ولی در نهایت از بین می‌روند^[۱۲].

پولیومیلیت فلجی بولبار

پولیومیلیت فلجی بولبار با نام علمی Bulbar Paralytic Poliomyelitis نوعی از بیماری است که در آن گروهی از عضلات که توسط اعصاب کرانیال عصب دهی می‌شوند فلج می‌شود. این واقعه بخصصوص در مورد عضلات کام نرم و حلق ایجاد می‌شود و باعث دیسفاژی، صحبت کردن تودماغی و در برخی موارد دیس پنه می‌شود. اعصاب نهم و دهم مغزی شایعترین اعصاب درگیر می‌باشند^[۱۳].بیمار بدلیل عدم توانایی در بلع و تنفس بسیار آژیته و بی قرار می‌شود.

پیلوآنسفالیت

آنسفالیت ناشی از ویروس پولیو در ابتدا خود را با گیجی و اختلال در تمرکز نشان می‌دهد. این عارضه ناشایع است و اکثرا در نوزادان بروز می‌کند. در این عارضه تشنج شایع می‌باشد و بر خلاف پیلومیلیت فلجی نخاعی، این عازضه ایجاد فلج اسپاستیک می‌کند.

انواع واکسن‌ها

دو نوع واکسن جهت پیشگیری از این بیماری وجود دارد:

• واکسن تزریقی:این واکسن اولین واکسنی بود که بر ضد فلج اطفال تهیه شد. این واکسن از ویروس کشته شده و غیر فعال شده پولیو تهیه شده بود و تزریقی بود.

این واکسن را بنام IPV نیز می‌شناسند که خلاصه شده Inactivated polio vaccine می‌باشد.

• واکسن خوراکی: این واکسن چند سال بعد از واکسن تزریقی تهیه شد و حاوی ویروس زنده ضعیف شده بود. این واکسن را بنام OPV که خلاصه شده oral polio vaccine نیز می نامند.

واکسن خوراکی پولیو به دلایلی که در زیر ذکر می‌شود بر واکسن تزریقی ترجیح داده شد^[۱۴]:

• ایجاد ایمنی گوارشی بهتر (better intestinal immunity)
• واکسیناسیون غیر فعال افراد از طریق انتقال ویروس ضیف شده بین افراد
• سادگی مصرف
• هزینه کمتر تهیه

البته یکی از عوارض واکسن خوراکی، ایجاد فلج ناشی از ویروس ضعیف شده پولیو واکسن (vaccine-associated paralytic poliomyelitis) می‌باشد. از سال ۱۹۶۱ تا سال ۱۹۸۹ به طور متوسط سالانه ۹ نفر درآمریکا دچار عارضه فلج ناشی از ویروس ضعیف شده واکسن می‌شدند.^[۱۵] به همین دلیل در سال ۱۹۹۹ تغییری در سیاست واکسیناسیون فلج اطفال در آمریکا به وجود آمد و واکسن تزریقی جایگزین واکسن خوراکی گردید بدبن ترتیب از ۸-۱۰ مورد فلج ناشی از ویروس ضعیف شده پولیو واکسن جلوگیری بعمل آمد^[۱۶].

برنامه واکسیناسیون فلج اطفال در کشور ایران

بر اساس برنامه ایمن سازی همگانی کودکان مصوب کمیته کشوری ایمن سازی وزارت بهداشت ودرمان که از اول سال ۱۳۸۳ به اجرا درآمد، واکسیناسیون در کشور ایران بر ضد فلج اطفال با استفاده از واکسن زنده خوراکی پولیو (live oral polio vaccine)(OPV) صورت می‌گیرد.

برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت نوزادان : واکسن خوراکی به ترتیب در بدو تولد، ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۴-۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود^[۱۷].

برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان زیر ۷ سال که به موقع مراجعه نکرده اند : واکسن خوراکی به ترتیب در بدو مراجعه، یک ماه، دو ماه و شش ماه تا یکسال پس از اولین نوبت و همچنین در سن ۴-۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود.^[۱۸].

برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان ۷ سال و بالاتر که به موقع مراجعه نکرده اند : واکسن خوراکی به ترتیب در بدو مراجعه، یک ماه، دو ماه و شش ماه تا یکسال پس از اولین نوبت به کودک خورانده می‌شود.^[۱۹].

برنامه جهانی ریشه کنی فلج اطفال

در سال ۱۹۸۸ و در طی چهل و چهارمین مجمع سازمان بهداشت جهانی، برنامه حذف جهانی فلج اطفال به تصویب اعضا رسید. این برنامه در ادامه حذف جهانی ویروس آبله در سال ۱۹۸۰ بود. به دنبال اجرای این برنامه سازمان بهداشت جهانی گراهینامه منطقه فاقد فلج اطفال (certified polio-free) را در سال ۱۹۹۴ به کشورهای حوزه آمریکا که شامل ۳۶ کشور می‌باشند اعطا کرد و به دنبال آن این گواهینامه به کشورهای ساحل غربی اقیانوس آرام که شامل ۳۷ کشور و به همراه کشور چین در سال ۲۰۰۰ اهدا شد. اروپا (حاوی ۵۱ کشور) نیز در سال ۲۰۰۲ موفق به دریافت این گواهینامه شد^[۲۰]. در سال ۲۰۰۷ بیش از ۴۰۰ میلیون نفر در ۲۷ کشور و در طی ۱۶۴ برنامه تکمیلی ایمن کردن، واکسینه شدند. در حال حاضر این ویروس تنها در شمال هندوستان، شمال نیجریه و دو کشور همسایه افغانستان و پاکستان یافت می‌شود^[۲۱].

درمان

نمایی از یک دستگاه پیشرفته تنفس مصنوعی با فشار منفی

هیچ درمان مشخصی وجود ندارد.در تعدادکمی از بیماری‌ها پزشک تا این حد در ایجاد بهبودی ناتوان است.اینکه بیمار خواهد توانست قدرت عضلانی خود را به دست آورد یا نه، به میزان آسیب سیستم عصبی بستگی دارد و پزشک در این مورد کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد^[۲۲]. داروی ضد ویروسی خاصی بر ضد ویروس پولیو هنوز در دسترس نیست. در صورت فلج عضلات تنفسی، حمایت تنفسی با استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) پیش از آنکه هیپوکسی ایجاد شو لازم است. این حمایت معمولاً وقتی حجم حیاتی (vital capacity) به کمتر از ۵۰ درصد کاهش یابد آغاز می‌شود

سرخک در یک کودک اروپایی

سُرخَک نوعی عفونت سیستم تنفسی است که یک ویروس آران‌آ از خانواده پارامیکسوویریده آن را ایجاد می‌کند. علائم سرخک شامل تب، سرفه، آبریزش بینی، و راش پوستی در نقاط مختلف بدن است.

سرخک از طریق تنفس منتقل می‌شود و به‌شدت واگیردار است. در واقع ۹۰٪ افراد فاقد ایمنی که با بیمار مبتلا به سرخک زندگی می‌کنند این بیماری را از او می‌گیرند. دورهٔ نهفتگی به‌طور میانگین ۱۴ روز است و دو تا چهار روز پیش از آغاز بیماری قابلیت سرایت خود را از دست می‌دهد.

احتمال مرگ بر اثر سرخک در کشورهای توسعه‌نیافته با سوء تغذیه شایع و شرایط بهداشتی نامناسب تا ۲۸٪ است، اما در مناطق دیگر بسیار پائین است و در ایالات متحده از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۰ فقط ۰.۳٪ (۱۷۷ مرگ از ۶۷٬۰۳۲ مورد) بوده‌است.

واکسیناسیون

سرخک در یک کودک افریقایی

واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش شدید موارد ابتلا به این بیماری داشته است. در کشورهای توسعه‌یافته معمولاً واکسن دو بار یکی در ۱۸ ماهگی (کودکان زیر ۱۸ ماه معمولاً ایمنی بالایی نسبت به بیماری دارند) و یکی در ۴ یا ۵ سالگی زده می‌شود. در صورت مشاهدهٔ سرخک در یک مدرسهٔ شبانه‌روزی یا جایی شبیه به آن نیز تمام افراد واکسیناسیون می‌شوند.

سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که در کشورهای توسعه‌نیافته‌ای که سرخک بسیار شایع است، واکسن دو بار در سنین ۶ و ۹ ماهگی تزریق شود. انجام واکسیناسیون سرخک در این سنین معمولاً برای آن است که خدمات بهداشتی دیگر مانند پشه‌بند برای جلوگیری از مالاریا، داروهای ضد انگل و مکمل‌های ویتامین آ نیز به کودکان داده شود.

درمان سرخک درمان خاصی ندارد. اما برای کاهش تب بیمار از استامینوفن و ایبوبروفن استفاده می‌شود. برخی تحقیقات هم تأثیر خفیف ویتامین آ در کاهش علایم و کاهش مرگ و میر مبتلایان به سرخک را نشان داده‌است. برخی افراد هم ممکن است به سینه‌پهلو و بیماری‌های عفونی مبتلا شوند که در آن صورت داروهای آن بیماری‌ها برایشان تجویز خواهد شد

پزشکی کودکان یا طب اطفال (به انگلیسی: Pediatrics) از شاخه‌های اصلی پزشکی است که با عناوین دیگری همچون بیماری‌های کودکان، طب کودکان و پزشکی کودکان نیز شناخته می‌شود

نئوناتولوژی یک شاخهٔ تخصصی از پزشکی کودکان است.

 

آموزش پزشکی کودکان در ایران برای اولین بار در دانشگاه تهران با تشکیل گروه کودکان به همت دکتر محمد قریب آغاز شد. این گروه اولین گروه آموزشی کودکان در سطح دانشگاه‌های کشور می­باشد که از دهه ۱۳۲۰ تشکیل شده و فعالیت­های آموزشی و پژوهشی خود را در سطح دوره عمومی پزشکی آغاز نموده‌است.

آموزش تخصصی رشته کودکان از سال ۱۳۴۸ با تاسیس اولین بیمارستان تخصصی کودکان (مرکز طبی کودکان) در تهران آغاز شد و اولین گروه فارغ التحصیلان رشته تحصصی کودکان در سال ۱۳۵۰ فارغ التحصیل شدند. ازسال ۱۳۵۵ آموزش فوق تخصصی رشته کودکان در بیمارستان مرکز طبی کودکان در رشته بیماریهای کلیه کودکان آغاز شد که با وقوع انقلاب اسلامی برای چند سال متوقف و مجددا از سال ۱۳۶۵ آغاز گردید.

شاخه‌ها

رشته‌های فوق تخصصی کودکان که در حال حاضر در ایران وجود دارد شامل بیماری‌های کلیه کودکان (نفرولوژی اطفال)، بیماری‌های خون اطفال، بیماری‌های عفونی کودکان، بیماری‌های قلب کودکان، بیماری‌های گوارش کودکان، بیماری‌های غدد و متابولیک کودکان، بیماری‌های ایمونولوژی و آلرژی کودکان، بیماری‌های روماتولوژی کودکان، بیماری‌های ریه کودکان، بیماری‌های اعصاب کودکان و رشته فوق تخصصی نوزادان می‌باشد.^[۱

کودَک یا بچه به انسان خردسال (دختر و پسر) گفته می‌شود. برابر دیگر کودک در زبان فارسی واژه بچه می‌باشد.
واژه کودک از ریشه واژه پهلوی kuk به معنای کوتاه می‌باشد و با واژه‌های کوتاه و کوچک هم خانواده می‌باشد. این واژه به بزرگ نشدن و سادگی و پاکی نیز اشاره دارد.

فرزند

فرزند، عبارتیست برای منسوب نمودن بچه‏ به پدر و مادر

ما دلمان می خواست در آینده دکتر شویم و متخصص بدن انسان بشویم و همه ی مریض ها را درمان کنیم. ما تا حالا شکم چند تا قورباغه را هم عمل کرده ایم و اصلن از خون نمی ترسیم اما برادرمان یک روز به ما گفت: «چون تو خوش خط هستی، پس نمی توانی دکتر خوبی شوی.» و بعد هم گفت: «اگر دکتر شوی، ممکن است هنگام تشخیص علت مرگ یک نفر که در بازداشتگاه فوت کرده، خودت هم ناگهان خودکشی شوی.» ما منظور برادرمان را نفهمیدیم اما توی فیلم ها هم دیدیم که خیلی از دکترها ساختمان می ساختند. بنابراین ما تصمیم گرفتیم که مهندس شویم تا ساختمان ها را محکم تر بسازیم و بعد پول دار شویم، اما برادر بزرگ ترمان که خودش چند سال پیش مهندس شده، هنوز پولدار نشده است. او به ما گفت که این روزها هر پاره آجر را هم که بلند کنی یک مهندس از زیرش می پرد بیرون و بعد درخت ازگیل توی حیاط را نشان مان داد و گفت: «همین درخت را اگر الان تکان دهی دست کم بیست سی تا مهندس ازش پایین می ریزد.» برادر ما معتقد است هرکس که توی کوچه و خیابان به چشم می خورد مهندس است، مگر آن که خلافش ثابت شود. برای همین است که همه همدیگر را مهندس صدا می زنند. ما این ها را نمی دانیم، اما خلبان شدن را هم خیلی دوست داریم و هنگامی که برادران رایت موفق شدند پرواز کنند، ما در پوست خود نمی گنجیدیم اما الان، هربار که اخبار را گوش می کنیم یک هواپیما سقوط می کند و همیشه هم مقصر اصلی خلبان است و ما نمی دانیم چرا تقریبن خیلی از خلبان ها اسم شان توپولوف است. ما همچنین خیلی دوست داشتیم که دانشجو شویم اما برادرمان که قبلن دانشجو بود به ما گفت که دانشجوها نمی توانند حرف شان را به مسئولان بفهمانند و زمانی که موفق به فهماندن آن می شوند، بلافاصله کتک می خورند و بعد به زندان می افتند. بنابراین ما چون به فوتبال علاقه مند هستیم و دوست داریم یک روز به برنامه ی نود برویم و در آن جا بین صفر تا یک میلیون، چندتا عدد را انتخاب کنیم، تصیمیم گرفتیم داور فوتبال شویم. زیرا داورها با سوت همه کار می کنند و خیلی کیف می کنند. اما چند وقت پیش در استادیوم دیدیم که تماشاچی ها با داور و شیر سماور جمله می ساختند و بلند بلند فریاد می زدند و داور قرمز می شد. بعد تماشاچی ها با داور و توپ و تانک و فشفشه جمله می ساختند و داور خیلی عصبانی می شد. بدین ترتیب ما دل مان تقریبن خیلی برای داور سوخت. ما هم چنین خیلی دوست داریم که نویسنده شویم و آدم معروفی بشویم اما برادرمان می گوید: «دراین مملکت اگر شکار لک لک شغل شد، نویسندگی هم شغل می شود.» ما منظور برادرمان را اصلن نفهمیدیم. او می گوید که یک نویسنده برای این که معروف شود، یا باید بمیرد یا به زندان بیفتد. ما دیگر خیلی خسته شدیم و نمی دانستیم که چه کاره شویم، در نتیجه از برادرمان پرسیدیم: «پس من چه کاره بشوم؟» برادرمان گفت: «نمی دانم، اما سعی کن کاری را انتخاب کنی که همیشه تک باشی و معروف شوی و هیچ وقت در هیچ موردی مقصر اصلی نباشی و کسی هم جگر نکند بگوید كه بالای چشمت ابروست و بلند بلند با اسمت جمله بسازد.» و ما تصمیم گرفتیم كه رییس جمهور شویم. این بود انشای من