تبیان، دستیار زندگی

اگر با عين پول خمس نداده جنسي را بخرد، يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم ، يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن را بدهد، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحيح است و انسان بايد پنج يك جنسي را كه خريده به حاكم شرع بدهد، و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است . پس اگر پولي را كه فروشنده گرفته از بين نرفته ، حاكم شرع خمس همان پول را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض خمس را از فروشنده يا خريدار مطالبه مي كند.

اگر جنسي را بخرد و بعد از معامله قيمت آن را از پول خمس نداده بدهد و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد،معامله اي كه كرده صحيح است . ولي چون از پولي كه خمس در آن است به فروشنده داده ، به مقدار پنج يك آن پول به او مديون است ، و پولي را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته ، حاكم شرع پنج يك همان را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مي كند.

اگر مالي را كه خمس آن داده نشده بخرد، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است و حاكم شرع مي تواند پنج يك آن مال را بگيرد، و اگر اجازه بدهد، معامله صحيح و خريدار بايد مقدار پنج يك پول آن را به حاكم شرع بدهد، و اگر به فروشنده داده ، مي تواند از او پس بگيرد.

اگر چيزي را كه خمس آن داده نشده به كسي ببخشند، پنج يك آن چيز مال او نمي شود.

اگر از كافر يا كسي كه به دادن خمس عقيده ندارد، مالي به دست انسان آيد، واجب نيست خمس آن را بدهد.

تاجر و كاسب و صنعتگر و مانند اينها از وقتي كه شروع به كاسبي مي كنند، يك سال كه بگذرد بايد خمس آنچه را كه از مخارج سالشان زياد مي آيدبدهند. و كسي كه شغلش كاسبي نيست ، اگر اتفاقا معامله اي كند و منفعتي ببرد،بعد از آن كه يك سال از موقعي كه فايده برده بگذرد، بايد خمس مقداري را كه ازخرج سالش زياد آمده بدهد.

انسان مي تواند در بين سال هر وقت منفعتي به دستش آيد خمس آن را بدهد،و جايز است دادن خمس را تا آخر سال تأخير بيندازد. و اگر براي دادن خمس سال شمسي قرار دهد، مانعي ندارد.

كسي كه مانند تاجر و كاسب بايد براي دادن خمس ، سال قرار دهد، اگرمنفعتي به دست آورد و در بين سال بميرد، بايد مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت كسب كسر كنند و خمس باقي مانده را بدهند.

اگر قيمت جنسي كه براي تجارت خريده بالا رود و آن را نفروشد و در بين سال قيمتش پايين آيد، خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب نيست .

اگر قيمت جنسي را كه براي تجارت خريده بالا رود و به اميد اين كه قيمت آن بالاتر رود، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قيمتش پايين آيد، خمس مقداري را كه بالا رفته بنابر احتياط واجب بايد بدهد، بلكه اگر به اندازه اي هم نگه داشته كه تجار معمولا براي گران شدن جنس آن را نگه مي دارند، خمس مقداري را كه بالا رفته بايد بدهد.

اگر غير مال التجاره مالي داشته باشد كه خمسش را داده يا خمس ندارد، مثلا به او بخشيده اند، چنانچه قيمتش بالا رود، اگرچه آن را بفروشدمقداري كه بر قيمتش اضافه شده خمس ندارد، ولي اگر درختي كه خريده نمو كند وبزرگ شود و يا گوسفندي كه خريده چاق شود، در صورتي كه مقصود او از نگهداري آنهااين بوده كه از زيادتي عين آن سود ببرد، بايد خمس آنچه را زياد شده بدهد.

اگر باغي احداث كند براي آن كه بعد از بالا رفتن قيمتش بفروشد، بايد خمس ميوه و نمو درختها و زيادي قيمت باغ را بدهد، ولي اگر قصدش اين باشد كه از ميوه آن استفاده كند، فقط بايد خمس ميوه را بدهد.