تبیان، دستیار زندگی

8 . آداب سؤال و جواب

الف) آداب سؤال

سؤال از عوامل اصلى فراگيرى و از شرايط و لوازم تدريس و تحصيل است. اهميت سؤال و پاسخ در رشد و تعالى علم، موضوعى انكارناپذير است. امام صادق(عليه السلام) فرمود: «إنّ هذا العلم عليه قفلٌ و مفتاحه المسألة».⁽¹⁾ در اينجا به گوشه اى از آداب سؤال اشاره مى شود:

1 . سؤال به اندازه باشد و از حد اعتدال خارج نشود. اميرالمؤمنين على(عليه السلام) مى فرمايد: «إنَّ مِن حقّ العالم أنْ لا تُكثر عليه السؤال».⁽²⁾ امام خمينى (رحمه الله) با اينكه معتقد بود شاگرد بايد در جلسه درس اشكال كند و اگر كسى اشكال نمى كرد مى فرمود: «مگر مجلس ختم است كه همه ساكت هستيد» در عين حال اگر اشكال و جواب بيش از دو يا سه بار تكرار مى شد جلوگيرى مى كرد و مى فرمود: «مگر تعزيه خوانى است كه تو بگويى من جواب بدهم».

2 . سؤال از استاد جنبه خودنمايى، شهرت طلبى و از همه بدتر مغرضانه و مچ گيرى و هوچى گرى نباشد! اميرالمؤمنين على(عليه السلام)فرمود: «سل تفقُّهاً ولا تسأل تعنُّتاً; فَإِنَّ الجاهِل المُتَعَلِّم شَبيهٌ بِالعالم و إِنَّ العالِمَ المُتعسِّف شبيهٌ بالجاهل».⁽³⁾

3 . سؤال همراه با تفكر و دقّت باشد. بنابراين، سؤال كننده بايد پيش از طرح سؤال درباره آن بينديشد، آنگاه سؤال كند و به عبارت ديگر بايد سؤال سنجيده باشد.

4 . هر سؤالى را بايد از اهلش پرسيد. قرآن مى فرمايد: (فاسألوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون)⁽⁴⁾

.5 . طرز سؤال پرسيدن همراه با احترام و ادب باشد. در روايات زيادى ديده مى شود كه سؤال كننده با جمله «جُعلتُ فداك» و مانند آن از امام سؤال مى كند.⁽⁵⁾

1 . كافىج 1، ص 40، باب سؤال العالم و تذاكره، ح 3.

2 . منية المريدص 234.

3 . نهج البلاغه ص 531، حكمت 320.

4 . انبياء (21): 7 ; نحل (16): 43.

5 . محض نمونه ر ك: كافىج 1، ص 304، باب الإشارة و النصّ على علي بن الحسين(عليهما السلام)