باشد . در جريان عكس كردن يك قضيه ، گاهى تغييرات ديگرى نيز به عمل مى آيد كه در جاى خود توضيح داده خواهد شد .
همان طور كه بيان شد از نظر منطقى ، اگر قضيّه اى صادق باشد ، عكس آن نيز صادق خواهد بود و اگر قضيّه عكس كاذب باشد لاجرم اصل نيز كاذب خواهد بود . استدلال مباشر عكس داراى دو قسم است : 1 . مستوى ، 2 . نقيض .
1 . عكس مستوى . اين روش از عكس ، به معناى جابه جا كردن دو طرف يك قضيّه بدون تغيير در كيف آن است ؛ به گونه اى كه همواره اگر قضيه نخست (اصل) صادق باشد ، قضيه دوم )عكس) نيز صادق است . لازمه حفظ صدق قضيّه عكس، ايجاد تغيير كمّى در بعضى از قضاياى محصوره است . بنابراين ، عكس مستوى در هر يك از قضاياى محصوره به صورت زير خواهد بود :
- عكس موجبه كلّى به گونه اى كه همواره و در همه مثال ها صادق باشد ، موجبه جزئى خواهد بود ؛ مانند هر انسانى حيوان است ر بعضى از حيوانات انسانند .
- عكس موجبه جزئى نيز همواره به صورت موجبه جزئى صادق خواهد بود ؛ مانند بعضى از انسان ها سفيدند ر بعضى از سفيدها انسانند .
- عكس سالبه كلى ، سالبه كلى است ؛ مانند هيچ انسانى سنگ نيست هيچ سنگى انسان نيست .
- سالبه جزئى عكس مستوى معتبر ندارد ؛ زيرا هر چند در بعضى از موارد عكس آن صادق است ؛ ولى همواره عكس آن صادق نخواهد بود ؛ مثلاً از قضيه بعضى از حيوانات پرنده نيستند نمى توان نتيجه گرفت كه بعضى از پرندگان حيوان نيستند .
2 . عكس نقيض . در اين نوع از عكس دو روش وجود دارد كه از نظر منطقى هر دو اسلوب صحيح و معتبر است .
الف) روش عكس نقيض موافق (روش قدما) . در اين روش ابتدا موضوع و محمول به نقيض خود تبديل شده و سپس با يكديگر جابه جا مى شوند به نحوى كه كيف و صدق قضيّه اصل تغيير نكند . عكس نقيض موافق ، به لحاظ كميّت ، درست برخلاف عكس مستوى است . بنابراين ، در قضاياى محصوره ، عكس نقيض موافق به صورت زير خواهد بود :
- عكس نقيض موجبه كلّى ، موجبه كلّى است ؛ مانند هر انسانى حيوان است ر هر غير
